BAB 1 RANGSANGAN

DAN GERAK BALAS

Sains Tingkatan 3 KSSM
1.1 SISTEM SARAF
MANUSIA
SISTEM SARAF MANUSIA
SISTEM
SARAF
MANUSIA
 RANGSANGAN DAN GERAK
BALAS MANUSIA MELIBATKAN
BEBERAPA KOMPONEN
 RESEPTOR (AFEKTOR) : Sekelompok sel
dalam organ deria yang mengesan
rangsangan dan menghasilkan impuls saraf
 SEL SARAF : menghantar impuls saraf ke otak
 OTAK : mentafsir impuls saraf dan
menghasilkan maklumat
 EFEKTOR : otot atau kelenjar yang
menghasilkan gerak balas
1.2 RANGSANGAN
DAN GERAK BALAS
DALAM MANUSIA
RANGSANGAN DAN GERAK BALAS
DALAM MANUSIA
 SKLERA
Lapisan keras yang memberi bentuk dan melindungi mata
 KOROID
Lapisan hitam yang mencegah pantulan
cahaya dalam mata dan membekalkan
oksigen dan nutrien
 RETINA
Mengandungi sel-
sel reseptor
cahaya
(fotoreseptor)
yang mengesan
cahaya dan
menghasilkan
impuls
BINTIK KUNING
 Bahagian pada
retina yang kaya
dengan reseptor dan
paling peka terhadap
cahaya kerana
terdapat banyak
fotoreseptor
 BINTIK BUTA
Bahagian pada retina yang tidak mempunyai reseptor
cahaya dan tempat keluar gentian saraf optik
 SARAF OPTIK
Membawa impuls saraf ke otak
 GELEMACA
Bahan berjeli dalam bola mata yang mengekalkan bentuk mata
 KANTA MATA
Kanta cembung lut sinar yang memfokuskan
cahaya pada retina mata
LIGAMEN PENGGANTUNG
Memegang kanta mata
IRIS Mengawal saiz pupil
 KORNEA
Membias dan memfokuskan cahaya ke retina
 Mengawal kuantiti
PUPIL cahaya yang masuk ke
dalam mata
 KONJUNKTIVA
Melindungi bahagian depan sklera
GELEMAIR
 Mengekalkan
bentuk bola
mata dan
memfokuskan
cahaya yang
memasuki mata
 OTOT SILIA
Mengawal ketebalan kanta mata untuk memastikan
imej terbentuk di atas retina
  Telinga berfungsi untuk mengesan bunyi
bagi membantu kita mendengar
 Selain itu, salur separuh bulat yang
terdapat di dalam telinga berfungsi untuk
mengekalkan KESEIMBANGAN badan
kita

