Anda di halaman 1dari 17

‫ﻤﺘﻥ ﺍﻟﺘﺼﺭﻴﻑ ﺍﻟﻌﺯﻯ‬

matan tasrif al-‘iezzi


Bagi Ibrahim Abdul Wahhab bin Imaduddin
yang dikenali dengan Zanjani
dengan terjemahan Melayu
‫ﺤ ‪‬ﻴ ﹺﻡ‬
‫ﻥ ﺍﻟ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻤ ﹺ‬
‫ﷲ ﺍﻟ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹺﻡ ﺍ ِ‬
‫ﹺﺒ ‪‬‬

‫ﺍﻋﻠﻡ‪ ،‬ﺃﻥ ﺍﻟﺘﺼﺭﻴﻑ ﻓﻰ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﺍﻟﺘﻐﻴﻴﺭ‪ ،‬ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺼﻨﺎﻋﺔ ﺘﺤﻭﻴل ﺍﻷﺼل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﺇﻟﻰ ﺃﻤﺜﻠﺔ ﻤﺨﺘﻠﻔﺔ ﻟﻤﻌﺎﻥ ﻤﻘﺼﻭﺩﺓ ﻻ ﺘﺤﺼـل‬
‫ﺇﻻ ﺒﻬﺎ‪.‬‬
‫‪1.‬‬ ‫‪Ketahuilah bahawa tasrif pada bahasa : perubahan, dan pada istilah:‬‬
‫‪mengubah bentuk yang satu kepada bentuk-bentuk yang berlain-lainan kerana‬‬
‫‪menghasilkan maksud yang tidak terhasil melainkan dengannya‬‬
‫ﺜﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺇﻤﺎ ﺜﻼﺜﻰ ﻭﺇﻤﺎ ﺭﺒﺎﻋﻰ ﻭﻜل ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺇﻤﺎ ﻤﺠﺭﺩ ﺃﻭ ﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ‪ .‬ﻭﻜل ﻭﺍﺤﺩ ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺇﻤﺎ ﺴﺎﻟﻡ ﺃﻭ ﻏﻴـﺭ ﺴـﺎﻟﻡ‪ .‬ﻭﻨﻌﻨـﻰ‬
‫ﺒﺎﻟﺴﺎﻟﻡ ﻤﺎ ﺴﻠﻤﺕ ﺤﺭﻭﻓﻪ ﺍﻷﺼﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻰ ﺘﻘﺎﺒل ﺒﺎﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻼﻡ ﻤﻥ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻌﻠﺔ ﻭﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﺘﻀﻌﻴﻑ‪.‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪Kemudian, fe’el itu samaada thulathi dan samaada rubai’e. Setiap satu‬‬
‫‪daripada keduanya samaada mujarrad atau mazid fih. Setiap satu daripada‬‬
‫‪keduanya samaada salim atau tidak salim. Kita kehendaki dengan salim itu apa‬‬
‫‪yang selamat huruf-hurufnya yang asal yang membetuli fa’ dan ‘ain dan lam dari‬‬
‫‪huruf-huruf ‘illat dan hamzah dan tadhi’ef.‬‬

‫‪Thulathi Mujarrad‬‬
‫ﺃﻤﺎ ﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌ‪‬ل ﻤﻔﺘﻭﺡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ‪‬ل ﺃﻭ ﻴﻔﻌ‪‬ل‪ ،‬ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌـﻴﻥ ﺃﻭﻜﺴـﺭﻫﺎ‬
‫ﻨﺤﻭ‪ :‬ﻨﺼﺭ ﻴﻨﺼ‪‬ﺭ ﻭﻀﺭﺏ ﻴﻀﺭﹺﺏ‪ .‬ﻭﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ‪‬ل ﻤﻔﺘﻭﺡ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻥ ﻓﻌﻠﻪ ﺃﻭ ﻻﻤﻪ ﺤﺭﻓـﺎ ﻤـﻥ ﺤـﺭﻭﻑ‬
‫ل ﻭﻤﻨﹶﻊ ﻴﻤﻨﹶﻊ‪ .‬ﻭﺃﺒ‪‬ﻰ ﻴـﺄﺒ‪‬ﻰ ﺸـﺎﺫ‪ .‬ﻭﺇﻥ ﻜـﺎﻥ‬
‫ﺴَﺄ ُ‬
‫ل ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺍﻟﺤﻠﻕ‪ .‬ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﻬﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﺤﺎﺀ ﻭﺍﻟﻐﻴﻥ ﻭﺍﻟﺨﺎﺀ‪ .‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺴ‪َ‬ﺄ َ‬
‫ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌ‪‬ل ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ‪‬ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﻨﺤﻭ‪ :‬ﻋﻠ‪‬ﻡ ﻴﻌﻠﹶﻡ‪ .‬ﺇﻻ ﻤﺎ ﺸﺫ ﻤﻥ ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺤﺴ‪‬ـﺏ ﻴﺤﺴ‪‬ـﺏ‬
‫ﻭﺃﺨﻭﺍﺘﻪ‪ .‬ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌ‪‬ل ﻤﻀﻤﻭﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ‪‬ل ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺤﺴ‪‬ﻥ ﻴﺤﺴ‪‬ﻥ‪.‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Adapun thulathi mujarrad maka :‬‬
‫•‬ ‫‪” yang difathahkan ‘ainnya maka mudhari’nya‬ﻓ َﻌ ﻞ“ ‪jika madhinya diatas‬‬
‫‪” dengan dhammah ‘ainnya atau kasrahnya, umpama‬ﻳﻔﻌِﻞ“ ‪” atau‬ﻳﻔﻌُﻞ“ ‪datang diatas‬‬
‫ﺼ ﺮ“‬‫ﻀ ﺮِب“ ‪” dan‬ﻧﺼ ﺮ ‪ -‬ﻳﻨ ُ‬ ‫ب ‪َ -‬ﻳ ْ‬
‫ﺿ َﺮ َ‬
‫‪” dengan difathahkan‬ﻳﻔ َﻌ ﻞ“ ‪َ ”, dan datang diatas‬‬
‫‪‘ainnya, apabila ‘ain fe’elnya atau lamnya satu huruf daripada huruf-huruf halkum.‬‬
‫ل“ ‪Ia adalah hamzah dan ha’ dan ha’ dan ghain dan kha’. Umpama‬‬ ‫ﺴ َﺄ ُ‬
‫ل ‪َ -‬ﻳ ْ‬
‫ﺳ َﺄ َ‬
‫‪َ ” dan‬‬
‫‪” syaz.‬أﺑَﻰ ‪ -‬ﻳﺄﺑَﻰ“ ‪”.‬ﻣﻨَﻊ ‪ -‬ﻳﻤﻨَﻊ“‬
‫•‬ ‫‪” dikasrahkan ‘ainnya maka mudhari’nya diatas‬ﻓ ِﻌ ﻞ“ ‪Jika madhinya diatas‬‬
‫‪ ”, melainkan apa yang syaz‬ﻋِﻠ ﻢ ‪ -‬ﻳﻌَﻠ ﻢ“ ‪” dengan fathah ‘ainnya, umpama‬ﻳﻔ َﻌ ﻞ“‬
‫‪” dan saudara-saudaranya.‬ﺣﺴِﺐ ‪ -‬ﻳﺤﺴِﺐ“ ‪daripada umpama‬‬
‫•‬ ‫‪” dengan dhammah ‘ainnya maka mudhari’nya‬ﻓ ُﻌ ﻞ“ ‪Apabila madhinya diatas‬‬
‫‪”.‬ﺤﺴ‪‬ﻥ ‪ -‬ﻴﺤﺴ‪‬ﻥ“ ‪َ ” dengan dhammah ‘ainnya umpama‬ﻳ ْﻔﻌُﻞ“ ‪diatas‬‬

‫‪Rubai’e mujarrad‬‬
‫ﺝ ‪‬ﺩﺤ‪‬ﺭﺠ‪‬ﺔ ﻭﺩ‪‬ﺤﺭﺍﺠﺎ‪.‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻓﻬﻭ ﻓ ‪‬ﻌﹶﻠلَ‪ ،‬ﻜ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫‪4.‬‬ ‫ﺝ ‪ -‬ﺩﺤ‪‬ﺭﺠ‪‬ﺔ ﻭﺩ‪‬ﺤﺭﺍﺠﺎ“ ‪” seperti‬ﻓ ‪‬ﻌﹶﻠلَ“ ‪Adapun rubai’e mujarrad maka ianya‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫‪ ”.‬ﺩ ‪‬‬

‫‪Thulathi Mazid‬‬
‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻓﻬﻭ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﻗﺴﺎﻡ‪ .‬ﺍﻷﻭل ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤـﺭﻑ‪ ،‬ﻤﺜـل ﺃﻓﻌ‪‬ـل‪ ،‬ﻨﺤـﻭ ‪ :‬ﺃﻜﹶـﺭ‪‬ﻡ‬
‫ل ﻤ‪‬ﻘﺎﺘﻠﺔ ﻭﻗ‪‬ﺘﺎﻻ‪ .‬ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺨﻤﺴﺔ ﺃﺤـﺭﻑ‪ ،‬ﺇﻤـﺎ‬
‫ﺇﻜﺭﺍﻤﺎ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓﻌ‪‬ل‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﻓ ‪‬ﺭﺡ‪ ‬ﹶﺘ ﹾﻔﺭﹺ ‪‬ﻴﺤ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭﻓﺎﻋ‪‬ل‪ .‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﻗﹶﺎ ﹶﺘ َ‬
‫ﺃﻭﻟﻪ ﺍﻟﺘﺎﺀ‪ ،‬ﻤﺜل ﹶﺘ ﹶﻔﻌ‪‬ل‪ ،‬ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺘ ﹶﻜﺴ‪‬ﺭ‪ ،‬ﻭﺘﻔﺎﻋ‪‬ل‪ ،‬ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺘﹶﺒﺎﻋ‪‬ﺩ ﺘﺒﺎﻋ‪‬ﺩﺍ‪ ،‬ﻭﺇﻤﺎ ﺃﻭﻟﻪ ﻫﻤﺯﺓ ﻤﺜل ﺍ‪ ‬ﹾﻨ ﹶﻔﻌ‪‬ل‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍﻨ ﹶﻘﻁﹶـﻊ ‪‬ﺍ ﹾﻨﻘ‪‬ﻁﺎﻋـﺎ‪،‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻤﺭ‪‬ﺍﺭﺍ‪ .‬ﻭﺍﻟﺜﺎﻟﺙ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺴﺘﺔ ﺃﺤﺭﻑ ‪ :‬ﻤﺜل ‪‬ﺍﺴ‪‬ـ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‪‬ل‪،‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺠﺘ‪‬ﻤﺎﻋﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﱠ‬
‫ﺠ ﹶﺘﻤ‪‬ﻊ ﺍ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪‬ل‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻴﺸﹶـﺎﺒﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﹾﻨﻠﹶـل ﻨﺤـﻭ‪:‬‬
‫ﻋ‪‬‬‫ﺸ ‪‬ﻭﺸﹶـﺏ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻋﹶ‬
‫ﺤﻤ‪‬ﻴﺭﺍﺭﺍ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻭﻋ‪‬ل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ‪ ‬‬
‫ل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍﺤ‪‬ﻤﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺨﺭ‪‬ﺍﺠﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪‬ﺎ ﱠ‬
‫ﺴ ‪‬ﺘ ﹾ‬
‫ﺨﺭ‪‬ﺝ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬ﻠﻨﹾﻘﺎﺀ‪.‬‬
‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹶﻰ ﺍ ‪‬‬
‫ﺍ ﹾﻗ ‪‬ﻌ ﹾﻨﺴ‪‬ﺱ ﺍ ﹾﻗ ‪‬ﻌ ﹾﻨﺴ‪‬ﺎﺴﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﹾﻨﻠﹶﻰ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬

‫‪5.‬‬ ‫‪Adapun thulathi mazid fih maka ia diatas tiga bahagian.‬‬


‫•‬ ‫‪”,‬أﻓ َﻌ ﻞ“ ‪Pertamanya apa yang madhinya diatas empat huruf, umpama‬‬
‫ﺤ ﺎ“ ‪َ ” umpama‬ﻓ ﱠﻌ ﻞ“ ‪”, dan‬أ َآ ﺮَم ‪ -‬إآﺮاﻣ ﺎ“ ‪umpama‬‬ ‫ح ‪َ -‬ﺗ ْﻔ ِﺮ ْﻳ ً‬
‫ﻋ ﻞ“ ‪َ ”, dan‬ﻓ ﱠﺮ َ‬ ‫ﻞ ‪” umpama “ -‬ﻓﺎ َ‬ ‫ﻗَﺎ َﺗ َ‬
‫‪”.‬ﻣُﻘﺎﺗﻠﺔ وﻗِﺘﺎﻻ‬
‫•‬ ‫’‪Keduanya apa yang madhinya diatas lima huruf, samaada awalnya ta‬‬
‫ﺴ ﺮ” ‪َ ” umpama‬ﺗ َﻔ ﱠﻌ ﻞ“ ‪umpama‬‬ ‫ﻋ ﻞ“ ‪ ”, dan‬ﺗ َﻜ ﱠ‬ ‫ﻋ ﺪا“ ‪” umpama‬ﺗﻔﺎ َ‬ ‫ﻋ ﺪ ‪ -‬ﺗﺒﺎ ُ‬ ‫‪”, dan samaada‬ﺗَﺒﺎ َ‬
‫ﺟ َﺘﻤَﻊ “ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﺘﻌَﻞ“ ‪”, dan‬اﻧ َﻘﻄَﻊ ‪ِ -‬ا ْﻧﻘِﻄﺎﻋﺎ“ ‪ِ “, umpama‬ا ْﻧ َﻔﻌَﻞ“ ‪awalnya hamzah umpama‬‬ ‫اْ‬
‫ﺟﺘِﻤﺎﻋﺎ‬ ‫ﺣ ِﻤﺮَارا“ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌﻞﱠ“ ‪ -”, dan‬ا ْ‬ ‫ﺣ َﻤ ﱠﺮ ‪ِ -‬ا ْ‬
‫‪ِ”.‬ا ْ‬
‫•‬ ‫ﺳ َﺘ ْﻔﻌَﻞ“ ‪Ketiganya apa yang madhinya diatas enam huruf umpama‬‬ ‫‪ِ” umpama‬ا ْ‬
‫ﺨﺮَاﺟﺎ“‬ ‫ﺳ ِﺘ ْ‬
‫ﺨﺮَج ‪ِ -‬ا ْ‬
‫ﺳ َﺘ ْ‬
‫ﺣﻤِﻴﺮارا“ ‪” umpama‬ا ْﻓﻌَﺎلﱠ“ ‪ِ”, dan‬ا ْ‬ ‫ﻋ ﻞ“ ‪”, dan‬اﺣْﻤﺎ ﱠر ‪ِ -‬ا ْ‬ ‫ﺷ ﺐ “ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻮ َ‬ ‫ﺸ ْﻮ َ‬‫ﻋَ‬‫ِا ْ‬
‫ﺸ ْﻴﺸَﺎﺑﺎ‬
‫ﻋِ‬‫ﺳِﻠﻨْﻘﺎء“ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨﻠَﻰ“ ‪”, dan‬ا ْﻗ َﻌ ْﻨﺴَﺲ ‪ -‬ا ْﻗ ِﻌ ْﻨﺴَﺎﺳﺎ“ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨﻠَﻞ“ ‪ِ -” dan‬ا ْ‬ ‫ﺳَﻠ ْﻨﻘَﻰ ‪ -‬ا ْ‬
‫‪”.‬ا ْ‬

‫‪Rubai’e mazid‬‬
‫ل ﻜﺎ ﹾﻗﺸﹶـ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ‬
‫ﺤ ﹺﺭ ﹾﻨﺠ‪‬ﺎﻤ‪‬ـﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌﻠﹶـ ﱠ‬
‫ﺠ ‪‬ﻡ ﺍ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ل ﻜـﺎ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭﺠ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪ ‬ﹾﻨﹶﻠ َ‬
‫ﺤﺭ‪‬ﺝ‪ ‬ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ل ﻜ ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻓﺄﻤﺜﻠﺘﻪ ‪ :‬ﺘ ﹶﻔ ‪‬ﻌﹶﻠ َ‬
‫ﺸ ‪‬ﻌﺭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ‪.‬‬
‫ﺍ ﹾﻗ ‪‬‬
‫‪6.‬‬ ‫ﻞ“ ‪Adapun rubai’e mazid fih maka bentuk-bentuknya‬‬ ‫ج ‪” seperti “ -‬ﺗ َﻔ ْﻌَﻠ َ‬ ‫ﺣ َﺮ َ‬
‫َﺗ َﺪ ْ‬
‫ﺣ ُﺮﺟًﺎ‬
‫ﺣ ِﺮ ْﻧﺠَﺎﻣًﺎ“ ‪” seperti‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠﻞَ“ ‪َ ”, dan‬ﺗ َﺪ ْ‬
‫ﺠ َﻢ ‪ -‬ا ْ‬
‫ﺣ َﺮ ْﻧ َ‬
‫ﺸ ْﻌﺮَارًا“ ‪” seperti‬ا ْﻓ َﻌَﻠﻞﱠ“ ‪”, dan‬ا ْ‬ ‫ﺸ َﻌ ﱠﺮ ‪ -‬ا ْﻗ ِ‬
‫‪”.‬ا ْﻗ َ‬

‫‪Muta’addi dan lazim‬‬


‫ﺕ ‪‬ﺯ ‪‬ﻴﺩ‪‬ﺍ‪ .‬ﻭﻴﺴﻤﻰ ﺃﻴﻀﺎ "ﻭﺍﻗﻌـﺎ"‬
‫ﻀ ‪‬ﺭ ‪‬ﺒ ﹸ‬
‫ﺘﻨﺒﻴﻪ ‪ :‬ﺍﻟﻔﻌل ﺇﻤﺎ ﻤﺘﻌﺩ‪ ،‬ﻭﻫﻭ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﺫﻯ ﻴﺘﻌﺩﻯ ﻤﻥ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﺒﻪ ﻜﻘﻭﻟﻙ ‪ :‬‬
‫ﻥ ‪‬ﺯ ‪‬ﻴ ‪‬ﺩ‪ .‬ﻭﻴﺴﻤﻰ ﻻﺯﻤﺎ ﻭﻏﻴﺭ ﻭﺍﻗﻊ‪ .‬ﻭﺘﻌ ‪‬ﺩﻴ‪‬ـﻪ ﻓـﻰ‬
‫ﺴ‪‬‬
‫ﺤ‪‬‬
‫ﻭ"ﻤﺠﺎﻭﺯﺍ"‪ .‬ﻭﺇﻤﺎ ﻏﻴﺭ ﻤﺘﻌﺩ‪ .‬ﻭﻫﻭ ﺍﻟﺫﻯ ﻟﻡ ﻴﺘﺠﺎﻭﺯ ﺍﻟﻔﺎﻋل‪ ،‬ﻜﻘﻭﻟﻙ ‪ :‬‬
‫ﺕ ﹺﺒ ‪‬ﺯﻴ‪‬ـ ‪‬ﺩ‬
‫ﺴﺘﹸﻪ‪ ،‬ﻭﺒﺤﺭﻑ ﺍﻟﺠﺭ ﻓﻰ ﺍﻟﻜل‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﺫ ‪‬ﻫ ‪‬ﺒ ﹸ‬
‫ﺠﹶﻠ ‪‬‬
‫ﺕ ﺯﻴﺩﺍ ﻭَﺃ ‪‬‬
‫ﺤ ﹸ‬
‫ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﺒﺘﻀﻌﻴﻑ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺒﺎﻟﻬﻤﺯﺓ‪ ،‬ﻜﻘﻭﻟﻙ ‪ :‬ﹶﻓﺭ‪ ‬‬
‫ﺕ ﹺﺒ ‪‬ﻪ‪.‬‬
‫ﻁﹶﻠ ﹾﻘ ﹸ‬
‫ﻭ‪‬ﺍ ﹾﻨ ﹶ‬
‫‪7.‬‬ ‫‪Tanbih. Fe’el itu samaada muta’ddi, iaitu fe’el yang melampau dari fa’elnya‬‬
‫ﺖ َز ْﻳ ﺪًا“ ‪kepada maf’ul bih, seperti kata kamu‬‬ ‫ﺿ َﺮ ْﺑ ُ‬
‫‪َ ”. Dinamakan ia juga dengan‬‬
‫‪“waqi’” dan “mujawwiz”. Dan samaada tidak muta’ddi. Ia adalah fe’el yang tidak‬‬
‫ﻦ َز ْﻳ ٌﺪ “ ‪melampaui fae’lnya, seperti kata kamu‬‬
‫ﺴَ‬
‫ﺣُ‬‫‪َ ”. Dinamakan ia lazim dan “ghairu‬‬
‫‪waqi’”. Menjadikannya muta’ddi pada thulathi mujarrad adalah dengan‬‬
‫ﺴ ﺘُﻪ“ ‪menggandakan ‘ainnya dan dengan hamzah seperti kata kamu‬‬ ‫ﺟَﻠ ْ‬
‫ﺖ زﻳ ﺪا وَأ ْ‬
‫ﺣ ُ‬ ‫‪َ ”,‬ﻓ ﱠﺮ ْ‬
‫‪1‬‬
‫ﺖ ِﺑﻪِ“ ‪dan dengan huruf jar pada semuanya, umpama‬‬ ‫ﻄَﻠ ْﻘ ُ‬
‫ﺖ ِﺑ َﺰ ْﻳ ٍﺪ وَا ْﻧ َ‬
‫‪َ ”.‬ذ َه ْﺒ ُ‬

‫‪Fe’el madhi mabni lil fa’el‬‬


‫ﻓﺼل‪ ،‬ﻓﻰ ﺃﻤﺜﻠﺔ ﻤﻥ ﺘﺼﺭﻴﻑ ﻫﺫﻩ ﺍﻷﻓﻌﺎل‪ .‬ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻓﻬﻭ ﺍﻟﺫﻯ ﺩل ﻋﻠﻰ ﻤﻌﻨﻰ ﻭﺠﺩ ﻓﻰ ﺍﻟـﺯﻤﻥ ﺍﻟﻤﺎﻀـﻰ‪ .‬ﻓـﺎﻟﻤﺒﻨﻰ‬
‫ﻥ‬
‫ﺕ ﹶﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭﺘﹶﺎ ﹶﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶﻨﺼ‪‬ﺭ‪ ‬ﹾ‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﻟﻠﻔﺎﻋل ﻤﻨﻪ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﺃﻭﻟﻪ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ ﺃﻭ ﻜﺎﻥ ﺃﻭل ﻤﺘﺤﺭﻙ ﻤﻨﻪ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ‪ .‬ﻤﺜﺎﻟﻪ‪ :‬ﹶﻨﺼ‪‬ﺭ‪ ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ل‬
‫ل ﻭﺍﺴ‪‬ـ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‪َ ‬‬
‫ل ﻭﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪‬ـ َ‬
‫ل ﻭ ﹶﺘ ﹶﻔ ‪‬ﻌﻠﹶـ َ‬
‫ﺱ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ ﹶﻓ ‪‬ﻌﹶﻠ َ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻨﹶﺎ‪ .‬ﻭ ‪‬ﻗ ‪‬‬
‫ﺕ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻥ‪ ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘ ‪‬ﻡ ﹶﻨﺼ‪ ‬ﺭﺕ‪ ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺕ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﹶﻨﺼ‪ ‬ﺭ ﹶ‬
‫ل‪ .‬ﻭﻻ ﺘﻌﺘﺒﺭ ﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻷﻟﻔﺎﺕ ﻓﻰ ﺍﻷﻭﺍﺌل‪ ،‬ﻓﺈﻨﻬﺎ ﺯﺍﺌﺩﺓ ﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ ﻭﺘﺴﻘﻁ ﻓﻰ ﺍﻟ ‪‬ﺩﺭ‪‬ﺝ‪.‬‬ ‫ل ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌﹶﻠ ﱠ‬
‫ل ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪ ‬ﻭﻋ‪َ ‬‬
‫ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪ ‬ﹾﻨﹶﻠ َ‬
‫‪8.‬‬ ‫‪Fasal pada contoh-contoh daripada fe’el-fe’el ini. Adapun madhi maka‬‬
‫‪ia adalah fe’el yang menunjuk keatas makna yang didapati pada masa lalu. Maka‬‬
‫‪yang dibina bagi fa’el darinya adalah apa yang awalnya difathahkan atau adalah‬‬
‫ت “ ‪awal huruf yang berbaris darinya difathahkan contohnya‬‬ ‫ﺼ َﺮ ْ‬
‫ﺼﺮُوا ‪َ -‬ﻧ َ‬ ‫ﺼﺮَا ‪َ -‬ﻧ َ‬ ‫ﺼ َﺮ ‪َ -‬ﻧ َ‬ ‫َﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮﻧَﺎ‬
‫ت ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ُ‬‫ﻦ ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗ ﱠ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ت ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ِ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗ ْﻢ ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ت ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ن ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ َﺮﺗَﺎ ‪َ -‬ﻧ َ‬
‫‪َ -”. Kiaskan‬ﻧ َ‬

‫‪1‬‬
‫‪. Aku membuatkan Zaid pergi dan membuatkan dia bertolak.‬‬
diatas ini “‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ ْﻌَﻠ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ”و َﺗ َﻔ ْﻌَﻠ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ”وا ْﻓ َﺘ َﻌ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌ‬
ْ ‫ ”وا‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ”وا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ﻋ‬
َ ‫ ”وا ْﻓ َﻌ ْﻮ‬dan
“‫”وا ْﻓ َﻌَﻠ ﻞﱠ‬. Tidak diiktibarkan baris alif pada awal fe’el-fe’el ini, kerana ianya
tambahan, sabit ia pada permulaan dan gugur pada pertengahan.

Fe’el madhi mabni lil maf’ul


‫ل‬
َ ‫ل ﻭ ﹸﺘ ﹸﻔﻌ‬
َ ‫ﻭﻋ‬ ‫ل ﻭ ﹸﻓ‬
َ ‫ﻌ‬ ‫ل ﻭ ﹸﻓ‬
َ ‫ل ﻭُﺃ ﹾﻓﻌ‬
َ ‫ﻌﻠ‬ ‫ ﹸﻓ‬‫ل ﻭ‬
َ ‫ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﺃﻭﻟﻪ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻜ ﹸﻔﻌ‬،‫ ﻭﻫﻭ ﺍﻟﺫﻯ ﻟﻡ ﻴﺴﻤﻰ ﻓﺎﻋﻠﻪ‬،‫ﻭﺍﻟﻤﺒﻨﻰ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ‬
‫ ﻭﻤﺎ ﻗﺒـل ﺁﺨـﺭﻩ ﻴﻜـﻭﻥ‬،‫ ﻭﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﺘﺘﺒﻊ ﻫﺫﺍ ﺍﻟﻤﻀﻤﻭﻡ‬،َ‫ﻌل‬ ‫ ﹸﺍ ﹾﻓ ﹸﺘ‬:‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺃﻭ ﻜﺎﻥ ﺃﻭل ﻤﺘﺤﺭﻙ ﻤﻨﻪ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ‬،َ‫ﻋل‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻭ ﹸﺘ ﹸﻔ‬
.‫ل‬ ُ ‫ﺝ ﺍﻟﻤﺎ‬  ‫ﺨ ﹺﺭ‬
‫ﺴ ﹸﺘ ﹾ‬  ‫ ﹸﻨ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ ﺃﺒﺩﺍ‬
 ‫ﺩ ﻭﺍ‬ ‫ﺭ ﺯﻴ‬ ‫ﺼ‬
9. Yang dibina bagi maf’ul daripada madhi itu, iaitu madhi yang tidak
disebutkan fa’elnya, adalah apa yang awalnya didhammahkan seperti “‫ﻞ‬ َ ‫ ” ُﻓ ِﻌ‬dan
“‫ﻞ‬
َ ‫ ” ُﻓ ْﻌِﻠ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ”ُأ ْﻓ ِﻌ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ” ُﻓ ﱢﻌ‬dan “‫ﻞ‬َ ‫ﻋ‬ِ ‫ ” ُﻓ ْﻮ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ” ُﺗ ُﻔ ﱢﻌ‬dan “‫ﻞ‬ َ ‫ﻋ‬ ِ ‫” ُﺗ ُﻔ ْﻮ‬, atau adalah awal huruf
yang berbaris darinya didhammahkan umpama “‫ﻞ‬ َ ‫ ”ُا ْﻓ ُﺘ ِﻌ‬- hamzah washal mengikut
huruf yang didhammahkan ini - dan huruf yang sebelum akhirnya dikasrahkan
selama-lama, umpama “ٌ‫ﺼ َﺮ زﻳﺪ‬ ِ ‫ ” ُﻧ‬dan “ُ‫ج اﻟﻤﺎل‬ َ ‫ﺨ ِﺮ‬
ْ ‫ﺳ ُﺘ‬ ْ ‫”ا‬.

