Matan Izzi
Matan Izzi
ﺍﻋﻠﻡ ،ﺃﻥ ﺍﻟﺘﺼﺭﻴﻑ ﻓﻰ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﺍﻟﺘﻐﻴﻴﺭ ،ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺼﻨﺎﻋﺔ ﺘﺤﻭﻴل ﺍﻷﺼل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﺇﻟﻰ ﺃﻤﺜﻠﺔ ﻤﺨﺘﻠﻔﺔ ﻟﻤﻌﺎﻥ ﻤﻘﺼﻭﺩﺓ ﻻ ﺘﺤﺼـل
ﺇﻻ ﺒﻬﺎ.
1. Ketahuilah bahawa tasrif pada bahasa : perubahan, dan pada istilah:
mengubah bentuk yang satu kepada bentuk-bentuk yang berlain-lainan kerana
menghasilkan maksud yang tidak terhasil melainkan dengannya
ﺜﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺇﻤﺎ ﺜﻼﺜﻰ ﻭﺇﻤﺎ ﺭﺒﺎﻋﻰ ﻭﻜل ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺇﻤﺎ ﻤﺠﺭﺩ ﺃﻭ ﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ .ﻭﻜل ﻭﺍﺤﺩ ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺇﻤﺎ ﺴﺎﻟﻡ ﺃﻭ ﻏﻴـﺭ ﺴـﺎﻟﻡ .ﻭﻨﻌﻨـﻰ
ﺒﺎﻟﺴﺎﻟﻡ ﻤﺎ ﺴﻠﻤﺕ ﺤﺭﻭﻓﻪ ﺍﻷﺼﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻰ ﺘﻘﺎﺒل ﺒﺎﻟﻔﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻼﻡ ﻤﻥ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻌﻠﺔ ﻭﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﺘﻀﻌﻴﻑ.
2. Kemudian, fe’el itu samaada thulathi dan samaada rubai’e. Setiap satu
daripada keduanya samaada mujarrad atau mazid fih. Setiap satu daripada
keduanya samaada salim atau tidak salim. Kita kehendaki dengan salim itu apa
yang selamat huruf-hurufnya yang asal yang membetuli fa’ dan ‘ain dan lam dari
huruf-huruf ‘illat dan hamzah dan tadhi’ef.
Thulathi Mujarrad
ﺃﻤﺎ ﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌل ﻤﻔﺘﻭﺡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌل ﺃﻭ ﻴﻔﻌل ،ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌـﻴﻥ ﺃﻭﻜﺴـﺭﻫﺎ
ﻨﺤﻭ :ﻨﺼﺭ ﻴﻨﺼﺭ ﻭﻀﺭﺏ ﻴﻀﺭﹺﺏ .ﻭﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌل ﻤﻔﺘﻭﺡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ،ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻥ ﻓﻌﻠﻪ ﺃﻭ ﻻﻤﻪ ﺤﺭﻓـﺎ ﻤـﻥ ﺤـﺭﻭﻑ
ل ﻭﻤﻨﹶﻊ ﻴﻤﻨﹶﻊ .ﻭﺃﺒﻰ ﻴـﺄﺒﻰ ﺸـﺎﺫ .ﻭﺇﻥ ﻜـﺎﻥ
ﺴَﺄ ُ
ل ﻴ
ﺍﻟﺤﻠﻕ .ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﻬﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﺤﺎﺀ ﻭﺍﻟﻐﻴﻥ ﻭﺍﻟﺨﺎﺀ .ﻨﺤﻭ :ﺴَﺄ َ
ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌل ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ،ﻨﺤﻭ :ﻋﻠﻡ ﻴﻌﻠﹶﻡ .ﺇﻻ ﻤﺎ ﺸﺫ ﻤﻥ ﻨﺤﻭ :ﺤﺴـﺏ ﻴﺤﺴـﺏ
ﻭﺃﺨﻭﺍﺘﻪ .ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﻓﻌل ﻤﻀﻤﻭﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌل ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ،ﻨﺤﻭ :ﺤﺴﻥ ﻴﺤﺴﻥ.
3. Adapun thulathi mujarrad maka :
• ” yang difathahkan ‘ainnya maka mudhari’nyaﻓ َﻌ ﻞ“ jika madhinya diatas
” dengan dhammah ‘ainnya atau kasrahnya, umpamaﻳﻔﻌِﻞ“ ” atauﻳﻔﻌُﻞ“ datang diatas
ﺼ ﺮ“ﻀ ﺮِب“ ” danﻧﺼ ﺮ -ﻳﻨ ُ ب َ -ﻳ ْ
ﺿ َﺮ َ
” dengan difathahkanﻳﻔ َﻌ ﻞ“ َ ”, dan datang diatas
‘ainnya, apabila ‘ain fe’elnya atau lamnya satu huruf daripada huruf-huruf halkum.
ل“ Ia adalah hamzah dan ha’ dan ha’ dan ghain dan kha’. Umpama ﺴ َﺄ ُ
ل َ -ﻳ ْ
ﺳ َﺄ َ
َ ” dan
” syaz.أﺑَﻰ -ﻳﺄﺑَﻰ“ ”.ﻣﻨَﻊ -ﻳﻤﻨَﻊ“
• ” dikasrahkan ‘ainnya maka mudhari’nya diatasﻓ ِﻌ ﻞ“ Jika madhinya diatas
”, melainkan apa yang syazﻋِﻠ ﻢ -ﻳﻌَﻠ ﻢ“ ” dengan fathah ‘ainnya, umpamaﻳﻔ َﻌ ﻞ“
” dan saudara-saudaranya.ﺣﺴِﺐ -ﻳﺤﺴِﺐ“ daripada umpama
• ” dengan dhammah ‘ainnya maka mudhari’nyaﻓ ُﻌ ﻞ“ Apabila madhinya diatas
”.ﺤﺴﻥ -ﻴﺤﺴﻥ“ َ ” dengan dhammah ‘ainnya umpamaﻳ ْﻔﻌُﻞ“ diatas
Rubai’e mujarrad
ﺝ ﺩﺤﺭﺠﺔ ﻭﺩﺤﺭﺍﺠﺎ.
ﺤ ﺭ
ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻓﻬﻭ ﻓ ﻌﹶﻠلَ ،ﻜ ﺩ
4. ﺝ -ﺩﺤﺭﺠﺔ ﻭﺩﺤﺭﺍﺠﺎ“ ” sepertiﻓ ﻌﹶﻠلَ“ Adapun rubai’e mujarrad maka ianya
ﺤ ﺭ
”.ﺩ
Thulathi Mazid
ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻓﻬﻭ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﻗﺴﺎﻡ .ﺍﻷﻭل ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤـﺭﻑ ،ﻤﺜـل ﺃﻓﻌـل ،ﻨﺤـﻭ :ﺃﻜﹶـﺭﻡ
ل ﻤﻘﺎﺘﻠﺔ ﻭﻗﺘﺎﻻ .ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺨﻤﺴﺔ ﺃﺤـﺭﻑ ،ﺇﻤـﺎ
ﺇﻜﺭﺍﻤﺎ ،ﻭ ﹶﻓﻌل ،ﻨﺤﻭ :ﹶﻓ ﺭﺡ ﹶﺘ ﹾﻔﺭﹺ ﻴﺤﺎ ،ﻭﻓﺎﻋل .ﻨﺤﻭ :ﻗﹶﺎ ﹶﺘ َ
ﺃﻭﻟﻪ ﺍﻟﺘﺎﺀ ،ﻤﺜل ﹶﺘ ﹶﻔﻌل ،ﻨﺤﻭ :ﺘ ﹶﻜﺴﺭ ،ﻭﺘﻔﺎﻋل ،ﻨﺤﻭ :ﺘﹶﺒﺎﻋﺩ ﺘﺒﺎﻋﺩﺍ ،ﻭﺇﻤﺎ ﺃﻭﻟﻪ ﻫﻤﺯﺓ ﻤﺜل ﺍ ﹾﻨ ﹶﻔﻌل ،ﻨﺤﻭ :ﺍﻨ ﹶﻘﻁﹶـﻊ ﺍ ﹾﻨﻘﻁﺎﻋـﺎ،
ﺤ ﻤﺭﺍﺭﺍ .ﻭﺍﻟﺜﺎﻟﺙ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺴﺘﺔ ﺃﺤﺭﻑ :ﻤﺜل ﺍﺴـ ﹶﺘ ﹾﻔﻌل،
ﺤ ﻤ ﺭ ﺍ
ل ﻨﺤﻭ :ﺍ
ﺠﺘﻤﺎﻋﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓ ﻌ ﱠ
ﺠ ﹶﺘﻤﻊ ﺍ
ﻭﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌل ،ﻨﺤﻭ :ﺍ
ﺸ ﻴﺸﹶـﺎﺒﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓ ﻌ ﹾﻨﻠﹶـل ﻨﺤـﻭ:
ﻋﺸ ﻭﺸﹶـﺏ ﺍ
ﻋﹶ
ﺤﻤﻴﺭﺍﺭﺍ ،ﻭﺍ ﹾﻓ ﻌ ﻭﻋل ﻨﺤﻭ :ﺍ
ل ﻨﺤﻭ :ﺍﺤﻤﺎ ﺭ ﺍ
ﺨﺭﺍﺠﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓﻌﺎ ﱠ
ﺴ ﺘ ﹾ
ﺨﺭﺝ ﺍ
ﺴ ﹶﺘ ﹾ
ﻨﺤﻭ :ﺍ
ﺴﻠﻨﹾﻘﺎﺀ.
ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹶﻰ ﺍ
ﺍ ﹾﻗ ﻌ ﹾﻨﺴﺱ ﺍ ﹾﻗ ﻌ ﹾﻨﺴﺎﺴﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓ ﻌ ﹾﻨﻠﹶﻰ ،ﻨﺤﻭ :ﺍ
Rubai’e mazid
ل ﻜﺎ ﹾﻗﺸﹶـ ﻌ ﺭ
ﺤ ﹺﺭ ﹾﻨﺠﺎﻤـﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓ ﻌﻠﹶـ ﱠ
ﺠ ﻡ ﺍ
ﺤ ﺭ ﹾﻨ
ل ﻜـﺎ
ﺤ ﺭﺠﺎ ،ﻭﺍ ﹾﻓﻌ ﹾﻨﹶﻠ َ
ﺤﺭﺝ ﹶﺘﺩ
ل ﻜ ﹶﺘﺩ
ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻓﺄﻤﺜﻠﺘﻪ :ﺘ ﹶﻔ ﻌﹶﻠ َ
ﺸ ﻌﺭﺍﺭﺍ.
ﺍ ﹾﻗ
6. ﻞ“ Adapun rubai’e mazid fih maka bentuk-bentuknya ج ” seperti “ -ﺗ َﻔ ْﻌَﻠ َ ﺣ َﺮ َ
َﺗ َﺪ ْ
ﺣ ُﺮﺟًﺎ
ﺣ ِﺮ ْﻧﺠَﺎﻣًﺎ“ ” sepertiا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠﻞَ“ َ ”, danﺗ َﺪ ْ
ﺠ َﻢ -ا ْ
ﺣ َﺮ ْﻧ َ
ﺸ ْﻌﺮَارًا“ ” sepertiا ْﻓ َﻌَﻠﻞﱠ“ ”, danا ْ ﺸ َﻌ ﱠﺮ -ا ْﻗ ِ
”.ا ْﻗ َ
1
. Aku membuatkan Zaid pergi dan membuatkan dia bertolak.
diatas ini “ﻞ َ ” َﻓ ْﻌَﻠdan “ﻞ
َ ”و َﺗ َﻔ ْﻌَﻠdan “ﻞ
َ ”وا ْﻓ َﺘ َﻌdan “ﻞ
َ ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌ
ْ ”واdan “ﻞ
َ ”وا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠdan “ﻞ
َ ﻋ
َ ”وا ْﻓ َﻌ ْﻮdan
“”وا ْﻓ َﻌَﻠ ﻞﱠ. Tidak diiktibarkan baris alif pada awal fe’el-fe’el ini, kerana ianya
tambahan, sabit ia pada permulaan dan gugur pada pertengahan.
Fe’el mudhari’
.ﻰﻴﻨﹶﺎ ﺃﻭ ﹶﻨ ْﺄﺘ ﺕ ﺃﻭ َﺃ ﹶﺘ
ﻴ ﹸ ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﻨﻭﻥ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻟﺘﺎﺀ ﻴﺠﻤﻌﻬﺎ ﺃ ﹶﻨ. ﻓﻬﻭ ﻤﺎ ﻴﻜﻭﻥ ﺃﻭﻟﻪ ﺇﺤﺩﻯ ﺍﻟﺯﻭﺍﺌﺩ ﺍﻷﺭﺒﻊ،ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ
، ﻤﺫﻜﺭﺍ ﻜـﺎﻥ ﺃﻭ ﻤﺅﻨﺜـﺎ، ﻭﺍﻟﺘﺎﺀ ﻟﻠﻤﺨﺎﻁﺏ ﻤﻔﺭﺩﺍ ﻭﻤﺜﻨﻰ ﻭﻤﺠﻤﻭﻋﺎ، ﻭﺍﻟﻨﻭﻥ ﻟﻪ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻤﻌﻪ ﻏﻴﺭﻩ،ﻓﺎﻟﻬﻤﺯﺓ ﻟﻠﻤﺘﻜﻠﻡ ﻭﺤﺩﺓ
. ﻭﻟﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﺍﻟﻌﺎﺌﺏ، ﻤﻔﺭﺩﺍ ﻭﻤﺜﻨﻰ ﻭﻤﺠﻤﻭﻋﺎ، ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻟﻠﻐﺎﺌﺏ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ.ﻭﻟﻠﻐﺎﺌﺒﺔ ﺍﻟﻤﻔﺭﺩﺓ ﻭﻟﻤﺜﻨﺎﻫﺎ
10. Adapun mudhari’ maka ia fe’el yang awalnya satu daripada huruf-huruf
tambahan yang empat, iaitu hamzah dan nun dan ya’ dan ta’.