TELINGA  Telinga terbahagi kepada

oTELINGA LUAR – cuping telinga, salur
telinga
oTELINGA TENGAH – gegendang telinga,
osikel, jendela bujur, tiub Eustachio
oTELINGA DALAM – koklea, salur separuh
bulat, saraf auditori
 CUPING
TELINGA
Mengumpul dan
menyalurkan
gelombang bunyi ke
dalam salur telinga
SALUR TELINGA
Menyalurkan
gelombang bunyi ke
gegendang telinga
 Bergetar apabila dihentam
GEGENDANG oleh gelombang bunyi
TELINGA Menukar tenaga bunyi
kepada tenaga kinetik
 OSIKEL
Memperkuatkan getaran dan memindahkan getaran itu
dari gegendang telinga ke jendela bujur
 JENDELA BUJUR
Memindahkan getaran dari osikel ke koklea
  Menyamakan
tekanan di kedua-dua
belah gegendang
telinga untuk
mengelakkan
gegendang telinga
TIUB daripada pecah
EUSTACHIO akibat
ketidakseimbangan
tekanan
 Tidak terlibat dalam
mekanisme
pendengaran
  Mengesan getaran dan mengubah getaran
kepada impuls saraf
KOKLEA  Mengubah tenaga kinetik kepada tenaga
elektrik
SARAF
AUDITORI
Membawa impuls
saraf dari koklea ke
otak untuk
ditafsirkan
 Mengesan kedudukan kepala untuk
SALUR
membantu mengekalkan keseimbangan
SEPARU
Tidak terlibat dalam mekanisme
H BULAT
pendengaran
 HIDUNG
 Hidung berfungsi untuk mengesan
rangsangan bahan kimia yang
meruap di udara
 Kita boleh menghidu pelbagai bau
seperti harum, masam dan busuk
 Hidung mempunyai rongga yang
dilapisi sel epitelium yang merembes
mukus untuk memerangkap habuk
dan debu halus semasa kita menarik
nafas
 KULIT
 Kulit ialah organ deria paling
besar dalam badan manusia
 Kulit manusia terdiri
daripada lapisan epidermis
dan dermis
 Terdapat 5 jenis reseptor di
dalam kulit yang mengesan
rangsangan yang berbeza
iaitu reseptor sakit, reseptor
haba, reseptor tekanan dan
reseptor sentuhan
 RESEPTOR SAKIT
Mengesan kesakitan dan merupakan reseptor yang
mempunyai bilangan paling banyak
 RESEPTOR SEJUK
Mengesan rangsangan sejuk atau sebarang penurunan suhu
 RESEPTOR HABA
Mengesan rangsangan panas atau sebarang kenaikan suhu
RESEPTOR TEKANAN
 Mengesan tekanan yang kuat
dan berada jauh ke dalam kulit.
Bersama-sama dengan reseptor
sentuhan, reseptor ini
membolehkan kita mengenal
pasti tekstur dan berat sesuatu
objek
 Mengesan sentuhan ringan
RESEPTOR dan banyak terdapat di
SENTUHAN kawasan yang tidak berbulu
seperti bibir dan hujung jari
 FAKTOR YANG
MEMPENGARUHI
KEPEKAAN KULIT
 Bilangan reseptor di dalam kulit (Bahagian
kulit yang banyak reseptor lebih peka
terhadap rangsangan)
 Ketebalan epidermis kulit (bahagian kulit
yang nipis lebih peka terhadap rangsangan)
 Doktor menyuntik pesakit di bahagian bahu
atau punggung kerana lapisan kulit pada
bahagian itu lebih tebal dan mempunyai
bilangan reseptor yang sedikit
 LIDAH
 Lidah ialah organ deria
rasa yang terlibat dalam
proses pencernaan dan
menghasilkan bunyi
semasa bertutur
 Lidah mempunyai
banyak tunas rasa yang
peka terhadap
rangsangan rasa seperti
manis, masin, masam,
pahit dan umami
Mekanisme
penglihatan manusia
 Mata bergerak balas terhadap
rangsangan cahaya
 Semasa kita melihat objek,
cahaya dari objek tersebut masuk
ke dalam mata dan terfokus di
atas retina untuk membentuk
imej
Mekanisme penglihatan manusia
 Mekanisme
Pendengaran
manusia
 Telinga bergerak balas
terhadap rangsangan
bunyi
 Apabila kita
mendengar, bunyi
masuk ke dalam
telinga melalui cuping
telinga
Mekanisme Pendengaran manusia
HAD DERIA
PENGLIHATAN  Ialah titik dalam retina mata yang tidak
dapat mengesan imej
BINTIK BUTA  Bintik buta terletak di pangkal saraf optik
dan tidak mempunyai sel-sel deria yang
peka cahaya
 Oleh itu kita TIDAK DAPAT MELIHAT
objek jika imej jatuh di atas bintik buta
 Ia berlaku apabila objek yang
HAD DERIA kita lihat berbeza daripada
PENGLIHATAN
keadaan sebenarnya. Hal ini di
ILUSI OPTIK
sebabkan oleh kecelaruan yang
berlaku apabila otak kita tidak
dapat mentafsir dengan tepat
objek yang dilihat oleh mata
kerana gangguan keadaan di
sekitar objek
ILUSI OPTIK
ILUSI OPTIK
HAD DERIA PENGLIHATAN