Fe’el mudhari’
.‫ﻰ‬‫ﻴﻨﹶﺎ ﺃﻭ ﹶﻨ ْﺄﺘ‬ ‫ﺕ ﺃﻭ َﺃ ﹶﺘ‬
‫ﻴ ﹸ‬ ‫ ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﻨﻭﻥ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻟﺘﺎﺀ ﻴﺠﻤﻌﻬﺎ ﺃ ﹶﻨ‬.‫ ﻓﻬﻭ ﻤﺎ ﻴﻜﻭﻥ ﺃﻭﻟﻪ ﺇﺤﺩﻯ ﺍﻟﺯﻭﺍﺌﺩ ﺍﻷﺭﺒﻊ‬،‫ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ‬
،‫ ﻤﺫﻜﺭﺍ ﻜـﺎﻥ ﺃﻭ ﻤﺅﻨﺜـﺎ‬،‫ ﻭﺍﻟﺘﺎﺀ ﻟﻠﻤﺨﺎﻁﺏ ﻤﻔﺭﺩﺍ ﻭﻤﺜﻨﻰ ﻭﻤﺠﻤﻭﻋﺎ‬،‫ ﻭﺍﻟﻨﻭﻥ ﻟﻪ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻤﻌﻪ ﻏﻴﺭﻩ‬،‫ﻓﺎﻟﻬﻤﺯﺓ ﻟﻠﻤﺘﻜﻠﻡ ﻭﺤﺩﺓ‬
.‫ ﻭﻟﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﺍﻟﻌﺎﺌﺏ‬،‫ ﻤﻔﺭﺩﺍ ﻭﻤﺜﻨﻰ ﻭﻤﺠﻤﻭﻋﺎ‬،‫ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻟﻠﻐﺎﺌﺏ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‬.‫ﻭﻟﻠﻐﺎﺌﺒﺔ ﺍﻟﻤﻔﺭﺩﺓ ﻭﻟﻤﺜﻨﺎﻫﺎ‬
10. Adapun mudhari’ maka ia fe’el yang awalnya satu daripada huruf-huruf
tambahan yang empat, iaitu hamzah dan nun dan ya’ dan ta’.
Menghimpunkannya “‫ﺖ‬ ُ ‫ ”أ َﻧ ْﻴ‬atau “‫ ”َأ َﺗ ْﻴ َﻨ ﺎ‬atau “‫” َﻧ ْﺄﺗِﻰ‬. Maka hamzah itu bagi mutakallim
wahdah dan nun itu baginya apabila ada bersamanya selainnya, dan ta’ itu bagi
mukhatab mufrad dan muthanna dan jamak, muzakkar adalah dia atau
muannath, dan bagi ghaibah mufradah dan bagi muthannanya, dan ya’ itu bagi
muzakkar ghaib, mufrad dan muthanna dan jamak, dan bagi jamak muannath
ghaib.
‫ ﻭﺇﺫﺍ ﺃﺩﺨﻠـﺕ‬.‫ ﻭﻴﺴﻤﻰ ﻤﺴـﺘﻘﺒﻼ‬،‫ﺍ‬‫ﻏﺩ‬ ‫ل ﹶ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ ﻭ‬،‫ ﻭﻴﺴﻤﻰ ﺤﺎﻻ ﻭﺤﺎﻀﺭﺍ‬،‫ﻡ ﺍﻵﻥ‬ ‫ﻴﻘﹸﻭ‬ : ‫ ﺘﻘﻭل‬.‫ﻭﻫﺫﺍ ﻴﺼﻠﺢ ﻟﻠﺤﺎل ﻭﺍﻻﺴﺘﻘﺒﺎل‬
.‫ ﺍﺨﺘﺹ ﺒﺯﻤﺎﻥ ﺍﻻﺴﺘﻘﺒﺎل‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﻑ‬‫ﻭ ﹶ‬ ‫ل ﺃﻭﺴ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﺴ‬
 : ‫ ﻓﻘﻠﺕ‬،‫ﻭﻑﹶ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻴﻥ ﺃﻭ‬
11. Fe’el ini sesuai bagi masa hal dan masa hadhir. Kamu katakan “‫ن‬ َ ‫” َﻳ ُﻘ ﻮ ُم اﻵ‬,
dan dinamakan ia hal dan hadhir, dan “‫ﻏ ﺪًا‬ َ ‫ﻞ‬
ُ ‫ ” َﻳ ْﻔ َﻌ‬dan dinamakan ia mustaqbal.
Apabila kamu masukkan huruf sin atau “‫ف‬ َ ‫ﺳ ْﻮ‬
َ ” keatasnya maka kamu katakan “
‫ﻞ‬
ُ ‫ﺳ َﻴ ْﻔ َﻌ‬
َ ” atau “‫ﻞ‬ُ ‫ف َﻳ ْﻔ َﻌ‬
َ ‫ﺳ ْﻮ‬
َ ” khusus ia dengan masa depan.

Fe’el mudhari’ mabni lil fa’el.


‫ ﻓﺈﻥ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ‬،‫ ﺇﻻ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤﺭﻑ‬،‫ﻭﺍﻟﻤﺒﻨﻰ ﻟﻠﻔﺎﻋل ﻤﻨﻪ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻤﻨﻪ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ‬
‫ ﻭﻋﻼﻤﺔ ﺒﻨﺎﺀ ﻫﺫﻩ ﺍﻷﺭﺒﻌﺔ ﻟﻠﻔﺎﻋل ﻜﻭﻥ ﺍﻟﺤﺭﻑ ﺍﻟـﺫﻯ ﻗﺒـل‬.‫ﺡ‬
 ‫ﻴ ﹶﻔﺭ‬ ‫ل ﻭ‬
ُ ‫ﺘ‬ ‫ﻴﻘﹶﺎ‬ ‫ﻡ ﻭ‬ ‫ﻴ ﹾﻜ ﹺﺭ‬ ‫ﺝ ﻭ‬
 ‫ﺤ ﹺﺭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻴ‬ : ‫ﻤﻨﻪ ﻴﻜﻭﻥ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﺃﺒﺩﺍ ﻨﺤﻭ‬
‫ﻥ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ـ ﹺﺭ‬‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ـ‬‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ﺭ ﹶﺘ ﹾﻨ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻴ ﹾﻨ‬ ‫ﻥ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ﺭ ﹶﺘ ﹾﻨ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻴ ﹾﻨ‬ ‫ﻥ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ﻴ ﹾﻨ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻴ ﹾﻨ‬ ‫ ﻤﺜﺎﻟﻪ ﻤﻥ ﻴﻔﻌل‬.‫ﺁﺨﺭﻩ ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺭ ﹶﻨ ﹾﻨ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ َﺃ ﹾﻨ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺼﺭ‬  ‫ﹶﺘ ﹾﻨ‬
12. Yang dibina bagi fa’el darinya adalah fe’el yang huruf mudhara’ah padanya
difathahkan. melainkan fe’el yang madhinya diatas empat huruf, maka
sungguhnya huruf mudhara’ah padanya didhommahkan selama-lama umpama “
‫ج‬ُ ‫ﺣ ِﺮ‬
ْ ‫ ” ُﻳ َﺪ‬dan “‫ ” ُﻳ ْﻜ ِﺮ ُم‬dan “‫ﻞ‬ ُ ‫ ” ُﻳﻘَﺎ ِﺗ‬dan “ ‫ح‬ ُ ‫” ُﻳ َﻔ ﱢﺮ‬. Tanda binaan empat ini bagi fa’el adalah
keadaan huruf yang sebelum akhirnya dikasrahkan. Contoh-contohnya daripada
“‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻳ ْﻔ ُﻌ‬adalah “ - ‫ن‬ َ ‫ﺼ ُﺮ ْو‬ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ن‬ ِ ‫ﺼ ﺮَا‬
ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ﺼ ُﺮ‬ ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ن‬ َ ‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻨ‬- ‫ن‬
ِ ‫ﺼ ﺮَا‬
ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ن‬
َ ‫ﺼ ُﺮ ْو‬
ُ ‫ َﻳ ْﻨ‬- ‫ن‬ِ ‫ﺼﺮَا‬ ُ ‫ َﻳ ْﻨ‬- ‫ﺼ ُﺮ‬ُ ‫َﻳ ْﻨ‬
‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ َﻧ ْﻨ‬- ‫ﺼ ُﺮ‬ُ ‫ َأ ْﻧ‬- ‫ن‬
َ ‫ﺼ ْﺮ‬
ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ن‬ِ ‫ﺼﺮَا‬
ُ ‫ َﺗ ْﻨ‬- ‫ﻦ‬ َ ‫ﺼ ِﺮ ْﻳ‬
ُ ‫“ َﺗ ْﻨ‬
‫ﺨﺭﹺﺝ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺤﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ﻭﻴ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ﻭﻴ ‪‬‬
‫ﺠ ﹶﺘﻤ‪‬ﻊ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺤﺭﹺﺝ ﻭ ‪‬ﻴ ﹾﻜﺭﹺﻡ ﻭﻴ‪‬ﻘﺎﺘ‪‬ل ﻭ ‪‬ﻴ ﹶﻔﺭ‪‬ﺡ ﻭ ‪‬ﻴ ﹶﺘ ﹶﻜﺴ‪‬ﺭ ﻭ ‪‬ﻴﺘﹶﺒﺎﻋ‪‬ﺩ ﻭ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ﹶﻘﻁ‪‬ﻊ ﻭﻴ ‪‬‬
‫ﻀﺭﹺﺏ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﻠﹶﻡ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻭﻗﺱ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ ﻴ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ‪.‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ﹾﻨﺠﹺﻡ ﻭﻴ ﹾﻘ ﹶ‬ ‫ﺤﺭ‪‬ﺝ ﻭﻴ ‪‬‬
‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹶﻰ ﻭ ‪‬ﻴ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻭﺸ‪‬ﺏ ﻭﻴ ﹾﻘ ‪‬ﻌ ﹾﻨﺴ‪‬ﺱ ﻭﻴ ‪‬‬
‫ﻭﻴ ‪‬ﻌ ﹶ‬
‫‪13.‬‬ ‫ﻀﺮِب“ ‪Kiaskan diatas ini‬‬ ‫ﺣﺮِج“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﻌﻠَﻢ“ ‪” dan‬ﻳ ْ‬ ‫” ُﻳ َﻔ ﺮﱢح“ ‪” dan‬ﻳُﻘﺎﺗِﻞ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ ْﻜﺮِم“ ‪ُ ” dan‬ﻳ َﺪ ْ‬
‫ﻋ ﺪ“ ‪َ ” dan‬ﻳ َﺘ َﻜﺴﱠﺮ“ ‪dan‬‬
‫ﻄ ﻊ“ ‪َ ” dan‬ﻳﺘَﺒﺎ َ‬ ‫ﺠ َﺘ ِﻤ ﻊ“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﻨ َﻘ ِ‬
‫ﺤ َﻤ ّﺮ“ ‪” dan‬ﻳ ْ‬ ‫ﺤ َﻤ ﺎ ّر“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْ‬ ‫ﺨﺮِج“ ‪” dan‬ﻳ ْ‬ ‫ﺴ َﺘ ْ‬ ‫‪” dan‬ﻳ ْ‬
‫ﺸ ْﻮﺷِﺐ“‬
‫ﺴَﻠ ْﻨﻘَﻰ“ ‪” dan‬ﻳ ْﻘ َﻌ ْﻨﺴِﺲ“ ‪” dan‬ﻳ ْﻌ َ‬
‫ﺣﺮَج“ ‪” dan‬ﻳ ْ‬ ‫ﺤ َﺮ ْﻧﺠِﻢ“ ‪َ ” dan‬ﻳ َﺘ َﺪ ْ‬ ‫ﺸ ِﻌﺮّ“ ‪” dan‬ﻳ ْ‬ ‫‪”.‬ﻳ ْﻘ َ‬

‫‪Fe’el mudhari’ mabni lil majhul‬‬


‫ﺝ ﻭ ‪‬ﻴﻜﹾـ ‪‬ﺭ ‪‬ﻡ‬ ‫ﻭﺍﻟﻤﺒﻨﻰ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻤﻨﻪ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻤﻨﻪ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻭﻤﺎ ﻗﺒل ﺁﺨﺭﻩ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﻴ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ﻭﻴ‪‬ـ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺝ‪.‬‬
‫ﺨ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺡ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬‬‫ل ﻭ ‪‬ﻴ ﹶﻔﺭ‪ ‬‬
‫ﻭ ‪‬ﻴﻘﹶﺎ ﹶﺘ ُ‬
‫‪14.‬‬ ‫‪Yang dibina bagi maf’ul darinya adalah apa yang huruf mudhara’ahnya‬‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪didhammahkan dan huruf sebelum akhirnya difathahkan, umpama‬‬ ‫‪ُ ” dan‬ﻳ ْﻨ َ‬
‫ﺣ َﺮجُ“‬
‫ﺨ َﺮجُ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ َﻔﺮﱠحُ“ ‪ُ ” dan‬ﻳﻘَﺎ َﺗﻞُ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ ْﻜ َﺮمُ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ َﺪ ْ‬
‫ﺴ َﺘ ْ‬
‫‪ُ ”.‬ﻳ ْ‬

‫‪Amil yang masuk pada fe’el mudhari’.‬‬


‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﺇﻟـﻰ‬
‫ﻥ ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻻ" ﺍﻟﻨﺎﻓﻴﺘﺎﻥ ﻓﻼ ﻴﻐﻴﺭﺍﻥ ﺼﻴﻐﺘﻪ‪ .‬ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻋﻠﻡ‪ ،‬ﺃﻨﻪ ﻴﺩﺨل ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ "ﻤ‪‬ﺎ" ﻭ" ﹶ‬
‫ﺁﺨﺭﻩ‪ ،‬ﻭﻴﺩﺨل ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ‪ ،‬ﻓﻴﺤﺫﻑ ﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﻭﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ ﻭﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‪ .‬ﻭﻻ ﻴﺤﺫﻑ ﻨﻭﻥ ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻤﺅﻨـﺙ ﻷﻨـﻪ‬
‫ﻥ ﻟﹶـ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ﻟﹶـ ‪‬ﻡ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻀﻤﻴﺭ ﻜﺎﻟﻭﺍﻭ ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‪ .‬ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﹶﻟ ‪‬ﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ‪.‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﻨ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﻟ ‪‬ﻡ َﺃ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭﹺﻯ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫‪15.‬‬ ‫ﻻ“ ‪َ ” nafi dan‬ﻣ ﺎ“ ’‪Ketahuilah, bahawa masuk keatas mudhari‬‬ ‫‪َ ” nafi, maka‬‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪keduanya tidak mengubah bentuknya. Kamu katakan‬‬ ‫ن“ ‪” -‬ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮَا ِ‬ ‫ﻻ “ ‪” -‬ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ن‬
‫ﺼ ُﺮ ْو َ‬
‫‪َ ”, hingga akhirnya. Dan masuk ‘amil jazam, maka ia menghazafkan baris‬ﻳ ْﻨ ُ‬
‫‪yang mufrad dan nun tathniah dan mufradah mukhatabah dan tidak‬‬
‫‪menghazafkan nun jamaah muannath kerana ia adalah dhamir, sama seperti‬‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْﻢ “ ‪wau, pada jamak muzakkar. Kamu katakan‬‬ ‫ﺼ ﺮُوا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬‫ﺼﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫َﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْﻢ‬ ‫ن ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َأ ْﻧ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ ﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ﺮِى ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ﺮُوا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ن ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﺗ ْﻨ ُ‬‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْﻢ َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ‬‫‪َ ”.‬ﻧ ْﻨ ُ‬
‫ﻥ‬
‫ﻭﺍﻋﻠﻡ‪ ،‬ﺃﻨﻪ ﻴﺩﺨل ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﺍﻟﻨﺎﺼﺏ‪ .‬ﻓﻴﺒﺩل ﻤﻥ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻓﺘﺤﺔ ﻭﻴﺴﻘﻁ ﺍﻟﻨﻭﻨﺎﺕ ﺴﻭﻯ ﻨﻭﻥ ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻟﹶـ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـﺭ‪‬ﺍ‬
‫ﺼﺭﹺﻱ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬‬
‫‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ‪.‬‬‫ﻥ ﹶﻨ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻥ َﺃ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﻟ ‪‬‬‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﹶﻟ ‪‬‬
‫‪16.‬‬ ‫‪Ketahuilah bahawa masuk keatas mudhari’ oleh amil nashab, maka ia‬‬
‫‪menggantikan dhammah dengan fathah dan menggugurkan nun-nun yang selain‬‬
‫ﺼﺮَا “ ‪nun jamaah muannath, kamu katakan‬‬ ‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْ‬‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮُوا ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْ‬‫ﻦ َﻳ ْﻨ ُ‬‫َﻟ ْ‬
‫ﻦ‬‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َأ ْﻧ ُ‬
‫ن ‪َ -‬ﻟ ْ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮِي ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮُوا ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬‫ﺼ ﺮَا ‪َ -‬ﻟ ْ‬‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﻦ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ن ‪َ -‬ﻟ ْ‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬‫ﻦ َﻳ ْﻨ ُ‬‫‪َ -‬ﻟ ْ‬
‫ﺼ ْﺮ‬
‫‪َ ”.‬ﻧ ْﻨ ُ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻗـﺱ ﻋﻠـﻰ ﻫـﺫﺍ‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ِﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ِﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ِﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ِﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬‫ﺼ ‪‬ﺭ ِﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬‫ﻭﻤﻥ ﺍﻟﺠﻭﺍﺯﻡ ﻻﻡ ﺍﻷﻤﺭ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ‪ :‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـﺭ‪‬ﺍ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶ‬
‫ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻻ ﺍﻟﻨﺎﻫﻴﺔ‪ .‬ﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﻨﻬﻰ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ‪ :‬ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺝ‪ .‬ﻭﻤﻨﻬﺎ ﹶ‬
‫ﺤ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺏ ﻭﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﹶﻠ ‪‬ﻡ ﻭﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻀ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﻟﻴ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻜﺫﺍ ﻗﻴـﺎﺱ ﺴـﺎﺌﺭ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭﹺﻯ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹶ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻥ‪ ،‬ﻭﻓﻰ ﻨﻬﻰ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ‪ :‬ﹶ‬
‫ﻻ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﹶ‬
‫ﺍﻷﻤﺜﻠﺔ‪.‬‬
‫‪17.‬‬ ‫‪Sebahagian daripada ‘amil-‘amil jazam itu adalah lam amar. Maka kamu‬‬
‫ن“ ‪katakan pada amar ghaib‬‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ ﺮَا ‪ِ -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪ِ -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮُوا ‪ِ -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ‪ِ -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪ِ -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫‪”. Kiaskanlah‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ب“ ‪diatas ini‬‬
‫ﻀ ِﺮ ْ‬
‫ج“ ‪” dan‬ﻟ َﻴ ْﻌَﻠ ْﻢ“ ‪” dan‬ﻟﻴ ْ‬ ‫ﺣ ِﺮ ْ‬
‫ﻻ“ ‪”. Daripadanya adalah‬ﻟ ُﻴ َﺪ ْ‬ ‫‪َ ” nahi, kamu‬‬
‫ن“ ‪katakan pada nahi ghaib‬‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮَا ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬‬
‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮُوا ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ‪َ -‬‬ ‫ﺼ ْﺮ ‪ -‬ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫‪ ”, dan‬ﻻ َﻳ ْﻨ ُ‬
‫ن“ ‪pada nahi hadhir‬‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ﺮَا ‪َ -‬‬‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮِى ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬‫ﺼ ﺮُوا ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮَا ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪َ -‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻨ ُ‬‫‪َ ”. Begitulah‬‬
‫‪kias sekelian bentuk-bentuk fe’el.‬‬
‫‪Amar dengan sighah‬‬
‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻷﻤﺭ ﺒﺎﻟﺼﻴﻐﺔ‪ ،‬ﻭﻫﻭ ﺍﻷﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ﺠﺎﺭ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻠﻔﻅ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﺍﻟﻤﺠﺯﻭﻡ‪ .‬ﻓﺎﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﺒﻌﺩ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀـﺎﺭﻋﺔ‬
‫ﺤ ﹺﺭﺠ‪‬ـﺎ‬
‫ﺝ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺝ ‪ :‬ﺩﺤ‪‬ـ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻤﺘﺤﺭﻜﺎ ﻓﺘﺴﻘﻁ ﻤﻨﻪ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻭﺘﺄﺘﻰ ﺒﺼﻭﺭﺓ ﺍﻟﺒﺎﻗﻰ ﻤﺠﺯﻭﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ ﺘﹶـ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺝ‪.‬‬‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬‫ﻋ ‪‬ﺩ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﹶﺘﺒ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ل ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺡ ﻗﹶﺎ ‪‬ﺘ ْ‬‫ﻥ‪ .‬ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﹶﻓ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﺠ‪‬‬
‫ﺤ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺤ ﹺﺭﺠ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬‬ ‫ﺤ ﹺﺭﺠﹺﻰ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤ ﹺﺭﺠ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫‪‬ﺩ ‪‬‬
‫‪18.‬‬ ‫‪Adapun amar dengan sighah, iaitu amar hadhir, maka ia berjalan diatas‬‬
‫‪lafaz mudhari’ yang dijazamkan. Maka jika huruf selepas huruf mudhara’ah‬‬
‫‪berbaris maka kamu gugurkan darinya huruf mudhara’ahnya dan kamu‬‬
‫‪datangkan bentuk yang tinggal dalam keadaan ia dijazamkan, maka kamu‬‬
‫ج“ ‪katakan pada amar dari‬‬ ‫ﺣ َﺮ َ‬
‫ج“ ‪َ ” :‬ﺗ َﺪ ْ‬ ‫ﺣ ِﺮ ْ‬‫ﺟ ﺎ“ ‪َ ” -‬د ْ‬ ‫ﺣ ِﺮ َ‬
‫ﺟ ﻮا“ ‪َ ” -‬د ْ‬ ‫ﺣ ِﺮ ُ‬ ‫ﺟ ﻰ“ ‪َ ” -‬د ْ‬ ‫ﺣ ِﺮ ِ‬‫ﺟ ﺎ“ ‪َ ” -‬د ْ‬‫ﺣ ِﺮ َ‬
‫‪َ ” -‬د ْ‬
‫ﺟﻦَ“‬
‫ﺣ ِﺮ ْ‬
‫ﺴﺮْ“ ‪” -‬ﻗَﺎ ِﺗﻞْ“ ‪َ ” -‬ﻓ ﱢﺮحْ“ ‪َ ” . Begitulah kamu katakan‬د ْ‬ ‫ﻋﺪْ“ ‪َ ” -‬ﺗ َﻜ ﱠ‬
‫ﺣ َﺮجْ“ ‪َ ” -‬ﺗﺒَﺎ َ‬
‫‪َ ”.‬ﺗ َﺪ ْ‬
‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﺴﺎﻜﻨﺎ ﻓﺘﺤﺫﻑ ﻤﻨﻪ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻭﺘﺄﺘﻰ ﺒﺼﻭﺭﺓ ﺍﻟﺒﺎﻗﻰ ﻤﺠﺯﻭﻤﺎ ﻤﺯﻴﺩﺍ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ﻫﻤﺯﺓ ﻭﺼل ﻤﻜﺴـﻭﺭﺓ‪ ،‬ﺇﻻ‬
‫ﺏ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻜﺫﺍ ‪‬ﺍﻀ‪‬ـ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭﹺﻯ ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﺍﹸ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺃﻥ ﻴﻜﻭﻥ ﻋﻴﻥ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻤﻨﻪ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻓﺘﻀﻤﻬﺎ‪ .‬ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺝ‪ .‬ﻭﻓﺘﺤﻭﺍ ﻫﻤﺯﺓ ﺃ ﹾﻜ ﹺﺭ ‪‬ﻡ ﺒﻨﺎﺀﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺼل ﺍﻟﻤﺭﻓﻭﺽ‪ .‬ﻓﺈﻥ ﺃﺼل ﺘﹸ ﹾﻜ ﹺﺭ ‪‬ﻡ ﺘﹸ َﺅ ﹾﻜ ﹺﺭ ‪‬ﻡ‪.‬‬ ‫ﺨ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺠ ﹶﺘ ‪‬ﻤ ‪‬ﻊ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻁ ‪‬ﻊ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻋﹶﻠﻡ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻨ ﹶﻘ ﹾ‬
‫ﻭﺍ ‪‬‬
‫‪19.‬‬ ‫‪Jika huruf itu mati maka kamu hazafkan darinya huruf mudharaa’hnya dan‬‬
‫‪kamu datangkan bentuk yang tinggal dalam keadaan ia dijazamkan lagi‬‬
‫‪ditambahkan hamzah washal yang dikasrahkan pada awalnya, melainkan‬‬
‫‪bahawa ‘ain mudhari’nya didhammahkan maka kamu dhammahkan hamzah itu.‬‬
‫ن“ ‪Kamu katakan‬‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬‫ﺼ ﺮَا ‪ُ -‬ا ْﻧ ُ‬
‫ﺼ ﺮِى ‪ُ -‬ا ْﻧ ُ‬
‫ﺼ ﺮُوا ‪ُ -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼ ﺮَا ‪ُ -‬ا ْﻧ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ ‪ُ -‬ا ْﻧ ُ‬
‫ب“ ‪ُ”. Begitu juga‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺿ ِﺮ ْ‬‫‪ِ” dan‬ا ْ‬
‫ﻋَﻠ ْﻢ“‬
‫ﻄ ْﻊ“ ‪ِ” dan‬ا ْ‬ ‫ﺟ َﺘ ِﻤ ْﻊ“ ‪” dan‬ا ْﻧ َﻘ ْ‬ ‫ج“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫ﺨ ِﺮ ْ‬ ‫ﺳ َﺘ ْ‬
‫”أ ْآ ِﺮ ْم“ ‪”. Mereka memfathahkan hamzah‬ا ْ‬
‫‪ُ ”.‬ﺗ َﺆ ْآ ِﺮمُ“ ‪ُ ” adalah‬ﺗ ْﻜ ِﺮمُ“ ‪kerana bina diatas asalnya yang ditinggalkan kerana asal‬‬