Menghimpunkannya “ﺖ ُ ”أ َﻧ ْﻴatau “ ”َأ َﺗ ْﻴ َﻨ ﺎatau “” َﻧ ْﺄﺗِﻰ. Maka hamzah itu bagi mutakallim
wahdah dan nun itu baginya apabila ada bersamanya selainnya, dan ta’ itu bagi
mukhatab mufrad dan muthanna dan jamak, muzakkar adalah dia atau
muannath, dan bagi ghaibah mufradah dan bagi muthannanya, dan ya’ itu bagi
muzakkar ghaib, mufrad dan muthanna dan jamak, dan bagi jamak muannath
ghaib.
ﻭﺇﺫﺍ ﺃﺩﺨﻠـﺕ. ﻭﻴﺴﻤﻰ ﻤﺴـﺘﻘﺒﻼ،ﺍﻏﺩ ل ﹶ
ُ ﻌ ﻴ ﹾﻔ ﻭ، ﻭﻴﺴﻤﻰ ﺤﺎﻻ ﻭﺤﺎﻀﺭﺍ،ﻡ ﺍﻵﻥ ﻴﻘﹸﻭ : ﺘﻘﻭل.ﻭﻫﺫﺍ ﻴﺼﻠﺢ ﻟﻠﺤﺎل ﻭﺍﻻﺴﺘﻘﺒﺎل
. ﺍﺨﺘﺹ ﺒﺯﻤﺎﻥ ﺍﻻﺴﺘﻘﺒﺎل،ُﻌل ﻴ ﹾﻔ ﻑﻭ ﹶ ل ﺃﻭﺴ
ُ ﻌ ﻴ ﹾﻔ ﺴ
: ﻓﻘﻠﺕ،ﻭﻑﹶ ﺴ
ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻴﻥ ﺃﻭ
11. Fe’el ini sesuai bagi masa hal dan masa hadhir. Kamu katakan “ن َ ” َﻳ ُﻘ ﻮ ُم اﻵ,
dan dinamakan ia hal dan hadhir, dan “ﻏ ﺪًا َ ﻞ
ُ ” َﻳ ْﻔ َﻌdan dinamakan ia mustaqbal.
Apabila kamu masukkan huruf sin atau “ف َ ﺳ ْﻮ
َ ” keatasnya maka kamu katakan “
ﻞ
ُ ﺳ َﻴ ْﻔ َﻌ
َ ” atau “ﻞُ ف َﻳ ْﻔ َﻌ
َ ﺳ ْﻮ
َ ” khusus ia dengan masa depan.
Nun Taukid
ﻭﺘﻠﺤﻕ ﺍﻟﻔﻌل ﻏﻴﺭ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﺤﺎل ﻨﻭﻨﺎ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ :ﺨﻔﻴﻔﺔ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺜﻘﻴﻠﺔ ﻤﻔﺘﻭﺤﺔ ،ﺇﻻ ﻓﻴﻤﺎ ﺘﺨﺘﺹ ﺒﻪ ،ﻭﻫـﻭ ﻓﻌـل ﺍﻻﺜﻨـﻴﻥ
ﻥ ﻴﺎ ﻨﺴﻭﺓ ﻓﺘﺩﺨل ﺃﻟﻔﺎ ﺒﻌﺩ ﻨﻭﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟ ﹶﺘ ﹾﻔﺼـل
ﻥ ﻟﻼﺜﻨﻴﻥ ﻭﺍ ﹾﺫ ﻫ ﺒﻨﹶﺎ
ﻭﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ ،ﻓﻬﻰ ﻤﻜﺴﻭﺭﺓ ﻓﻴﻪ .ﻓﺘﻘﻭل :ﺍ ﹾﺫ ﻫﺒﺎ
ﺒﻴﻥ ﺍﻟﻨﻭﻨﺎﺕ .ﻭﻻ ﺘﺩﺨﻠﻬﻤﺎ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﺍﻟﺨﻔﻴﻔﺔ ﻷﻨﻪ ﻴﻠﺯﻡ ﺍﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ ﻋﻠﻰ ﻏﻴﺭ ﺤﺩﻩ .ﻓﺈﻥ ﺍﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ ﺇﻨﻤﺎ ﻴﺠﻭﺯ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ
ﺍﻷﻭل ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺤﺭﻑ ﻤﺩ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺩﻏﻤﺎ ،ﻨﺤﻭ ﺩﺍﺒﺔ.
22. Menghubungi selain fe’el madhi dan hal oleh dua nun taukid : khafifah yang
mati dan thaqilah yang difathahkan, melainkan pada apa yang khusus ia
dengannya, iaitu fe’el ithnain dan jamaah nisa’, maka ia dikasrahkan padanya.
Maka kamu katakan “ ”ا ْذ َه َﺒ ﺎنﱢpada tathniah, dan “ن ﻳ ﺎ ﻧﺴ ﻮة ”ا ْذ َه ْﺒ َﻨ ﺎ ﱢmaka kamu
masukkan alif selepas nun jamak muannath untuk kamu pisahkan diantara nun-
nun itu. Tidak masuk pada keduanya nun khafifah kerana lazim bertemu dua
huruf mati diatas selain hadnya, kerana sungguhnya bertemu dua huruf mati itu
hanyalah harus apabila yang pertama daripada keduanya huruf mad dan yang
keduanya diidghamkan umpama “”دَاﺑﱠﺔ.
ﻭﻴﺤﺫﻑ ﻤﻌﻬﻤـﺎ ﺃﻴﻀـﺎ ﻭﺍﻭ.ﻴﻥ ﻠ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌﻭﻥ ﹸﻠﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ
ﻭ ﻌﹸﻠ ﻴ ﹾﻔ ﻼﻥﹺ ﻭ
ﹶﻼﻥﹺ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ
ﹶ ﹾﻔﻌ ﻭﻫﻰ ﻴ.ﻭﻴﺤﺫﻑ ﻤﻌﻬﻤﺎ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺜﻠﺔ ﺍﻟﺨﻤﺴﺔ
.ﻥ ﻴﺎ ﹶﺘﺭ ﻭِﺇﻤﻭﻥ ﺒﹸﻠ ﻥ ﻭﹶﻟ ﹶﺘ ﺸﻴﺨﹶ ﻭﻻ ﹶﺘ ﹾﻭﻥ ﺸ ﺨﹶ ﻻ ﺘ ﹾ: ﻨﺤﻭ، ﺇﻻ ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ،ﻴﻥ ﻠﻌ ﻭﻴﺎﺀ ﹶﺘ ﹾﻔ،ﻭﻥ ﻌﹸﻠ ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔ
ﻭ ﻌﹸﻠ ﻴ ﹾﻔ
23. Dihazafkan bersama keduanya akan nun pada bentuk-bentuk yang lima
iaitu “ﻦ َ و َﺗ ْﻔ َﻌِﻠ ْﻴ- ن َ و َﺗ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ- ن
َ و َﻳ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮ- ن ِﻼ َ و َﺗ ْﻔ َﻌ- ن ِﻼَ ” َﻳ ْﻔ َﻌ. Dihazafkan bersamanya juga wau “
ن
َ ” َﻳ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮdan “ن َ ” َﺗ ْﻔ َﻌُﻠ ْﻮdan ya’ “ﻦ َ ” َﺗ ْﻔ َﻌِﻠ ْﻴmelainkan apabila berbaris fathah huruf sebelum
keduanya, umpama “ﺸ ُﻮنﱠ َﺨ ْﻻﺗ َ ” dan “ﻦ ﺸ ِﻴ ﱠ
َﺨ
ْ ﻻ َﺗَ ” dan “ن ” َﻟ َﺘ ْﺒُﻠ َﻮ ﱠdan “ﻦ
” ِإﻣﱠﺎ َﺗ َﺮ ِﻳ ﱠ
ﻭﻴﻜﺴﺭ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤـﺩﺓ، ﻭﻴﻀﻡ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ،ﻭﻴﻔﺘﺢ ﺁﺨﺭ ﺍﻟﻔﻌل ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﻭﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻐﺎﺌﺒﺔ
،ﺭﻨﹶﺎﻥ ـﻴ ﹾﻨﺼ ﻥ ﻟ
ﺍﻥ ﻟﺘﻨﺼـﺭ
ﺭ ﻟﺘﻨﺼـﺭﻥ ﺼ
ﻥ ﻟﻴﻨ
ﺍﻥ ﻟﻴﻨﺼﺭ
ﺭ ﺼ
ﻨ ِﻟﻴ: ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﻤﺅﻜﺩﺍ ﺒﺎﻟﻨﻭﻥ ﺍﻟﺜﻘﻴﻠﺔ.ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒﺔ
ﺍﻥـﺭﻥ ﺃﻨﺼ
ﺼ ﹺﺭ
ﺃﻨﺭﻥ ﺼ
ﻥ ﺃﻨ
ﺍﺼﺭ
ﺃﻨﺭﻥ ﺼ
ﺃﻨ: ﻭﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ﻤﺅﻜﺩﺍ ﺒﺎﻟﺜﻘﻴﻠﺔ.ﻥ
ﺭ ﺼ
ﻥ ﻟﺘﻨ
ﺭ ﺼ
ﻥ ﻟﻴﻨ
ﺭ ﺼ
ﻟﻴﻨ: ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ
. ﻭﻗﺱ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ ﻨﻅﺎﺌﺭﻩ.ﻥ ﺼ ﹺﺭ ﻥ ﺍﻨ ﺭ ﺼ
ﻥ ﺍﻨ ﺭ ﺼ ﺃﻨ: ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ،ﺭﻨﹶﺎﻥ ﺼ ﺃﻨ
24. Difathahkan huruf akhir fe’el apabila ianya fe’el wahid dan wahidah ghaib
dan didhammahkan ia apabila ianya fe’el jama’ah muzakkar dan dikasrahkan ia
apabila ianya fe’el wahidah mukhatabah. Maka kamu katakan pada amar ghaib
yang dita’kidkan dengan nun thaqilah “ - ن ﻟﺘﻨﺼﺮَا ﱢ- ن ﻟﺘﻨﺼ َﺮ ﱠ- ﺼ ُﺮنﱠ ُ ﻟﻴﻨ- ن ﻟﻴﻨﺼﺮَا ﱢ- نﺼ َﺮ ﱠ
ُ ِﻟﻴَﻨ
ن
ﺼ ْﺮﻧَﺎ ﱢ
ُ ”ﻟ َﻴ ْﻨ, dan dengan nun khafifah “ن ْ ﺼ َﺮ
ُ ﻟﺘﻨ- نْ ﺼ ُﺮ
ُ ﻟﻴﻨ- ن ْ ﺼ َﺮ
ُ ”ﻟﻴﻨ, dan pada amar yang
hadhir yang dita’kidkan dengan nun ta’kid thaqilah “ - ﺼ ِﺮنﱠ ُ أﻧ- ﺼ ُﺮنﱠ ُ أﻧ- ن ﺼﺮَا ﱢ
ُ أﻧ- ﺼ َﺮنﱠ
ُ أﻧ
ن
ﺼ ْﺮﻧَﺎ ﱢ
ُ أﻧ- ن ﺼﺮَا ﱢُ ”أﻧ, dan dengan nun ta’kid khafifah “ن ْ ﺼ ِﺮ
ُ اﻧ- ن ْ ﺼ ُﺮ
ُ اﻧ- ن ْ ﺼ َﺮُ ”أﻧ. Kiaskanlah
diatas ini segala yang sebandingnya.
Mudha’af
ﺼ ﻡ ﻭﻫﻭ ﻤﻥ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻭﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻨﻪ ﻭﻻﻤﻪ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ،
ﻷ
ﻓﺼل ،ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ .ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍ َ
ﻋﺩﺩ .ﻭﻫﻭ ﻤﻥ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀﻩ ﻭﻻﻤﻪ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ .ﻭﻜﺫﺍ ﻋﻴﻨـﻪ ﻭﻻﻤـﻪ
ﻋ ﺩ .ﻓﺈﻥ ﺃﺼﻠﻬﻤﺎ ﺭ ﺩ ﺩ ﻭَﺃ
ﻜ ﺭ ﺩ ﻭَﺃ
ﻻ.