 Organ deria penglihatan kita

tidak dapat melihat objek yang
terlalu seni seperti bakteria dan
terlalu jauh seperti planet
Marikh.
 Oleh itu, ciptaan Sains dan
teknologi dapat membantu
mengatasi had keupayaan organ
deria penglihatan kita
 Teleskop
Membantu kita
mencerap objek
di angkasa lepas
 BINOKULAR
Membantu kitar melihat objek
yang jauh
MIKROSKOP
Membantu
kita melihat
objek seni
seperti
bakteria
KECACATAN PENGLIHATAN DAN CARA MEMBETULKANNYA
 Terdapat beberapa jenis kecacatan
penglihatan. Antaranya
oRabun jauh
oRabun dekat
oAstigmatisme
oButa Warna
• Sesetengah kecacatan boleh diatasi
dengan rawatan seperti melakukan
pembedahan atau memakai cermin mata
• Walau bagaimanapun, buta warna adalah
kecacatan yang tidak boleh dirawat
 Ia berlaku
disebabkan oleh
permukaan
ASTIGMATISME
kornea yang tidak
sekata
 Cahaya yang
masuk tidak
dapat difokuskan
ke arah satu titik
di atas retina
 Imej yang
terbentuk kurang
jelas dan tepat
 HAD DERIA
PENDENGARAN
 Telinga manusia hanya
boleh mendengar bunyi
dengan julat frekuensi
20 Hz hingga 20 000 Hz.
 Apabila semakin
meningkat usia, julat
pendengaran akan
menjadi semakin kecil.
 STETOSKOP
Stetoskop digunakan untuk mendengar denyutan jantung
ALAT BANTUAN
PENDENGARAN
 KECACATAN  Pekak merujuk kepada kehilangan
PENDENGARAN DAN pendengaran separa atau sepenuhnya
CARA  Hal ini mungkin berlaku akibat
MEMBETULKANNYA oJangkitan bakteria
oKecederaan mana-mana struktur dalam telinga
oProses penuaan
oMendengar bunyi yang kuat dalam jangka
masa panjang
• Pekak dapat dibetulkan dengan menggunakan
alat bantuan pendengaran, implan koklea,
pembedahan dan penggunaan ubat-ubatan
1.3 RANGSANGAN
DAN GERAK BALAS
DALAM TUMBUHAN
 GERAK BALAS NASTIK

 Gerak balas tidak terarah

tumbuhan terhadap
rangsangan
 Arah tumbuhan tidak
bergantung kepada arah
rangsangan
 Gerak balas ini berlaku
lebih pantas berbanding
gerak balas tropisme
1.4 KEPENTINGAN GERAK
BALAS TERHADAP
RANGSANGAN DALAM
HAIWAN LAIN
Penglihatan MONOKULAR
Penglihatan
STEREOSKOPIK
PENDENGARAN STEREOFONIK
 Pendengaran menggunakan
kedua-dua belah telinga
 Dapat menentukan arah dan
lokasi sumber bunyi dengan
tepat
 Telinga yang lebih dekat dengan
sumber bunyi lebih kuat dan
lebih cepat
 ORGAN DERIA MENJAMIN
KESINAMBUNGAN HAIWAN DI
BUMI
 Haiwan juga berupaya mengesan
di persekitaran dan melakukan
gerak balas tetapi berbeza dari
segi mekanisme dan keupayaan
mengikut spesies. Haiwan
melalukan gerak balas untuk
oMelindungi diri daripada
pemangsa
oMengesan mangsa
 RAMIREZI
 Ramirezi ialah sejenis ikan hiasan
yang cantik kerana badannya
berkilauan memancarkan cahaya.
 Ikan ini mempunyai otot terubah suai
di bahagian ekor yang boleh
MENGHASILKAN MEDAN ELEKTRIK
 Arus elektrik ini dapat melindungi diri
daripada serangan ikan pemangsa
MATA HADAPAN LABAH-
LABAH
 Labah-labah dalam habitat
semak mempunyai
sepasang mata hadapan
yang sangat peka terhadap
penglihatan
 Hal ini membolehkannya
mengesan musuh yang
terperangkap di sarangnya
Rujukan : Buku focus visual Pelangi