‫’‪Berhimpun dua ta’ pada awal mudhari‬‬


‫ﻭﺍﻋﻠﻡ‪ ،‬ﺃﻨﻪ ﺇﺫﺍ ﺍﺠﺘﻤﻊ ﺘﺎﺁﻥ ﻓﻰ ﺃﻭل ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﺘ ﹶﻔﻌ‪‬ل ﻭﺘﻔﺎﻋ‪‬ل ﻭﺘ ﹶﻔ ‪‬ﻌﻠﹶل ﻓﻴﺠﻭﺯ ﺇﺜﺒﺎﺘﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﺘ ﹶﺘﺠ‪ ‬ﱠﻨﺏ‪ ‬ﻭ ﹶﺘ ﹶﺘﻘﹶﺎﺘﹶـل ﻭ ﹶﺘﺘﹶـ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭﺝ‪،‬‬
‫ﺼﺩ‪‬ﻯ ‪ -‬ﻨﹶﺎﺭ‪‬ﺍ ﹶﺘﹶﻠﻅﱠﻰ‪.‬‬
‫ﺕ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﻭﻴﺠﻭﺯ ﺤﺫﻑ ﺇﺤﺩﺍﻫﻤﺎ‪ .‬ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺘﻨﺯﻴل ‪ :‬ﹶﻓَﺄ ﹾﻨ ﹶ‬
‫‪20.‬‬ ‫”ﺗ َﻔ ﱠﻌ ﻞ“ ’‪Ketahuilah, bahawa apabila berhimpun dua ta’ pada awal mudhari‬‬
‫ﻋ ﻞ“ ‪dan‬‬ ‫ﺐ“ ‪”, maka harus mensabitkan keduanya umpama‬ﺗ َﻔ ْﻌَﻠ ﻞ“ ‪” dan‬ﺗﻔﺎ َ‬ ‫ﺠ ﱠﻨ َ‬ ‫‪َ ” dan‬ﺗ َﺘ َ‬
‫ﺣ َﺮجَ“ ‪َ ” dan‬ﺗ َﺘﻘَﺎ َﺗ ﻞ“‬‫‪َ ”, dan harus menghazafkan satu daripada keduanya. Sabit‬ﺗ َﺘ َﺪ ْ‬
‫ﺼﺪﱠى“ ‪didalam Tanzil‬‬ ‫ﺖ َﻟ ُﻪ َﺗ َ‬
‫‪”.‬ﻧَﺎرًا َﺗَﻠﻈﱠﻰ“ ” َﻓَﺄ ْﻧ َ‬
‫ﻁﹶﻠﺢ‪ ،‬ﻭﻤـﻥ‬ ‫ل ﻤﻥ ﺍﻟﺼ‪‬ـﻠﹾﺢ ﺍﺼ‪‬ـ ﹶ‬ ‫ل ﺼﺎﺩﺍ ﺃﻭ ﻀﺎﺽ ﺃﻭ ﻁﺎﺀ ﺃﻭ ﻅﺎﺀ ﻗﻠﺒﺕ ﺘﺎﺀﻩ ﻁﺎﺀ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪َ ‬‬ ‫ﻭﻤﺘﻰ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪َ ‬‬
‫ﻁﻠﹶﺢ‬
‫ﺼﹶ‬
‫ﻁﻠ‪‬ﺢ ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺼﹶ‬
‫ﻁﻠ‪‬ﺢ ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺼﹶ‬
‫ﻁﹶﻠﻡ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﻤﺘﺼﺭ‪‬ﻓﺎﺘﻪ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ﻴ ‪‬‬
‫ﻅﹶ‬
‫ﻅ ﹾﻠ ﹺﻡ ﺍ ﹾ‬
‫ﻁ ‪‬ﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟ ﹸ‬
‫ﻁ ‪‬ﺭﺩ‪ ‬ﺍ ﱠ‬
‫ﻁ ‪‬ﺭﺏ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟ ﹶ‬
‫ﻀﹶ‬‫ﻀﺭ‪‬ﺏ ﺍ ‪‬‬
‫ﺍﻟ ‪‬‬
‫ل ﻤﻥ ﺍﻟ ‪‬ﺩﺭ‪‬ﺀ ﻭﺍﻟ ‪‬ﺫﻜﹾﺭ ﻭﺍﻟ ‪‬ﺯﺠ‪‬ﺭ‪:‬‬
‫ل ﺩﺍﻻ ﺃﻭ ﺫﺍﻻ ﺃﻭ ﺯﺍﺀ ﻗﻠﺒﺕ ﺘﺎﺀﻩ ﺩﺍﻻ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪َ ‬‬
‫ﻁﻠ‪‬ﺢ‪ .‬ﻭﻤﺘﻰ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪َ ‬‬
‫ﺼﹶ‬
‫ﻻﺘ ‪‬‬
‫ﻁﻠ‪‬ﺢ ﹶ‬
‫ﺼﹶ‬
‫ﺍ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﺭ‪.‬‬
‫ﺍ ‪‬ﺩﺭ‪َ‬ﺃ ﻭﺍ ﱠﺫ ﹶﻜﺭ‪ ‬ﻭﺍ ‪‬ﺯ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫‪21.‬‬ ‫ﻞ“ ’‪Apabila fa‬‬ ‫‪ ” huruf shad atau dhad atau tha’ atau za’ dibalikkan ta’nya‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬
‫ﻞ“ ‪kepada tha’. Maka kamu katakan pada‬‬ ‫ﺼ ﻠْﺢ“ ‪ ” dari‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬
‫ﺢ“ ‪” :‬اﻟ ُ‬
‫ﻄَﻠ َ‬
‫ﺻ َ‬‫‪”, dan daripada‬ا ْ‬
‫ﻀ ﺮْب“‬‫ب“ ‪” :‬اﻟ َ‬
‫ﻄ َﺮ َ‬
‫ﺿ َ‬
‫ﻄ ْﺮ ِد“ ‪” dan daripada‬ا ْ‬ ‫ﻃ َﺮ َد“ ‪” :‬اﻟ َ‬ ‫ﻈ ْﻠ ِﻢ“ ‪” dan daripada‬ا ﱠ‬ ‫ﻄَﻠ َﻢ“ ‪” :‬اﻟ ُ‬
‫ﻇَ‬ ‫‪”. Begitu‬ا ْ‬
‫ﻻ “ ‪juga segala tasrifan-tasrifannya, umpama‬‬ ‫ﻄﻠِﺢ ‪َ -‬‬ ‫ﺻَ‬
‫ﻄﻠَﺢ ‪ -‬ا ْ‬
‫ﺼَ‬‫ﻄﻠِﺢ ‪ -‬وذاك ُﻣ ْ‬ ‫ﺼَ‬‫ﻄﻠِﺢ ‪ -‬ﻓﻬﻮ ُﻣ ْ‬ ‫ﺼَ‬ ‫ﻳ ْ‬
‫ﻄﻠِﺢ‬
‫ﺼ َ‬
‫ﻞ“ ’‪”. Bilamana fa‬ﺗ ْ‬ ‫‪ ” huruf dhal atau zhal atau za’ dibalikkan ta’nya kepada‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬
‫ﻞ“ ‪dhal. Maka kamu katakan pada‬‬ ‫‪” dan‬اﻟ ِﺬآْﺮ“ ‪ ” dan daripada‬اﻟ َﺪرْء“ ‪ ” daripada‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬
‫ﺟﺮَ“ ‪” :‬ا ﱠذ َآﺮَ“ ‪” dan dari‬ا ﱠد َرأَ“ ‪” :‬اﻟ ﱠﺰﺟْﺮ“ ‪daripada‬‬ ‫‪”.‬ا ْز َد َ‬

‫‪Nun Taukid‬‬
‫ﻭﺘﻠﺤﻕ ﺍﻟﻔﻌل ﻏﻴﺭ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﺤﺎل ﻨﻭﻨﺎ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ‪ :‬ﺨﻔﻴﻔﺔ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺜﻘﻴﻠﺔ ﻤﻔﺘﻭﺤﺔ‪ ،‬ﺇﻻ ﻓﻴﻤﺎ ﺘﺨﺘﺹ ﺒﻪ‪ ،‬ﻭﻫـﻭ ﻓﻌـل ﺍﻻﺜﻨـﻴﻥ‬
‫ﻥ ﻴﺎ ﻨﺴﻭﺓ ﻓﺘﺩﺨل ﺃﻟﻔﺎ ﺒﻌﺩ ﻨﻭﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟ ﹶﺘ ﹾﻔﺼ‪‬ـل‬
‫ﻥ ﻟﻼﺜﻨﻴﻥ ﻭﺍ ﹾﺫ ‪‬ﻫ ‪‬ﺒﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻭﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ ،‬ﻓﻬﻰ ﻤﻜﺴﻭﺭﺓ ﻓﻴﻪ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﺍ ﹾﺫ ‪‬ﻫﺒ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺒﻴﻥ ﺍﻟﻨﻭﻨﺎﺕ‪ .‬ﻭﻻ ﺘﺩﺨﻠﻬﻤﺎ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﺍﻟﺨﻔﻴﻔﺔ ﻷﻨﻪ ﻴﻠﺯﻡ ﺍﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ ﻋﻠﻰ ﻏﻴﺭ ﺤﺩﻩ‪ .‬ﻓﺈﻥ ﺍﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ ﺇﻨﻤﺎ ﻴﺠﻭﺯ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ‬
‫ﺍﻷﻭل ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺤﺭﻑ ﻤﺩ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺩﻏﻤﺎ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ﺩ‪‬ﺍﺒ‪‬ﺔ‪.‬‬
22. Menghubungi selain fe’el madhi dan hal oleh dua nun taukid : khafifah yang
mati dan thaqilah yang difathahkan, melainkan pada apa yang khusus ia
dengannya, iaitu fe’el ithnain dan jamaah nisa’, maka ia dikasrahkan padanya.
Maka kamu katakan “‫ ”ا ْذ َه َﺒ ﺎنﱢ‬pada tathniah, dan “‫ن ﻳ ﺎ ﻧﺴ ﻮة‬ ‫ ”ا ْذ َه ْﺒ َﻨ ﺎ ﱢ‬maka kamu
masukkan alif selepas nun jamak muannath untuk kamu pisahkan diantara nun-
nun itu. Tidak masuk pada keduanya nun khafifah kerana lazim bertemu dua
huruf mati diatas selain hadnya, kerana sungguhnya bertemu dua huruf mati itu
hanyalah harus apabila yang pertama daripada keduanya huruf mad dan yang
keduanya diidghamkan umpama “‫”دَاﺑﱠﺔ‬.
‫ ﻭﻴﺤﺫﻑ ﻤﻌﻬﻤـﺎ ﺃﻴﻀـﺎ ﻭﺍﻭ‬.‫ﻴﻥ‬ ‫ﻠ‬‫ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‬‫ﻭﻥ‬ ‫ﹸﻠ‬‫ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻌﹸﻠ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﻼﻥﹺ ﻭ‬
‫ ﹶ‬‫ﻼﻥﹺ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‬
‫ ﹶ‬‫ ﹾﻔﻌ‬‫ ﻭﻫﻰ ﻴ‬.‫ﻭﻴﺤﺫﻑ ﻤﻌﻬﻤﺎ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺜﻠﺔ ﺍﻟﺨﻤﺴﺔ‬
.‫ﻥ‬ ‫ﻴ‬‫ﺎ ﹶﺘﺭ‬‫ ﻭِﺇﻤ‬‫ﻭﻥ‬ ‫ﺒﹸﻠ‬ ‫ﻥ ﻭﹶﻟ ﹶﺘ‬  ‫ﺸﻴ‬‫ﺨﹶ‬ ‫ ﻭﻻ ﹶﺘ ﹾ‬‫ﻭﻥ‬ ‫ﺸ‬ ‫ﺨﹶ‬ ‫ ﻻ ﺘ ﹾ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺇﻻ ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‬،‫ﻴﻥ‬ ‫ﻠ‬‫ﻌ‬ ‫ ﻭﻴﺎﺀ ﹶﺘ ﹾﻔ‬،‫ﻭﻥ‬ ‫ﻌﹸﻠ‬ ‫ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻌﹸﻠ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬
23. Dihazafkan bersama keduanya akan nun pada bentuk-bentuk yang lima
iaitu “‫ﻦ‬ َ ‫ و َﺗ ْﻔ َﻌِﻠ ْﻴ‬- ‫ن‬ َ ‫ و َﺗ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ‬- ‫ن‬
َ ‫ و َﻳ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ‬- ‫ن‬ ِ‫ﻼ‬ َ ‫ و َﺗ ْﻔ َﻌ‬- ‫ن‬ ِ‫ﻼ‬َ ‫” َﻳ ْﻔ َﻌ‬. Dihazafkan bersamanya juga wau “
‫ن‬
َ ‫ ” َﻳ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ‬dan “‫ن‬ َ ‫ ” َﺗ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ‬dan ya’ “‫ﻦ‬ َ ‫ ” َﺗ ْﻔ َﻌِﻠ ْﻴ‬melainkan apabila berbaris fathah huruf sebelum
keduanya, umpama “‫ﺸ ُﻮنﱠ‬ َ‫ﺨ‬ ْ‫ﻻﺗ‬ َ ” dan “‫ﻦ‬ ‫ﺸ ِﻴ ﱠ‬
َ‫ﺨ‬
ْ ‫ﻻ َﺗ‬َ ” dan “‫ن‬ ‫ ” َﻟ َﺘ ْﺒُﻠ َﻮ ﱠ‬dan “‫ﻦ‬
‫” ِإﻣﱠﺎ َﺗ َﺮ ِﻳ ﱠ‬
‫ ﻭﻴﻜﺴﺭ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤـﺩﺓ‬،‫ ﻭﻴﻀﻡ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ‬،‫ﻭﻴﻔﺘﺢ ﺁﺨﺭ ﺍﻟﻔﻌل ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﻭﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻐﺎﺌﺒﺔ‬
،‫ﺭﻨﹶﺎﻥ‬ ‫ـ‬‫ﻴ ﹾﻨﺼ‬ ‫ﻥ ﻟ‬
 ‫ﺍ‬‫ﻥ ﻟﺘﻨﺼـﺭ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ ﻟﺘﻨﺼـ‬‫ﺭﻥ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﻟﻴﻨ‬
 ‫ﺍ‬‫ﻥ ﻟﻴﻨﺼﺭ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻨ‬‫ ِﻟﻴ‬: ‫ ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﻤﺅﻜﺩﺍ ﺒﺎﻟﻨﻭﻥ ﺍﻟﺜﻘﻴﻠﺔ‬.‫ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‬
‫ﺍﻥ‬‫ـﺭ‬‫ﻥ ﺃﻨﺼ‬
 ‫ﺼ ﹺﺭ‬
 ‫ ﺃﻨ‬‫ﺭﻥ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﺃﻨ‬
 ‫ﺍ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ ﺃﻨ‬‫ﺭﻥ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﺃﻨ‬: ‫ ﻭﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ﻤﺅﻜﺩﺍ ﺒﺎﻟﺜﻘﻴﻠﺔ‬.‫ﻥ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﻟﺘﻨ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﻟﻴﻨ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﻟﻴﻨ‬: ‫ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ‬
.‫ ﻭﻗﺱ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ ﻨﻅﺎﺌﺭﻩ‬.‫ﻥ‬  ‫ﺼ ﹺﺭ‬ ‫ﻥ ﺍﻨ‬  ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﺍﻨ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬ ‫ ﺃﻨ‬: ‫ ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ‬،‫ﺭﻨﹶﺎﻥ‬ ‫ﺼ‬  ‫ﺃﻨ‬
24. Difathahkan huruf akhir fe’el apabila ianya fe’el wahid dan wahidah ghaib
dan didhammahkan ia apabila ianya fe’el jama’ah muzakkar dan dikasrahkan ia
apabila ianya fe’el wahidah mukhatabah. Maka kamu katakan pada amar ghaib
yang dita’kidkan dengan nun thaqilah “ - ‫ن‬ ‫ ﻟﺘﻨﺼﺮَا ﱢ‬- ‫ن‬ ‫ ﻟﺘﻨﺼ َﺮ ﱠ‬- ‫ﺼ ُﺮنﱠ‬ ُ ‫ ﻟﻴﻨ‬- ‫ن‬ ‫ ﻟﻴﻨﺼﺮَا ﱢ‬- ‫ن‬‫ﺼ َﺮ ﱠ‬
ُ ‫ِﻟﻴَﻨ‬
‫ن‬
‫ﺼ ْﺮﻧَﺎ ﱢ‬
ُ ‫”ﻟ َﻴ ْﻨ‬, dan dengan nun khafifah “‫ن‬ ْ ‫ﺼ َﺮ‬
ُ ‫ ﻟﺘﻨ‬- ‫ن‬ْ ‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ ﻟﻴﻨ‬- ‫ن‬ ْ ‫ﺼ َﺮ‬
ُ ‫”ﻟﻴﻨ‬, dan pada amar yang
hadhir yang dita’kidkan dengan nun ta’kid thaqilah “ - ‫ﺼ ِﺮنﱠ‬ ُ ‫ أﻧ‬- ‫ﺼ ُﺮنﱠ‬ ُ ‫ أﻧ‬- ‫ن‬ ‫ﺼﺮَا ﱢ‬
ُ ‫ أﻧ‬- ‫ﺼ َﺮنﱠ‬
ُ ‫أﻧ‬
‫ن‬
‫ﺼ ْﺮﻧَﺎ ﱢ‬
ُ ‫ أﻧ‬- ‫ن‬ ‫ﺼﺮَا ﱢ‬ُ ‫ ”أﻧ‬, dan dengan nun ta’kid khafifah “‫ن‬ ْ ‫ﺼ ِﺮ‬
ُ ‫ اﻧ‬- ‫ن‬ ْ ‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ اﻧ‬- ‫ن‬ ْ ‫ﺼ َﺮ‬ُ ‫”أﻧ‬. Kiaskanlah
diatas ini segala yang sebandingnya.

Isim fa’el dan maf’ul


‫ﺭ‬ ‫ـ‬‫ ﻨﹶﺎﺼ‬: ‫ ﺘﻘـﻭل‬.‫ل‬
َ ‫ـ‬‫ ﻓﺎﻷﻜﺜﺭ ﺃﻥ ﻴﺠﻰﺀ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻨﻪ ﻋﻠـﻰ ﻭﺯﻥ ﻓﹶﺎﻋ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ‬
‫ﺭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ـ‬‫ﻤ ﹾﻨﺼ‬ : ‫ ﺘﻘـﻭل‬.‫ل‬‫ﻌﻭ‬ ‫ﻤ ﹾﻔ‬ ‫ ﻭﺃﻥ ﻴﺠﻰﺀ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻨﻪ ﻋﻠﻰ‬،‫ﺼﺭ‬
 ‫ﺍ‬‫ﺕ ﻭ ﹶﻨﻭ‬
‫ﺍ ﹲ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ﺭﺘﹶﺎﻥﹺ ﻨﹶﺎ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺭ ﹲﺓ ﻨﹶﺎ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻥ ﻨﹶﺎ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺍﻥﹺ ﻨﹶﺎ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ﻨﹶﺎ‬
‫ـﺎ‬‫ﺭ ﹺﺒﻬ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ـ‬‫ﻤﻤ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﺭ ﹺﺒﻬﹺـ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺎ‬‫ﺭ ﹺﺒ ﹺﻬﻤ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺭ ﹺﺒ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬ : ‫ ﻭﺘﻘﻭل‬.‫ﺕ‬
‫ﺍ ﹲ‬‫ﻭﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﻥ‬
‫ﺭﺘﹶﺎ ﹺ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﺭ ﹲﺓ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﻥ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﻥ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﻭﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬
‫ ﻭﻓﻌﻴـل ﻗـﺩ‬.‫ﻊ ﻭ ﹸﺘ ﹶﺫﻜﱢﺭ ﻭ ﹸﺘ َﺅﻨﱢﺙ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﻓﻴﻤﺎ ﻴﺘﻌﺩﻯ ﺒﺤﺭﻑ ﺍﻟﺠﺭ ﻻﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌـﻭل‬‫ﺠﻤ‬
 ‫ ﻓﺘ ﹶﺜﻨﱢﻰ ﻭ ﹶﺘ‬.‫ﻥ‬
 ‫ﺭ ﹺﺒ ﹺﻬ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺎ‬‫ﺭ ﹺﺒ ﹺﻬﻤ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬
.‫ ﻭﺒﻤﻌﻨﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻜﺎﻟﻘﺘﻴل‬،‫ﻴﺠﻰﺀ ﺒﻤﻌﻨﻰ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻜﺎﻟﺭﺤﻴﻡ‬
25. Adapun isim fa’el dan maf’ul daripada thulathi mujarrad maka yang paling
banyak bahawa datang isim fa’el darinya diatas wazan “َ‫ﻋﻞ‬ َ ‫”ﻓَﺎ‬. Kamu katakan “ ‫ﺻ ٌﺮ‬ ِ ‫ﻧَﺎ‬
‫ﺻ ُﺮ‬
ِ ‫ و َﻧﻮَا‬- ‫ت‬ٌ ‫ﺻﺮَا‬ ِ ‫ ﻧَﺎ‬- ‫ن‬ ِ ‫ﺻ َﺮﺗَﺎ‬
ِ ‫ ﻧَﺎ‬- ‫ﺻ َﺮ ٌة‬
ِ ‫ ﻧَﺎ‬- ‫ن‬
َ ‫ﺻ ُﺮ ْو‬
ِ ‫ ﻧَﺎ‬- ‫ن‬ِ ‫ﺻﺮَا‬ ِ ‫ ﻧَﺎ‬-” dan bahawa datang isim maf’ul
darinya diatas “‫” َﻣ ْﻔ ُﻌﻮْل‬. Kamu katakan “ - ‫ن‬ ِ ‫ﺼ ْﻮ َرﺗَﺎ‬
ُ ‫ َﻣ ْﻨ‬- ‫ﺼ ْﻮ َر ٌة‬
ُ ‫ َﻣ ْﻨ‬- ‫ن‬
َ ‫ﺼ ْﻮ ُر ْو‬
ُ ‫ َﻣ ْﻨ‬- ‫ن‬
ِ ‫ﺼ ْﻮرَا‬
ُ ‫ َﻣ ْﻨ‬- ‫ﺼ ْﻮ ٌر‬
ُ ‫َﻣ ْﻨ‬
‫ت‬
ٌ ‫ﺼ ْﻮرَا‬
ُ ‫” َﻣ ْﻨ‬, dan kamu katakan “ - ‫ َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑ ِﻬﻤَﺎ‬- ‫ َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑﻬَﺎ‬- ‫ َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑ ِﻬ ْﻢ‬- ‫ َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑ ِﻬﻤَﺎ‬- ‫َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑ ِﻪ‬
‫ﻦ‬
‫ ” َﻣ ْﻤ ُﺮ ْو ٌر ِﺑ ِﻬ ﱠ‬maka kamu tathniahkan dan jamakkan dan muzakkarkan dan
muannathkan dhamir itu pada apa yang muta’addi dengan huruf jar untuk isim
maf’ulnya.
‫ﺤ ‪‬ﻴ ﹺﻡ ﻭﺒﻤﻌﻨﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻜﺎﻟ ﹶﻘﺘ‪ ‬ﻴلِ‪.‬‬
‫ل ﻗﺩ ﻴﺠﻰﺀ ﺒﻤﻌﻨﻰ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻜﺎﻟ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻴ ٌ‬
‫‪26.‬‬ ‫ﻞ“ ‪Wazan‬‬ ‫ﺣ ْﻴ ِﻢ “ ‪َ ” terkadang datang ia dengan makna fa’el seperti‬ﻓ ِﻌ ْﻴ ٌ‬ ‫‪َ ” dan‬ر ِ‬
‫ﻞ“ ‪dengan makna maf’ul seperti‬‬ ‫‪َ ”.‬ﻗ ِﺘ ْﻴ ِ‬
‫ﻭﺃﻤﺎ ﻤﺎ ﺯﺍﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜﺔ ﻓﺎﻟﻀﺎﺒﻁ ﻓﻴﻪ ﺃﻥ ﺘﻀﻊ ﻓﻰ ﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﺍﻟﻤﻀﻤﻭﻤﺔ ﻤﻭﻀﻊ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ‪ ،‬ﻭﺘﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒل‬
‫ﺨﺭ‪‬ﺝ‪ .‬ﻭﻗﺩ ﻴﺴﺘﻭﻯ ﻓﻴﻪ ﻟﻔﻅ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺨﺭﹺﺝ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺤﺭ‪‬ﺝ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺤﺭﹺﺝ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺁﺨﺭﻩ ﻓﻰ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺘﻔﺘﺤﻪ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﻤ ﹾﻜﺭﹺﻡ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻜﺭ‪‬ﻡ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺼﺏ‪ ‬ﻓﻴ‪‬ـ ‪‬ﻪ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨﺠ‪‬ـﺎﺏ‬
‫ﺏ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬‬
‫ﻁﺭ‪ ‬ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ ﹶﺘﺩ‪ ‬ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻀﹶ‬
‫ﺨﺘﹶﺎﺭ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺏ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺏ ﻭ ‪‬ﻤ ﹶﺘﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻓﻰ ﺒﻌﺽ ﺍﻟﻤﻭﺍﻀﻊ‪ ،‬ﻜ ‪‬ﻤﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻋ ﹾﻨ ‪‬ﻪ‪ .‬ﻭﻴﺨﺘﻠﻑ ﺍﻟﺘﻘﺩﻴﺭ‪.‬‬ ‫ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨﺠ‪‬ﺎﺏ ‪‬‬
‫‪27.‬‬ ‫‪Adapun apa yang labih diatas tiga huruf maka dhabit padanya bahawa‬‬
‫‪kamu letakkan pada mudhari’nya huruf mim yang didhammahkan pada tempat‬‬
‫‪huruf mudharaa’hnya dan kamu kasrahkan huruf sebelum akhirnya pada fa’el dan‬‬
‫ﺣﺮَج“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْﻜ ﺮِم ‪ُ -‬ﻣ ْﻜ ﺮَم“ ‪kamu fathahkan ia pada maf’ul, umpama‬‬ ‫ﺣﺮِج ‪ُ -‬ﻣ َﺪ ْ‬
‫‪ُ ” dan‬ﻣ َﺪ ْ‬
‫ﺨﺮَج“‬ ‫ﺴ َﺘ ْ‬
‫ﺨﺮِج ‪ُ -‬ﻣ ْ‬ ‫ﺴ َﺘ ْ‬
‫‪ُ ”. Terkadang sama padanya lafaz isim fa’el dan maf’ul pada‬ﻣ ْ‬
‫ﺨ َﺘ ﺎر“ ‪ُ ” dan‬ﻣ َﺘﺤَﺎبّ“ ‪ُ ” dan‬ﻣﺤَﺎبّ“ ‪sebahagian tempat seperti‬‬ ‫ﻄ ّﺮ“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْ‬
‫ﻀ َ‬
‫‪ُ ” dan‬ﻣ ْﻌ َﺘ ّﺪ“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْ‬
‫ﺼﺐّ ِﻓ ْﻴ ِﻪ“‬ ‫ﺼﺐّ ‪ُ -‬ﻣ ْﻨ َ‬‫ﻋ ْﻨ ُﻪ“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْﻨ َ‬
‫‪ُ ”, sedang takdirnya berlainan.‬ﻣ ْﻨﺠَﺎب ‪ُ -‬ﻣ ْﻨﺠَﺎب َ‬