ل ﺯ ﹾﻟﺯﹶﻟﺔﹰ ﻭ ﹺﺯ ﹾﻟﺯﺍ ﹰ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ .ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻤﻁﺎﺒﻕ ﺃﻴﻀﺎ .ﻨﺤﻭ :ﺯ ﹾﻟﺯَ
28. Fasal pada mudha’af. Dipanggil ia “al-ashamm”2. Ianya daripada thulathi
mujarrad dan mazid fih adalah fe’el yang ‘ainnya dan lamnya dari jenis yang satu
ﻋ ﱠﺪ“ َ ” danردﱠ“ seperti ﻋ َﺪ َد“ َ ” danر َددَ“ َ”, maka asal keduanyaأ َ َ”. Ianya daripada rubai’eأ ْ
adalah fe’el yang fa’nya dan lamnya yang pertama dari jenis yang satu. Begitu
juga ‘ainnya dan lamnya yang kedua dari jenis yang satu. Ia juga dipanggil juga
ﻻ“ “al Muthabiq”. Umpama ل َ -ز ْﻟ َﺰَﻟ ًﺔ -و ِز ْﻟﺰَا ًَ ”.ز ْﻟ َﺰ َ
ﻑ ﻜﻤﺎ ﻗﺎﻟﻭﺍ :
ﺕ ﺒﻤﻌﻨﻰ َﺃ ﻤﹶﻠ ﹾﻠﺕﹸ ،ﻭﺍﻟﺤﺫ ﹸ
ل ﻜﻘﻭﻟﻬﻡ َ :ﺃ ﻤﹶﻠ ﻴ ﹸ ﻭﺇﻨﻤﺎ ﺃﻟﺤﻕ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ ﺒﺎﻟﻤﻌﺘﻼﺕ ﻷﻥ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﺘﻀﻌﻴﻑ ﻴﻠﺤﻘﻪ ﺍﻻﺒﺩﺍ ُ
ﺕ.
ﺴ ﹸﺴﺤ
ﺕ ﻭَﺃ ﻅﻠ ﹾﻠ ﹸ
ﺕﻭﹶ ﺴ ﹸ
ﺴ
ﺴﺕﹸ ،ﺃﻯ ﻤ ﺤ ﻅ ﹾﻠﺕﹸ ،ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭﻫﺎ ،ﻭَﺃ ﺕﻭﹶﺴ ﹸ
ﻤ
29. Mudha’af dihubungkan dengan mu’tal hanyalah kerana huruf tadhi’ef
ﺖ“ dihubungi oleh penggantian seperti kata mereka ﺖ“ َ” dengan maknaأ ْﻣَﻠ ْﻴ ُ َ”, danأ ْﻣَﻠ ْﻠ ُ
ﺴ ﺖُ“ hazaf sepertimana kata mereka ﻇ ْﻠ ﺖُ“ َ ” danﻣ ْ َ ”, dengan fathah fa’ dan
ﺴﺖُ“ kasrahnya, dan ﺣْﺖ “ َ”, iaituأ َ
ﺴ ُ
ﺴْ
ﻇِﻠ ْﻠﺖُ“ َ ” danﻣ َ ﺴﺖُ“ َ ” dan ﺴْ َ”.أ ْ
ﺣَ
ﻭﺍﻟﻤﻀﻌﺎﻑ ﻴﻠﺤﻘﻪ ﺍﻻﺩﻏﺎﻡ .ﻭﻫﻭ ﺃﻥ ﺘﺴﻜﻥ ﺍﻷﻭل ﻭﺘﺩﺭﺝ ﻓﻰ ﺍﻟﺜﺎﻨﻰ .ﻭﻴﺴﻤﻰ ﺍﻷﻭل ﻤﺩﻏﻤﺎ ،ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻤﺩﻏﻤﺎ ﻓﻴـﻪ .ﻭﺫﻟـﻙ
ﻥ
ﻁﻤـِﺈ
ﻥ ﻴ ﹾ
ﻁﻤـَﺄ
ﺴ ﹶﺘ ﻌ ﺩ ﻴﺴـ ﹶﺘ ﻌ ﺩ ﻭﺍ ﹾ
ﺴﻭﺍ ﺩ ﻭﺍ
ﺴﻭﺍ ﺩ ﻴ
ﺴ ﻭ ﺩ ﻭﺍ
ﺴ ﻭ ﺩ ﻴ
ﻋ ﹶﺘ ﺩ ﻴ ﻌ ﹶﺘ ﺩ ﻭﺍ
ﻋ ﺩ ﻴ ﻌﺩ ﻭﺍ ﹾﻨ ﹶﻘ ﺩ ﻴ ﹾﻨ ﹶﻘ ﺩ ﻭﺍ
ﻭﺍﺠﺏ ﻓﻰ ﻨﺤﻭ :ﻤ ﺩ ﻴ ﻤﺩ ﻭَﺃ
ﻭ ﹶﺘﻤﺎ ﺩ ﻴ ﹶﺘﻤﺎ ﺩ .ﻭﻜﺫﺍ ﻫﺫﻩ ﺍﻷﻓﻌﺎل ﺇﺫﺍ ﺒﻨﻴﺕ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻨﺤﻭ :ﻤﺩ ﻴ ﻤﺩ ﻭﻨﻅﺎﺌﺭﻩ ،ﻭﻓﻰ ﻨﺤﻭ ﻤﺩﺍﹰ ،ﻤﺼـﺩﺭﺍ .ﻭﻜـﺫﺍﻟﻙ ﺇﺫﺍ ﺍﺘﺼـل
ﻥ
ﺕ ﺇﻟـﻰ ﻤـ ﺩ ﺩ ﹸﺘﻥ ،ﻭﻤـ ﺩ ﺩ
ﺕ ﻤ ﺩ ﺩﻨﹶﺎ ﻤﺩ ﺩ ﹶ
ﺒﺎﻟﻔﻌل ﺃﻟﻑ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﺃﻭ ﻭﺍﻭﻩ ﺃﻭ ﻴﺎﺀﻩ ،ﻨﺤﻭ :ﻤﺩﺍ ﻤﺩﻭﺍ ﻤﺩﻯ .ﻭﻤﻤﺘﻨﻊ ﻓﻰ ﻨﺤﻭ ﻤ ﺩ ﺩ ﹸ
ﻥ .ﻭﺠﺎﺌﺯ ﺇﺫﺍ ﺩﺨل ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻋﻠﻰ ﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ،ﻓﺎﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻜ ﻴ ﻔ ﺭ ﺃﻭ ﻤﻔﺘﻭﺤـﻪ
ﻥ ﻭﻻ ﹶﺘ ﻤ ﺩ ﺩ
ﻥ ﻭَﺃ ﻤ ﺩ ﺩ
ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﻤ ﺩ ﺩ
ﻭ ﻴ ﻤ ﺩ ﺩ
ﺤﻤﺎ ﺭ .ﻭﺇﻥ
ﺤ ﻤ ﺭ ﻭ ﻴ
ﺸ ﻌ ﺭ ﻭ ﻴ
ﺽ .ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﻴ ﹾﻘ ﹶ
ﻀ
ﺽ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻼﻡ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ ،ﻭﻟﻡ ﻴ ﹾﻔ ﹺﺭ ﺭ ﻭﻟﻡ ﻴ ﻌ
ﺽ .ﻓﺘﻘﻭل :ﻟﻡ ﻴ ﻔ ﺭ ﻭﻟﻡ ﻴ ﻌ
ﻜ ﻴ ﻌ
ﻜﺎﻥ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻓﻴﺠﻭﺯ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺜﻼﺙ ﻤﻊ ﺍﻻﺩﻏﺎﻡ ﻭﻓﻜﻪ .ﺘﻘﻭل :ﻟﻡ ﻴ ﻤﺩ ﺒﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺩﺍل ،ﻭﻟﻡ ﻴ ﻤ ﺩ ﺩ.
30. Mudha’af dihubungi oleh idgham. Ianya bahawa disukunkan huruf pertama
dan dimasukkan ia pada huruf kedua. Dinamakan yang pertama itu mudgham
dan yang keduanya mudgham fih. Idgham itu :
2
. yang keras.
• wajib pada umpama “ ” َﻣ ﱠﺪ َﻳ ُﻤ ﱡﺪdan “ﻋ ﱠﺪ َﻳ ُﻌ ﱡﺪ َ ”َأdan “ ”ا ْﻧ َﻘ ﱠﺪ َﻳ ْﻨ َﻘ ﱡﺪdan “ﻋ َﺘ ﱠﺪ َﻳ ْﻌ َﺘ ﱡﺪْ ”اdan “ ﺳ َﻮ ﱠد ْا
ﺴ َﻮ ﱡد
ْ ” َﻳdan “د ﺴ ﻮَا ْ ﺳ ﻮَا ﱠد َﻳ
ْ ”اdan “ﺴ َﺘ ِﻌ ﱡﺪْ ﺳ َﺘ َﻌ ﱠﺪ َﻳ
ْ ”اdan “ن ﻄ َﻤ ِﺈ ﱡ
ْ ن َﻳ
ﻃ َﻤ َﺄ ﱠ
ْ ”اdan “” َﺗ َﻤ ﺎ ﱠد َﻳ َﺘ َﻤ ﺎ ﱡد. Begitu juga
fe’el-fee’el ini apabila kamu bina bagi maf’ul, umpama “ ” ُﻣ ﺪﱠ ُﻳ َﻤ ﺪﱡdan yang
sebandingnya, dan pada umpama “ ” َﻣ ﺪًاsebagai masdhar. Begitu juga apabila ia
berhubung dengan alif dhamir atau waunya atau ya’nya, umpama “ ” َﻣ ﺪﱠا- “ ” َﻣ ﺪﱡوا-
“” ُﻣﺪﱢى.
• dan tertegah, pada umpama “ُ ” َﻣ َﺪ ْدتَ“ ” َﻣ َﺪ َدﻧَﺎ“ ” َﻣ َﺪ ْدتhingga “ﻦ ” َﻣ َﺪ ْد ُﺗ ﱠ, dan “ن َ ” َﻣ َﺪ ْدdan
“َ ” َﻳ ْﻤ ُﺪ ْدنdan “َ ” َﺗ ْﻤ ُﺪ ْدنdan “َ ”َأ ْﻣ ُﺪ ْدنdan “َ”ﻻ َﺗ ْﻤ ُﺪ ْدن.
• dan harus, apabila masuk ‘amil jazam diatas fe’el wahid. Maka jika ianya
dikasrahkan ‘ain seperti “ ” َﻳ ِﻔ ﺮﱡatau difathahkannya seperti “ ” َﻳ َﻌ ﺾﱡmaka kamu
katakan “ ”ﻟ ﻢ َﻳ ِﻔ ﱠﺮdan “ﺾ ”ﻟ ﻢ َﻳ َﻌ ﱠdengan kasrah lamnya dan fathahnya, dan “”ﻟ ﻢ َﻳ ْﻔ ِﺮ ْر
dan “ﺾ ْ ﻀَ ”ﻟ ﻢ َﻳ ْﻌ. Begitu juga hukum “ﺸ ِﻌ ﱡﺮ َ ”ﻳ ْﻘdan “ﺤ َﻤ ﱡﺮ ْ ” َﻳdan “ﺤ َﻤ ﺎ ﱡر ْ ” َﻳ. Jika ‘ainnya
didhammahkan maka harus padanya baris-baris yang tiga serta idgham dan
rombak idgham. Kamu katakan “ّ ”ﻟﻢ َﻳ ُﻤﺪdengan baris-baris dhalnya, dan “ْ”ﻟﻢ َﻳ ْﻤ ُﺪد.
ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﺴﻡ.ﺩ ﺩ ﻤ ﻭﺍ،ﺩ ﺒﺤﺭﻜﺎﺕ ﺍﻟﺩﺍل ﻤ ﻭ،ﻀﺽ ﻋ ﺭ ﻭﺍ ﻭﺍ ﹾﻓ ﹺﺭ،ﺽ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻼﻡ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ ﻋ ﺭ ﻭ ﹶﻓ: ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﺍﻷﻤﺭ ﻓﺘﻘﻭل
.ﺭ ﻭ ﺼ
ﻤ ﹾﻨ ﺩ ﻜ ﻭ ﺩ ﻤ ﻤ ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل.ﺍ ﱞﺩﻤﻭ ﺕ ﻭ
ﺍ ﹲﻥ ﻤﺎﺩ
ﺩﺘﹶﺎ ﹺ ﺩ ﹲﺓ ﻤﺎ ﻥ ﻤﺎ
ﻭﻥ ﻤﺎﺩﺍ ﹺ ﻤﺎ ﱞﺩ ﻤﺎﺩ: ﺍﻟﻔﺎﻋل
31. Begitu juga hukum amar, maka kamu katakan “ ” َﻓﺮﱠdan “ﻋﺾﱠ َ ” dengan kasrah
lamnya dan fathahnya, dan “ْ ”ا ْﻓ ِﺮرdan “ْﻀ ﺾ َ ﻋ
ْ ”ا, dan “ّ ” َﻣ ﺪdengan baris-baris
dhalnya, dan “”ا ْﻣ ُﺪ ْد. Kamu katakan pada isim fa’el “ ”ﻣ ﺎ ﱞد- “ن ِ ”ﻣ ﺎدﱠا- “ن َ ”ﻣ ﺎدﱡو- “ ”ﻣ ﺎ ﱠد ٌة-
“ِ ”ﻣﺎ ﱠدﺗَﺎن- “ٌ ”ﻣﺎدﱠاتdan “” َﻣﻮَادﱞ. Isim maf’ulnya “ٌ” َﻣ ْﻤ ُﺪ ْود, seperti “ٌﺼ ْﻮر ُ ” َﻣ ْﻨ.