‫‪Mudha’af‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻡ ﻭﻫﻭ ﻤﻥ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻭﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻨﻪ ﻭﻻﻤﻪ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ‪،‬‬
‫ﻷ ‪‬‬
‫ﻓﺼل‪ ،‬ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ‪ .‬ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍ َ‬
‫ﻋﺩ‪‬ﺩ‪ .‬ﻭﻫﻭ ﻤﻥ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀﻩ ﻭﻻﻤﻪ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ‪ .‬ﻭﻜﺫﺍ ﻋﻴﻨـﻪ ﻭﻻﻤـﻪ‬
‫ﻋ ‪‬ﺩ‪ .‬ﻓﺈﻥ ﺃﺼﻠﻬﻤﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ﻭَﺃ ‪‬‬
‫ﻜ ‪‬ﺭ ‪‬ﺩ ﻭَﺃ ‪‬‬
‫ﻻ‪.‬‬
‫ل ﺯ‪ ‬ﹾﻟﺯ‪‬ﹶﻟﺔﹰ ﻭ ﹺﺯ ﹾﻟﺯ‪‬ﺍ ﹰ‬ ‫ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ‪ .‬ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻤﻁﺎﺒﻕ ﺃﻴﻀﺎ‪ .‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺯ‪ ‬ﹾﻟﺯ‪َ ‬‬
‫‪28.‬‬ ‫‪Fasal pada mudha’af. Dipanggil ia “al-ashamm”2. Ianya daripada thulathi‬‬
‫‪mujarrad dan mazid fih adalah fe’el yang ‘ainnya dan lamnya dari jenis yang satu‬‬
‫ﻋ ﱠﺪ“ ‪َ ” dan‬ردﱠ“ ‪seperti‬‬ ‫ﻋ َﺪ َد“ ‪َ ” dan‬ر َددَ“ ‪َ”, maka asal keduanya‬أ َ‬ ‫‪َ”. Ianya daripada rubai’e‬أ ْ‬
‫‪adalah fe’el yang fa’nya dan lamnya yang pertama dari jenis yang satu. Begitu‬‬
‫‪juga ‘ainnya dan lamnya yang kedua dari jenis yang satu. Ia juga dipanggil juga‬‬
‫ﻻ“ ‪“al Muthabiq”. Umpama‬‬ ‫ل ‪َ -‬ز ْﻟ َﺰَﻟ ًﺔ ‪ -‬و ِز ْﻟﺰَا ً‬‫‪َ ”.‬ز ْﻟ َﺰ َ‬
‫ﻑ ﻜﻤﺎ ﻗﺎﻟﻭﺍ ‪:‬‬
‫ﺕ ﺒﻤﻌﻨﻰ َﺃ ‪‬ﻤﹶﻠ ﹾﻠﺕﹸ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺤﺫ ﹸ‬
‫ل ﻜﻘﻭﻟﻬﻡ ‪َ :‬ﺃ ‪‬ﻤﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹸ‬ ‫ﻭﺇﻨﻤﺎ ﺃﻟﺤﻕ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ ﺒﺎﻟﻤﻌﺘﻼﺕ ﻷﻥ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﺘﻀﻌﻴﻑ ﻴﻠﺤﻘﻪ ﺍﻻﺒﺩﺍ ُ‬
‫ﺕ‪.‬‬
‫ﺴ ﹸ‬‫ﺴ‪‬‬‫ﺤ‪‬‬
‫ﺕ ﻭَﺃ ‪‬‬ ‫ﻅ‪‬ﻠ ﹾﻠ ﹸ‬
‫ﺕﻭﹶ‬ ‫ﺴ ﹸ‬
‫ﺴ‪‬‬
‫ﺴﺕﹸ‪ ،‬ﺃﻯ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺤ‪‬‬ ‫ﻅ ﹾﻠﺕﹸ‪ ،‬ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭﻫﺎ‪ ،‬ﻭَﺃ ‪‬‬ ‫ﺕﻭﹶ‬‫ﺴ ﹸ‬
‫‪‬ﻤ ‪‬‬
‫‪29.‬‬ ‫‪Mudha’af dihubungkan dengan mu’tal hanyalah kerana huruf tadhi’ef‬‬
‫ﺖ“ ‪dihubungi oleh penggantian seperti kata mereka‬‬ ‫ﺖ“ ‪َ” dengan makna‬أ ْﻣَﻠ ْﻴ ُ‬ ‫‪َ”, dan‬أ ْﻣَﻠ ْﻠ ُ‬
‫ﺴ ﺖُ“ ‪hazaf sepertimana kata mereka‬‬ ‫ﻇ ْﻠ ﺖُ“ ‪َ ” dan‬ﻣ ْ‬ ‫‪َ ”, dengan fathah fa’ dan‬‬
‫ﺴﺖُ“ ‪kasrahnya, dan‬‬ ‫ﺣْ‬‫ﺖ “ ‪َ”, iaitu‬أ َ‬
‫ﺴ ُ‬
‫ﺴْ‬
‫ﻇِﻠ ْﻠﺖُ“ ‪َ ” dan‬ﻣ َ‬ ‫ﺴﺖُ“ ‪َ ” dan‬‬ ‫ﺴْ‬ ‫‪َ”.‬أ ْ‬
‫ﺣَ‬
‫ﻭﺍﻟﻤﻀﻌﺎﻑ ﻴﻠﺤﻘﻪ ﺍﻻﺩﻏﺎﻡ‪ .‬ﻭﻫﻭ ﺃﻥ ﺘﺴﻜﻥ ﺍﻷﻭل ﻭﺘﺩﺭﺝ ﻓﻰ ﺍﻟﺜﺎﻨﻰ‪ .‬ﻭﻴﺴﻤﻰ ﺍﻷﻭل ﻤﺩﻏﻤﺎ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺩﻏﻤﺎ ﻓﻴـﻪ‪ .‬ﻭﺫﻟـﻙ‬
‫ﻥ‬
‫ﻁﻤ‪‬ـِﺈ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾ‬
‫ﻁﻤ‪‬ـَﺄ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﻌ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴﺴ‪‬ـ ﹶﺘ ‪‬ﻌ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ﹾ‬
‫ﺴﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺴﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻋ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻋ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﺩ‪ ‬ﻭﺍ ﹾﻨ ﹶﻘ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ﹶﻘ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻭﺍﺠﺏ ﻓﻰ ﻨﺤﻭ‪ :‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ‪‬ﻤﺩ‪ ‬ﻭَﺃ ‪‬‬
‫ﻭ ﹶﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴ ﹶﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ‪ .‬ﻭﻜﺫﺍ ﻫﺫﻩ ﺍﻷﻓﻌﺎل ﺇﺫﺍ ﺒﻨﻴﺕ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﻤﺩ‪ ‬ﻴ ‪‬ﻤﺩ‪ ‬ﻭﻨﻅﺎﺌﺭﻩ‪ ،‬ﻭﻓﻰ ﻨﺤﻭ ﻤ‪‬ﺩﺍﹰ‪ ،‬ﻤﺼـﺩﺭﺍ‪ .‬ﻭﻜـﺫﺍﻟﻙ ﺇﺫﺍ ﺍﺘﺼـل‬
‫ﻥ‬
‫ﺕ ﺇﻟـﻰ ﻤ‪‬ـ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ﹸﺘﻥ‪ ،‬ﻭﻤ‪‬ـ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺕ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩﻨﹶﺎ ﻤ‪‬ﺩ‪ ‬ﺩ ﹶ‬
‫ﺒﺎﻟﻔﻌل ﺃﻟﻑ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﺃﻭ ﻭﺍﻭﻩ ﺃﻭ ﻴﺎﺀﻩ‪ ،‬ﻨﺤﻭ‪ :‬ﻤﺩ‪‬ﺍ ‪‬ﻤﺩ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻤﺩ‪‬ﻯ‪ .‬ﻭﻤﻤﺘﻨﻊ ﻓﻰ ﻨﺤﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ﹸ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺠﺎﺌﺯ ﺇﺫﺍ ﺩﺨل ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻋﻠﻰ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ‪ ،‬ﻓﺎﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻜ ‪‬ﻴ ‪‬ﻔ ‪‬ﺭ ﺃﻭ ﻤﻔﺘﻭﺤـﻪ‬
‫ﻥ ﻭﻻ ﹶﺘ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭَﺃ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭ ﹶﺘ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭﺇﻥ‬
‫ﺤ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺽ‪ .‬ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﻴ ﹾﻘ ﹶ‬
‫ﻀ ‪‬‬
‫ﺽ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻼﻡ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻟﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻔ ﹺﺭ ‪‬ﺭ ﻭﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫ﺽ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬ﻔ ‪‬ﺭ ﻭﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫ﻜ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ‪‬‬
‫ﻜﺎﻥ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻓﻴﺠﻭﺯ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺜﻼﺙ ﻤﻊ ﺍﻻﺩﻏﺎﻡ ﻭﻓﻜﻪ‪ .‬ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬ﻤﺩ‪ ‬ﺒﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺩﺍل‪ ،‬ﻭﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺩ‪.‬‬
‫‪30.‬‬ ‫‪Mudha’af dihubungi oleh idgham. Ianya bahawa disukunkan huruf pertama‬‬
‫‪dan dimasukkan ia pada huruf kedua. Dinamakan yang pertama itu mudgham‬‬
‫‪dan yang keduanya mudgham fih. Idgham itu :‬‬

‫‪2‬‬
‫‪. yang keras.‬‬
• wajib pada umpama “‫ ” َﻣ ﱠﺪ َﻳ ُﻤ ﱡﺪ‬dan “‫ﻋ ﱠﺪ َﻳ ُﻌ ﱡﺪ‬ َ ‫ ”َأ‬dan “‫ ”ا ْﻧ َﻘ ﱠﺪ َﻳ ْﻨ َﻘ ﱡﺪ‬dan “‫ﻋ َﺘ ﱠﺪ َﻳ ْﻌ َﺘ ﱡﺪ‬ْ ‫ ”ا‬dan “ ‫ﺳ َﻮ ﱠد‬ ْ‫ا‬
‫ﺴ َﻮ ﱡد‬
ْ ‫ ” َﻳ‬dan “‫د‬ ‫ﺴ ﻮَا‬ ْ ‫ﺳ ﻮَا ﱠد َﻳ‬
ْ ‫ ”ا‬dan “‫ﺴ َﺘ ِﻌ ﱡﺪ‬ْ ‫ﺳ َﺘ َﻌ ﱠﺪ َﻳ‬
ْ ‫ ”ا‬dan “‫ن‬ ‫ﻄ َﻤ ِﺈ ﱡ‬
ْ ‫ن َﻳ‬
‫ﻃ َﻤ َﺄ ﱠ‬
ْ ‫ ”ا‬dan “‫” َﺗ َﻤ ﺎ ﱠد َﻳ َﺘ َﻤ ﺎ ﱡد‬. Begitu juga
fe’el-fee’el ini apabila kamu bina bagi maf’ul, umpama “‫ ” ُﻣ ﺪﱠ ُﻳ َﻤ ﺪﱡ‬dan yang
sebandingnya, dan pada umpama “‫ ” َﻣ ﺪًا‬sebagai masdhar. Begitu juga apabila ia
berhubung dengan alif dhamir atau waunya atau ya’nya, umpama “‫ ” َﻣ ﺪﱠا‬- “‫ ” َﻣ ﺪﱡوا‬-
“‫” ُﻣﺪﱢى‬.
• dan tertegah, pada umpama “ُ‫ ” َﻣ َﺪ ْدتَ“ ” َﻣ َﺪ َدﻧَﺎ“ ” َﻣ َﺪ ْدت‬hingga “‫ﻦ‬ ‫” َﻣ َﺪ ْد ُﺗ ﱠ‬, dan “‫ن‬ َ ‫ ” َﻣ َﺪ ْد‬dan
“َ‫ ” َﻳ ْﻤ ُﺪ ْدن‬dan “َ‫ ” َﺗ ْﻤ ُﺪ ْدن‬dan “َ‫ ”َأ ْﻣ ُﺪ ْدن‬dan “َ‫”ﻻ َﺗ ْﻤ ُﺪ ْدن‬.
• dan harus, apabila masuk ‘amil jazam diatas fe’el wahid. Maka jika ianya
dikasrahkan ‘ain seperti “‫ ” َﻳ ِﻔ ﺮﱡ‬atau difathahkannya seperti “‫ ” َﻳ َﻌ ﺾﱡ‬maka kamu
katakan “‫ ”ﻟ ﻢ َﻳ ِﻔ ﱠﺮ‬dan “‫ﺾ‬ ‫ ”ﻟ ﻢ َﻳ َﻌ ﱠ‬dengan kasrah lamnya dan fathahnya, dan “‫”ﻟ ﻢ َﻳ ْﻔ ِﺮ ْر‬
dan “‫ﺾ‬ ْ ‫ﻀ‬َ ‫”ﻟ ﻢ َﻳ ْﻌ‬. Begitu juga hukum “‫ﺸ ِﻌ ﱡﺮ‬ َ ‫ ”ﻳ ْﻘ‬dan “‫ﺤ َﻤ ﱡﺮ‬ ْ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ﺤ َﻤ ﺎ ﱡر‬ ْ ‫” َﻳ‬. Jika ‘ainnya
didhammahkan maka harus padanya baris-baris yang tiga serta idgham dan
rombak idgham. Kamu katakan “ّ‫ ”ﻟﻢ َﻳ ُﻤﺪ‬dengan baris-baris dhalnya, dan “ْ‫”ﻟﻢ َﻳ ْﻤ ُﺪد‬.
‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﺴﻡ‬.‫ﺩ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﺍ‬،‫ﺩ ﺒﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺩﺍل‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻀﺽ‬  ‫ﻋ‬  ‫ﺭ ﻭﺍ‬ ‫ ﻭﺍ ﹾﻓ ﹺﺭ‬،‫ﺽ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻼﻡ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ‬  ‫ﻋ‬ ‫ﺭ ﻭ‬ ‫ ﹶﻓ‬: ‫ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﺍﻷﻤﺭ ﻓﺘﻘﻭل‬
.‫ﺭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﺩ ﻜ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‬.‫ﺍ ﱞﺩ‬‫ﻤﻭ‬ ‫ﺕ ﻭ‬
‫ﺍ ﹲ‬‫ﻥ ﻤﺎﺩ‬
‫ﺩﺘﹶﺎ ﹺ‬ ‫ﺩ ﹲﺓ ﻤﺎ‬ ‫ﻥ ﻤﺎ‬
 ‫ﻭ‬‫ﻥ ﻤﺎﺩ‬‫ﺍ ﹺ‬‫ ﻤﺎ ﱞﺩ ﻤﺎﺩ‬: ‫ﺍﻟﻔﺎﻋل‬
31. Begitu juga hukum amar, maka kamu katakan “‫ ” َﻓﺮﱠ‬dan “‫ﻋﺾﱠ‬ َ ” dengan kasrah
lamnya dan fathahnya, dan “ْ‫ ”ا ْﻓ ِﺮر‬dan “ْ‫ﻀ ﺾ‬ َ ‫ﻋ‬
ْ ‫”ا‬, dan “ّ‫ ” َﻣ ﺪ‬dengan baris-baris
dhalnya, dan “‫”ا ْﻣ ُﺪ ْد‬. Kamu katakan pada isim fa’el “‫ ”ﻣ ﺎ ﱞد‬- “‫ن‬ ِ ‫ ”ﻣ ﺎدﱠا‬- “‫ن‬ َ ‫ ”ﻣ ﺎدﱡو‬- “‫ ”ﻣ ﺎ ﱠد ٌة‬-
“ِ‫ ”ﻣﺎ ﱠدﺗَﺎن‬- “ٌ‫ ”ﻣﺎدﱠات‬dan “‫” َﻣﻮَادﱞ‬. Isim maf’ulnya “ٌ‫” َﻣ ْﻤ ُﺪ ْود‬, seperti “ٌ‫ﺼ ْﻮر‬ ُ ‫” َﻣ ْﻨ‬.

Mu’tal fa’
‫ ﻭﺍﻷﻟﻑ ﺤﻴﻨﺌـﺫ‬.‫ ﻭﺘﺴﻤﻰ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻤﺩ ﺍﻟﻠﻴﻥ‬.‫ ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻷﻟﻑ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ‬.‫ ﻓﻬﻭ ﻤﺎ ﺃﺤﺩ ﺃﺼﻭﻟﻪ ﺤﺭﻑ ﻋﻠﺔ‬.‫ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺘل‬،‫ﻓﺼل‬
‫ ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻤﺜـﺎل ﻟﻤﻤﺎﺜﻠﺘـﻪ ﺍﻟﺼـﺤﻴﺢ ﻓـﻰ ﺍﺤﺘﻤﺎﻟـﻪ‬.‫ ﺍﻷﻭل ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ‬.‫ ﻭﺃﻨﻭﺍﻋﻪ ﺴﺒﻌﺔ‬.‫ﺘﻜﻭﻥ ﻤﻨﻘﻠﺒﺔ ﻋﻥ ﻭﺍﻭ ﺃﻭ ﻴﺎﺀ‬
.‫ﺍﻟﺤﺭﻜﺎﺕ‬
32. Fasal pada mu’tal. Maka ia adalah fe’el yang satu daripada huruf-huruf
asalnya huruf ‘illat. Ianya wau dan alif dan ya’. Dinamakan ia huruf mad dan liin.
Alif ketika itu dibalikkan dari wau atau ya’. Bagai-bagainya tujuh. Yang
pertamanya mu’tal fa’, dipanggil ia mithal kerana ia menyamai fe’el sahih pada
bahawa ia menanggung baris.
.‫ ﻭﺘﺴﻠﻡ ﻓﻰ ﺴﺎﺌﺭ ﺘﺼـﺎﺭﻴﻔﻪ‬.‫ﻌﻠﹶﺔ‬ ‫ﻓ‬ ‫ ﻭﻤﻥ ﻤﺼﺩﺭﻩ ﺍﻟﺫﻯ ﻋﻠﻰ‬،‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﺘﺤﺫﻑ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﺍﻟﺫﻯ ﻋﻠﻰ‬
‫ ﻓﺎﺫﺍ ﺃﺯﻴﻠﺕ ﻜﺴـﺭﺓ ﻤـﺎ ﺒﻌـﺩﻫﺎ‬.‫ ﹶﻘﺔﹰ‬‫ﻕ ﻤ‬
‫ﻤ ﹸ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻕ‬
‫ ﹶ‬‫ﻤ‬‫ ﻭﻜﺫﺍﻟﻙ ﻭ‬.‫ﺩ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺩ ﻻ ﹶﺘ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺩ ﻭﺫﺍﻙ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﺍ ﻓﻬﻭ ﻭﺍ‬‫ﻋﺩ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺩ ﹰﺓ ﻭ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﻭ‬ : ‫ﺘﻘﻭل‬
‫ ﻓـﺎﻥ‬.‫ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬.‫ل‬
ْ‫ﺠ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﺍ‬ ‫ل‬
ُ‫ﺠ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ل‬
َ ‫ﺠﹺ‬‫ ﻜﻭ‬،‫ل ﺒﺎﻟﻔﺘﺢ‬‫ ﻭﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﻴﻔﻌ‬.‫ﺩ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ ﻟﻡ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺃﻋﻴﺩﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ‬
.‫ ﻭﺘﻜﺘﺏ ﺒﺎﻟﻴﺎﺀ‬،ْ‫ﺠل‬  ‫ﻴ‬ ‫ﺍ‬ ‫ﺩ‬ ‫ ﻴﺎ ﺯﻴ‬: ‫ ﺘﻘﻭل‬.‫ﺍﻨﻀﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻋﺎﺩﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ‬
33. Adapun wau maka ia dihazafkan dari mudhari’ yang diatas wazan “ ‫ﻞ‬ ُ ‫” َﻳ ْﻔ ِﻌ‬
dengan kasrah ‘ainnya dan dari masdharnya yang diatas wazan “‫” ِﻓ ْﻌَﻠ ﺔ‬. Ianya
selamat pada sekelian tasrif-tasrifannya. Kamu katakan “ ‫ ﻓﻬ ﻮ‬- ‫ﻋ ﺪًا‬ ْ ‫ و َو‬- ‫ﻋ َﺪ ًة‬
ِ - ‫ َﻳ ِﻌ ُﺪ‬- ‫ﻋ َﺪ‬ َ ‫َو‬
‫ ﻻ َﺗ ِﻌ ْﺪ‬- ‫ﻋ ْﺪ‬
ِ - ‫ﻋ ْﻮ ٌد‬
ُ ‫ وذاك َﻣ ْﻮ‬- ‫ﻋ ٌﺪ‬
ِ ‫”وا‬. Begitu juga “‫ ِﻣ َﻘ ًﺔ‬- ‫ﻖ‬ ُ ‫ َﻳ ِﻤ‬- ‫ﻖ‬
َ ‫” َو ِﻣ‬. Maka apabila dihilangkan
kasrah huruf selepasnya dikembalikan waunya umpama “‫ﻋ ْﺪ‬ َ ‫”ﻟ ﻢ ُﻳ ْﻮ‬. Sabit ia pada
“‫ ”ﻳﻔ َﻌ ﻞ‬dengan fathah seperti “‫ﻞ‬ ْ ‫ﺠ‬
َ ‫ ِا ْﻳ‬- ‫ﻞ‬
ُ ‫ﺟ‬
َ ‫ َﻳ ْﻮ‬- ‫ﻞ‬
َ ‫ﺟ‬
ِ ‫” َو‬. Dibalikkan wau itu kepada ya’
kerana sukunnya dan kasrah huruf sebelumnya. Maka jika huruf sebelumnya
berbaris dhammah kembalilah wau itu, kamu katakan “‫ﻞ‬ َ ‫”ﻳ ﺎ زﻳ ُﺪ ا ْﻳ‬3, dan ditulis ia
ْ ‫ﺠ‬
dengan rupa ya’.

3
. dilafazkan ia dengan wau kerana hilang kasrah huruf sebelumnya kerana hamzah gugur pada pertengahan.
‫ ﻷﻨﻬﺎ ﻓـﻰ ﺍﻷﺼـل‬،‫ﺩﻉ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻊ ﻭ‬ ‫ﻴ ﹶﻘ‬ ‫ﻊ ﻭ‬ ‫ﻀ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻊ ﻭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻁُﺄ ﻭ‬
‫ﻴ ﹶ‬ ‫ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻤﻥ‬.‫ﻪ‬‫ﻭﺠ‬ ‫ﻪ ﻻ ﹶﺘ‬‫ﻭﺠ‬ ‫ﻪ َﺃ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ل ﺒﺎﻟﻀﻡ ﻜ‬‫ﻭﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﻴﻔﻌ‬
،‫ـ ﹶﺫﺭ‬‫ﻉ ﻭﻴ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ـ‬‫ ﻭﺃﻤﺎﺘﻭﺍ ﻤﺎﻀﻰ ﻴ‬.‫ﻉ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ ﻟﻜﻭﻨﻪ ﻓﻰ ﻤﻌﻨﻰ‬‫ ﹶﺫﺭ‬‫ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﻤﻥ ﻴ‬.‫ ﻓﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻟﺤﺭﻑ ﺍﻟﺤﻠﻕ‬،‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬‫ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ‬
.‫ل ﻋﻠﻰ ﺃﻨﻪ ﻭﺍﻭ‬ ٌ ‫ﻑ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﺩﻟﻴ‬ ‫ﺤ ﹾﺫ ﹸ‬
‫ﻓ‬
34. Sabit wau pada “‫ ”ﻳﻔ ُﻌ ﻞ‬dengan dhammah seperti “‫ﺟ َﻪ‬ ُ ‫ﺟ ُﻪ“ ” َو‬
ُ ‫ﺟ ﻪ“ ” َﻳ ْﻮ‬
َ ‫ﺟ ﻪ“ ”َأ ْو‬ُ ‫”ﻻ َﺗ ْﻮ‬.
Dihazafkan wau dari “‫ﻄ ُﺄ‬ َ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ﺴ ُﻊ‬
َ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ﻀ ُﻊ‬ َ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ ” َﻳ َﻘ ُﻊ‬dan “‫ع‬ ُ ‫” َﻳ َﺪ‬, kerana ia pada
asalnya adalah diatas “‫ ”ﻳﻔ ِﻌ ﻞ‬dengan kasrah ‘ainnya, maka difathahkan ‘ainnya
kerana huruf halkum. Dihazafkan wau dari “‫ ” َﻳ َﺬ َر‬kerana keadaannya pada makna
“‫ع‬
ُ ‫” َﻳ َﺪ‬. Mereka mematikan madhi “‫ع‬ ُ ‫ ” َﻳ َﺪ‬dan “‫” َﻳ َﺬ ُر‬,4 maka hazaf fa’nya adalah dalil
diatas bahawa ianya wau.
‫ﺭ ﻓﻬﻭ‬ ‫ﺴ‬  ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ ﺃ‬: ‫ل ﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻲ‬
َ ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ َﺃ ﹾﻓﻌ‬.‫ﺱ‬ ‫ﻴ َﺌ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺱ‬
 ‫ﻴ ِﺌ‬ ‫ﺭ ﻭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻥ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻴ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﺘﺜﺒﺕ ﻋﻠﻰ ﻜل ﺤﺎل‬
‫ ﻭﻴﻘﺎل‬.‫ﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻤ ﱠﺘ‬ ‫ﺭ ﻓﻬﻭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ ﱠﺘ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ ﻭﺍ ﱠﺘ‬،‫ﻌﺩ‬ ‫ﻤ ﱠﺘ‬ ‫ﺩ ﻓﻬﻭ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﱠﺘ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺍ ﱠﺘ‬ ‫ل ﻤﻨﻬﻤﺎ‬
َ ‫ ﻭﻓﻰ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬.‫ ﺒﻘﻠﺏ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻭﺍ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺍﻨﻀﻤﺎﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬،‫ﺴﺭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻤ‬
‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓـﻰ‬.‫ﺽ‬
 ‫ﻌ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺽ‬
 ‫ﻋ‬
 ‫ﺩ ﺤﻜﻡ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻭ‬ ‫ ﻭﺤﻜﻡ‬.‫ﺭ ﻓﻴﻪ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﺭ ﻭﻫﺫﺍ ﻤﻜﺎﻥ ﻤﻭ ﹶﺘ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻭ ﹶﺘ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ ﻓﻬﻭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﺎ ﹶﺘ‬‫ ﻴ‬‫ﺭ‬‫ ﹶﺘﺴ‬‫ﻴ‬‫ﺩ ﺍ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻭ ﹶﺘ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺩ ﻓﻬﻭ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺎ ﹶﺘ‬‫ ﻴ‬‫ﺩ‬‫ﻴ ﹶﺘﻌ‬ ‫ ﺍ‬:
.‫ﺽ‬ ‫ﻀ‬  ‫ﻋ‬  ‫ﺩ ﻜﺎ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺍﻷﻤﺭ ﺇ‬
35. Adapun ya’ maka ia sabit diatas setiap keadaan, umpama “‫ﻦ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻴ ُﻤ‬- ‫ﻦ‬َ ‫ ” َﻳ ُﻤ‬dan
“‫ﺴ ُﺮ‬ َ ‫ َﻳ ْﻴ‬- ‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ﺲ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻴ َﺌ‬- ‫ﺲ‬ َ ‫” َﻳ ِﺌ‬. Kamu katakan pada “‫ﻞ‬ َ ‫ ”َأ ْﻓ َﻌ‬dari mu’tal ya’ : “ - ‫ﺳ ُﺮ‬ ِ ‫ ُﻳ ْﻮ‬- ‫ﺴ َﺮ‬َ ‫أ ْﻳ‬
‫ﺳ ٌﺮ‬ ِ ‫ ”ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻮ‬dengan membalikkan ya’nya kepada wau kerana sukunnya dan berbaris
dhammah huruf sebelumnya. Dan pada “‫ﻞ‬ َ ‫ ”ا ْﻓ َﺘ َﻌ‬daripada keduanya : “ ‫ ﻓﻬ ﻮ‬- ‫ َﻳ ﱠﺘ ِﻌ ُﺪ‬- ‫ِا ﱠﺗ َﻌ َﺪ‬
‫ ” ُﻣ ﱠﺘ ِﻌ ٌﺪ‬dan “‫ﺴ ٌﺮ‬ ِ ‫ ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ﱠﺘ‬- ‫ﺴ ُﺮ‬ ِ ‫ َﻳ ﱠﺘ‬- ‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫”ا ﱠﺗ‬. Dikatakan : “‫ ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻮ َﺗ ِﻌ ٌﺪ‬- ‫ ﻳَﺎ َﺗ ِﻌ ُﺪ‬- ‫ ﻓﻬ ﻮ “ ”ِا ْﻳ َﺘ َﻌ َﺪ‬- ‫ﺴ ُﺮ‬ ِ ‫ ﻳَﺎ َﺗ‬- ‫ﺴ َﺮ‬َ ‫ِا َﻳ َﺘ‬
‫ﺴ ٌﺮ‬ ِ ‫” ُﻣ ْﻮ َﺗ‬. Hukum “‫ َﻳ َﻮ ﱡد‬- ‫ ” َو ﱠد‬adalah hukum “‫ﺾ‬ ‫ َﻳ َﻌ ﱡ‬- ‫ﺾ‬ ‫ﻋ ﱠ‬ َ ”. Kamu katakan pada amarnya
“ْ‫ ”إ ْﻳ َﺪد‬seperti “ْ‫ﻀﺾ‬ َ ‫ﻋ‬ْ ‫”ا‬.

Mu’tal ‘ain
‫ ﻓـﺎﻟﻤﺠﺭﺩ‬.‫ ﻟﻜﻭﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺤﺭﻑ ﺇﺫﺍ ﺃﺨﺒﺭﺕ ﻋﻥ ﻨﻔﺴـﻙ‬،‫ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻷﺠﻭﻑ ﻭﺫﻭ ﺍﻟﺜﻼﺜﺔ‬
.‫ﻉ‬
 ‫ﺎ‬‫ﻥ ﻭﺒ‬
 ‫ﺎ‬‫ ﺼ‬:‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺴﻭﺍﺀ ﻜﺎﻥ ﻭﺍﻭﺍ ﺃﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬،‫ﺘﻘﻠﺏ ﻋﻴﻨﻪ ﺃﻟﻔﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ‬
36. Yang keduanya adalah mu’tal ‘ain. Dipanggi ia “ajwaf” dan “zu thalathah”
kerana keadaan madhinya tiga huruf apabila kamu khabarkan dari diri kamu.
Maka yang mujarrad dibalikkan ‘ainnya kepada alif pada madhi, samaada ianya
wau atau ya’ kerana ia berbaris dan berbaris fathah huruf sebelumnya, umpama
“‫ﺎﻥ‬‫ ”ﺼ‬dan “‫ﺎﻉ‬‫”ﺒ‬.
.‫ل ﺩﻻﻟﺔ ﻋﻠﻴﻬﻤـﺎ‬
َ ‫ ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ﺇﻟﻰ ﹶﻓﻌ‬،َ‫ﻌل‬ ‫ﻓﺎﻥ ﺍﺘﺼل ﺒﻪ ﻀﻤﻴﺭ ﺍﻟﻤﺘﻜﻠﻡ ﺃﻭ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺏ ﺃﻭ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻨﻘل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ ﺇﻟﻰ ﹶﻓ‬
‫ﻥ‬
 ‫ﺎ‬‫ ﺼ‬: ‫ ﻓﺘﻘﻭل‬.‫ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻻﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ‬،‫ ﻭﻨﻘﻠﺕ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻭﺍﻟﻜﺴﺭﺓ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻔﺎﺀ‬.‫ل ﺍﺫﺍ ﻜﺎﻨﺎ ﺃﺼﻠﻴﻴﻥ‬‫ل ﻭﻻ ﻓﻌ‬‫ﻭﻟﻡ ﻴﻐﻴﺭ ﻓﻌ‬
‫ﻋﺘﹶـﺎ‬
 ‫ﺎ‬‫ﺕ ﺒ‬
‫ﻋ ﹾ‬
 ‫ﺎ‬‫ﻋﻭﺍ ﺒ‬
 ‫ﺎ‬‫ﺎ ﺒ‬‫ﺎﻋ‬‫ﻉ ﺒ‬
 ‫ﺎ‬‫ ﻭﺒ‬،‫ﺼﻨﱠﺎ‬
 ‫ﺼ ﹾﻨﺕﹸ‬
 ‫ﺼ ﹾﻨ ﹸﺘﻥ‬
 ‫ﺼ ﹾﻨﺘﹸﻤﺎ‬
 ‫ﺕ‬
 ‫ﺼ ﹾﻨ‬
 ‫ﻡ‬ ‫ﺼ ﹾﻨ ﹸﺘ‬
 ‫ﺎ‬‫ﺼ ﹾﻨ ﹸﺘﻤ‬
 ‫ﺕ‬
‫ﺼ ﹾﻨ ﹶ‬
 ‫ﺼﻥ‬
 ‫ﺕ ﺼﺎﻨﹶﺘﺎ‬
‫ﺎ ﹶﻨ ﹾ‬‫ﺎﻨﹸﻭﺍ ﺼ‬‫ﺎﻨﹶﺎ ﺼ‬‫ﺼ‬
.‫ﻌﻨﹶﺎ‬ ‫ﺕ ﹺﺒ‬
‫ﻌ ﹸ‬ ‫ ﹺﺒ‬‫ﻌ ﹸﺘﻥ‬ ‫ﺎ ﹺﺒ‬‫ﻌ ﹸﺘﻤ‬ ‫ﺕ ﹺﺒ‬
 ‫ﻌ‬ ‫ﻡ ﹺﺒ‬ ‫ﻌ ﹸﺘ‬ ‫ﺎ ﹺﺒ‬‫ﻌ ﹸﺘﻤ‬ ‫ﺕ ﹺﺒ‬
‫ﻌ ﹶ‬ ‫ﻥ ﺒﹺ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﹺﺒ‬
37. Maka jika berhubung dengannya (mabni lil fa’el) oleh dhamir mutakallim
atau mukhatab atau jamak muannath dipindahkan yang mu’tal wau kepada “‫ﻞ‬ َ ‫” َﻓ ُﻌ‬
5
dan daripada mu’tal ya’ kepada “‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ ِﻌ‬kerana dilalah diatas keduanya . Tidak
diubah “‫ ”ﻓ ُﻌ ﻞ‬dan tidak “‫ ”ﻓ ِﻌ ﻞ‬apabila kedua dhammah dan kasrahnya asal.
Dipindahkan dhammah dan kasrah kepada fa’ dan dihazafkan ‘ainnya kerana
bertemu dua yang mati. Maka kamu katakan “ ‫ﺖ‬ َ ‫ﺻ ْﻨ‬
ُ -‫ﻦ‬ ‫ﺻ ﱠ‬ ُ - ‫ ﺻ ﺎﻧَﺘﺎ‬- ‫ﺖ‬ ْ ‫ ﺻَﺎ َﻧ‬- ‫ ﺻَﺎﻧُﻮا‬- ‫ﺻَﺎﻧَﺎ‬
‫ﺻﻨﱠﺎ‬
ُ -‫ﺖ‬ ُ ‫ﺻ ْﻨ‬
ُ - ‫ﺻ ْﻨ ُﺘﻦﱠ‬ ُ - ‫ﺻ ْﻨﺘُﻤﺎ‬ ُ -‫ﺖ‬ ِ ‫ﺻ ْﻨ‬
ُ - ‫ﺻ ْﻨ ُﺘ ْﻢ‬ ُ - ‫ﺻ ْﻨ ُﺘﻤَﺎ‬ ُ ” dan “ ‫ﺖ‬
َ ‫ ِﺑ ْﻌ‬- ‫ﻦ‬َ ‫ ِﺑ ْﻌ‬- ‫ﻋﺘَﺎ‬َ ‫ ﺑَﺎ‬- ‫ﺖ‬ ْ ‫ﻋ‬َ ‫ ﺑَﺎ‬- ‫ ﺑَﺎﻋُﻮا‬- ‫ ﺑَﺎﻋَﺎ‬- ‫ع‬ َ ‫ﺑَﺎ‬
‫ ِﺑ ْﻌﻨَﺎ‬- ‫ﺖ‬
ُ ‫ ِﺑ ْﻌ‬- ‫ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻦﱠ‬- ‫ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ‬- ‫ﺖ‬
ِ ‫ ِﺑ ْﻌ‬- ‫ ِﺑ ْﻌ ُﺘ ْﻢ‬- ‫ ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ‬-”.

4
. iaitu tidak menggunakannya dan menyebutnya maka tidak didengari ia dari mereka.
5
. iaitu supaya dhammah fa’ fe’el menunjuk keatas wau yang dihazafkan dan kasrahnya keatas ya’ yang
dihazafkan.
‫ﺼ ‪‬ﻴﻥ‪ ،‬ﻭﺍﻋﻼﻟﻪ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻭﺍﻟﻘﻠﺏ‪ ،‬ﻭ ﹺﺒ ‪‬ﻴﻊ‪ ،‬ﻭﺍﻋﻼﻟﻪ ﺒﺎﻟﻨﻘـل ﻓﻘـﻁ‪ ،‬ﻭﻓـﻰ‬
‫ﻭﺇﺫﺍ ﺒﻨﻴﺘﻪ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻜﺴﺭﺕ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻤﻥ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ‪ .‬ﻓﻘﻠﺕ ‪ :‬‬
‫ﺏ ﻭﺇﻋﻼﻟﻬﻤﺎ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻭﺍﻟﻘﻠﺏ‪.‬‬ ‫ﻑ ﻭ ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭ ‪‬ﻴ ﹺﺒ ‪‬ﻴﻊ‪ ،‬ﻭﺍﻋﻼﻟﻬﻤﺎ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻓﻘﻁ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﻴﺨﹶﺎ ﹸ‬
‫ﺼ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫‪38.‬‬ ‫‪Apabila kamu bina ia untuk maf’ul kamu kasrahkan fa’nya dari semua‬‬
‫ﺻ ْﻴﻦَ“ ‪tasrifannya. Maka kamu katakan‬‬ ‫‪ِ ”, i’lalnya dengan pindah baris dan‬‬
‫‪ِ ” dan i’lalnya dengan pindah baris sahaja, dan pada‬ﺑ ْﻴ َﻊ“ ‪membalikkan huruf, dan‬‬
‫ن“ ’‪mudhari‬‬ ‫ﺼ ْﻮ ُ‬
‫ف“ ‪َ ”, i’lal keduanya dengan pindah baris sahaja, dan‬ﻳ ِﺒ ْﻴ ُﻊ“ ‪َ ” dan‬ﻳ ُ‬ ‫ﺨﺎ ُ‬‫” َﻳ َ‬
‫‪َ ”, dan i’lal keduanya dengan pindah baris dan membalikkan huruf.‬ﻳﻬَﺎبُ“ ‪dan‬‬
‫ﻥ ﻟﻡ ﻴﺼ‪‬ـ ‪‬ﻭﻨﹶﺎ ﻟـﻡ‬‫ﺼ‪‬‬‫ﻭﻴﺩﺨل ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻓﺘﺴﻘﻁ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﺍﺫﺍ ﺴﻜﻥ ﻤﺎ ﺒﻌﺩﻩ‪ ،‬ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺇﺫﺍ ﺘﺤﺭﻙ ﻤﺎ ﺒﻌﺩﻩ ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻟﻡ ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ‪.‬‬
‫ﻥ ﻟـﻡ ﹶﻨﺼ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﺼ‪‬‬
‫ﺼﻥ‪ ‬ﻟﻡ ﺃ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻭﻨ‪‬ﻰ ﻟﻡ ﺘﺼﻭﻨﺎ ﻟﻡ ﺘ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻭﻨﹸﻭﺍ ﻟﻡ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺼﻭ‪‬ﻨﺎ ﻟﻡ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﻥ ﻟﻡ ﺘ ‪‬‬
‫ﺼ‪‬‬
‫ﺼﻥ‪ ‬ﻟﻡ ﺘ ‪‬‬
‫ﻥ ﻟﻡ ﺘﺼﻭﻨﺎ ﻟﻡ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺼ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻭﻨﹸﻭﺍ ﻟﻡ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ‪.‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻭﻨﹶﺎ ﺼ‪‬ـ ‪‬ﻭﻨﹸﻭﺍ ﺼ‪‬ـ ‪‬ﻭﻨ‪‬ﻰ ﺼ‪‬ـ ‪‬ﻭﻨﹶﺎ ﺼ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬‬
‫ﺼ‪‬‬
‫ﻑ ﻟﻡ ﻴ‪‬ﺨﺎﻓﺎ‪ .‬ﻭﻗﺱ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻷﻤﺭ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬
‫ﺨ ﹾ‬
‫ﻭﻫﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﻟﻡ ‪‬ﻴ ﹺﺒ ‪‬ﻊ ﻟﻡ ‪‬ﻴ ﹺﺒ ‪‬ﻴﻌ‪‬ﺎ ﻭﻟﻡ ‪‬ﻴ ﹶ‬
‫ﻑ‬
‫ﻥ ﺼﻭ ‪‬ﻨﻥ‪ ،‬ﻭ ﹺﺒ ‪‬ﻊ ﺒ ‪‬ﻴﻌ‪‬ﺎ ﺒ ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻭﺍ ﺒ ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻰ ﺒﻴ‪‬ﻌﺎ ﹺﺒ ‪‬ﻌﻥ‪ ،‬ﻭﺨﹶـ ﹾ‬
‫ﻥ ﺼﻭ ﹸﻨ ‪‬‬
‫ﺼﻨﱠﺎﻥ‪ ،‬ﻭﺼﻭ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬‬
‫ﻥ ﺼﻭﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻥ ﺼﻭ ﹸﻨﻥ‪ ‬ﺼﻭ ‪‬ﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ﺼﻭﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺼﻭ ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﻥ‪.‬‬ ‫ﻥ ﻭﺨﺎ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫ﺨ ﹾﻔﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﻭﺒﻴ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﺨﹶﺎﻓﹶﺎ ﺨﹶﺎﻓﹸﻭﺍ ﺨﹶﺎﻓ‪‬ﻰ ﺨﹶﺎﻓﹶﺎ ﹶ‬
‫‪39.‬‬ ‫‪Masuk ‘amil jazam diatas mudhari’ (mu’tal ‘ain) maka ia menguggurkan ain‬‬
‫‪fe’elnya apabila huruf selepasnya mati, dan sabit ia apabila huruf selepasnya‬‬
‫ﻦ ‪berbaris. Kamu katakan “ -‬‬ ‫ﺼ ْ‬
‫ﺼﻦﱠ ‪ -‬ﻟﻢ ﺗ ُ‬‫ﻦ ‪ -‬ﻟﻢ ﺗﺼﻮﻧﺎ ‪ -‬ﻟﻢ َﻳ ُ‬ ‫ﺼْ‬
‫ﺼ ْﻮﻧُﻮا ‪ -‬ﻟﻢ َﺗ ُ‬ ‫ﺼ ْﻮﻧَﺎ ‪ -‬ﻟﻢ ﻳ ُ‬
‫ﻦ ‪ -‬ﻟﻢ ﻳ ُ‬‫ﺼْ‬‫ﻟﻢ ﻳ ُ‬
‫ﻦ‬
‫ﺼ ْ‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﻟﻢ َﻧ ُ‬ ‫ﺻْ‬
‫ﺼﻦﱠ ‪ -‬ﻟﻢ أ ُ‬ ‫ﺼ ْﻮﻧِﻰ ‪ -‬ﻟﻢ ﺗﺼﻮﻧﺎ ‪ -‬ﻟﻢ ﺗ ُ‬ ‫ﺼ ْﻮﻧُﻮا ‪ -‬ﻟﻢ َﺗ ُ‬ ‫ﺼﻮْﻧﺎ ‪ -‬ﻟﻢ َﺗ ُ‬ ‫ﻟ ﻢ َﻳ ِﺒ ْﻊ ‪”. Beginilah kias “ -‬ﻟﻢ ﺗ ُ‬
‫ﻒ ‪ -‬ﻟ ﻢ ﻳَﺨﺎﻓ ﺎ“ ‪” dan‬ﻟ ﻢ َﻳ ِﺒ ْﻴ َﻌ ﺎ‬ ‫ﺨ ْ‬ ‫ﺻ ْﻮﻧَﺎ ‪”. Kiaskanlah diatasnya amarnya, umpama “ -‬ﻟ ﻢ َﻳ َ‬ ‫ﻦ‪ُ -‬‬ ‫ﺻ ْ‬‫ُ‬
‫ﻦ‬
‫ﺻﱠ‬ ‫ﺻ ْﻮﻧَﺎ ‪ِ -‬‬ ‫ﺻ ْﻮﻧِﻰ ‪ُ -‬‬‫ﺻ ْﻮﻧُﻮا ‪ُ -‬‬ ‫ن ‪ُ ”, dan dengan nun ta’kid “ -‬‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺻﻮﻧَﺎ ﱢ‬ ‫ن ‪ -‬ﺻﻮ ُﻧﻦﱠ ‪ -‬ﺻﻮ ِﻧ ﱠ‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺻﻮﻧَﺎ ﱢ‬‫ﺻﻮ َﻧ ﱠ‬
‫ن‬
‫ﺻﻨﱠﺎ ﱢ‬ ‫ﻦ“ ‪ُ ” dan‬‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺻ ﻮ ِﻧ ْ‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺻ ﻮ ُﻧ ْ‬ ‫ﻦ“ ‪”, dan‬ﺻﻮ َﻧ ْ‬ ‫ﻒ ‪ -‬ﺧَﺎ َﻓ ﺎ ‪ِ ” dan “ -‬ﺑ ْﻊ ‪ -‬ﺑ ْﻴ َﻌ ﺎ ‪ -‬ﺑ ْﻴ ُﻌ ﻮا ‪ -‬ﺑ ْﻴ ِﻌ ﻰ ‪ -‬ﺑﻴْﻌ ﺎ ‪ِ -‬ﺑ ْﻌ َ‬‫ﺧ ْ‬ ‫َ‬
‫ﻦ‬
‫ﺧ ْﻔ َ‬‫‪”.‬ﺧﺎ َﻓﻦﱠ“ ‪” dan‬ﺑﻴ َﻌﻦﱠ“ ‪”, dan dengan ta’kid‬ﺧَﺎﻓُﻮا ‪ -‬ﺧَﺎﻓِﻰ ‪ -‬ﺧَﺎﻓَﺎ ‪َ -‬‬
‫ﺴﺘ‪‬ﻘﺎ ‪‬ﻤﺔﹰ‪ ،‬ﻭﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ﹾﻨﻘﹶـﺎﺩ‪‬‬ ‫ﺴﺘﹶﻘ ‪‬ﻴ ‪‬ﻡ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴﺘﹶﻘﺎﻡ‪ ‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺏ ﺍ‪‬ﺠﺎ ‪‬ﺒﺔﹰ‪ ،‬ﻭﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ‪ ‬‬
‫ﻭﻤﺯﻴﺩ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﻻ ﻴﻌﺘل ﻤﻨﻪ ﺇﻻ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺒﻨﻴﺔ‪ .‬ﻭﻫﻰ ﻨﺤﻭ‪ :‬ﺃﺠﺎﺏ ﻴ‪‬ﺠﻴ ‪‬‬
‫ﺨﺘﹶﺎ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻬـﺎ‬
‫ﺨ ‪‬ﺘ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴ ﹾ‬
‫ﺴﺘﹶﻘﺎ ‪‬ﻡ ﻭﺍ ﹾ‬
‫ﺴ ﹸﺘ ‪‬ﻘ ‪‬ﻴ ‪‬ﻡ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺏ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺏ ﻴ‪‬ﺠﺎ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺨﺘ‪‬ﻴﺎﺭ‪‬ﺍ‪ .‬ﻭﺍﺫﺍ ﺒﻨﻴﺕ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻗﻠﺕ ‪ُ :‬ﺃ ﹺ‬
‫‪‬ﻴﻨﹾﻘﺎ ‪‬ﺩ ﺍ ﹾﻨﻘ‪‬ﻴﺎﺩ‪‬ﺍ ﻭﺍﺨﹾﺘﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴﺨﹾﺘﺎ ‪‬ﺭ ﺍ ﹾ‬
‫ﻥ ﻭﺴـﺎ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭ‬
‫ﻥ ﻭﺘﹶـ ‪‬ﺯ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ل ﻭﺯﻴ‪‬ـ ‪‬‬
‫ل ﻭ ﹶﺘﻘﹶﺎﻭ‪َ ‬‬
‫ل ﻭﺘ ﹶﻘ ‪‬ﻭ َ‬
‫ل ﻭﻗﹶﺎﻭ‪َ ‬‬
‫ﺨﺘﹶﺎﺭ‪‬ﺍ‪ .‬ﻭﻴﺼﺢ ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﻗ ‪‬ﻭ َ‬
‫ﺨ ﹶﺘ ‪‬ﺭ ﺍ ﹾ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﻘ ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﻭﹶﺍ ﹾﻨ ﹶﻘ ‪‬ﺩ ﺍ ﹾﻨﻘﹶﺎﺩ‪‬ﺍ ﻭﺍ ﹾ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﻘ ‪‬ﻡ ﺍ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻴﺒ‪‬ﺎ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺏ َﺃ ﹺ‬
‫ﺠ ‪‬‬
‫َﺃ ﹺ‬
‫ﺴ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ﻭﺍ ‪‬ﺒ ‪‬ﻴﺽ‪ ،‬ﻭﺴﺎﺌﺭ ﺘﺼﺎﺭﻴﻔﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﻭ ﹶﺘﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭ ﻭﺍ ‪‬‬
‫‪40.‬‬ ‫‪Thulathi mazid tidak dii’lalkan daripadanya melainkan empat binaan. Ianya‬‬
‫ﺐ ‪ِ -‬اﺟﺎ َﺑ ًﺔ“ ‪umpama‬‬ ‫ﺳ ﺘِﻘﺎ َﻣ ًﺔ“ ‪” dan umpama‬أﺟ ﺎب ‪ -‬ﻳُﺠﻴ ُ‬ ‫ﺴ ﺘَﻘ ْﻴ ُﻢ ‪ِ -‬ا ْ‬
‫ﺳ ﺘَﻘﺎ َم ‪َ -‬ﻳ ْ‬
‫ا ْﻧ َﻘ ﺎ َد ‪ِ” dan umpama “ -‬ا ْ‬
‫ﺧﺘِﻴ ﺎرًا“ ‪َ ” dan‬ﻳﻨْﻘ ﺎ ُد ‪ -‬ا ْﻧﻘِﻴ ﺎدًا‬ ‫‪”. Apabila kamu bina untuk maf’ul kamu katakan‬اﺧْﺘ ﺎ َر ‪َ -‬ﻳﺨْﺘ ﺎ ُر ‪ -‬ا ْ‬
‫ب“‬‫ﺐ ‪ -‬ﻳُﺠﺎ ُ‬ ‫ﺟ ْﻴ َ‬ ‫ﺴﺘَﻘﺎ ُم“ ‪ُ” dan‬أ ِ‬ ‫ﺳ ُﺘ ِﻘ ْﻴ َﻢ ‪ُ -‬ﻳ ْ‬
‫ﺨﺘَﺎ ُر“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫ﺧ ِﺘ ْﻴ َﺮ ‪ُ -‬ﻳ ْ‬
‫ﺟ ْﻴ َﺒ ﺎ“ ‪”. Amar darinya‬ا ْ‬ ‫ﺐ ‪َ -‬أ ِ‬
‫ﺟ ْ‬
‫ﺳ َﺘ ِﻘ ْﻢ ‪َ” dan “ -‬أ ِ‬
‫اْ‬
‫ﺳ َﺘ ِﻘ ْﻴﻤَﺎ‬
‫ﺧﺘَﺎرَا“ ‪َ” dan‬ا ْﻧ َﻘ ْﺪ ‪ -‬ا ْﻧﻘَﺎدَا“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫ﺧ َﺘ ْﺮ ‪ -‬ا ْ‬
‫”ﺗ َﻘ ﱠﻮلَ“ ‪” dan‬ﻗَﺎ َولَ“ ‪َ ” dan‬ﻗ ﱠﻮلَ“ ‪”. Sahih oleh umpama‬ا ْ‬
‫ل“ ‪dan‬‬ ‫ﻦ“ ‪َ ” dan‬ﺗ َﻘ ﺎ َو َ‬ ‫ﻦ“ ‪” dan‬ز ﱠﻳ َ‬ ‫ﺴ ﺎ َﻳ َﺮ“ ‪” dan‬ﺳ ﺎ َﻳ َﺮ“ ‪َ ” dan‬ﺗ َﺰ ﱠﻳ َ‬ ‫ﺳ َﻮ ﱠد“ ‪َ ” dan‬ﺗ َ‬ ‫ﺾ“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫‪” dan‬ا ْﺑ َﻴ ﱠ‬
‫‪sekelian tasrif-tasrifnya.‬‬
‫ﺴ ﹶﺘﻘ‪ ‬ﻴﻡﹴ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨﻘﹶـﺎﺩ‪‬‬‫ﺏ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻴ ﹴ‬
‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﻬﻤﺯﺓ ﻜﺼﺎﺌِﻥ ﻭﺒﺎﺌِﻊ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻴﻌﺘل ﺒﻤﺎ ﺍﻋﺘل ﺒﻪ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ‪ ،‬ﻜ ‪‬ﻤ ﹺ‬
‫ﻥ ﻭ ‪‬ﻤ ﹺﺒ ‪‬ﻴ ﹴﻊ‪ .‬ﻭﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻑ ﻭﺍﻭ ﻤﻔﻌﻭل ﻋﻨﺩ ﺴﺒﻭﻴﻪ‪ ،‬ﻭﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﻋﻨﺩ‬
‫ﺼ ‪‬ﻭ ﹴ‬
‫ﺨﺘﹶﺎ ﹴﺭ‪ .‬ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﺤﺫﻑ‪ ،‬ﻜ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻭ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺴ ﹶﺘﻘﹶﺎ ﹴﻡ‬
‫ﺏ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺃﺒﻰ ﺍﻟﺤﺴﻥ ﺍﻷﺨﻔﺵ‪ .‬ﻭﺒﻨﻭ ﺘﻤﻴﻡ ﻴﺜﺒﺘﻭﻥ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﻴﻘﻭﻟﻭﻥ ‪ :‬ﻤ ‪‬ﺒ ‪‬ﻴ ‪‬ﻭﻉ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﻘﻠﺏ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﻋﺘل ﻓﻌﻠﻪ ﻜ ‪‬ﻤﺠ‪‬ﺎ ﹴ‬
‫ﺨﺘﹶﺎ ﹴﺭ‪.‬‬
‫ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨﻘﹶﺎ ‪‬ﺩ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫‪41.‬‬ ‫‪” dan‬ﺻ ﺎﺋِﻦ“ ‪Isim fa’el daripada fe’el mujarrad beri’lal dengan hamzah seperti‬‬
‫‪”, dan daripada fe’el mazid fih beri’lal dengan apa yang beri’lal mudhari’nya‬ﺑ ﺎﺋِﻊ“‬
‫ﺐ“ ‪seperti‬‬ ‫ﺠ ْﻴ ٍ‬
‫ﺴ َﺘ ِﻘ ْﻴ ٍﻢ“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ِ‬
‫ﺨ َﺘ ﺎ ٍر“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْﻨ َﻘ ﺎ ٍد“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْ‬
‫‪ُ ”. Isim maf’ul dari fe’el mujarrad‬ﻣ ْ‬
‫ن“ ‪dii’lalkan dengan hazaf seperti‬‬ ‫ﺼ ْﻮ ٍ‬ ‫‪َ ”. Yang dihazafkan itu adalah wau‬ﻣ ِﺒ ْﻴ ٍﻊ“ ‪َ ” dan‬ﻣ ُ‬
‫‪maf’ul disisi Sibawaih dan ‘ain fe’el disisi Abu Hasan Akhfas. Bani Tamim‬‬
‫ع“ ‪mensabitkan ya’nya maka mereka katakan‬‬ ‫‪َ ”. Sementara daripada mazid‬ﻣ ْﺒ ُﻴ ْﻮ ٌ‬
‫ب“ ‪beri’lal dengan membalikkan huruf jika fe’elnya beri’lal seperti‬‬ ‫ﺠﺎ ٍ‬
‫ﺴ َﺘﻘَﺎ ٍم“ ‪َ ” dan‬ﻣ َ‬
‫” ُﻣ ْ‬
‫ﺨﺘَﺎرٍ“ ‪ُ ” dan‬ﻣ ْﻨﻘَﺎدٍ“ ‪dan‬‬ ‫‪ُ ”.‬ﻣ ْ‬