Mu’tal fa’
ﻭﺍﻷﻟﻑ ﺤﻴﻨﺌـﺫ. ﻭﺘﺴﻤﻰ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻤﺩ ﺍﻟﻠﻴﻥ. ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻷﻟﻑ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ. ﻓﻬﻭ ﻤﺎ ﺃﺤﺩ ﺃﺼﻭﻟﻪ ﺤﺭﻑ ﻋﻠﺔ. ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺘل،ﻓﺼل
ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻤﺜـﺎل ﻟﻤﻤﺎﺜﻠﺘـﻪ ﺍﻟﺼـﺤﻴﺢ ﻓـﻰ ﺍﺤﺘﻤﺎﻟـﻪ. ﺍﻷﻭل ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ. ﻭﺃﻨﻭﺍﻋﻪ ﺴﺒﻌﺔ.ﺘﻜﻭﻥ ﻤﻨﻘﻠﺒﺔ ﻋﻥ ﻭﺍﻭ ﺃﻭ ﻴﺎﺀ
.ﺍﻟﺤﺭﻜﺎﺕ
32. Fasal pada mu’tal. Maka ia adalah fe’el yang satu daripada huruf-huruf
asalnya huruf ‘illat. Ianya wau dan alif dan ya’. Dinamakan ia huruf mad dan liin.
Alif ketika itu dibalikkan dari wau atau ya’. Bagai-bagainya tujuh. Yang
pertamanya mu’tal fa’, dipanggil ia mithal kerana ia menyamai fe’el sahih pada
bahawa ia menanggung baris.
. ﻭﺘﺴﻠﻡ ﻓﻰ ﺴﺎﺌﺭ ﺘﺼـﺎﺭﻴﻔﻪ.ﻌﻠﹶﺔ ﻓ ﻭﻤﻥ ﻤﺼﺩﺭﻩ ﺍﻟﺫﻯ ﻋﻠﻰ،ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ
ُ ﻌ ﻴ ﹾﻔ ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﺘﺤﺫﻑ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﺍﻟﺫﻯ ﻋﻠﻰ
ﻓﺎﺫﺍ ﺃﺯﻴﻠﺕ ﻜﺴـﺭﺓ ﻤـﺎ ﺒﻌـﺩﻫﺎ. ﹶﻘﺔﹰﻕ ﻤ
ﻤ ﹸ ﻴ ﻕ
ﹶﻤ ﻭﻜﺫﺍﻟﻙ ﻭ.ﺩ ﻌ ﺩ ﻻ ﹶﺘ ﻋ
ﺩ ﻭ ﻋ
ﻭ ﻤ ﺩ ﻭﺫﺍﻙ ﻋ
ﺍ ﻓﻬﻭ ﻭﺍﻋﺩ
ﻭ ﺩ ﹰﺓ ﻭ ﻋ
ﺩ ﻌ ﻴ ﺩ ﻋ
ﻭ : ﺘﻘﻭل
ﻓـﺎﻥ. ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ.ل
ْﺠ
ﻴ ﺍ ل
ُﺠ
ﻭ ﻴ ل
َ ﺠﹺ ﻜﻭ،ل ﺒﺎﻟﻔﺘﺢ ﻭﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﻴﻔﻌ.ﺩ ﻋ
ﻭ ﻴ ﻟﻡ: ﻨﺤﻭ،ﺃﻋﻴﺩﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ
. ﻭﺘﻜﺘﺏ ﺒﺎﻟﻴﺎﺀ،ْﺠل ﻴ ﺍ ﺩ ﻴﺎ ﺯﻴ: ﺘﻘﻭل.ﺍﻨﻀﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻋﺎﺩﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ
33. Adapun wau maka ia dihazafkan dari mudhari’ yang diatas wazan “ ﻞ ُ ” َﻳ ْﻔ ِﻌ
dengan kasrah ‘ainnya dan dari masdharnya yang diatas wazan “” ِﻓ ْﻌَﻠ ﺔ. Ianya
selamat pada sekelian tasrif-tasrifannya. Kamu katakan “ ﻓﻬ ﻮ- ﻋ ﺪًا ْ و َو- ﻋ َﺪ ًة
ِ - َﻳ ِﻌ ُﺪ- ﻋ َﺪ َ َو
ﻻ َﺗ ِﻌ ْﺪ- ﻋ ْﺪ
ِ - ﻋ ْﻮ ٌد
ُ وذاك َﻣ ْﻮ- ﻋ ٌﺪ
ِ ”وا. Begitu juga “ ِﻣ َﻘ ًﺔ- ﻖ ُ َﻳ ِﻤ- ﻖ
َ ” َو ِﻣ. Maka apabila dihilangkan
kasrah huruf selepasnya dikembalikan waunya umpama “ﻋ ْﺪ َ ”ﻟ ﻢ ُﻳ ْﻮ. Sabit ia pada
“ ”ﻳﻔ َﻌ ﻞdengan fathah seperti “ﻞ ْ ﺠ
َ ِا ْﻳ- ﻞ
ُ ﺟ
َ َﻳ ْﻮ- ﻞ
َ ﺟ
ِ ” َو. Dibalikkan wau itu kepada ya’
kerana sukunnya dan kasrah huruf sebelumnya. Maka jika huruf sebelumnya
berbaris dhammah kembalilah wau itu, kamu katakan “ﻞ َ ”ﻳ ﺎ زﻳ ُﺪ ا ْﻳ3, dan ditulis ia
ْ ﺠ
dengan rupa ya’.
3
. dilafazkan ia dengan wau kerana hilang kasrah huruf sebelumnya kerana hamzah gugur pada pertengahan.
ﻷﻨﻬﺎ ﻓـﻰ ﺍﻷﺼـل،ﺩﻉ ﻴ ﻊ ﻭ ﻴ ﹶﻘ ﻊ ﻭ ﻀ
ﻴ ﻊ ﻭ ﺴ
ﻴ ﻁُﺄ ﻭ
ﻴ ﹶ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻤﻥ.ﻪﻭﺠ ﻪ ﻻ ﹶﺘﻭﺠ ﻪ َﺃ ﺠ
ﻭ ﻴ ﻪ ﺠ
ﻭ ل ﺒﺎﻟﻀﻡ ﻜﻭﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﻴﻔﻌ
،ـ ﹶﺫﺭﻉ ﻭﻴ
ﺩ ـ ﻭﺃﻤﺎﺘﻭﺍ ﻤﺎﻀﻰ ﻴ.ﻉ
ﺩ ﻴ ﻟﻜﻭﻨﻪ ﻓﻰ ﻤﻌﻨﻰ ﹶﺫﺭ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﻤﻥ ﻴ. ﻓﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻟﺤﺭﻑ ﺍﻟﺤﻠﻕ،ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥﻋﻠﻰ ﻴﻔﻌ
.ل ﻋﻠﻰ ﺃﻨﻪ ﻭﺍﻭ ٌ ﻑ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﺩﻟﻴ ﺤ ﹾﺫ ﹸ
ﻓ
34. Sabit wau pada “ ”ﻳﻔ ُﻌ ﻞdengan dhammah seperti “ﺟ َﻪ ُ ﺟ ُﻪ“ ” َو
ُ ﺟ ﻪ“ ” َﻳ ْﻮ
َ ﺟ ﻪ“ ”َأ ْوُ ”ﻻ َﺗ ْﻮ.
Dihazafkan wau dari “ﻄ ُﺄ َ ” َﻳdan “ﺴ ُﻊ
َ ” َﻳdan “ﻀ ُﻊ َ ” َﻳdan “ ” َﻳ َﻘ ُﻊdan “ع ُ ” َﻳ َﺪ, kerana ia pada
asalnya adalah diatas “ ”ﻳﻔ ِﻌ ﻞdengan kasrah ‘ainnya, maka difathahkan ‘ainnya
kerana huruf halkum. Dihazafkan wau dari “ ” َﻳ َﺬ َرkerana keadaannya pada makna
“ع
ُ ” َﻳ َﺪ. Mereka mematikan madhi “ع ُ ” َﻳ َﺪdan “” َﻳ َﺬ ُر,4 maka hazaf fa’nya adalah dalil
diatas bahawa ianya wau.
ﺭ ﻓﻬﻭ ﺴ ﻭ ﻴ ﺭ ﺴ
ﻴ ﺃ: ل ﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻲ
َ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ َﺃ ﹾﻓﻌ.ﺱ ﻴ َﺌ ﻴ ﺱ
ﻴ ِﺌ ﺭ ﻭ ﺴ
ﻴ ﻴ ﺭ ﺴ
ﻴ ﻥ ﻭ
ﻤ ﻴ ﻴ ﻥ
ﻤ ﻴ : ﻨﺤﻭ،ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﺘﺜﺒﺕ ﻋﻠﻰ ﻜل ﺤﺎل
ﻭﻴﻘﺎل.ﺭ ﺴ
ﻤ ﱠﺘ ﺭ ﻓﻬﻭ ﺴ
ﻴ ﱠﺘ ﺭ ﺴ
ﻭﺍ ﱠﺘ،ﻌﺩ ﻤ ﱠﺘ ﺩ ﻓﻬﻭ ﻌ ﻴ ﱠﺘ ﺩ ﻌ ﺍ ﱠﺘ ل ﻤﻨﻬﻤﺎ
َ ﻭﻓﻰ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ. ﺒﻘﻠﺏ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻭﺍ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺍﻨﻀﻤﺎﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ،ﺴﺭ
ﻭ ﻤ
ﻭﺘﻘﻭل ﻓـﻰ.ﺽ
ﻌ ﻴ ﺽ
ﻋ
ﺩ ﺤﻜﻡ ﻭ ﻴ ﺩ ﻭ ﻭﺤﻜﻡ.ﺭ ﻓﻴﻪ ﺴ
ﺭ ﻭﻫﺫﺍ ﻤﻜﺎﻥ ﻤﻭ ﹶﺘ ﺴ
ﻭ ﹶﺘ ﻤ ﺭ ﻓﻬﻭ ﺴ
ﺎ ﹶﺘ ﻴﺭ ﹶﺘﺴﻴﺩ ﺍ ﻌ ﻭ ﹶﺘ ﻤ ﺩ ﻓﻬﻭ ﻌ ﺎ ﹶﺘ ﻴﺩﻴ ﹶﺘﻌ ﺍ:
.ﺽ ﻀ ﻋ ﺩ ﻜﺎ ﺩ ﻴ ﺍﻷﻤﺭ ﺇ
35. Adapun ya’ maka ia sabit diatas setiap keadaan, umpama “ﻦ ُ َﻳ ْﻴ ُﻤ- ﻦَ ” َﻳ ُﻤdan
“ﺴ ُﺮ َ َﻳ ْﻴ- ﺴ َﺮ
َ ” َﻳdan “ﺲ ُ َﻳ ْﻴ َﺌ- ﺲ َ ” َﻳ ِﺌ. Kamu katakan pada “ﻞ َ ”َأ ْﻓ َﻌdari mu’tal ya’ : “ - ﺳ ُﺮ ِ ُﻳ ْﻮ- ﺴ َﺮَ أ ْﻳ
ﺳ ٌﺮ ِ ”ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻮdengan membalikkan ya’nya kepada wau kerana sukunnya dan berbaris
dhammah huruf sebelumnya. Dan pada “ﻞ َ ”ا ْﻓ َﺘ َﻌdaripada keduanya : “ ﻓﻬ ﻮ- َﻳ ﱠﺘ ِﻌ ُﺪ- ِا ﱠﺗ َﻌ َﺪ
” ُﻣ ﱠﺘ ِﻌ ٌﺪdan “ﺴ ٌﺮ ِ ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ﱠﺘ- ﺴ ُﺮ ِ َﻳ ﱠﺘ- ﺴ َﺮ
َ ”ا ﱠﺗ. Dikatakan : “ ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻮ َﺗ ِﻌ ٌﺪ- ﻳَﺎ َﺗ ِﻌ ُﺪ- ﻓﻬ ﻮ “ ”ِا ْﻳ َﺘ َﻌ َﺪ- ﺴ ُﺮ ِ ﻳَﺎ َﺗ- ﺴ َﺮَ ِا َﻳ َﺘ
ﺴ ٌﺮ ِ ” ُﻣ ْﻮ َﺗ. Hukum “ َﻳ َﻮ ﱡد- ” َو ﱠدadalah hukum “ﺾ َﻳ َﻌ ﱡ- ﺾ ﻋ ﱠ َ ”. Kamu katakan pada amarnya
“ْ ”إ ْﻳ َﺪدseperti “ْﻀﺾ َ ﻋْ ”ا.
Mu’tal ‘ain
ﻓـﺎﻟﻤﺠﺭﺩ. ﻟﻜﻭﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺤﺭﻑ ﺇﺫﺍ ﺃﺨﺒﺭﺕ ﻋﻥ ﻨﻔﺴـﻙ،ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻷﺠﻭﻑ ﻭﺫﻭ ﺍﻟﺜﻼﺜﺔ
.ﻉ
ﺎﻥ ﻭﺒ
ﺎ ﺼ: ﻨﺤﻭ، ﺴﻭﺍﺀ ﻜﺎﻥ ﻭﺍﻭﺍ ﺃﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ،ﺘﻘﻠﺏ ﻋﻴﻨﻪ ﺃﻟﻔﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ
36. Yang keduanya adalah mu’tal ‘ain. Dipanggi ia “ajwaf” dan “zu thalathah”
kerana keadaan madhinya tiga huruf apabila kamu khabarkan dari diri kamu.
Maka yang mujarrad dibalikkan ‘ainnya kepada alif pada madhi, samaada ianya
wau atau ya’ kerana ia berbaris dan berbaris fathah huruf sebelumnya, umpama
“ﺎﻥ ”ﺼdan “ﺎﻉ”ﺒ.