‫‪Mu’tal Lam‬‬
‫ﺍﻟﻘﺴﻡ ﺍﻟﺜﺎﻟﺙ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻼﻡ‪ ،‬ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﻭﺫﻭ ﺍﻷﺭﺒﻌﺔ ﻟﻜﻭﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤﺭﻑ ﺇﺫﺍ ﺃﺨﺒﺭﺕ ﻋﻥ ﻨﻔﺴﻙ‪ .‬ﻭﺘﻘﻠـﺏ‬
‫ﻋﻁﹶﻰ‬
‫ﻋﺼ‪‬ﺎ ﻭ ‪‬ﺭﺤ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﺯﺍﺌﺩ ﻋﻠـﻰ ﺜﻼﺜـﻰ ﻜـﹶﺎ ‪‬‬
‫ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺃﻟﻔﺎ ﺇﺫﺍ ﺘﺤﺭﻜﺘﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻜ ﹶﻐﺯ‪‬ﺍ ﻭ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ ﻭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻘﺼ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻭﺍﺫﺍ ﻟﻡ ﻴﺴﻤﻰ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻜﻘﻭﻟﻙ‬ ‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻘﺼ‪‬ﻰ‪) ،‬ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻨﻪ( ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻁ‪‬ﻰ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺸ ﹶﺘﺭ‪‬ﻯ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺸ ﹶﺘﺭ‪‬ﻯ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ﹾ‬
‫‪ :‬ﻴ ﹾﻐﺯ‪‬ﻯ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﻁﹶﻰ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ‪.‬‬
‫‪42.‬‬ ‫‪Bahagian ketiga adalah mu’tal lam. Ianya dipanggil “naqis” dan “zul‬‬
‫‪arba’ah” kerana keadaan madhinya diatas empat huruf apabila kamu khabarkan‬‬
‫‪dari diri kamu. Dibalikkan wau dan ya’nya kepada alif apabila keduanya berbaris‬‬
‫ﻏ ﺰَا“ ‪dan berbaris fathah huruf sebelum keduanya, seperti‬‬ ‫ﺼ ﺎ“ ‪َ ” dan‬ر َﻣ ﻰ“ ‪َ ” dan‬‬ ‫ﻋ َ‬ ‫”َ‬
‫ﺣ ﻰ“ ‪dan‬‬ ‫ﻄ ﻰ“ ‪َ ”. Begitu juga fe’el yang lebih diatas tiga huruf seperti‬ر َ‬ ‫ﻋَ‬
‫ﺷ َﺘﺮَى“ ‪َ” dan‬ا ْ‬ ‫”ا ْ‬
‫ﺼ ﻰ“ ‪dan‬‬ ‫ﺳ َﺘ ْﻘ َ‬
‫ﻄ ﻰ“ ‪”, dan isim, maf’ul darinya seperti‬ا ْ‬ ‫ﺸ َﺘﺮَى“ ‪” dan‬اﻟ ُﻤ ْﻌ ِ‬
‫ﺼ ﻰ“ ‪” dan‬اﻟ ُﻤ ْ‬ ‫ﺴ َﺘ ْﻘ َ‬
‫‪”,‬اﻟ ُﻤ ْ‬
‫‪ُ ” dan‬ﻳ ْﻐ َﺰى“ ‪dan apabila tidak disebutkan fa’el dari mudhari’ seperti kata kamu‬‬
‫‪ُ ”.‬ﻳ ْﺮﻣَﻰ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ ْﻌﻄَﻰ“‬
‫ﺕ ﹶﻓﻌ‪‬ﹶﻠﺘﹶﺎ‪ ،‬ﺍﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‪ .‬ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺍﻟـﻼﻡ ﺍﻟﻔﻌـل ﻓـﻰ‬
‫ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻓﺘﺤﺫﻑ ﺍﻟﻼﻡ ﻤﻨﻪ ﻓﻰ ﻤﺜﺎل ﹶﻓ ‪‬ﻌﻠﹸﻭﺍ ﻤﻁﻠﻘﺎ ﻭﻓﻰ ﻤﺜﺎل ﹶﻓﻌ‪‬ﹶﻠ ﹾ‬
‫ﻏﺯ‪ ‬ﻭﻨﹶﺎ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ‬
‫ﺕ ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹸ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹸﺘﻥ‪ ‬ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ﹶ‬
‫ﻏﺯ‪ ‬ﻭﺕ‪ ‬ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹸﺘ ‪‬ﻡ ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ﹶ‬
‫ﺕ ﹶ‬
‫ﻏﺯ‪ ‬ﻭ ﹶ‬
‫ﻏﺯ‪ ‬ﻭﻥ‪ ‬ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯﺘﹶﺎ ﹶ‬
‫ﺕ ﹶ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ﹾ‬
‫ﻏ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹶ‬
‫ﻏﺯ‪‬ﻯ ﹶ‬
‫ﻏﻴﺭﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﹶ‬
‫ﺕ‬
‫ﻀﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﻀ‪‬ـﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺭﻀ‪‬ـ ‪‬ﻴ ﹾ‬
‫ﻰ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻀ‪‬‬‫ﺕ ﺭ‪‬ﻤ‪ ‬ﻴﻨﹶﺎ‪ ،‬ﻭ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ﹸ‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ﹸﺘ ‪‬‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ﹸﺘ ‪‬ﻡ ﺭ‪‬ﻤ‪ ‬ﻴ ﹶ‬
‫ﻥ ﺭ‪‬ﻤ‪ ‬ﻴ ﹶ‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤﺘﹶﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫‪‬ﺭ ‪‬ﻤﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺕ‬
‫ﺴ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﺍ ﺴ‪‬ـ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﺍ ﺴ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ﹾ‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ‪‬‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ﹸ‬
‫ﻥ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ﹸﺘ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ﹸﺘ ‪‬ﻡ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺕ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ﺭ‪‬ﻀ‪ ‬ﻴ ﹶ‬
‫ﻀ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀ ‪‬ﻴﺘﹶﺎ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺴ‪ ‬ﺭﻭ‪‬ﺘﹶﺎ‪ ،‬ﺍﻟﺦ‪.‬‬
‫‪43.‬‬ ‫” َﻓ َﻌُﻠ ﻮا“ ‪Adapun madhi maka dihazafkan lam fe’el darinya pada bentuk‬‬
‫ﺖ َﻓ َﻌَﻠ َﺘ ﺎ“ ‪semata-mata, dan pada bentuk‬‬ ‫‪َ ” apabila berbaris fathah huruf‬ﻓ َﻌَﻠ ْ‬
‫ت “ ‪sebelumnya. Sabit lam feel pada selainnya. Maka kamu katakan‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْ‬‫ﻏ َﺰوَا ‪َ -‬‬
‫ﻏﺰَى ‪َ -‬‬‫َ‬
‫ﻏ َﺰ ْوﻧَﺎ‬ ‫ت‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو ُ‬‫ﻦ‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو ُﺗ ﱠ‬
‫ﻏ َﺰ ْو ُﺗﻤَﺎ ‪َ -‬‬ ‫ت‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو ِ‬
‫ﻏ َﺰ ْو ُﺗ ْﻢ ‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو ُﺗﻤَﺎ ‪َ -‬‬ ‫ت‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو َ‬ ‫ن‪َ -‬‬ ‫ﻏ َﺰ ْو َ‬
‫ﻏ َﺰﺗَﺎ ‪َ -‬‬‫َرﻣَﻰ ‪َ -‬ر َﻣﻴَﺎ “ ‪َ -” dan‬‬
‫ﺖ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴﻨَﺎ‬‫ﻦ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ ُ‬‫ﺖ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ ُﺘ ﱠ‬‫ﺖ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ ُﺘ ْﻢ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ َ‬‫ﻦ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ َ‬ ‫ﺖ ‪َ -‬ر َﻣﺘَﺎ ‪َ -‬ر َﻣ ْﻴ َ‬‫ﻰ “ ‪َ -” dan‬ر َﻣﻮْا ‪َ -‬ر َﻣ ْ‬ ‫ﺿَ‬‫َر ِ‬
‫ﻦ‪-‬‬ ‫ﺿ ْﻴ ُﺘ ﱠ‬
‫ﺿ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ ‪َ -‬ر ِ‬‫ﺖ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ ْﻴ ِ‬
‫ﺿ ْﻴ ُﺘ ْﻢ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺖ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ ْﻴ َ‬
‫ﻦ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ ْﻴ َ‬
‫ﺿ َﻴﺘَﺎ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺖ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ َﻴ ْ‬ ‫ﺿ ﻮْا ‪َ -‬ر ِ‬‫ﺿ ﻴَﺎ ‪َ -‬ر ُ‬
‫‪َ -‬ر ِ‬
‫ﺿ ْﻴﻨَﺎ‬
‫ﺖ ‪َ -‬ر ِ‬ ‫ﺿ ْﻴ ُ‬‫ﺳ ُﺮ َوﺗَﺎ“ ‪َ ”. Begitu juga‬ر ِ‬ ‫ت‪َ -‬‬ ‫ﺳ ُﺮ َو ْ‬
‫ﺳ ُﺮوْا ‪َ -‬‬ ‫ﺳ ُﺮوَا ‪َ -‬‬ ‫ﺳ ُﺮ َو ‪َ -‬‬ ‫‪َ ”, hingga akhir.‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﺍ ﻷﻥ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﺇﺫﺍ ﺍﺘﺼل ﺒﺎﻟﻔﻌل ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ‬ ‫ﻀﻭ‪‬ﺍ ﻭ ‪‬‬‫ﻀ ‪‬ﻤﻤ‪‬ﺕ ﻓﻰ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻏ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﻭ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤﻭ‪‬ﺍ ﻭ ‪‬‬ ‫ﺇﻨﻤﺎ ﹸﻓ ‪‬ﺘﺤ‪‬ﺕ ﻤﺎ ﻗﺒل ﻭﺍﻭ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﻓﻰ ﹶ‬
‫ﻀﻴ‪‬ﻭﺍ‪ ،‬ﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻴـﺎﺀ‬
‫ﺒﻌﺩ ﺤﺫﻑ ﺍﻟﻼﻡ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺃﺒﻘﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔﺘﺢ ‪ ،‬ﻭﺍﻥ ﻀﻡ ﺃﻭ ﻜﺴﺭ ﻀﻡ‪ .‬ﻭﺃﺼل ﺭﻀ‪‬ﻭﺍ ﺭ ‪‬‬
‫ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻀﺎﺽ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻻﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ‪ .‬ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻓﺘﺴﻜﻥ ﺍﻟﻼﻡ ﻤﻨﻪ ﻓﻰ ﺍﻟﺭﻓﻊ ﻭﺘﺤﺫﻑ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﺯﻡ‪ ،‬ﻭﺘﻔﺘﺢ ﺍﻟﻴـﺎﺀ‬
‫ﻭﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﻰ ﺍﻟﻨﺼﺏ‪ ،‬ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺍﻷﻟﻑ‪.‬‬
‫‪44.‬‬ ‫ﻏ َﺰوْا“ ‪Hanyalah difathahkan huruf sebelum wau dhamir pada‬‬ ‫‪َ ” dan‬ر َﻣ ﻮْا“ ‪َ ” dan‬‬
‫ﺿ ﻮْا“ ‪didhammahkan ia pada‬‬ ‫ﺳ ُﺮوْا“ ‪َ ” dan‬ر ُ‬ ‫‪َ ” kerana wau dhamir itu apabila‬‬
‫‪berhubung dengan fe’el naqis selepas hazaf lamnya maka jika berbaris fathah‬‬
‫‪huruf sebelumnya dikekalkan ia diatas fathah dan jika huruf itu didhammahkan‬‬
‫ﺿ ﻮا“ ‪atau dikasrahkan didhammahkan ia. Asal‬‬ ‫ﺿ ﻴُﻮا“ ”ر ُ‬
‫‪”, dipindahkan baris ya’nya‬ر ِ‬
‫‪kepada dhadnya dan dihazafkan ya’ itu kerana bertemu dua huruf mati. Adapun‬‬
‫‪mudhari’ maka disukunkan lam darinya pada rafa’ dan dihazafkan ia pada jazam.‬‬
‫‪Difathahkan ya’ dan wau pada nashab dan sabit alifnya.‬‬
‫ﻭﻴﺴﻘﻁ ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻭﺍﻟﻨﺎﺼﺏ ﺍﻟﻨﻭﻨﺎﺕ ﺴﻭﻯ ﻨﻭﻥ ﺍﻟﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻟﻡ ‪‬ﻴ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ﻟﻡ ﻴﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﻟﻡ ﻴﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭﻟﻡ ﻴ ‪‬ﺭ ﹺﻡ ﻟﻡ ﻴﺭ ‪‬ﻤﻴ‪‬ﺎ ﻟﻡ‬
‫ﻰ‪.‬‬
‫ﻀ‪‬‬‫ﻰ ﻭﻟﻥ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻀﻭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭﻟﻥ ﻴﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﻭﻟﻥ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻀﻴ‪‬ﺎ ﻭﻟﻡ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤﻭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭﻟﻡ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺽ ﻭﻟﻡ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫‪45.‬‬ ‫‪‘Amil jazam dan ‘amil nashab menggugurkan segala nun-nun selain nun‬‬
‫ﻟﻢ ﻳ ْﺮ ِم ‪ -‬ﻟﻢ ﻳﺮ ِﻣﻴَﺎ ‪ -‬ﻟﻢ “ ‪” dan‬ﻟﻢ َﻳ ْﻐ ُﺰ ‪ -‬ﻟﻢ ﻳﻐ ُﺰوَا ‪ -‬ﻟﻢ ﻳﻐ ُﺰوْا“ ‪jamak muannath. Maka kamu katakan‬‬
‫ﺿﻴَﺎ“ ‪” dan‬ﻳ ْﺮ ُﻣﻮْا‬
‫ض ‪ -‬وﻟﻢ ﻳ ْﺮ َ‬
‫ﺿﻰَ“ ‪” dan‬ﻟﻦ ﻳ ْﺮ ِﻣﻰَ“ ‪” dan‬ﻟﻢ ﻳ ْﺮ َ‬ ‫‪”.‬ﻟﻦ ﻳ ْﺮ َ‬
‫ﻭﺘﺜﺒﺕ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﻓﻰ ﻓﻌل ﺍﻻﺜﻨﻴﻥ ﻭﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻹﻨﺎﺙ‪ .‬ﻭﺘﺤﺫﻑ ﻤﻥ ﻓﻌل ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ ﻭﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒـﺔ‪ .‬ﻓﺘﻘـﻭل ‪:‬‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹶﻨ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ‪.‬‬
‫ﻥ َﺃ ﹾ‬
‫ﻥ ﹸﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﹺﺯ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻐ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫‪‬ﻴ ﹾﻐﺯ‪‬ﻭ ‪‬ﻴ ﹾﻐ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫‪46.‬‬ ‫‪Sabit lam fe’el pada fe’el ithnain dan jamaah muannath. Dihazafkan ia dari‬‬
‫َﻳ ْﻐ ﺰُو ‪fe’el jamak muzakkar dan fe’el wahidah mukhatabah. Maka kamu katakan “ -‬‬
‫ﻏ ُﺰ ْو ‪-‬‬ ‫ن ‪َ -‬أ ْ‬
‫ن ‪ُ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ‬
‫ﻦ ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ِﺰ ْﻳ ُ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ‬
‫ن ‪َ -‬ﻳ ْﻐ ُﺰ ْو َ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو ‪َ -‬ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ‬
‫ن ‪َ -‬ﻳ ْﻐ ُﺰ ْو َ‬
‫َﻳ ْﻐ ُﺰوَا ِ‬
‫‪َ ”.‬ﻧ ْﻐ ُﺰ ْو‬

‫ﻥ‬
‫ﻭﻴﺴﺘﻭﻯ ﻓﻴﻪ ﻟﻔﻅ ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ ﻭﺍﻹﻨﺎﺙ ﻓﻰ ﺍﻟﺨﻁﺎﺏ ﻭﺍﻟﻐﻴﺒﺔ ﺠﻤﻴﻌﺎ‪ .‬ﻭﺍﻟﺘﻘﺩﻴﺭ ﻓﻴﻬﻤﺎ ﻤﺨﺘﻠﻑ‪ .‬ﻓﻭﺯﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ‪‬ﻴ ﹾﻔﻌ‪‬ـ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‪ ‬ﹾﻠﻥ‪.‬‬
‫ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﻭﻭﺯﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ‪‬ﻴ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ﹾﻠ ‪‬‬
‫‪47.‬‬ ‫‪Sama pada mudhari’ mu’tal lam dengan wau oleh lafaz jamak muzakkar‬‬
‫ن“ ‪dan muannath pada khitab dan ghaib. Maka wazan jamak muzakkar‬‬ ‫‪َ ” dan‬ﻳ ْﻔ ُﻌ ْﻮ َ‬
‫ﻦ“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﻔ َﻌ ْﻠﻦَ“ ‪َ ” dan wazan jamak muannath‬ﺗ ْﻔ ُﻌ ْﻮنَ“‬ ‫‪َ ”.‬ﺗ ْﻔ َﻌ ْﻠ َ‬
‫ﻥ ﺃﺭﻤـﻰ ﻨﺭﻤـﻰ‪ .‬ﻭﺃﺼـل‬ ‫ﻥ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﺘﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ﺘﺭﻤﻰ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﺘﺭ ‪‬ﻤﻭ‪‬ﻥ ﺘﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻴﺭﻤﻰ ﻴﺭﻤﻴﺎﻥ ﻴﺭ ‪‬ﻤﻭ‪‬ﻥ ﺘﺭﻤﻰ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺘﺭﻤ‪‬ﻭﻥ ﺘﺭ ‪‬ﻤﻴ‪‬ﻭﻥ ﻓﻔﻌل ﺒﻪ ﻤﺎ ﻓﻌل ﺒ ‪‬ﺭﻀ‪‬ﻭﺍ‪ .‬ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﻜل ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻗﺒل ﻻﻤﻪ ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ ﻜ ‪‬ﻴ ‪‬ﻬﺩ‪‬ﻯ ﻭ ‪‬ﻴﻨﹶﺎﺠﹺﻰ ﻭﻴ‪ ‬ﺭ ﹶﺘﺠﹺـﻰ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﺘﹶـﺭﹺﻯ‬
‫ﻀﻴ‪‬ﻥ ﺘﺭﻀ‪‬ﻰ ﺘﺭﻀـﻴﺎﻥ‬ ‫ﻋﻭﹺﻯ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭﺭﹺﻯ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻴﺭﻀ‪‬ﻰ ﻴﺭﻀ‪‬ﻴﺎﻥ ﻴﺭ ‪‬‬
‫ﻀﻭ‪‬ﻥ ﺘﺭﻀ‪‬ﻰ ﺘﺭﻀ‪‬ﻴﺎﻥ ﺘﺭ ‪‬‬ ‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﺩﻋ‪‬ﻰ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻭ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬ﺒﺭﹺﻯ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀﻴ‪‬ﻥ ﺃﺭﻀﻰ ﹶﻨ ‪‬ﺭﻀ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﻫﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﻴ ﹶﺘ ‪‬ﻤﻁﱠﻰ ﻭﻴ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﺒ‪‬ﻰ ﻭﻴ ﹶﺘ ﹶﻘ ﹾﻠﺴ‪‬ﻰ‪.‬‬ ‫ﻀﻴ‪‬ﻥ ﺘﺭﻀ‪‬ﻴﺎﻥ ﺘﺭ ‪‬‬ ‫ﻀﻭ‪‬ﻥ ﺘﺭ ‪‬‬ ‫ﺘﺭ ‪‬‬
‫‪48.‬‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺗﺮﻣ ﻰ ‪ -‬ﺗﺮﻣﻴ ﺎن ‪ -‬ﺗﺮ ُﻣ ﻮْن ‪Kamu katakan “ -‬‬ ‫ﻳﺮﻣﻰ ‪ -‬ﻳﺮﻣﻴﺎن ‪ -‬ﻳﺮ ُﻣ ﻮْن ‪ -‬ﺗﺮﻣ ﻰ ‪ -‬ﺗﺮﻣﻴ ﺎن ‪ -‬ﻳ ْﺮ ِﻣ ْﻴ َ‬
‫ﻦ ‪ -‬أرﻣ ﻰ ‪ -‬ﻧﺮﻣ ﻰ‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﺗﺮﻣﻴ ﺎن ‪ -‬ﺗ ﺮ ِﻣ ْﻴ َ‬ ‫‪”, maka dilakukan‬ﺗﺮ ِﻣ ُﻴ ﻮن“ ‪” adalah‬ﺗﺮ ُﻣ ﻮن“ ‪”. Asal‬ﺗ ﺮ ِﻣ ْﻴ َ‬
‫ﺿ ﻮا“ ‪padanya apa yang dilakukan pada‬‬ ‫‪َ ”. Beginilah hukum setiap fe’el yang huruf‬ر ُ‬
‫ﺠ ﻰ“ ‪ُ ” dan‬ﻳ َﻨ ﺎﺟِﻰ“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﻬ ﺪِى“ ‪sebelum lamnya dikasrahkan, seperti‬‬ ‫‪َ ” dan‬ﻳ ْﻌ َﺘ ﺮِى“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﺮ َﺗ ِ‬
‫ﺴ َﺘ ْﺪﻋِﻰ“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﻨ َﺒﺮِى“‬ ‫ﻋ ِﻮى“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْ‬ ‫ﺿ ﻮْن “ ‪”. Kamu katakan‬و َﻳ ْﻌ َﺮ ْورِى“ ‪َ ” dan‬ﻳ ْﺮ َ‬ ‫ﻳﺮﺿَﻰ ‪ -‬ﻳﺮﺿَﻴﺎن ‪ -‬ﻳﺮ َ‬
‫ﺿﻰ‬‫ﺿ ﻴْﻦ ‪ -‬أرﺿ ﻰ ‪َ -‬ﻧ ْﺮ َ‬ ‫ﺿﻴْﻦ ‪ -‬ﺗﺮﺿَﻴﺎن ‪ -‬ﺗﺮ َ‬ ‫ﺿﻮْن ‪ -‬ﺗﺮ َ‬ ‫ﺿﻴْﻦ ‪ -‬ﺗﺮﺿَﻰ ‪-‬ﺗﺮﺿﻴﺎن ‪ -‬ﺗﺮ ُ‬ ‫‪ -”.‬ﺗﺮﺿَﻰ ‪ -‬ﺗﺮﺿَﻴﺎن ‪ -‬ﺗﺮ َ‬
‫‪”.‬ﻳ َﺘ َﻘ ْﻠﺴَﻰ“ ‪” dan‬ﻳ َﺘﺼَﺎﺑَﻰ“ ‪” dan‬ﻳ َﺘ َﻤﻄﱠﻰ“ ‪Beginiah kias‬‬
‫ﻭﻟﻔﻅ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻓﻰ ﺍﻟﺨﻁﺎﺏ ﻜﻠﻔﻅ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻓﻰ ﺒﺎﺒﻰ ﻴﺭﻤ‪‬ﻰ ﻭﻴﺭﻀ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﺍﻟﺘﻘﺩﻴﺭ ﻤﺨﺘﻠﻑ‪ .‬ﻓﻭﺯﻥ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‪ ‬ﻴﻥ‪ ‬ﻭﺘ ﹾﻔﻌ‪‬ﻴﻥ‬
‫ﻥ‪.‬‬‫ﻥ ﻭ‪‬ﺘ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ﹾﻠ ‪‬‬
‫ﻭﻭﺯﻥ ﺍﻟﺠﻤﻊ ﺘ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ﹾﻠ ‪‬‬
‫‪49.‬‬ ‫‪Lafaz wahidah muannath pada khitab seperti lafaz muannath pada dua bab‬‬
‫ﺿ ﻰ“ ‪” dan‬ﻳﺮ ِﻣ ﻰ“‬‫ﻦ “ ‪ ”, takdirnya berlainan. Maka wazan wahidah‬ﻳﺮ َ‬ ‫” ﺗ ْﻔ َﻌ ﻴﻦ “ ‪َ ” dan‬ﺗ ْﻔ ِﻌ ْﻴ َ‬
‫ﻦ “ ‪sementara wazan jamak‬‬ ‫ﻦ “ ‪ ” dan‬ﺗ ْﻔ ِﻌ ْﻠ َ‬
‫‪ ”.‬ﺗ ْﻔ َﻌ ْﻠ َ‬
‫ﻀﻴ‪‬ﺎ ﺍﺭﻀ‪‬ـﻭ‪‬ﺍ‬
‫ﺽ ﺍﺭ ‪‬‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ﺍﻏﺯﻭﺍ ﺍﻏﺯ‪‬ﻭﺍ ﺍﹸﻏﺯﹺﻯ ﺍﻏ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﺍﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺭ ﹺﻡ ﺍ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻴﺎ ﺍﺭﻤ‪‬ﻭﺍ ﺍﺭﻤ‪‬ﻰ ﺍﺭ ‪‬ﻤﻴ‪‬ﺎ ﺍﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴﻥ‪ ،‬ﻭﺍ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻬﺎ ‪ :‬ﺍﹸ ﹾ‬
‫ﻥ‪.‬‬ ‫ﻀ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭﺍ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻏ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﻭﺍ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺇﺫﺍ ﺩﺨﻠﺕ ﻋﻠﻴﻪ ﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺃﻋﻴﺩﺕ ﺍﻟﻼﻡ ﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻓﺔ‪ .‬ﻓﻘﻠﺕ ‪ :‬ﹸﺍ ﹾ‬ ‫ﻀ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀﻴ‪‬ﺎ ﺍﺭ ‪‬‬
‫ﺍﺭﻀ‪‬ﻰ ﺍﺭ ‪‬‬
‫‪50.‬‬ ‫ن“ ‪Amar daripadanya‬‬ ‫ﻏ ُﺰ ‪ -‬اﻏﺰوا ‪ -‬اﻏﺰُوا ‪ -‬اُﻏﺰِى ‪ -‬اﻏ ُﺰوَا ‪ -‬اﻏ ُﺰ ْو َ‬ ‫ِا ْر ِم ‪ -‬ا ْرﻣِﻴﺎ ‪ -‬ارﻣُﻮا “ ‪ُ”, dan‬ا ْ‬
‫ﻦ‬
‫ﻦ“ ‪ -” dan‬ار ِﻣ ﻰ ‪ -‬ار ِﻣ َﻴ ﺎ ‪ -‬ار ِﻣ ْﻴ َ‬ ‫ﺿ ْﻴ َ‬
‫ﺿ ﻴَﺎ ‪ -‬ار َ‬ ‫ﺿ ﻰ ‪ -‬ار َ‬‫ﺿ ﻮْا ‪ -‬ار َ‬ ‫ﺿ ﻴَﺎ ‪ -‬ار َ‬ ‫ض ‪ -‬ار َ‬ ‫‪”. Apabila masuk‬ا ْر َ‬
‫ﻏ ُﺰ َونﱠ“ ‪nun ta’kid dikembalikan lam yang dihazafkan itu maka kamu katakan‬‬ ‫‪” dan‬ا ْ‬
‫ﺿ َﻴﻦﱠ“ ‪” dan‬ا ْر ِﻣ َﻴﻦﱠ“‬ ‫‪”.‬ا ْر َ‬
‫ﺽ‪ .‬ﻭﺃﺼـل ﻏـﺎ ﹴﺯ ﻏـﺎ ﹺﺯﻭ‪،‬‬ ‫ﻏﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺯ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺭﺍ ﹴﻡ ﻭﺭﺍ ﹴ‬ ‫ﺕﻭﹶ‬ ‫ﻥ ﻏﺎ ﹺﺯﻴ‪‬ﺎ ﹲ‬
‫ﻥ ﻏﺎ ﹺﺯ ‪‬ﻴ ﹲﺔ ﻏﺎ ﹺﺯ ‪‬ﻴﺘﹶﺎ ﹺ‬
‫ﻥ ﻏﺎ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬‬‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻨﻬﺎ ‪ :‬ﻏﺎ ﹴﺯ ﻏﺎ ﹺﺯﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫ﻏﺯ‪‬ﻯ‪ .‬ﺜﻡ ﻗﺎﻟﻭﺍ ‪ :‬ﻏﺎ ﹺﺯﻴ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻷﻥ ﺍﻟﻤﺅﻨـﺙ ﻓـﺭﻉ ﺍﻟﻤـﺫﻜﺭ ﻭﺍﻟﺘـﺎﺀ‬
‫ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺘﻁﺭﻓﻬﺎ ﻭﺍﻨﻜﺴﺎﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻜﻤﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻓﻰ ﹶ‬
‫ﻁﺎﺭﺌﺔ‪.‬‬
‫‪51.‬‬ ‫ﻏ ﻮَا ٌز“ ‪Isim fa’el darinya‬‬‫ت‪-‬وَ‬ ‫ن ‪ -‬ﻏﺎ ِز َﻳ ﺎ ٌ‬
‫ن ‪ -‬ﻏﺎ ِز َﻳ ٌﺔ ‪ -‬ﻏﺎ ِز َﻳ َﺘ ﺎ ِ‬
‫ن ‪ -‬ﻏ ﺎ ُز ْو َ‬
‫‪”. Begitu‬ﻏ ﺎ ٍز ‪ -‬ﻏﺎ ِز َﻳ ﺎ ِ‬
‫‪” dibalikkan waunya kepada ya’ kerana ia‬ﻏ ﺎ ِز ٌو“ ”ﻏ ﺎ ٍز“ ‪”. Asal‬راضٍ“ ‪” dan‬رامٍ“ ‪juga‬‬
‫‪berada dihujung dan berbaris kasrah huruf sebelumnya sepertimana dibalikkan ia‬‬
‫ﻏ ﺰَى“ ‪pada‬‬ ‫‪”, kerana muannath cabangan‬ﻏﺎ ِز َﻳ ﺔ“ ‪َ ”. Kemudian mereka katakan‬‬
‫‪muzakkar dan ta’ itu mendatang.‬‬
‫ﻰ‪ .‬ﺘﻘﻠﺏ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻭﻴﻜﺴﺭ ﻤـﺎ ﻗﺒﻠﻬـﺎ‪ ،‬ﻷﻥ ﺍﻟـﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴـﺎﺀ ﺇﺫﺍ‬ ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ ‪ :‬ﻤ ﹾﻐ ‪‬ﺯﻭﱞ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ﱞ‬
‫ﻋ ‪‬ﺩﻭ‪،‬‬
‫ﺍﺠﺘﻤﻌﺘﺎ ﻓﻰ ﻜﻠﻤﺔ ﻭﺍﺤﺩﺓ ﻭﺍﻷﻭﻟﻰ ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻴﺎﺀ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﹶﻓ ‪‬ﻌﻭ‪‬ل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ ‪‬‬
‫ﻯ‪.‬‬
‫ﺴ ﹺﺭ ﱞ‬
‫ﺼ ﹺﺒﻰﱞ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ‪‬‬
‫ل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ ‪‬‬
‫ﻰ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﹶﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻴ ٍ‬
‫ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ‪ :‬ﺒ ‪‬ﻐ ﱞ‬
‫‪52.‬‬ ‫‪َ ” dan‬ﻣ ْﻐ ُﺰ ﱞو“ ‪Kamu katakan pada maf’ul daripada yang mu’tal dengan wau‬‬
‫‪َ ”. Dibalikkan waunya kepada ya’ dan‬ﻣ ْﺮ ِﻣ ﻰﱞ“ ’‪daripada yang mu’tal dengan ya‬‬
‫‪dikasrahkan huruf sebelumnya kerana wau dan ya’ apabia berhimpun pada satu‬‬
‫’‪kalimah dan yang pertama dariapda keduanya mati dibalikkan wau itu kepada ya‬‬
‫‪َ ” daripada yang mu’tal‬ﻓ ُﻌ ﻮْل“ ‪dan diidghamkan ya’ pada ya’ itu. Kamu katakan pada‬‬
‫ﻋ ُﺪ ّو“ ‪dengan wau‬‬ ‫ﻰ“ ’‪َ ” dan daripada yang mu’tal dengan ya‬‬ ‫‪َ ”. Kamu katakan pada‬ﺑ ِﻐ ﱞ‬
‫ﻞ“‬
‫ﻰ“ ‪َ ” daripada yang mutal dengan wau‬ﻓ ِﻌ ْﻴ ٍ‬ ‫ﺻ ِﺒ ﱞ‬
‫‪َ ” dan daripada yang mu’tal dengan‬‬
‫ﺳ ِﺮىﱞ“ ’‪ya‬‬ ‫‪َ ”.‬‬
‫ﻋﻁﹶـﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﻁ‪‬ـﻰ‬ ‫ﻭﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﺘﻘﻠﺏ ﻭﺍﻭﻩ ﻴﺎﺀ‪ ،‬ﻷﻥ ﻜل ﻭﺍﻭ ﻭﻗﻌﺕ ﺭﺍﺒﻌﺔ ﻓﺼﺎﻋﺩﺍ ﻭﻟﻡ ﻴﻀﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻴـﺎﺀ‪ .‬ﻓﺘﻘـﻭل ‪ :‬ﺃ ‪‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ‪.‬‬
‫ﺕ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺘﻐﺎ ‪‬ﺯ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ ﻭﺘﺭﺍ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻴ ﹶ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﺭ ﹶ‬
‫ﺕ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻋ ﹶﺘﺩ‪ ‬ﻴ ﹶ‬
‫ﺕ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻁ ‪‬ﻴ ﹶ‬
‫ﻋﹶ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﺭﺸ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ﻤﻊ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ‪ :‬ﺃ ‪‬‬ ‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬ﺭﺸﹶﻰ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻋ ﹶﺘﺩ‪‬ﻯ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ﹶﺘﺩ‪‬ﻯ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ‪‬‬
‫‪53.‬‬ ‫‪Fe’el mu’tal am mazid fih dibalikkan waunya kepada ya’ kerana wau apabila‬‬
‫‪jatuh yang keempat maka lebih dan tidak didhammahkan huruf sebelumnya‬‬
‫ﻄ ﻰ“ ‪dibalikkan ia kepada ya’. Maka kamu katakan‬‬ ‫ﻄ ﻰ ‪ُ -‬ﻳ ْﻌ ِ‬‫ﻋَ‬
‫ﻋ َﺘ ﺪَى ‪َ -‬ﻳ ْﻌ َﺘ ﺪِى“ ‪” dan‬أ ْ‬‫‪” dan‬ا ْ‬
‫ﺴ َﺘ ْﺮﺷِﻰ“‬
‫ﺳ َﺘ ْﺮﺷَﻰ ‪َ -‬ﻳ ْ‬
‫ﻄ ْﻴﺖَ“ ‪”. Kamu katakan bersama dhamir‬ا ْ‬ ‫ﻋَ‬‫ﻋ َﺘ َﺪ ْﻳﺖَ“ ‪” dan‬أ ْ‬
‫ﺖ“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫ﺷ ْﻴ َ‬
‫ﺳ َﺘ ْﺮ َ‬
‫‪ ”.‬ا ْ‬
‫ﺟ ْﻴﻨَﺎ“ ‪” dan‬ﺗﻐﺎ َز ْﻳﻨَﺎ“ ‪Begitu juga‬‬ ‫‪”.‬ﺗﺮا َ‬

‫‪Mu’tal ‘ain dan Lam‬‬


‫ﺸﻴ‪‬ﺎ ﻜ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤﻴ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ ﹶﻗﻭﹺﻯ‪ ‬ﻴﻘﹾـﻭ‪‬ﻯ ﻗﹸـ ‪‬ﻭ ﹰﺓ‬
‫ﺸﻭﹺﻯ ﹶ‬
‫ﺸﻭ‪‬ﻯ ﻴ ﹾ‬
‫ﺍﻟﺭﺍﺒﻊ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻼﻡ‪ .‬ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻘﺭﻭﻥ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﹶ‬
‫ﻰ‬
‫ﺤﻴ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﻋﻁﹶﻰ‪ ،‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻁﺸﹶـﻰ‪ .‬ﻭﺃ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﻯ ﻜـَﺄ ‪‬‬
‫ﻋ ﹾ‬
‫ﻁﺸﹶـﺎﻥ‪ ‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﻭﺍﻤﺭﺃﺓ ﺭﻴ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻤﺜل ﻋ‪ ‬ﹾ‬
‫ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻀ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻀ‪‬‬‫ﻯ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﻯ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻤﺜل ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻭ ‪‬ﺭ ﹺﻭ ‪‬‬
‫ﻰ‬
‫ﺤﻴ‪‬ﻭﺍ ﺒﺎﻟﺘﺨﻔﻴﻑ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤـﺭ ‪‬ﺍﺤ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﻴﻴ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻤﺎ ﺤﻴ‪‬ﺎﻥ ﻭﺤﻴ‪‬ﻭﺍ‪ ،‬ﻓﻬﻡ ﺃﺤﻴﺎﺀ‪ .‬ﻭﻴﺠﻭﺯ ‪‬‬
‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ﻭ ‪‬‬
‫ﻰﻭ‪‬‬
‫ﺤﱞ‬‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ﺤﻴ‪‬ﺎﺓ ﻓﻬﻭ ‪‬‬
‫ﻰﻴ‪‬‬
‫ﺤ‪‬‬‫ﻜﺭﻀ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺤﻴ‪‬ﻰ ﺍﺴ ‪‬ﺘﺤ‪‬ﻴﺎﺀ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻪ ﺍﺴ ﹶﺘﺢﹺ‪ .‬ﻭﻤﻨﻬﻡ ﻤﻥ ﻴﻘـﻭل ‪ :‬ﺍﺴـ ﹶﺘﺤ‪‬ﻰ ﻴﺴ‪‬ـ ﹶﺘﺤ‪‬ﻰ‬
‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ﻴﺴ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺤﻴ‪‬ﻰ ﻭﺤ‪‬ﺎﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻴﺤ‪‬ﺎﻴ‪‬ﻰ ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺽ‪ .‬ﻭﺃ ‪‬‬
‫ﻜ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘﺢﹺ‪ ،‬ﻭﺫﻟﻙ ﻟﻜﺜﺭﺓ ﺍﻻﺴﺘﻌﻤﺎل‪ ،‬ﻜﻤﺎ ﻗﺎﻟﻭﺍ ‪ :‬ﻻ ﺃ ‪‬ﺩ ﹺﺭ ﻓﻰ ﻻ ﺃ ‪‬ﺩﺭﹺﻯ‪.‬‬ ‫‪‬ﺍ ‪‬‬
‫‪54.‬‬ ‫‪Yang keempat adalah mu’tal ‘ain dan lam. Ianya dipanggil lafif maqrun.‬‬
‫ﺷﻴ‪‬ﺎ“ ‪Maka kamu katakan‬‬ ‫ﺸﻮِى ‪َ -‬‬
‫ﺷﻮَى ‪ -‬ﻳ ْ‬‫ى ‪َ -‬ﻳ ْﻘ ﻮَى ‪ُ -‬ﻗ ﱠﻮ ًة“ ‪َ ” dan‬رﻣَﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﺮﻣِﻰ ‪َ -‬ر ْﻣﻴًﺎ“ ‪َ ” seperti‬‬
‫” َﻗ ِﻮ َ‬
‫ى ‪َ -‬ﻳ ْﺮوَى ‪َ -‬ر ‪‬ﻳ ﺎ“ ‪dan‬‬ ‫ﺿ ﻰ “ ‪َ ” seumpama‬ر ِو َ‬ ‫ﻰ – َﻳ ْﺮ َ‬
‫ﺿ َ‬
‫ن ‪ -‬واﻣ ﺮأة ر ‪‬ﻳ ﺎ“ ‪َ ” -‬ر ِ‬ ‫‪”, seumpama‬ﻓﻬ ﻮ ر ﱠﻳ ﺎ ٌ‬
‫ﻄﺸَﻰ“‬ ‫ﻋ ْ‬
‫ن‪َ -‬‬ ‫ﻄﺸَﺎ َ‬ ‫ﻋ ْ‬‫ﻋﻄَﻰ“ ‪” dan‬أ ْروَى“ ‪َ ”. Dan‬‬ ‫ﻰ“ ‪َ”, dan‬أ ْ‬ ‫ﺣ ِﻴ َ‬
‫ﺿ ﻰ“ ‪َ ” seperti‬‬ ‫ﺤ َﻴ ﺎ ﺣ ﱠﻴ ﺎة ‪َ ”, dan “ -‬ر ِ‬
‫ﻰ‪-‬ﻳ ْ‬ ‫ﺣ ﱠ‬‫َ‬
‫ﺣ ﱠﻴ ﺎ‬
‫ﻰ–وَ‬ ‫ﺣ ﱞ‬‫ﺣ ِﻴ َﻴ ﺎ ‪ -‬ﻓﻬﻤ ﺎ ﺣ ﱠﻴ ﺎن “ ‪” dan‬ﻓﻬﻮ َ‬ ‫ﺣ ُﻴ ﻮا“ ‪”. Harus‬وﺣ ﱡﻴ ﻮا ‪ -‬ﻓﻬ ﻢ أﺣﻴ ﺎء“ ‪َ ” dan‬‬ ‫‪َ ” dengan takhfif.‬‬
‫ﻰ“ ‪Amarnya‬‬ ‫ﺣ َ‬‫ض“ ‪ِ” sama seperti‬ا ْ‬ ‫ﺤ ِﻴ ﻰ“ ‪ِ ”. Dan‬ا ْر َ‬ ‫ﺣ َﻴ ﺎ ‪ُ -‬ﻳ ْ‬
‫ﺤ ﺎﻳِﻰ“ ‪” dan‬أ ْ‬
‫ﺤﻴَﺎ ‪” dan “ -‬وﺣَﺎ َﻳ ﺎ ‪ُ -‬ﻳ َ‬
‫ﺳ َﺘ ْ‬
‫اْ‬
‫ﺤﻴِﻰ ‪ -‬اﺳ ِﺘﺤْﻴﺎء‬ ‫اﺳ َﺘﺤَﻰ “ ‪”. Sebahagian mereka orang yang berkata‬اﺳ َﺘﺢِ“ ‪”. Amar darinya‬ﻳﺴ َﺘ ْ‬
‫ﺢ‬
‫ﺳ َﺘ ِ‬‫ﺴ َﺘﺤِﻰ ‪ِ -‬ا ْ‬
‫‪ -”. Demikian itu kerana banyak penggunaannya sepertimana mereka‬ﻳ ْ‬
‫‪”.‬ﻻ ﺃ ‪‬ﺩﺭﹺﻯ“ ‪” pada‬ﻻ ﺃ ‪‬ﺩﺭﹺ“ ‪katakan‬‬

‫‪Mu’tal fa’ dan Lam‬‬


‫ﻕ‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹸﻘ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﻜ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﻓﻰ ﺍﻷﻤﺭ‪ :‬‬
‫ﺍﻟﺨﺎﻤﺱ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻼﻡ‪ .‬ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻔﺭﻭﻕ‪ .‬ﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻭﻗﹶﻰ ﻜ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻴﻘ‪‬ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫ﻥ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ ﻗ‪‬ـ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻗ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻗﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻥ ﹸﻗﻥ‪ ‬ﻗ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻗﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻴﻠﺯﻤﻪ ﻟﺤﻭﻕ ﺍﻟﺤﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﻗﻑ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ‪ :‬ﻗ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫‪‬ﻗﻴ‪‬ﺎ ﻗﹸﻭﺍ ﻗ‪‬ﻰ ‪‬ﻗﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻗ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺽ‪.‬‬ ‫ﺞ ﻜ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻀ‪‬ﻰ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻪ ‪‬ﺍ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻀ‪‬‬‫ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﻭﺠ‪‬ﻰ ﻜ ‪‬ﺭ ‪‬‬‫ﺠ‪‬‬‫ﻥ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ‪ :‬ﻭ ﹺ‬ ‫ﹸﻗﻥ‪ ‬ﻗ ‪‬‬
‫‪55.‬‬ ‫‪Yang kelimanya mu’tal fa’ dan lam. Dipanggil ia lafif mafruq. Kamu katakan‬‬
‫ن“ ‪َ ”,‬رﻣَﻰ“ ‪َ ” sama seperti‬وﻗَﻰ“‬ ‫ن ‪َ -‬ﻳ ُﻘ ْﻮ َ‬
‫ق ‪ِ -‬ﻗ َﻴ ﺎ ‪ُ -‬ﻗ ﻮا ‪َ ”. Pada amarnya “ -‬ﻳ ْﺮﻣِﻰ“ ‪َ ” seperti‬ﻳﻘِﻰ ‪َ -‬ﻳ ِﻘﻴَﺎ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻦ‬
‫‪ِ ”. Lazim ia berhubung dengan ha’ pada wakaf. Kamu katakan pada‬ﻗ ﻰ ‪ِ -‬ﻗ َﻴ ﺎ ‪ِ -‬ﻗ ْﻴ َ‬
‫ن“ ‪ta’kid‬‬ ‫ن ‪ِ -‬ﻗ ْﻴ َﻨ ﺎ ﱢ‬
‫ﻦ ‪ِ -‬ﻗ َﻴ ﺎ ﱢ‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻗ ﻦﱠ ‪ِ -‬ﻗ ﱠ‬‫ﻦ ‪ِ -‬ﻗ َﻴ ﺎ ﱢ‬ ‫ﻦ“ ‪ِ ”, dan dengan khafifah‬ﻗ َﻴ ﱠ‬ ‫ﻦ ‪ُ -‬ﻗ ﻦﱠ ‪ِ -‬ﻗ ﱠ‬‫‪ِ ”. Kamu‬ﻗ َﻴ ْ‬
‫ﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﻮﺟَﻰ“ ‪katakan‬‬ ‫ﺟَ‬ ‫ﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﺮﺿَﻰ“ ‪َ ” sama seperti‬و ِ‬ ‫ﺿَ‬ ‫‪ِ”.‬ا ْرضَ“ ‪ِ” seperti‬ا ْﻳﺞَ“ ‪َ ”. Amar darinya‬ر ِ‬

‫‪Mu’tal fa’ dan ‘ain‬‬


‫ل‪ .‬ﻭﻻ ﻴﺒﻨﻰ ﻤﻨﻪ ﻓﻌل‪.‬‬ ‫ﻥ ﻭ ‪‬ﻴ ‪‬ﻭ ﹴﻡ ﻭ ‪‬ﻭ ‪‬ﻴ ٍ‬
‫ﺍﻟﺴﺎﺩﺱ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻜ ‪‬ﻴ ‪‬ﻴ ﹴ‬
‫‪56.‬‬ ‫‪َ ”. Tidak dibina‬و ْﻳ ﻞ“ ‪” dan‬و َﻳ ﻮْم“ ‪َ ” dan‬ﻳ ﻴْﻦ“ ‪Keenamnya mu’tal fa’ dan ‘ain seperti‬‬
‫‪satu fe’el pun darinya.‬‬

‫‪Mu’tal fa’ dan ‘Ain dan Lam‬‬


‫ﺍﻟﺴﺎﺒﻊ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻼﻡ‪ .‬ﻭﺫﻟﻙ "ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻭ " ﻭ"ﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺀ" ﻻﺴﻤﻰ ﺍﻟﺤﺭﻓﻴﻥ‪.‬‬
‫‪57.‬‬ ‫” َﻳ ﺎ ٌء“ ‪” dan‬وَاوٌ“ ‪Ketujuhnya mu’tal fa’ dan ‘ain dan lam. Demikian itu adalah‬‬
‫‪bagi nama dua huruf.‬‬

‫‪Mahmuz‬‬
‫ﻓﺼل‪ ،‬ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯﺍﺕ‪ .‬ﺤﻜﻡ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯ ﻓﻰ ﺘﺼﺭﻴﻑ ﻓﻌﻠﻪ ﺤﻜﻡ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻷﻥ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺤﺭﻑ ﺼﺤﻴﺢ ﻟﻜﻨﻬﺎ ﻗـﺩ ﺘﺨﻔـﻑ ﺇﺫﺍ‬
‫ﺼﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ُﺃ ‪‬ﻭﻤ‪‬ـل‪ ،‬ﺘﻘﻠـﺏ ﺍﻟﻬﻤـﺯﺓ‬
‫ل ﻴ ْﺄ ‪‬ﻤلُ ﻜ ﹶﻨﺼ‪‬ﺭ‪ ‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﻗﻌﺕ ﻏﻴﺭ ﺃﻭل‪ ،‬ﻷﻨﻬﺎ ﺤﺭﻑ ﺸﺩﻴﺩ ﻤﻥ ﺃﻗﺼﻰ ﺍﻟﺤﻠﻕ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪ :‬ﺃﻤ‪َ ‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻓﺎﻥ ﻜﺎﻨـﺕ‬
‫ﻥ ﻭﺇﻴ‪‬ﻤﺎ ﹴ‬
‫ﻥ ﻭُﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻭﺍ ﻷﻥ ﺍﻟﻬﻤﺯﺘﻴﻥ ﺇﺫﺍ ﺍﻟﺘﻘﺘﺎ ﻓﻲ ﻜﻠﻤﺔ ﺜﺎﻨﻴﺘﻬﻤﺎ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺠﺏ ﻗﻠﺒﻬﺎ ﺒﺤﺭﻑ ﺤﺭﻜﺔ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻜﺂ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻫﻤﺯﺓ ﻭﺼل ﺘﻌﻭﺩ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻫﻤﺯﺓ ﻋﻨﺩ ﺍﻟﻭﺼل ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‪.‬‬
‫‪58.‬‬ ‫‪Fasal pada mahmuz. Hukum mahmuz pada tasrif fe’elnya adalah hukum‬‬
‫‪sahih kerana hamzah adalah huruf sahih akan tetapi ia terkadang diringankan‬‬
‫‪apabila jatuh pada selain pertama kerana ia huruf yang keras dari hujung halkum.‬‬
‫ﻞ“ ‪Maka kamu katakan‬‬ ‫ﻞ ‪ -‬ﻳ ْﺄ ُﻣ ُ‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪” seperti‬أ َﻣ َ‬ ‫ﺼ َﺮ ‪َ -‬ﻳ ْﻨ ُ‬‫‪ُ”, dibalikkan‬أ ْو ُﻣ ﻞ“ ‪َ ”. Amarnya‬ﻧ َ‬
‫‪hamzahnya kepada wau, kerana dua hamzah apabila bertemu pada satu kalimah‬‬
‫‪yang keduanya mati wajib membalikkannya dengan huruf baris huruf‬‬
‫ﻦ“ ‪sebelumnya, seperti‬‬ ‫ﻦ“ ‪” dan‬ﺁ َﻣ َ‬ ‫ن“ ‪ُ ” dan‬أ ْو ِﻣ َ‬ ‫‪ ”. Maka jika yang pertamanya‬إﻳْﻤ ﺎ ٍ‬
‫‪hamzah washal kembalilah yang kedua sebagai hamzah disisi washal apabila‬‬
‫‪berbaris fathah huruf sebelumnya.‬‬
‫ﻙ‬
‫ل ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭﻗﺩ ﻴﺠﻲﺀ " ‪‬ﻭ ْﺃ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ" ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺼل ﻋﻨﺩ ﺍﻟﻭﺼل‪ ،‬ﻜﻘﻭﻟـﻪ ﺘﻌـﺎﻟﻰ ‪ :‬ﻭ ْﺃﻤ‪‬ـ ‪‬ﺭ َﺃ ‪‬ﻫﻠﹶـ ‪‬‬ ‫ﺨ ﹾﺫ ﻭ ﹸﻜ ْ‬
‫ﻭﺤﺫﻓﻭﺍ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﻥ ﹸ‬
‫ﻼﺓ‪.‬‬ ‫ﺼﹶ‬ ‫ﺒﹺﺎﻟ ‪‬‬
‫‪59.‬‬ ‫ﺧ ْﺬ“ ‪Mereka menghazafkan hamzah dari‬‬ ‫ﻞ“ ‪ُ ” dan‬‬ ‫‪ُ ”. Terkadang‬ﻣ ْﺮ“ ‪ُ ” dan‬آ ْ‬
‫ﻚ “ ‪َ ” diatas asalnya disisi washal seperti kata Allah taala‬و ْأ ُﻣ ْﺮ“ ‪datang oleh‬‬ ‫َو ْأ ُﻣ ْﺮ َأ ْهَﻠ َ‬
‫ﻼ ِة‬
‫ﺼَ‬ ‫‪”.‬ﺑِﺎﻟ ﱠ‬
‫ل‪.‬‬‫ل ﻜﻤ‪ ‬ﹶﻨﻊ‪ ‬ﻴ ‪‬ﻤ ﹶﻨﻊ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍﺴ‪‬ـَﺄ ْ‬
‫ﺴَﺄ ُ‬
‫ل ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺏ‪ .‬ﻭﺴ‪َ‬ﺄ َ‬
‫ﺏ ﻜ ﹶﻜ ‪‬ﺭﻡ‪ ‬ﻴ ﹾﻜ ‪‬ﺭﻡ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ُﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻭَﺃﺯ‪‬ﺭ‪ ‬ﻴ ْﺄ ‪‬ﺯ ‪‬ﺭ ﻭﻫ‪ ‬ﹶﻨَﺄ ‪‬ﻴ ‪‬ﻬ ‪‬ﻨﺊُ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺇ ‪‬ﻴ ‪‬ﺯ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭَﺃ ‪‬ﺩﺏ‪ ‬ﻴ ْﺄ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ل ‪‬ﻴ ‪‬ﻜ ‪‬ﻴلُ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﺀ ﻭﺠ‪‬ﺎ ‪‬ﺀ‪ .‬ﻭَﺃﺴ‪‬ـﺎ ‪‬ﻴ ْﺄﺴ‪‬ـﻭ‬
‫ﺼ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﻭﺠ‪‬ﺎ ‪‬ﺀ ‪‬ﻴﺠﹺﻰ ‪‬ﺀ ﻜﻜﹶﺎ َ‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻭ ‪‬ﺀ ﻜﺼ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺏ ‪‬ﻴﺌُﻭﺏ‪ ،‬ﻭﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﺀ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ل ﺴ‪‬ل‪ .‬ﻭﺁ ‪‬‬
‫ل ‪‬ﻴﺴ‪‬ﺎ ُ‬
‫ﻭﻴﺠﻭﺯ ﺴ‪‬ﺎ َ‬
‫ل‪ .‬ﻭ ‪‬ﻭﺃَﻯ ‪‬ﻴﺌِﻰ ﻜ ‪‬ﻭﻗﹶﻰ ‪‬ﻴﻘ‪‬ـﻰ‪ .‬ﻭَﺃﻭ‪‬ﻯ‬
‫ﺨ ﹾﺫ ﻭ ﹸﻜ ْ‬
‫ﺕ ﺘﺸﺒﻴﻬﺎ ﺒ ﹸ‬
‫ﺕ‪ .‬ﻭﻤﻨﻬﻡ ﻤﻥ ﻴﻘﻭل ‪‬‬
‫ﻜ ‪‬ﺩﻋ‪‬ﺎ ‪‬ﻴ ‪‬ﺩﻋ‪‬ﻭ‪ .‬ﻭَﺃﺘﹶﻰ ‪‬ﻴ ْﺄﺘ‪‬ﻰ ﻜ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ِﺇ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺸﻴ‪‬ﺎ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ِﺇ ‪‬ﻴ ﹺﻭ‪ .‬ﻭ ﹶﻨﺄَﻯ ‪‬ﻴ ﹾﻨﺄَﻯ ﻜ ‪‬ﺭﻋ‪‬ﻰ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻋ‪‬ﻰ‪.‬‬ ‫ﺸﻭﹺﻯ ﹶ‬
‫ﺸﻭ‪‬ﻯ ‪‬ﻴ ﹾ‬ ‫‪‬ﻴ ْﺄﻭﹺﻯ َﺃﻴ‪‬ﺎ ﻜ ﹶ‬
‫‪60.‬‬ ‫ﺊ“ ‪َ” dan‬أ َز َر ‪َ -‬ﻳ ْﺄ َز ُر“ ‪Dan‬‬ ‫ب“ ‪”. Dan‬إ ْﻳ َﺰ ْر“ ‪َ ”, amarnya‬ه َﻨ َﺄ ‪َ -‬ﻳ ْﻬ ِﻨ ُ‬ ‫ب ‪َ -‬ﻳ ْﺄ ُد ُ‬
‫َآ ُﺮ َم ‪َ” seperti “ -‬أ ُد َ‬
‫ل“ ‪ُ. Dan‬أ ْو ُدبْ“ ‪َ ”, amarnya‬ﻳ ْﻜ ُﺮ ُم‬ ‫ﺴَﺄ ُ‬
‫ل ‪َ -‬ﻳ ْ‬ ‫ﺳَﺄ َ‬ ‫ل“ ‪َ ”, amarnya‬ﻣ َﻨ َﻊ ‪َ -‬ﻳ ْﻤ َﻨ ُﻊ“ ‪َ ” seperti‬‬ ‫ﺳ َﺄ ْ‬
‫ل ‪ِ”. Harus “ -‬ا ْ‬ ‫ﺳﺎ َ‬‫َ‬
‫ﺳﻞ‬ ‫ل‪َ -‬‬ ‫ﺴﺎ ُ‬
‫ب“ ‪َ ”. Dan‬ﻳ َ‬ ‫ب ‪َ -‬ﻳ ُﺌ ﻮ ُ‬‫ﺴ ْﻮ ُء“ ‪” dan‬ﺁ َ‬ ‫ﺳ ﺎ َء ‪َ -‬ﻳ ُ‬
‫ن“ ‪َ ” seperti‬‬ ‫ﺼ ْﻮ ُ‬
‫ن ‪َ -‬ﻳ ُ‬ ‫ﺻﺎ َ‬‫ﺠ ﻰ ُء“ ‪َ ”. Dan‬‬ ‫ﺟ ﺎ ْء ‪َ -‬ﻳ ِ‬
‫”َ‬
‫ﻞ ‪seperti “ -‬‬ ‫ل ‪َ -‬ﻳ ِﻜ ْﻴ ُ‬
‫ﺟ ﺎ ٍء“ َآ ﺎ َ‬‫ﺳ ﺎ ٍء و َ‬‫ﺳ ﻮ“ ‪”. Dan‬ﻓﻬ ﻮ َ‬ ‫ﺳ ﺎ ‪َ -‬ﻳ ْﺄ ُ‬
‫ﻋ ﺎ ‪َ -‬ﻳ ْﺪﻋُﻮ“ ‪َ” seperti‬أ َ‬ ‫”َأ َﺗ ﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﺄﺗِﻰ“ ‪َ ”, dan‬د َ‬
‫ﺖ“ ‪َ ”. Amarnya‬ر َﻣ ﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﺮ ِﻣ ﻰ“ ‪seperti‬‬ ‫‪” kerana‬تِ“ ‪ِ”. Daripada arab orang yang berkata‬إ ْﻳ ِ‬
‫ﺧ ْﺬ“ ‪menyerupakan dengan‬‬ ‫ﻞ“ ‪ُ ” dan‬‬ ‫َأوَى ‪َ ”. Dan “ -‬و َﻗ ﻰ ‪َ -‬ﻳ ِﻘ ﻰ“ ‪َ ” seperti‬وأَى ‪َ -‬ﻳ ِﺌ ﻰ“ ‪ُ ”. Dan‬آ ْ‬
‫ﺷﻴ‪‬ﺎ“ ‪َ ” seperti‬ﻳ ْﺄوِى ‪َ -‬أﻳﱟﺎ‬ ‫ﺸﻮِى ‪َ -‬‬ ‫ﺷﻮَى ‪َ -‬ﻳ ْ‬ ‫‪َ ”.‬رﻋَﻰ ‪َ -‬ﻳ ْﺮﻋَﻰ“ ‪َ ” seperti‬ﻧﺄَى ‪َ -‬ﻳ ْﻨﺄَى“ ‪ِ”. Dan‬إ ْﻳﻮِ“ ‪َ ”. Amarnya‬‬
‫ﻥ ﹶﺘﺭ‪‬ﻯ ﹶﺘﺭ‪‬ﻴ‪‬ـﺎﻥﹺ‬ ‫ﻥ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫ﻭﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ‪‬ﺭﺃَﻯ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﺃَﻯ‪ ،‬ﻟﻜﻥ ﺍﻟﻌﺭﺏ ﺍﺠﺘﻤﻌﺕ ﻋﻠﻰ ﺤﺫﻑ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﻥ ﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻓﻘﺎﻟﻭﺍ ‪ :‬ﻴﺭ‪‬ﻯ ‪‬ﻴ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫ﻥ ﹶﺘﺭ‪ ‬ﻴﻥ‪َ ‬ﺃﺭ‪‬ﻯ ﹶﻨﺭ‪‬ﻯ‪.‬‬ ‫ﻥ ﹶﺘﺭ‪ ‬ﻭﻥ‪ ‬ﹶﺘﺭﹺ ‪‬ﻴﻥ‪ ‬ﹶﺘ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﻥ ﹶﺘﺭ‪‬ﻯ ﹶﺘ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫‪‬ﻴ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫‪61.‬‬ ‫‪َ ”, akan tetapi arab sepakat menghazafkan hamzah‬رأَى ‪َ -‬ﻳ ْﺮأَى“ ‪Begitulah kias‬‬
‫ن ‪dari mudhari’nya, maka kata mereka “ -‬‬ ‫ﻦ ‪َ -‬ﺗﺮَى ‪َ -‬ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ‬
‫ن ‪َ -‬ﻳ َﺮ ْﻳ َ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗﺮَى ‪َ -‬ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ‬ ‫ن ‪َ -‬ﻳ َﺮ ْو َ‬
‫َﻳﺮَى ‪َ -‬ﻳ َﺮﻳَﺎ ِ‬
‫ﻦ ‪َ -‬أرَى ‪َ -‬ﻧﺮَى‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ َﺮ ْﻳ َ‬
‫ﻦ ‪َ -‬ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ‬
‫ن ‪َ -‬ﺗ ِﺮ ْﻳ َ‬
‫‪َ ”.‬ﺗ َﺮ ْو َ‬
‫ﻭﺍﺘﻔﻕ ﻓﻰ ﺨﻁﺎﺏ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟﻔﻅ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﻭﺍﻟﺠﻤﻊ‪ ،‬ﻟﻜﻥ ﻭﺯﻥ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﹶﺘ ﹶﻔ ‪‬ﻴﻥ‪ ‬ﻭﺍﻟﺠﻤﻊ ﹶﺘ ﹶﻔ ﹾﻠﻥ‪ .‬ﻓﺈﺫﺍ ﺃﻤﺭﺕ ﻤﻨﻪ ﻗﻠﺕ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺼل ‪:‬‬
‫ﻥ‬
‫ﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭﻥ‪ ‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ‪ :‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺍ‪ ‬ﺭَﺃ ﻜ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﻉ‪ ،‬ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻟﺤﺫﻑ ‪ :‬ﺭ‪ .‬ﻭﻴﻠﺯﻡ ﺍﻟﻬﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﻗﻑ ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺭ ‪‬ﻩ‪ .‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﻭ‪‬ﺍ ﺭﹺﻯ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻲ‪.‬‬‫ﻥ‪ .‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ِﺌ ﱞ‬‫ﻋ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ﺭﺍ ‪‬‬ ‫ﻋﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﻉ ﺭﺍ ‪‬‬
‫ﻥ ﺭ‪‬ﺍ ‪‬ﺀ ‪‬ﻭﻥ‪ ،‬ﻜﺭ‪‬ﺍ ﹴ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻓﻬﻭ ﺭ‪‬ﺍ ‪‬ﺀ ﺭ‪‬ﺍ ِﺌﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫ﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬‫ﻥ ﹺﺭ ‪‬ﻴﻨﹶﺎﻥ‪ ،‬ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ ‪ :‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫‪62.‬‬ ‫‪Sama pada khitab oleh lafaz wahidah dan jamak, akan tetapi wazan‬‬
‫ﻦ“ ‪wahidah‬‬‫ﻦ“ ‪َ ” dan jamak‬ﺗ َﻔ ْﻴ َ‬ ‫‪َ ”. Maka apabila kamu suruh darinya kamu katakan‬ﺗ َﻔ ْﻠ َ‬
‫‪”. Lazim oleh ha’ pada‬رَ“ ‪ِ”, dan diatas hazaf‬ا ْرعَ“ ‪ِ” sama seperti‬ا ْرَأَ“ ‪diatas asalnya‬‬
‫ﻦ“ ‪َ ”.‬رﻩْ“ ‪wakaf, umpama‬‬ ‫ﻦ “ ‪َ ”. dan dengan ta’kid‬رﻳَﺎ ‪ -‬رَوا ‪ -‬رِى ‪ِ -‬رﻳَﺎ ‪َ -‬ر ْﻳ َ‬ ‫ن ‪َ -‬ر ُونﱠ ‪َ -‬ر ِﻳ ﱠ‬
‫ﻦ ‪َ -‬رﻳَﺎ ﱢ‬
‫َر َﻳ ﱠ‬
‫ن‬
‫ن ‪ِ -‬ر ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ‬
‫ﻦ“ ‪َ -”, dan dengan khafifah‬ر َﻳ ﺎ ﱢ‬ ‫ن ‪َ -‬ر ِﻳ ْ‬ ‫ﻦ ‪َ -‬ر ُو ْ‬
‫ن“ ‪َ ”.‬ر َﻳ ْ‬
‫ن ‪ -‬رَا ُء ْو َ‬
‫‪” sama‬ﻓﻬ ﻮ رَا ٍء ‪ -‬رَا ِﺋ َﻴ ﺎ ِ‬
‫ن“ ‪seperti‬‬ ‫ﻋ ْﻮ َ‬‫ن ‪ -‬را ُ‬ ‫ﻋﻴَﺎ ِ‬
‫ع ‪ -‬را ِ‬ ‫‪”.‬وذاك َﻣ ْﺮ ِﺋﻲﱞ“ ‪”.‬رَا ٍ‬
‫ﻥ ‪‬ﻤ ﹺﺭﻴ‪‬ـ ﹸﺔ ‪‬ﻤﺭﹺﻴ‪‬ﺘﹶـﺎﻥﹺ‬ ‫ﻥ ﻤ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫ل ﻤﻨﻪ ﻤﺨﺎﻟﻑ ﻷﺨﻭﺍﺘﻪ ﺃﻴﻀﺎ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ‪َ :‬ﺃﺭ‪‬ﻯ ‪‬ﻴﺭ‪‬ﻯ ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ ‪‬ﺀ ﹰﺓ ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ ‪‬ﺀ ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ ‪‬ﻴ ﹰﺔ ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹴﺭ ‪‬ﻤ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﻭﺒﻨﺎﺀ َﺃ ﹾﻓﻌ‪َ ‬‬
‫ﻥ‬ ‫ﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ‪ :‬ﺃ ﹺﺭﻴ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﻥ َﺃﺭﹺﻴ‪‬ـﺎ ‪‬‬ ‫ﺕ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ َﺃﺭﹺ َﺃ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ َﺃﺭ‪‬ﻭﺍ َﺃﺭﹺﻯ َﺃ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﺃ ﹺﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭﻴ‪‬ﺎ ﹲ‬
‫ﻥ ‪‬ﻤﺭ‪‬ﺍ ﹲﺓ ‪‬ﻤﺭ‪‬ﺍﺘﹶﺎ ﹺ‬
‫ﻥ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺕ ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤﺭ‪‬ﻯ ‪‬ﻤ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﹺ‬
‫‪‬ﻤ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﹲ‬
‫ﻥ ﻻ ﹸﺘ ‪‬ﺭﻥ‪ ‬ﻻ‬
‫ﻥ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ‪ :‬ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺒﺎﻟﻨﻬﻰ ﻻ ﺘﹸﺭ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﻻ ﹸﺘﺭ‪‬ﻭﺍ ﻻ ﹸﺘﺭﹺﻯ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻥ َﺃ ﹺﺭ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻥ َﺃ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫َﺃ ‪‬ﺭﻥ‪َ ‬ﺃ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺨﺘﹶﺎ ‪‬ﺭ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻴ ﹶﺘﻠﹶﻰ ﻜﺎ ﹾﻗ ﹶﺘﻀ‪‬ﻰ‪.‬‬ ‫ل ﻜﺎ ﹾ‬ ‫ل ﻤﻥ ﻤﻬﻤﻭﺯ ﺍﻟﻔﺎﺀ ‪‬ﺍ ‪‬ﻴﺘﹶﺎ َ‬ ‫ﻥ‪ .‬ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍ‪ ‬ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‪َ ‬‬ ‫ﻥ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ‪‬ﻴﻨﹶﺎ ‪‬‬ ‫ﹸﺘ ﹺﺭﻥ‪ ‬ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫‪63.‬‬ ‫ﻞ“ ‪Binaan‬‬ ‫‪َ ” menyalahi saudara-saudaranya juga, maka kamu‬رأَى“ ‪َ” dari‬أ ْﻓ َﻌ َ‬
‫ت ‪ -‬وذاك “ ‪katakan‬‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ٌ‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻣ ِﺮ َﻳ ُﺔ ‪ُ -‬ﻣ ِﺮ َﻳ َﺘ ﺎ ِ‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻣ ُﺮ ْو َ‬ ‫َأرَى ‪َ -‬ﻳ ﺮَى – ِارَا َء ًة ‪ -‬وِارَا ًء وِارَا َﻳ ًﺔ ‪ -‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ٍﺮ ‪ُ -‬ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ِ‬
‫ت‬
‫ن ‪ُ -‬ﻣ َﺮ َﻳ ﺎ ٌ‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻣ ﺮَا ٌة ‪ُ -‬ﻣﺮَا َﺗ ﺎ ِ‬ ‫ن ‪ُ -‬ﻣ ُﺮ ْو َ‬ ‫ﻦ“ ‪ُ ” . Amarnya‬ﻣ ﺮًى ‪ُ -‬ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ِ‬ ‫‪َ”,‬أ ِر ‪َ -‬أ ِر َﻳ ﺎ ‪َ -‬أرُوا ‪َ -‬أرِى ‪َ -‬أ ِر َﻳ ﺎ ‪ -‬أ ِر ْﻳ َ‬
‫ن“ ‪dengan ta’kid dengan ta’kid‬‬ ‫ن ‪َ -‬أ ِر ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ‬
‫ن ‪َ -‬أ ِر َﻳ ﺎ ﱢ‬‫ن ‪َ -‬أ ُرنﱠ ‪َ -‬أ ِر ﱠ‬ ‫ﻦ ‪َ -‬أ ِرﻳَﺎ ﱢ‬‫‪”, nahinya “”, dengan‬أ ِر َﻳ ﱠ‬
‫ن“ ‪ta’kid‬‬ ‫ن ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮ ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ‬
‫ن ‪ -‬ﻻ ُﺗ ُﺮنﱠ ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮنﱠ ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﺎ ﱢ‬ ‫ﻦ ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮﻳَﺎ ﱢ‬ ‫ﻻ ‪ُ -‬ﺗ ﺮ ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﺎ ‪ -‬ﻻ “ ‪”, dengan nahi‬ﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﱠ‬
‫ﻦ‬
‫ﻞ“ ‪ُ ”. Kamu katakan pada‬ﺗﺮُوا ‪ -‬ﻻ ُﺗﺮِى ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮﻳَﺎ ‪ -‬ﻻ ُﺗ ِﺮ ْﻳ َ‬ ‫ل“ ’‪ِ” dari mahmuz fa‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬ ‫‪ِ” seperti‬ا ْﻳ َﺘ ﺎ َ‬
‫ﺧﺘَﺎرَ“‬ ‫‪”.‬ا ْﻗ َﺘﻀَﻰ“ ‪” seperti‬وِا ْﻳ َﺘﻠَﻰ“ ‪” dan‬ا ْ‬