.ل ﺩﻻﻟﺔ ﻋﻠﻴﻬﻤـﺎ
َ ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ﺇﻟﻰ ﹶﻓﻌ،َﻌل ﻓﺎﻥ ﺍﺘﺼل ﺒﻪ ﻀﻤﻴﺭ ﺍﻟﻤﺘﻜﻠﻡ ﺃﻭ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺏ ﺃﻭ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻨﻘل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ ﺇﻟﻰ ﹶﻓ
ﻥ
ﺎ ﺼ: ﻓﺘﻘﻭل. ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻻﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ، ﻭﻨﻘﻠﺕ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻭﺍﻟﻜﺴﺭﺓ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻔﺎﺀ.ل ﺍﺫﺍ ﻜﺎﻨﺎ ﺃﺼﻠﻴﻴﻥل ﻭﻻ ﻓﻌﻭﻟﻡ ﻴﻐﻴﺭ ﻓﻌ
ﻋﺘﹶـﺎ
ﺎﺕ ﺒ
ﻋ ﹾ
ﺎﻋﻭﺍ ﺒ
ﺎﺎ ﺒﺎﻋﻉ ﺒ
ﺎ ﻭﺒ،ﺼﻨﱠﺎ
ﺼ ﹾﻨﺕﹸ
ﺼ ﹾﻨ ﹸﺘﻥ
ﺼ ﹾﻨﺘﹸﻤﺎ
ﺕ
ﺼ ﹾﻨ
ﻡ ﺼ ﹾﻨ ﹸﺘ
ﺎﺼ ﹾﻨ ﹸﺘﻤ
ﺕ
ﺼ ﹾﻨ ﹶ
ﺼﻥ
ﺕ ﺼﺎﻨﹶﺘﺎ
ﺎ ﹶﻨ ﹾﺎﻨﹸﻭﺍ ﺼﺎﻨﹶﺎ ﺼﺼ
.ﻌﻨﹶﺎ ﺕ ﹺﺒ
ﻌ ﹸ ﹺﺒﻌ ﹸﺘﻥ ﺎ ﹺﺒﻌ ﹸﺘﻤ ﺕ ﹺﺒ
ﻌ ﻡ ﹺﺒ ﻌ ﹸﺘ ﺎ ﹺﺒﻌ ﹸﺘﻤ ﺕ ﹺﺒ
ﻌ ﹶ ﻥ ﺒﹺ ﻌ ﹺﺒ
37. Maka jika berhubung dengannya (mabni lil fa’el) oleh dhamir mutakallim
atau mukhatab atau jamak muannath dipindahkan yang mu’tal wau kepada “ﻞ َ ” َﻓ ُﻌ
5
dan daripada mu’tal ya’ kepada “ﻞ َ ” َﻓ ِﻌkerana dilalah diatas keduanya . Tidak
diubah “ ”ﻓ ُﻌ ﻞdan tidak “ ”ﻓ ِﻌ ﻞapabila kedua dhammah dan kasrahnya asal.
Dipindahkan dhammah dan kasrah kepada fa’ dan dihazafkan ‘ainnya kerana
bertemu dua yang mati. Maka kamu katakan “ ﺖ َ ﺻ ْﻨ
ُ -ﻦ ﺻ ﱠ ُ - ﺻ ﺎﻧَﺘﺎ- ﺖ ْ ﺻَﺎ َﻧ- ﺻَﺎﻧُﻮا- ﺻَﺎﻧَﺎ
ﺻﻨﱠﺎ
ُ -ﺖ ُ ﺻ ْﻨ
ُ - ﺻ ْﻨ ُﺘﻦﱠ ُ - ﺻ ْﻨﺘُﻤﺎ ُ -ﺖ ِ ﺻ ْﻨ
ُ - ﺻ ْﻨ ُﺘ ْﻢ ُ - ﺻ ْﻨ ُﺘﻤَﺎ ُ ” dan “ ﺖ
َ ِﺑ ْﻌ- ﻦَ ِﺑ ْﻌ- ﻋﺘَﺎَ ﺑَﺎ- ﺖ ْ ﻋَ ﺑَﺎ- ﺑَﺎﻋُﻮا- ﺑَﺎﻋَﺎ- ع َ ﺑَﺎ
ِﺑ ْﻌﻨَﺎ- ﺖ
ُ ِﺑ ْﻌ- ِﺑ ْﻌ ُﺘﻦﱠ- ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ- ﺖ
ِ ِﺑ ْﻌ- ِﺑ ْﻌ ُﺘ ْﻢ- ِﺑ ْﻌ ُﺘﻤَﺎ-”.
4
. iaitu tidak menggunakannya dan menyebutnya maka tidak didengari ia dari mereka.
5
. iaitu supaya dhammah fa’ fe’el menunjuk keatas wau yang dihazafkan dan kasrahnya keatas ya’ yang
dihazafkan.
ﺼ ﻴﻥ ،ﻭﺍﻋﻼﻟﻪ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻭﺍﻟﻘﻠﺏ ،ﻭ ﹺﺒ ﻴﻊ ،ﻭﺍﻋﻼﻟﻪ ﺒﺎﻟﻨﻘـل ﻓﻘـﻁ ،ﻭﻓـﻰ
ﻭﺇﺫﺍ ﺒﻨﻴﺘﻪ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻜﺴﺭﺕ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻤﻥ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ .ﻓﻘﻠﺕ :
ﺏ ﻭﺇﻋﻼﻟﻬﻤﺎ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻭﺍﻟﻘﻠﺏ. ﻑ ﻭ ﻴﻬﺎ
ﻥ ﻭ ﻴ ﹺﺒ ﻴﻊ ،ﻭﺍﻋﻼﻟﻬﻤﺎ ﺒﺎﻟﻨﻘل ﻓﻘﻁ ،ﻭ ﻴﺨﹶﺎ ﹸ
ﺼ ﻭ
ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻴ
38. Apabila kamu bina ia untuk maf’ul kamu kasrahkan fa’nya dari semua
ﺻ ْﻴﻦَ“ tasrifannya. Maka kamu katakan ِ ”, i’lalnya dengan pindah baris dan
ِ ” dan i’lalnya dengan pindah baris sahaja, dan padaﺑ ْﻴ َﻊ“ membalikkan huruf, dan
ن“ ’mudhari ﺼ ْﻮ ُ
ف“ َ ”, i’lal keduanya dengan pindah baris sahaja, danﻳ ِﺒ ْﻴ ُﻊ“ َ ” danﻳ ُ ﺨﺎ ُ” َﻳ َ
َ ”, dan i’lal keduanya dengan pindah baris dan membalikkan huruf.ﻳﻬَﺎبُ“ dan
ﻥ ﻟﻡ ﻴﺼـ ﻭﻨﹶﺎ ﻟـﻡﺼﻭﻴﺩﺨل ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻓﺘﺴﻘﻁ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﺍﺫﺍ ﺴﻜﻥ ﻤﺎ ﺒﻌﺩﻩ ،ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺇﺫﺍ ﺘﺤﺭﻙ ﻤﺎ ﺒﻌﺩﻩ ﺘﻘﻭل :ﻟﻡ ﻴ
ﻥ.
ﻥ ﻟـﻡ ﹶﻨﺼـ
ﺼ
ﺼﻥ ﻟﻡ ﺃ
ﺼ ﻭﻨﻰ ﻟﻡ ﺘﺼﻭﻨﺎ ﻟﻡ ﺘ
ﺼ ﻭﻨﹸﻭﺍ ﻟﻡ ﹶﺘ
ﺼﻭﻨﺎ ﻟﻡ ﹶﺘ
ﻥ ﻟﻡ ﺘ
ﺼ
ﺼﻥ ﻟﻡ ﺘ
ﻥ ﻟﻡ ﺘﺼﻭﻨﺎ ﻟﻡ ﻴ
ﺼ
ﺼ ﻭﻨﹸﻭﺍ ﻟﻡ ﹶﺘ
ﻴ
ﻥ.
ﺼ ﻭﻨﹶﺎ ﺼـ ﻭﻨﹸﻭﺍ ﺼـ ﻭﻨﻰ ﺼـ ﻭﻨﹶﺎ ﺼـ
ﻥ
ﺼ
ﻑ ﻟﻡ ﻴﺨﺎﻓﺎ .ﻭﻗﺱ ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻷﻤﺭ ،ﻨﺤﻭ :
ﺨ ﹾ
ﻭﻫﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﻟﻡ ﻴ ﹺﺒ ﻊ ﻟﻡ ﻴ ﹺﺒ ﻴﻌﺎ ﻭﻟﻡ ﻴ ﹶ
ﻑ
ﻥ ﺼﻭ ﻨﻥ ،ﻭ ﹺﺒ ﻊ ﺒ ﻴﻌﺎ ﺒ ﻴﻌﻭﺍ ﺒ ﻴﻌﻰ ﺒﻴﻌﺎ ﹺﺒ ﻌﻥ ،ﻭﺨﹶـ ﹾ
ﻥ ﺼﻭ ﹸﻨ
ﺼﻨﱠﺎﻥ ،ﻭﺼﻭ ﹶﻨ
ﻥ
ﻥ ﺼﻭﻨﹶﺎ
ﻥ ﺼﻭ ﹸﻨﻥ ﺼﻭ ﻨ
ﻥ ﺼﻭﻨﹶﺎ
ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺼﻭ ﹶﻨ
ﻥ. ﻥ ﻭﺨﺎ ﹶﻓ ﺨ ﹾﻔﻥ .ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﻭﺒﻴ ﻌ ﺨﹶﺎﻓﹶﺎ ﺨﹶﺎﻓﹸﻭﺍ ﺨﹶﺎﻓﻰ ﺨﹶﺎﻓﹶﺎ ﹶ
39. Masuk ‘amil jazam diatas mudhari’ (mu’tal ‘ain) maka ia menguggurkan ain
fe’elnya apabila huruf selepasnya mati, dan sabit ia apabila huruf selepasnya
ﻦ berbaris. Kamu katakan “ - ﺼ ْ
ﺼﻦﱠ -ﻟﻢ ﺗ ُﻦ -ﻟﻢ ﺗﺼﻮﻧﺎ -ﻟﻢ َﻳ ُ ﺼْ
ﺼ ْﻮﻧُﻮا -ﻟﻢ َﺗ ُ ﺼ ْﻮﻧَﺎ -ﻟﻢ ﻳ ُ
ﻦ -ﻟﻢ ﻳ ُﺼْﻟﻢ ﻳ ُ
ﻦ
ﺼ ْ ﻦ -ﻟﻢ َﻧ ُ ﺻْ
ﺼﻦﱠ -ﻟﻢ أ ُ ﺼ ْﻮﻧِﻰ -ﻟﻢ ﺗﺼﻮﻧﺎ -ﻟﻢ ﺗ ُ ﺼ ْﻮﻧُﻮا -ﻟﻢ َﺗ ُ ﺼﻮْﻧﺎ -ﻟﻢ َﺗ ُ ﻟ ﻢ َﻳ ِﺒ ْﻊ ”. Beginilah kias “ -ﻟﻢ ﺗ ُ
ﻒ -ﻟ ﻢ ﻳَﺨﺎﻓ ﺎ“ ” danﻟ ﻢ َﻳ ِﺒ ْﻴ َﻌ ﺎ ﺨ ْ ﺻ ْﻮﻧَﺎ ”. Kiaskanlah diatasnya amarnya, umpama “ -ﻟ ﻢ َﻳ َ ﻦُ - ﺻ ُْ
ﻦ
ﺻﱠ ﺻ ْﻮﻧَﺎ ِ - ﺻ ْﻮﻧِﻰ ُ -ﺻ ْﻮﻧُﻮا ُ - ن ُ ”, dan dengan nun ta’kid “ - ﻦ -ﺻﻮﻧَﺎ ﱢ ن -ﺻﻮ ُﻧﻦﱠ -ﺻﻮ ِﻧ ﱠ ﻦ -ﺻﻮﻧَﺎ ﱢﺻﻮ َﻧ ﱠ
ن
ﺻﻨﱠﺎ ﱢ ﻦ“ ُ ” dan ﻦ -ﺻ ﻮ ِﻧ ْ ﻦ -ﺻ ﻮ ُﻧ ْ ﻦ“ ”, danﺻﻮ َﻧ ْ ﻒ -ﺧَﺎ َﻓ ﺎ ِ ” dan “ -ﺑ ْﻊ -ﺑ ْﻴ َﻌ ﺎ -ﺑ ْﻴ ُﻌ ﻮا -ﺑ ْﻴ ِﻌ ﻰ -ﺑﻴْﻌ ﺎ ِ -ﺑ ْﻌ َﺧ ْ َ
ﻦ
ﺧ ْﻔ َ”.ﺧﺎ َﻓﻦﱠ“ ” danﺑﻴ َﻌﻦﱠ“ ”, dan dengan ta’kidﺧَﺎﻓُﻮا -ﺧَﺎﻓِﻰ -ﺧَﺎﻓَﺎ َ -
ﺴﺘﻘﺎ ﻤﺔﹰ ،ﻭﻨﺤﻭ :ﺍ ﹾﻨﻘﹶـﺎﺩ ﺴﺘﹶﻘ ﻴ ﻡ ﺍ
ﺴﺘﹶﻘﺎﻡ ﻴ
ﺏ ﺍﺠﺎ ﺒﺔﹰ ،ﻭﻨﺤﻭ :ﺍ
ﻭﻤﺯﻴﺩ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﻻ ﻴﻌﺘل ﻤﻨﻪ ﺇﻻ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺒﻨﻴﺔ .ﻭﻫﻰ ﻨﺤﻭ :ﺃﺠﺎﺏ ﻴﺠﻴ
ﺨﺘﹶﺎ ﺭ .ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻬـﺎ
ﺨ ﺘ ﻴ ﺭ ﻴ ﹾ
ﺴﺘﹶﻘﺎ ﻡ ﻭﺍ ﹾ
ﺴ ﹸﺘ ﻘ ﻴ ﻡ ﻴ
ﺏ ﻭﺍ
ﺏ ﻴﺠﺎ
ﺠ ﻴ
ﺨﺘﻴﺎﺭﺍ .ﻭﺍﺫﺍ ﺒﻨﻴﺕ ﻟﻠﻤﻔﻌﻭل ﻗﻠﺕ ُ :ﺃ ﹺ
ﻴﻨﹾﻘﺎ ﺩ ﺍ ﹾﻨﻘﻴﺎﺩﺍ ﻭﺍﺨﹾﺘﺎ ﺭ ﻴﺨﹾﺘﺎ ﺭ ﺍ ﹾ
ﻥ ﻭﺴـﺎ ﻴ ﺭ
ﻥ ﻭﺘﹶـ ﺯ ﻴ
ل ﻭﺯﻴـ
ل ﻭ ﹶﺘﻘﹶﺎﻭَ
ل ﻭﺘ ﹶﻘ ﻭ َ
ل ﻭﻗﹶﺎﻭَ
ﺨﺘﹶﺎﺭﺍ .ﻭﻴﺼﺢ ﻨﺤﻭ :ﹶﻗ ﻭ َ
ﺨ ﹶﺘ ﺭ ﺍ ﹾ
ﺴ ﹶﺘ ﻘ ﻴﻤﺎ ﻭﹶﺍ ﹾﻨ ﹶﻘ ﺩ ﺍ ﹾﻨﻘﹶﺎﺩﺍ ﻭﺍ ﹾ
ﺴ ﹶﺘ ﻘ ﻡ ﺍ
ﺠ ﻴﺒﺎ ﻭﺍ
ﺏ َﺃ ﹺ
ﺠ
َﺃ ﹺ
ﺴ ﻭ ﺩ ﻭﺍ ﺒ ﻴﺽ ،ﻭﺴﺎﺌﺭ ﺘﺼﺎﺭﻴﻔﻬﺎ. ﻭ ﹶﺘﺴﺎ ﻴ ﺭ ﻭﺍ
40. Thulathi mazid tidak dii’lalkan daripadanya melainkan empat binaan. Ianya
ﺐ ِ -اﺟﺎ َﺑ ًﺔ“ umpama ﺳ ﺘِﻘﺎ َﻣ ًﺔ“ ” dan umpamaأﺟ ﺎب -ﻳُﺠﻴ ُ ﺴ ﺘَﻘ ْﻴ ُﻢ ِ -ا ْ
ﺳ ﺘَﻘﺎ َم َ -ﻳ ْ
ا ْﻧ َﻘ ﺎ َد ِ” dan umpama “ -ا ْ
ﺧﺘِﻴ ﺎرًا“ َ ” danﻳﻨْﻘ ﺎ ُد -ا ْﻧﻘِﻴ ﺎدًا ”. Apabila kamu bina untuk maf’ul kamu katakanاﺧْﺘ ﺎ َر َ -ﻳﺨْﺘ ﺎ ُر -ا ْ
ب“ﺐ -ﻳُﺠﺎ ُ ﺟ ْﻴ َ ﺴﺘَﻘﺎ ُم“ ُ” danأ ِ ﺳ ُﺘ ِﻘ ْﻴ َﻢ ُ -ﻳ ْ
ﺨﺘَﺎ ُر“ ” danا ْ ﺧ ِﺘ ْﻴ َﺮ ُ -ﻳ ْ
ﺟ ْﻴ َﺒ ﺎ“ ”. Amar darinyaا ْ ﺐ َ -أ ِ
ﺟ ْ
ﺳ َﺘ ِﻘ ْﻢ َ” dan “ -أ ِ
اْ
ﺳ َﺘ ِﻘ ْﻴﻤَﺎ
ﺧﺘَﺎرَا“ َ” danا ْﻧ َﻘ ْﺪ -ا ْﻧﻘَﺎدَا“ ” danا ْ ﺧ َﺘ ْﺮ -ا ْ
”ﺗ َﻘ ﱠﻮلَ“ ” danﻗَﺎ َولَ“ َ ” danﻗ ﱠﻮلَ“ ”. Sahih oleh umpamaا ْ
ل“ dan ﻦ“ َ ” danﺗ َﻘ ﺎ َو َ ﻦ“ ” danز ﱠﻳ َ ﺴ ﺎ َﻳ َﺮ“ ” danﺳ ﺎ َﻳ َﺮ“ َ ” danﺗ َﺰ ﱠﻳ َ ﺳ َﻮ ﱠد“ َ ” danﺗ َ ﺾ“ ” danا ْ ” danا ْﺑ َﻴ ﱠ
sekelian tasrif-tasrifnya.
ﺴ ﹶﺘﻘ ﻴﻡﹴ ﻭ ﻤ ﹾﻨﻘﹶـﺎﺩﺏ ﻭ ﻤ
ﺠ ﻴ ﹴ
ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﻬﻤﺯﺓ ﻜﺼﺎﺌِﻥ ﻭﺒﺎﺌِﻊ ،ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻴﻌﺘل ﺒﻤﺎ ﺍﻋﺘل ﺒﻪ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ،ﻜ ﻤ ﹺ
ﻥ ﻭ ﻤ ﹺﺒ ﻴ ﹴﻊ .ﻭﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻑ ﻭﺍﻭ ﻤﻔﻌﻭل ﻋﻨﺩ ﺴﺒﻭﻴﻪ ،ﻭﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﻋﻨﺩ
ﺼ ﻭ ﹴ
ﺨﺘﹶﺎ ﹴﺭ .ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﺤﺫﻑ ،ﻜ ﻤ
ﻭ ﻤ ﹾ
ﺴ ﹶﺘﻘﹶﺎ ﹴﻡ
ﺏ ﻭ ﻤ
ﺃﺒﻰ ﺍﻟﺤﺴﻥ ﺍﻷﺨﻔﺵ .ﻭﺒﻨﻭ ﺘﻤﻴﻡ ﻴﺜﺒﺘﻭﻥ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﻴﻘﻭﻟﻭﻥ :ﻤ ﺒ ﻴ ﻭﻉ ،ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻴﻌﺘل ﺒﺎﻟﻘﻠﺏ ،ﺇﻥ ﺍﻋﺘل ﻓﻌﻠﻪ ﻜ ﻤﺠﺎ ﹴ
ﺨﺘﹶﺎ ﹴﺭ.
ﻭ ﻤ ﹾﻨﻘﹶﺎ ﺩ ﻭ ﻤ ﹾ
41. ” danﺻ ﺎﺋِﻦ“ Isim fa’el daripada fe’el mujarrad beri’lal dengan hamzah seperti
”, dan daripada fe’el mazid fih beri’lal dengan apa yang beri’lal mudhari’nyaﺑ ﺎﺋِﻊ“
ﺐ“ seperti ﺠ ْﻴ ٍ
ﺴ َﺘ ِﻘ ْﻴ ٍﻢ“ ُ ” danﻣ ِ
ﺨ َﺘ ﺎ ٍر“ ُ ” danﻣ ْﻨ َﻘ ﺎ ٍد“ ُ ” danﻣ ْ
ُ ”. Isim maf’ul dari fe’el mujarradﻣ ْ
ن“ dii’lalkan dengan hazaf seperti ﺼ ْﻮ ٍ َ ”. Yang dihazafkan itu adalah wauﻣ ِﺒ ْﻴ ٍﻊ“ َ ” danﻣ ُ
maf’ul disisi Sibawaih dan ‘ain fe’el disisi Abu Hasan Akhfas. Bani Tamim
ع“ mensabitkan ya’nya maka mereka katakan َ ”. Sementara daripada mazidﻣ ْﺒ ُﻴ ْﻮ ٌ
ب“ beri’lal dengan membalikkan huruf jika fe’elnya beri’lal seperti ﺠﺎ ٍ
ﺴ َﺘﻘَﺎ ٍم“ َ ” danﻣ َ
” ُﻣ ْ
ﺨﺘَﺎرٍ“ ُ ” danﻣ ْﻨﻘَﺎدٍ“ dan ُ ”.ﻣ ْ
Mu’tal Lam
ﺍﻟﻘﺴﻡ ﺍﻟﺜﺎﻟﺙ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻼﻡ ،ﻭﻴﻘﺎل ﻟﻪ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﻭﺫﻭ ﺍﻷﺭﺒﻌﺔ ﻟﻜﻭﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤﺭﻑ ﺇﺫﺍ ﺃﺨﺒﺭﺕ ﻋﻥ ﻨﻔﺴﻙ .ﻭﺘﻘﻠـﺏ
ﻋﻁﹶﻰ
ﻋﺼﺎ ﻭ ﺭﺤﻰ .ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﺯﺍﺌﺩ ﻋﻠـﻰ ﺜﻼﺜـﻰ ﻜـﹶﺎ
ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺃﻟﻔﺎ ﺇﺫﺍ ﺘﺤﺭﻜﺘﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ ،ﻜ ﹶﻐﺯﺍ ﻭ ﺭﻤﻰ ﻭ
ﺴ ﹶﺘ ﹾﻘﺼﻰ ،ﻭﺍﺫﺍ ﻟﻡ ﻴﺴﻤﻰ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻜﻘﻭﻟﻙ ﺴ ﹶﺘ ﹾﻘﺼﻰ) ،ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻨﻪ( ﻜﺎﻟ ﻤ ﻌﻁﻰ ﻭﺍﻟ ﻤ ﹾ
ﺸ ﹶﺘﺭﻯ ﻭﺍﻟ ﻤ ﺸ ﹶﺘﺭﻯ ﻭﺍ
ﻭﺍ ﹾ
:ﻴ ﹾﻐﺯﻯ ﻭ ﻴ ﻌﻁﹶﻰ ﻭ ﻴ ﺭﻤﻰ.
42. Bahagian ketiga adalah mu’tal lam. Ianya dipanggil “naqis” dan “zul
arba’ah” kerana keadaan madhinya diatas empat huruf apabila kamu khabarkan
dari diri kamu. Dibalikkan wau dan ya’nya kepada alif apabila keduanya berbaris
ﻏ ﺰَا“ dan berbaris fathah huruf sebelum keduanya, seperti ﺼ ﺎ“ َ ” danر َﻣ ﻰ“ َ ” dan ﻋ َ ”َ
ﺣ ﻰ“ dan ﻄ ﻰ“ َ ”. Begitu juga fe’el yang lebih diatas tiga huruf sepertiر َ ﻋَ
ﺷ َﺘﺮَى“ َ” danا ْ ”ا ْ
ﺼ ﻰ“ dan ﺳ َﺘ ْﻘ َ
ﻄ ﻰ“ ”, dan isim, maf’ul darinya sepertiا ْ ﺸ َﺘﺮَى“ ” danاﻟ ُﻤ ْﻌ ِ
ﺼ ﻰ“ ” danاﻟ ُﻤ ْ ﺴ َﺘ ْﻘ َ
”,اﻟ ُﻤ ْ
ُ ” danﻳ ْﻐ َﺰى“ dan apabila tidak disebutkan fa’el dari mudhari’ seperti kata kamu
ُ ”.ﻳ ْﺮﻣَﻰ“ ُ ” danﻳ ْﻌﻄَﻰ“
ﺕ ﹶﻓﻌﹶﻠﺘﹶﺎ ،ﺍﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ .ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺍﻟـﻼﻡ ﺍﻟﻔﻌـل ﻓـﻰ
ﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻓﺘﺤﺫﻑ ﺍﻟﻼﻡ ﻤﻨﻪ ﻓﻰ ﻤﺜﺎل ﹶﻓ ﻌﻠﹸﻭﺍ ﻤﻁﻠﻘﺎ ﻭﻓﻰ ﻤﺜﺎل ﹶﻓﻌﹶﻠ ﹾ
ﻏﺯ ﻭﻨﹶﺎ ،ﻭ ﺭﻤﻰ
ﺕ ﹶ
ﻏ ﺯ ﻭ ﹸ
ﻏ ﺯ ﻭ ﹸﺘﻥ ﹶ
ﻏ ﺯ ﻭ ﹸﺘﻤﺎ ﹶ
ﻏﺯ ﻭﺕ ﹶ
ﻏ ﺯ ﻭ ﹸﺘ ﻡ ﹶ
ﻏ ﺯ ﻭ ﹸﺘﻤﺎ ﹶ
ﺕ ﹶ
ﻏﺯ ﻭ ﹶ
ﻏﺯ ﻭﻥ ﹶ
ﻏ ﺯﺘﹶﺎ ﹶ
ﺕ ﹶ
ﻏ ﺯ ﹾ
ﻏ ﺯﻭﺍ ﹶ
ﻏﺯﻯ ﹶ
ﻏﻴﺭﻫﺎ ،ﻓﺘﻘﻭل :ﹶ
ﺕ
ﻀﻴﺎ ﺭﻀـﻭﺍ ﺭﻀـ ﻴ ﹾ
ﻰ ﺭ
ﻀﺕ ﺭﻤ ﻴﻨﹶﺎ ،ﻭ ﺭ
ﻥ ﺭ ﻤ ﻴ ﹸ
ﺕ ﺭ ﻤ ﻴ ﹸﺘﻤﺎ ﺭ ﻤ ﻴ ﹸﺘ
ﺕ ﺭ ﻤ ﻴ ﹸﺘﻤﺎ ﺭ ﻤ ﻴ ﹸﺘ ﻡ ﺭﻤ ﻴ ﹶ
ﻥ ﺭﻤ ﻴ ﹶ
ﺕ ﺭ ﻤﺘﹶﺎ ﺭ ﻤ ﻴ
ﺭ ﻤﻴﺎ ﺭ ﻤﻭﺍ ﺭ ﻤ ﹾ
ﺕ
ﺴ ﺭﻭﺍ ﺴـ ﺭﻭﺍ ﺴـ ﺭ ﻭ ﹾ
ﺴ ﺭ ﻭ
ﻀ ﻴﻨﹶﺎ .ﻭﻜﺫﻟﻙ
ﺕ ﺭ
ﻀ ﻴ ﹸ
ﻥ ﺭ
ﻀ ﻴ ﹸﺘ
ﻀ ﻴ ﹸﺘﻤﺎ ﺭ
ﺕ ﺭ
ﻀ ﻴ
ﻀ ﻴ ﹸﺘ ﻡ ﺭ
ﻀ ﻴ ﹸﺘﻤﺎ ﺭ
ﺕ ﺭ
ﻥ ﺭﻀ ﻴ ﹶ
ﻀ ﻴ
ﻀ ﻴﺘﹶﺎ ﺭ
ﺭ
ﺴ ﺭﻭﺘﹶﺎ ،ﺍﻟﺦ.
43. ” َﻓ َﻌُﻠ ﻮا“ Adapun madhi maka dihazafkan lam fe’el darinya pada bentuk
ﺖ َﻓ َﻌَﻠ َﺘ ﺎ“ semata-mata, dan pada bentuk َ ” apabila berbaris fathah hurufﻓ َﻌَﻠ ْ
ت “ sebelumnya. Sabit lam feel pada selainnya. Maka kamu katakan ﻏ َﺰ ْﻏ َﺰوَا َ -
ﻏﺰَى َ -َ
ﻏ َﺰ ْوﻧَﺎ تَ - ﻏ َﺰ ْو ُﻦَ - ﻏ َﺰ ْو ُﺗ ﱠ
ﻏ َﺰ ْو ُﺗﻤَﺎ َ - تَ - ﻏ َﺰ ْو ِ
ﻏ َﺰ ْو ُﺗ ْﻢ َ - ﻏ َﺰ ْو ُﺗﻤَﺎ َ - تَ - ﻏ َﺰ ْو َ نَ - ﻏ َﺰ ْو َ
ﻏ َﺰﺗَﺎ َ -َرﻣَﻰ َ -ر َﻣﻴَﺎ “ َ -” dan
ﺖ َ -ر َﻣ ْﻴﻨَﺎﻦ َ -ر َﻣ ْﻴ ُﺖ َ -ر َﻣ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َ -ر َﻣ ْﻴ ُﺘ ﱠﺖ َ -ر َﻣ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َ -ر َﻣ ْﻴ ُﺘ ْﻢ َ -ر َﻣ ْﻴ َﻦ َ -ر َﻣ ْﻴ َ ﺖ َ -ر َﻣﺘَﺎ َ -ر َﻣ ْﻴ َﻰ “ َ -” danر َﻣﻮْا َ -ر َﻣ ْ ﺿََر ِ
ﻦ- ﺿ ْﻴ ُﺘ ﱠ
ﺿ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َ -ر ِﺖ َ -ر ِ ﺿ ْﻴ ِ
ﺿ ْﻴ ُﺘ ْﻢ َ -ر ِ ﺿ ْﻴ ُﺘﻤَﺎ َ -ر ِ ﺖ َ -ر ِ ﺿ ْﻴ َ
ﻦ َ -ر ِ ﺿ ْﻴ َ
ﺿ َﻴﺘَﺎ َ -ر ِ ﺖ َ -ر ِ ﺿ َﻴ ْ ﺿ ﻮْا َ -ر ِﺿ ﻴَﺎ َ -ر ُ
َ -ر ِ
ﺿ ْﻴﻨَﺎ
ﺖ َ -ر ِ ﺿ ْﻴ ُﺳ ُﺮ َوﺗَﺎ“ َ ”. Begitu jugaر ِ تَ - ﺳ ُﺮ َو ْ
ﺳ ُﺮوْا َ - ﺳ ُﺮوَا َ - ﺳ ُﺮ َو َ - َ ”, hingga akhir.
ﺴ ﺭﻭﺍ ﻷﻥ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﺇﺫﺍ ﺍﺘﺼل ﺒﺎﻟﻔﻌل ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﻀﻭﺍ ﻭ ﻀ ﻤﻤﺕ ﻓﻰ ﺭ ﻏ ﺯﻭﺍ ﻭ ﺭ ﻤﻭﺍ ﻭ ﺇﻨﻤﺎ ﹸﻓ ﺘﺤﺕ ﻤﺎ ﻗﺒل ﻭﺍﻭ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ ﻓﻰ ﹶ
ﻀﻴﻭﺍ ،ﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻴـﺎﺀ
ﺒﻌﺩ ﺤﺫﻑ ﺍﻟﻼﻡ ،ﻓﺈﻥ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺃﺒﻘﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔﺘﺢ ،ﻭﺍﻥ ﻀﻡ ﺃﻭ ﻜﺴﺭ ﻀﻡ .ﻭﺃﺼل ﺭﻀﻭﺍ ﺭ
ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻀﺎﺽ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻻﻟﺘﻘﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ .ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻓﺘﺴﻜﻥ ﺍﻟﻼﻡ ﻤﻨﻪ ﻓﻰ ﺍﻟﺭﻓﻊ ﻭﺘﺤﺫﻑ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﺯﻡ ،ﻭﺘﻔﺘﺢ ﺍﻟﻴـﺎﺀ
ﻭﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﻰ ﺍﻟﻨﺼﺏ ،ﻭﺘﺜﺒﺕ ﺍﻷﻟﻑ.
44. ﻏ َﺰوْا“ Hanyalah difathahkan huruf sebelum wau dhamir pada َ ” danر َﻣ ﻮْا“ َ ” dan
ﺿ ﻮْا“ didhammahkan ia pada ﺳ ُﺮوْا“ َ ” danر ُ َ ” kerana wau dhamir itu apabila
berhubung dengan fe’el naqis selepas hazaf lamnya maka jika berbaris fathah
huruf sebelumnya dikekalkan ia diatas fathah dan jika huruf itu didhammahkan
ﺿ ﻮا“ atau dikasrahkan didhammahkan ia. Asal ﺿ ﻴُﻮا“ ”ر ُ
”, dipindahkan baris ya’nyaر ِ
kepada dhadnya dan dihazafkan ya’ itu kerana bertemu dua huruf mati. Adapun
mudhari’ maka disukunkan lam darinya pada rafa’ dan dihazafkan ia pada jazam.
Difathahkan ya’ dan wau pada nashab dan sabit alifnya.
ﻭﻴﺴﻘﻁ ﺍﻟﺠﺎﺯﻡ ﻭﺍﻟﻨﺎﺼﺏ ﺍﻟﻨﻭﻨﺎﺕ ﺴﻭﻯ ﻨﻭﻥ ﺍﻟﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ .ﻓﺘﻘﻭل :ﻟﻡ ﻴ ﹾﻐ ﺯ ﻟﻡ ﻴﻐ ﺯﻭﺍ ﻟﻡ ﻴﻐ ﺯﻭﺍ ،ﻭﻟﻡ ﻴ ﺭ ﹺﻡ ﻟﻡ ﻴﺭ ﻤﻴﺎ ﻟﻡ
ﻰ.
ﻀﻰ ﻭﻟﻥ ﻴ ﺭ ﻀﻭﺍ ،ﻭﻟﻥ ﻴﻐ ﺯ ﻭ ﻭﻟﻥ ﻴ ﺭ ﻤ
ﻀﻴﺎ ﻭﻟﻡ ﻴ ﺭ ﻴ ﺭ ﻤﻭﺍ ،ﻭﻟﻡ ﻴ ﺭ
ﺽ ﻭﻟﻡ ﻴ ﺭ
45. ‘Amil jazam dan ‘amil nashab menggugurkan segala nun-nun selain nun
ﻟﻢ ﻳ ْﺮ ِم -ﻟﻢ ﻳﺮ ِﻣﻴَﺎ -ﻟﻢ “ ” danﻟﻢ َﻳ ْﻐ ُﺰ -ﻟﻢ ﻳﻐ ُﺰوَا -ﻟﻢ ﻳﻐ ُﺰوْا“ jamak muannath. Maka kamu katakan
ﺿﻴَﺎ“ ” danﻳ ْﺮ ُﻣﻮْا
ض -وﻟﻢ ﻳ ْﺮ َ
ﺿﻰَ“ ” danﻟﻦ ﻳ ْﺮ ِﻣﻰَ“ ” danﻟﻢ ﻳ ْﺮ َ ”.ﻟﻦ ﻳ ْﺮ َ
ﻭﺘﺜﺒﺕ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﻓﻰ ﻓﻌل ﺍﻻﺜﻨﻴﻥ ﻭﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻹﻨﺎﺙ .ﻭﺘﺤﺫﻑ ﻤﻥ ﻓﻌل ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ ﻭﻓﻌل ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒـﺔ .ﻓﺘﻘـﻭل :
ﻏ ﺯ ﻭ ﹶﻨ ﹾﻐ ﺯ ﻭ.
ﻥ َﺃ ﹾ
ﻥ ﹸﺘ ﹾﻐ ﺯ ﻭ
ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯﻭﺍ ﹺ
ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﹺﺯ ﻴ
ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯ ﻭ
ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯﻭﺍ ﹺ
ﻥ ﻴ ﹾﻐ ﺯ ﻭ
ﻥ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻐ ﺯﻭﺍ ﹺ
ﻥ ﻴ ﹾﻐ ﺯ ﻭ
ﻴ ﹾﻐﺯﻭ ﻴ ﹾﻐ ﺯﻭﺍ ﹺ
46. Sabit lam fe’el pada fe’el ithnain dan jamaah muannath. Dihazafkan ia dari
َﻳ ْﻐ ﺰُو fe’el jamak muzakkar dan fe’el wahidah mukhatabah. Maka kamu katakan “ -
ﻏ ُﺰ ْو - ن َ -أ ْ
ن ُ -ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ
ﻦ َ -ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ
ن َ -ﺗ ْﻐ ِﺰ ْﻳ ُ
ن َ -ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ
ن َ -ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ -ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ
ن َ -ﻳ ْﻐ ُﺰ ْو َ
ن َ -ﺗ ْﻐ ُﺰ ْو َ -ﺗ ْﻐ ُﺰوَا ِ
ن َ -ﻳ ْﻐ ُﺰ ْو َ
َﻳ ْﻐ ُﺰوَا ِ
َ ”.ﻧ ْﻐ ُﺰ ْو
ﻥ
ﻭﻴﺴﺘﻭﻯ ﻓﻴﻪ ﻟﻔﻅ ﺠﻤﺎﻋﺔ ﺍﻟﺫﻜﻭﺭ ﻭﺍﻹﻨﺎﺙ ﻓﻰ ﺍﻟﺨﻁﺎﺏ ﻭﺍﻟﻐﻴﺒﺔ ﺠﻤﻴﻌﺎ .ﻭﺍﻟﺘﻘﺩﻴﺭ ﻓﻴﻬﻤﺎ ﻤﺨﺘﻠﻑ .ﻓﻭﺯﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﻴ ﹾﻔﻌـ ﻭ
ﻥ ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ ﹾﻠﻥ.