‫‪Isim zaman dan isim makan‬‬


‫ﺕ‪ .‬ﻭﻤـﻥ‬
‫ﺱ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹺﺒﻴ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﺠ‪‬ﻠ ﹺ‬
‫ﻓﺼل‪ ،‬ﻓﻰ ﺒﻨﺎﺀ ﺍﺴﻤﻰ ﺯﻤﺎﻥ ﻭﺍﻟﻤﻜﺎﻥ‪ .‬ﻓﺘﻘﻭل ﻤﻥ ﻴ ﹾﻔﻌ‪‬ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻋﻠﻰ ﻤﻔﻌ‪‬ل ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺏ‬
‫ﻕ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻐ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﺸ ﹺﺭ ﹸ‬
‫ﺠ ‪‬ﺩ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺴﹺ‬‫ﺏ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤﻘﹶﺎ ﹺﻡ‪ .‬ﻭﺸﺫ ﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﺭ ﹺ‬
‫ﺏ ﻭﺍﻟﻤ‪ ‬ﹾﻘ ﹶﺘلِ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ل ﻤﻔﺘﻭﺡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ﹾﺫ ‪‬ﻫ ﹺ‬
‫ﻴﻔ ‪‬ﻌل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﻀﻤﻬﺎ ﻋﻠﻰ ‪‬ﻤ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ٍ‬
‫ﺤﻜ‪‬ﻰ ﺍﻟﻔﺘﺢ ﻓﻰ ﺒﻌﻀﻬﺎ‪ ،‬ﻭُﺃﺠﻴﺯ ﻓﻴﻬﺎ ﻜﻠﻬـﺎ‪.‬‬
‫ﻁ‪ .‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻘ ﹸ‬
‫ﺕ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻙ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ﹺﺒ ﹸ‬
‫ﺴ‪‬‬
‫ﻥ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﻜ ‪‬‬
‫ﻕ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻕ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻔ ﹺﺭ ﹸ‬
‫ﺠ ﹺﺯ ‪‬ﺭ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭ ‪‬ﻓ ﹸ‬
‫ﻁ‪‬ﻠ ‪‬ﻊ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﻫﺫﺍ ﺍﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﺼﺤﻴﺢ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻼﻡ‪.‬‬
‫‪64.‬‬ ‫‪Fasal pada binaan dua isim zaman dan makan. Maka kamu katakan dari‬‬
‫ﺲ“ ‪” yang dikasrahkan ‘ainnya seperti‬ﻣﻔ ِﻌ ﻞ“ ‪” dengan kasrah ‘ainnya diatas‬ﻳ ْﻔﻌِﻞ“‬ ‫ﺠِﻠ ِ‬‫”اﻟ َﻤ ْ‬
‫ﺖ“ ‪dan‬‬ ‫ﻞ“ ‪” dengan fathah ‘ainya dan dhammahnya diatas‬ﻳﻔ َﻌ ﻞ“ ‪”, dan dari‬اﻟ َﻤ ِﺒ ْﻴ ِ‬ ‫” َﻣ ْﻔ َﻌ ٍ‬
‫ﻞ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﺬ َهﺐِ“ ‪yang difathahkan ‘ainnya seperti‬‬ ‫ب“ ‪ ” dan‬اﻟ َﻤ ْﻘ َﺘ ِ‬ ‫ﺸ َﺮ ِ‬
‫‪ ”. Syaz‬اﻟ َﻤ َﻘ ﺎ ِم“ ‪ ” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬
‫ﺠﺪُ“‬
‫ﺴِ‬‫ﺸ ِﺮقُ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬ ‫ب“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬ ‫ﻄِﻠ ُﻊ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻐ ِﺮ ُ‬
‫ﺠ ِﺰ ُر“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬ ‫ﻖ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬ ‫ق“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﺮ ِﻓ ُ‬
‫‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻔ ِﺮ ُ‬
‫ﺴ ِﻜﻦُ“‬‫ﺴ ﻚُ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْ‬ ‫ﺴ ِﻘﻂُ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻨ ِﺒ ﺖُ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻨ ِ‬ ‫‪”, dihikayatkan fathah pada‬اﻟ َﻤ ْ‬
‫‪sebahagiannya, dan diharuskan ia padanya semuanya. Ini apabila fe’el itu sahih‬‬
‫‪fa’ dan lamnya.‬‬
‫ﺡ ﺃﺒﺩﺍ‪ ،‬ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺭﻤ‪‬ﻰ ﻭﺍﻟﻤ‪‬ـ ْﺄﻭ‪‬ﻯ‪ .‬ﻭﻗـﺩ‬ ‫ﻋﺩ‪ ،‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻼﻡ ﻤﻔﺘﻭ ‪‬‬ ‫ﻀ ﹺﻊ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫ﻭﺃﻤﺎ ﻏﻴﺭﻩ ﻓﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻤﻜﺴﻭ ‪‬ﺭ ﺃﺒﺩﺍ‪ ،‬ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﺭ ﹶﻗﺔ‪ ،‬ﺒﺎﻟﻀﻡ‪ .‬ﻭﻤﻤﺎ ﺯﺍﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜﺔ ﻜﺎﺴﻡ‬
‫ﺸﺭﹺ ﹶﻗﺔ‪ .‬ﻭﺸﺫ ﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻘ ‪‬ﺒ ‪‬ﺭ ‪‬ﺓ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﻅ ﱠﻨ ‪‬ﺔ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤ ﹾﻘ ‪‬ﺒ ‪‬ﺭ ‪‬ﺓ ﻭﺍﻟﻤ‪ ‬ﹾ‬
‫ﻴﺩﺨل ﻋﻠﻰ ﺒﻌﻀﻬﺎ ﺘﺎﺀ ﺍﻟﺘﺄﻨﻴﺙ ﻜﺎﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺨلِ ﻭﺍﻟ ‪‬ﻤﻘﹶﺎ ﹺﻡ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‪ ،‬ﻜﺎﻟﻤ‪ ‬ﺩ ﹶ‬
‫‪65.‬‬ ‫’‪Adapun selain yang sahih fa’ dan lam maka daripada fe’el mu’tal fa‬‬
‫ﺿ ِﻊ“ ‪dikasrahkan ‘ainnya selama-lama, seperti‬‬ ‫ﻋ ِﺪ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻮ ِ‬ ‫‪”, dan daripada yang‬اﻟ َﻤ ْﻮ ِ‬
‫‪”. Terkadang masuk‬اﻟ َﻤ ْﺄوَى“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﺮﻣَﻰ“ ‪mu’tal lam difathahkan selama-lama seperti‬‬
‫ﻈ ﱠﻨﺔِ“ ‪keatas sebahagiannya ta’ ta’ nith seperti‬‬ ‫ﺸ ِﺮ َﻗ ِﺔ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻘ َﺒ َﺮةِ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ِ‬‫‪”. Syaz oleh‬اﻟ َﻤ ْ‬
‫ﺸ ُﺮ َﻗ ِﺔ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﻘ ُﺒ َﺮ ِة“‬
‫‪” dengan dhammah. Daripada fe’el yang lebih diatas tiga huruf‬اﻟ َﻤ ْ‬
‫ﺧﻞِ“ ‪adalah seperti isim maf’ul seperti‬‬ ‫‪”.‬اﻟ َﻤﻘَﺎمِ“ ‪” dan‬اﻟ َﻤ ْﺪ َ‬

‫‪Apabila banyak benda pada satu tempat‬‬


‫ﻁﺨﹶـ ﹲﺔ‬
‫ﺴ ‪‬ﺩ ﹲﺓ ﻭ ‪‬ﻤ ﹾﺫَﺃﺒ‪‬ـ ﹲﺔ ﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﺒ ﹶ‬
‫ﺴ ‪‬ﺒ ‪‬ﻌ ﹲﺔ ﻭ ‪‬ﻤ ْﺄ ‪‬‬
‫ﺽ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺜﺭ ﺍﻟﺸﻰﺀ ﺒﺎﻟﻤﻜﺎﻥ ﻗﻴل ﻓﻴﻪ ‪ :‬ﻤ ﹾﻔ ‪‬ﻌﻠﹶﺔ ﻤﻥ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ‪ .‬ﻓﻴﻘﺎل ‪ :‬ﺃﺭ ‪‬‬
‫ﻭﻤ‪ ‬ﹾﻘ ﹶﺜَﺄ ﹲﺓ‪.‬‬
‫‪66.‬‬ ‫‪َ ”,‬ﻣ ْﻔ َﻌَﻠ ﺔ“ ‪Apabila banyak sesuatu pada satu tempat dikatakan padanya‬‬
‫ﺨ ٌﺔ و َﻣ ْﻘ َﺜ َﺄ ٌة“ ‪daripada thulathi mujarrad. Maka dikatakan‬‬
‫ﻄَ‬‫ﺳ َﺪ ٌة و َﻣ ْﺬَأ َﺑ ٌﺔ و َﻣ ْﺒ َ‬
‫ﺴ َﺒ َﻌ ٌﺔ و َﻣ ْﺄ َ‬
‫ض َﻣ ْ‬
‫‪”, i.e‬أر ٌ‬
‫‪bumi yang banyak binatang buas . . .‬‬

‫‪Isim Alat‬‬
.‫ﺓ‬ ‫ـﻔﹶﺎ‬‫ﻤﺼ‬ ‫ﺡ ﻭ‬
‫ﻤ ﹾﻔﺘﹶﺎ ﹴ‬ ‫ﺔ ﻭ‬ ‫ﺤ‬
‫ﺴ‬ ‫ﻤ ﹾﻜ‬ ‫ﺤﹶﻠﺏﹴ ﻭ‬
 ‫ ﻓﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻤﺜﺎل ﻤ‬،‫ﻌﺎﻟِﺞ ﺒﻪ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻟﻭﺼﻭل ﺍﻷﺜﺭ ﺇﻟﻴﻪ‬‫ ﻭﻫﻭ ﻤﺎ ﻴ‬،‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻵﻟﺔ‬
،‫ـﺔﹲ‬‫ﺭﻀ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺤﻠﹸ ﹲﺔ ﻭ‬
 ‫ﻤ ﹾﻜ‬ ‫ل ﻭ‬
ٌ‫ﺨ‬
‫ﻤ ﹾﻨ ﹸ‬ ‫ﻕ ﻭ‬
‫ﺩ ﱞ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻁ ﻭ‬
‫ﻌ ﹲ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻫ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﺸﺫ‬.‫ ﻭﻤﻥ ﻓﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﺃﺭﺍﺩ ﺍﻟﻤﻜﺎﻥ‬.‫ﺭﻗﹶﺎ ﹰﺓ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ‬ ‫ﻤ‬ :‫ﻭﻗﺎﻟﻭﺍ‬
.‫ﺩ ﱠﻗ ﹲﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻕ ﻭ‬ ‫ﺩ ﱞ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﻗﺩ ﺠﺎﺀ‬.‫ﻤﻀﻤﻭﻤ ﹰﺔ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ‬
67. Isim alat iaitu apa yang fa’el merawati maf’ul dengannya untuk sampai
kesan kepadanya, maka datang ia diatas bentuk “‫ﺤَﻠ ﺐ‬ ْ ‫ ” ِﻣ‬dan “‫ﺴ ﺤَﺔ‬ َ ‫ ” ِﻣ ْﻜ‬dan “
‫ ” ِﻣ ْﻔ َﺘ ﺎح‬dan “‫ﺼ ﻔَﺎ ٍة‬ْ ‫” ِﻣ‬. Mereka katakan “‫ ” ِﻣ ْﺮ َﻗ ﺎ ًة‬dengan kasrah mim diatas ini. Orang
yang memfathahkan mimnya dia menghendaki “makan”. Syaz oleh “‫ﻦ‬ ٌ ‫ ” ُﻣ ْﺪ ُه‬dan
“ٌ‫ﺴ ُﻌﻂ‬ ْ ‫ ” ُﻣ‬dan “‫ ” ُﻣ ُﺪقﱞ‬dan “‫ﻞ‬ٌ‫ﺨ‬
ُ ‫ ” ُﻣ ْﻨ‬dan “‫ﺤُﻠ ٌﺔ‬
ُ ‫ ” ُﻣ ْﻜ‬dan “‫ﺿ ٌﺔ‬
ُ ‫ﺤ ُﺮ‬
ْ ‫ ” ُﻣ‬dalam keadaan didhammahkan
mim dan ‘ain. Sungguh telah datang “‫ ” ِﻣ َﺪقﱞ‬dan “ٌ‫ ” ِﻣ َﺪ ﱠﻗﺔ‬diatas kias.

Masdhar Marrah dan Haiah i.e kali dan gaya


‫ ﻭﻤﻤﺎ ﺯﺍﺩ ﻋﻠـﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜـﻰ‬.‫ﺔﹰ‬‫ﻭﻤ‬ ‫ﺕ ﹶﻗ‬
‫ﻤ ﹸ‬ ‫ﺒ ﹰﺔ ﻭ ﹸﻗ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻀ‬
 ‫ﺕ‬
‫ﺒ ﹸ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻀ‬
 ‫ ﺘﻘﻭل‬.‫ﻌﹶﻠ ﹾﺔ ﺒﺎﻟﻔﺘﺤﺔ‬ ‫ ﺍﻟﻤﺭﺓ ﻤﻥ ﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻋﻠﻰ ﹶﻓ‬: ‫ﺘﻨﺒﻴﻪ‬
‫ﺩ ﹰﺓ‬ ‫ـ‬‫ـ ﹰﺔ ﻭﺍﺤ‬‫ﺤﻤ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻤﺘﹸـ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ ﻓﺎﻟﻭﺼﻑ ﺒﺎﻟﻭﺤـﺩﺓ ﻜﻘﻭﻟـﻙ‬،‫ ﺇﻻ ﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﺘﺎﺀ ﺍﻟﺘﺄﻨﻴﺙ ﻤﻨﻬﻤﺎ‬،‫ﻼ ﹶﻗﺔ‬
‫ﻁﹶ‬ ‫ﻻ ﹾﻨ‬
 ‫ﺓ ﻭﺍ‬ ‫ﺀ‬ ‫ﻋﻁﹶﺎ‬
‫ﻻ‬
 ‫ﺒﺯﻴﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻜﺎ‬
.‫ﺴ ﹸﺔ‬
 ‫ﺠ ﹾﻠ‬
‫ﻤ ﹸﺔ ﻭﺍﻟ ﹺ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻁ‬
 ‫ ﻫﻭ ﺤﺴﻥ ﺍﻟ‬: ‫ ﺘﻘﻭل‬.‫ﻌﹶﻠ ﹸﺔ ﺒﺎﻟﻜﺴﺭ ﻟﻠﻨﻭﻉ ﻤﻥ ﺍﻟﻔﻌل‬ ‫ﻔ‬ ‫ ﻭﺍﻟ‬.‫ﺩ ﹰﺓ‬ ‫ﺤ‬  ‫ﺍ‬‫ﺠ ﹰﺔ ﻭ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺠ ﹸﺘ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻭ‬
68. Tanbih. Marrah daripada masdhar thulathi mujarrad adalah diatas “‫” َﻓ ْﻌَﻠ ْﺔ‬
dengan fathah. Kamu katakan “‫ﺿ ْﺮ َﺑ ًﺔ‬ َ ‫ﺖ‬ُ ‫ﺿ َﺮ ْﺑ‬
َ ” dan “‫ﺖ َﻗ ْﻮ َﻣ ًﺔ‬ ُ ‫” ُﻗ ْﻤ‬. Dan daripada apa yang
lebih diatas thulathi adalah dengan tambahan ta’ seperti “‫ﻄ ﺎ َء ِة‬ َ‫ﻋ‬ ْ‫ﻻ‬ِ ‫ ” ا‬dan “‫ﻼ َﻗ ِﺔ‬ َ‫ﻄ‬ ِ ‫ﻻ ْﻧ‬
ِ ‫”ا‬
melainkan apa yang padanya ta’ ta’nith daripada keduanya maka sifat dengan
“‫ ”وﺣ ﺪة‬i.e satu seperti kata kamu “‫ﺣ َﺪ ًة‬ ِ ‫ﺣ َﻤ ًﺔ وا‬
ْ ‫ﺣ ْﻤ ُﺘ ُﻪ َر‬
ِ ‫ ” َر‬dan “‫ﺣ َﺪ ًة‬ِ ‫ﺟ ًﺔ وَا‬َ ‫ﺣ َﺮ‬ْ ‫ﺟ ُﺘ ُﻪ َد‬
ْ ‫ﺣ َﺮ‬
ْ ‫” َد‬. Wazan
“ُ‫ ” ِﻓ ْﻌَﻠﺔ‬dengan kasrah adalah bagi bagai fe’el. Kamu katakan “ُ‫ﺴﺔ‬ َ ‫ﺠ ْﻠ‬
ِ ‫ﻄ ْﻌ َﻤ ُﺔ واﻟ‬
ِ ‫”هﻮ ﺣﺴﻦ اﻟ‬.

Anda mungkin juga menyukai