ﻭ ﹶﺘ ﹾﻔ ﻌ ﻭﻥ ،ﻭﻭﺯﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻴ ﹾﻔ ﻌ ﹾﻠ
47. Sama pada mudhari’ mu’tal lam dengan wau oleh lafaz jamak muzakkar
ن“ dan muannath pada khitab dan ghaib. Maka wazan jamak muzakkar َ ” danﻳ ْﻔ ُﻌ ْﻮ َ
ﻦ“ َ ” danﻳ ْﻔ َﻌ ْﻠﻦَ“ َ ” dan wazan jamak muannathﺗ ْﻔ ُﻌ ْﻮنَ“ َ ”.ﺗ ْﻔ َﻌ ْﻠ َ
ﻥ ﺃﺭﻤـﻰ ﻨﺭﻤـﻰ .ﻭﺃﺼـل ﻥ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﺘﺭ ﻤ ﻴ
ﻥ ﺘﺭﻤﻰ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﺘﺭ ﻤﻭﻥ ﺘﺭ ﻤ ﻴ ﻭﺘﻘﻭل ﻴﺭﻤﻰ ﻴﺭﻤﻴﺎﻥ ﻴﺭ ﻤﻭﻥ ﺘﺭﻤﻰ ﺘﺭﻤﻴﺎﻥ ﻴ ﺭ ﻤ ﻴ
ﺘﺭﻤﻭﻥ ﺘﺭ ﻤﻴﻭﻥ ﻓﻔﻌل ﺒﻪ ﻤﺎ ﻓﻌل ﺒ ﺭﻀﻭﺍ .ﻭﻫﻜﺫﺍ ﺤﻜﻡ ﻜل ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻗﺒل ﻻﻤﻪ ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ ﻜ ﻴ ﻬﺩﻯ ﻭ ﻴﻨﹶﺎﺠﹺﻰ ﻭﻴ ﺭ ﹶﺘﺠﹺـﻰ ﻭ ﻴ ﻌﺘﹶـﺭﹺﻯ
ﻀﻴﻥ ﺘﺭﻀﻰ ﺘﺭﻀـﻴﺎﻥ ﻋﻭﹺﻯ ﻭ ﻴ ﻌ ﺭ ﻭﺭﹺﻯ .ﻭﺘﻘﻭل :ﻴﺭﻀﻰ ﻴﺭﻀﻴﺎﻥ ﻴﺭ
ﻀﻭﻥ ﺘﺭﻀﻰ ﺘﺭﻀﻴﺎﻥ ﺘﺭ ﺴ ﹶﺘ ﺩﻋﻰ ﻭ ﻴ ﺭ
ﻭ ﻴ ﹾﻨ ﺒﺭﹺﻯ ﻭ ﻴ
ﻀﻴﻥ ﺃﺭﻀﻰ ﹶﻨ ﺭﻀﻰ .ﻭﻫﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﻴ ﹶﺘ ﻤﻁﱠﻰ ﻭﻴ ﹶﺘﺼﺎﺒﻰ ﻭﻴ ﹶﺘ ﹶﻘ ﹾﻠﺴﻰ. ﻀﻴﻥ ﺘﺭﻀﻴﺎﻥ ﺘﺭ ﻀﻭﻥ ﺘﺭ ﺘﺭ
48. ﻦ -ﺗﺮﻣ ﻰ -ﺗﺮﻣﻴ ﺎن -ﺗﺮ ُﻣ ﻮْن Kamu katakan “ - ﻳﺮﻣﻰ -ﻳﺮﻣﻴﺎن -ﻳﺮ ُﻣ ﻮْن -ﺗﺮﻣ ﻰ -ﺗﺮﻣﻴ ﺎن -ﻳ ْﺮ ِﻣ ْﻴ َ
ﻦ -أرﻣ ﻰ -ﻧﺮﻣ ﻰ ﻦ -ﺗﺮﻣﻴ ﺎن -ﺗ ﺮ ِﻣ ْﻴ َ ”, maka dilakukanﺗﺮ ِﻣ ُﻴ ﻮن“ ” adalahﺗﺮ ُﻣ ﻮن“ ”. Asalﺗ ﺮ ِﻣ ْﻴ َ
ﺿ ﻮا“ padanya apa yang dilakukan pada َ ”. Beginilah hukum setiap fe’el yang hurufر ُ
ﺠ ﻰ“ ُ ” danﻳ َﻨ ﺎﺟِﻰ“ َ ” danﻳ ْﻬ ﺪِى“ sebelum lamnya dikasrahkan, seperti َ ” danﻳ ْﻌ َﺘ ﺮِى“ َ ” danﻳ ْﺮ َﺗ ِ
ﺴ َﺘ ْﺪﻋِﻰ“ َ ” danﻳ ْﻨ َﺒﺮِى“ ﻋ ِﻮى“ َ ” danﻳ ْ ﺿ ﻮْن “ ”. Kamu katakanو َﻳ ْﻌ َﺮ ْورِى“ َ ” danﻳ ْﺮ َ ﻳﺮﺿَﻰ -ﻳﺮﺿَﻴﺎن -ﻳﺮ َ
ﺿﻰﺿ ﻴْﻦ -أرﺿ ﻰ َ -ﻧ ْﺮ َ ﺿﻴْﻦ -ﺗﺮﺿَﻴﺎن -ﺗﺮ َ ﺿﻮْن -ﺗﺮ َ ﺿﻴْﻦ -ﺗﺮﺿَﻰ -ﺗﺮﺿﻴﺎن -ﺗﺮ ُ -”.ﺗﺮﺿَﻰ -ﺗﺮﺿَﻴﺎن -ﺗﺮ َ
”.ﻳ َﺘ َﻘ ْﻠﺴَﻰ“ ” danﻳ َﺘﺼَﺎﺑَﻰ“ ” danﻳ َﺘ َﻤﻄﱠﻰ“ Beginiah kias
ﻭﻟﻔﻅ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻓﻰ ﺍﻟﺨﻁﺎﺏ ﻜﻠﻔﻅ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻓﻰ ﺒﺎﺒﻰ ﻴﺭﻤﻰ ﻭﻴﺭﻀﻰ .ﻭﺍﻟﺘﻘﺩﻴﺭ ﻤﺨﺘﻠﻑ .ﻓﻭﺯﻥ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ ﻴﻥ ﻭﺘ ﹾﻔﻌﻴﻥ
ﻥ.ﻥ ﻭﺘ ﹾﻔ ﻌ ﹾﻠ
ﻭﻭﺯﻥ ﺍﻟﺠﻤﻊ ﺘ ﹾﻔ ﻌ ﹾﻠ
49. Lafaz wahidah muannath pada khitab seperti lafaz muannath pada dua bab
ﺿ ﻰ“ ” danﻳﺮ ِﻣ ﻰ“ﻦ “ ”, takdirnya berlainan. Maka wazan wahidahﻳﺮ َ ” ﺗ ْﻔ َﻌ ﻴﻦ “ َ ” danﺗ ْﻔ ِﻌ ْﻴ َ
ﻦ “ sementara wazan jamak ﻦ “ ” danﺗ ْﻔ ِﻌ ْﻠ َ
”.ﺗ ْﻔ َﻌ ْﻠ َ
ﻀﻴﺎ ﺍﺭﻀـﻭﺍ
ﺽ ﺍﺭ
ﻏ ﺯ ﺍﻏﺯﻭﺍ ﺍﻏﺯﻭﺍ ﺍﹸﻏﺯﹺﻯ ﺍﻏ ﺯﻭﺍ ﺍﻏ ﺯ ﻭﻥ ،ﻭﺍ ﺭ ﹺﻡ ﺍ ﺭﻤﻴﺎ ﺍﺭﻤﻭﺍ ﺍﺭﻤﻰ ﺍﺭ ﻤﻴﺎ ﺍﺭ ﻤ ﻴﻥ ،ﻭﺍ ﺭ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻨﻬﺎ :ﺍﹸ ﹾ
ﻥ. ﻀ ﻴ
ﻥ ﻭﺍ ﺭ
ﻏ ﺯ ﻭﻥ ﻭﺍ ﺭ ﻤ ﻴ
ﻥ .ﻭﺇﺫﺍ ﺩﺨﻠﺕ ﻋﻠﻴﻪ ﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺃﻋﻴﺩﺕ ﺍﻟﻼﻡ ﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻓﺔ .ﻓﻘﻠﺕ :ﹸﺍ ﹾ ﻀ ﻴ
ﻀﻴﺎ ﺍﺭ
ﺍﺭﻀﻰ ﺍﺭ
50. ن“ Amar daripadanya ﻏ ُﺰ -اﻏﺰوا -اﻏﺰُوا -اُﻏﺰِى -اﻏ ُﺰوَا -اﻏ ُﺰ ْو َ ِا ْر ِم -ا ْرﻣِﻴﺎ -ارﻣُﻮا “ ُ”, danا ْ
ﻦ
ﻦ“ -” danار ِﻣ ﻰ -ار ِﻣ َﻴ ﺎ -ار ِﻣ ْﻴ َ ﺿ ْﻴ َ
ﺿ ﻴَﺎ -ار َ ﺿ ﻰ -ار َﺿ ﻮْا -ار َ ﺿ ﻴَﺎ -ار َ ض -ار َ ”. Apabila masukا ْر َ
ﻏ ُﺰ َونﱠ“ nun ta’kid dikembalikan lam yang dihazafkan itu maka kamu katakan ” danا ْ
ﺿ َﻴﻦﱠ“ ” danا ْر ِﻣ َﻴﻦﱠ“ ”.ا ْر َ
ﺽ .ﻭﺃﺼـل ﻏـﺎ ﹴﺯ ﻏـﺎ ﹺﺯﻭ، ﻏﻭﺍ ﺯ .ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺭﺍ ﹴﻡ ﻭﺭﺍ ﹴ ﺕﻭﹶ ﻥ ﻏﺎ ﹺﺯﻴﺎ ﹲ
ﻥ ﻏﺎ ﹺﺯ ﻴ ﹲﺔ ﻏﺎ ﹺﺯ ﻴﺘﹶﺎ ﹺ
ﻥ ﻏﺎ ﺯ ﻭ ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻨﻬﺎ :ﻏﺎ ﹴﺯ ﻏﺎ ﹺﺯﻴﺎ ﹺ
ﻏﺯﻯ .ﺜﻡ ﻗﺎﻟﻭﺍ :ﻏﺎ ﹺﺯﻴﺔ ،ﻷﻥ ﺍﻟﻤﺅﻨـﺙ ﻓـﺭﻉ ﺍﻟﻤـﺫﻜﺭ ﻭﺍﻟﺘـﺎﺀ
ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺘﻁﺭﻓﻬﺎ ﻭﺍﻨﻜﺴﺎﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ،ﻜﻤﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻓﻰ ﹶ
ﻁﺎﺭﺌﺔ.
51. ﻏ ﻮَا ٌز“ Isim fa’el darinyaت-وَ ن -ﻏﺎ ِز َﻳ ﺎ ٌ
ن -ﻏﺎ ِز َﻳ ٌﺔ -ﻏﺎ ِز َﻳ َﺘ ﺎ ِ
ن -ﻏ ﺎ ُز ْو َ
”. Begituﻏ ﺎ ٍز -ﻏﺎ ِز َﻳ ﺎ ِ
” dibalikkan waunya kepada ya’ kerana iaﻏ ﺎ ِز ٌو“ ”ﻏ ﺎ ٍز“ ”. Asalراضٍ“ ” danرامٍ“ juga
berada dihujung dan berbaris kasrah huruf sebelumnya sepertimana dibalikkan ia
ﻏ ﺰَى“ pada ”, kerana muannath cabanganﻏﺎ ِز َﻳ ﺔ“ َ ”. Kemudian mereka katakan
muzakkar dan ta’ itu mendatang.
ﻰ .ﺘﻘﻠﺏ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻭﻴﻜﺴﺭ ﻤـﺎ ﻗﺒﻠﻬـﺎ ،ﻷﻥ ﺍﻟـﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴـﺎﺀ ﺇﺫﺍ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ :ﻤ ﹾﻐ ﺯﻭﱞ ،ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ ﻤ ﺭ ﻤ ﱞ
ﻋ ﺩﻭ،
ﺍﺠﺘﻤﻌﺘﺎ ﻓﻰ ﻜﻠﻤﺔ ﻭﺍﺤﺩﺓ ﻭﺍﻷﻭﻟﻰ ﻤﻨﻬﻤﺎ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻴﺎﺀ .ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﹶﻓ ﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ
ﻯ.
ﺴ ﹺﺭ ﱞ
ﺼ ﹺﺒﻰﱞ ،ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ
ل ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭﻯ
ﻰ .ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﹶﻓ ﻌ ﻴ ٍ
ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ :ﺒ ﻐ ﱞ
52. َ ” danﻣ ْﻐ ُﺰ ﱞو“ Kamu katakan pada maf’ul daripada yang mu’tal dengan wau
َ ”. Dibalikkan waunya kepada ya’ danﻣ ْﺮ ِﻣ ﻰﱞ“ ’daripada yang mu’tal dengan ya
dikasrahkan huruf sebelumnya kerana wau dan ya’ apabia berhimpun pada satu
’kalimah dan yang pertama dariapda keduanya mati dibalikkan wau itu kepada ya
َ ” daripada yang mu’talﻓ ُﻌ ﻮْل“ dan diidghamkan ya’ pada ya’ itu. Kamu katakan pada
ﻋ ُﺪ ّو“ dengan wau ﻰ“ ’َ ” dan daripada yang mu’tal dengan ya َ ”. Kamu katakan padaﺑ ِﻐ ﱞ
ﻞ“
ﻰ“ َ ” daripada yang mutal dengan wauﻓ ِﻌ ْﻴ ٍ ﺻ ِﺒ ﱞ
َ ” dan daripada yang mu’tal dengan
ﺳ ِﺮىﱞ“ ’ya َ ”.
ﻋﻁﹶـﻰ ﻴ ﻌﻁـﻰ ﻭﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﺘﻘﻠﺏ ﻭﺍﻭﻩ ﻴﺎﺀ ،ﻷﻥ ﻜل ﻭﺍﻭ ﻭﻗﻌﺕ ﺭﺍﺒﻌﺔ ﻓﺼﺎﻋﺩﺍ ﻭﻟﻡ ﻴﻀﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻴـﺎﺀ .ﻓﺘﻘـﻭل :ﺃ
ﺠ ﻴﻨﹶﺎ.
ﺕ .ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺘﻐﺎ ﺯ ﻴﻨﹶﺎ ﻭﺘﺭﺍ
ﺸ ﻴ ﹶ
ﺴ ﹶﺘ ﺭ ﹶ
ﺕ ﻭﺍ
ﻋ ﹶﺘﺩ ﻴ ﹶ
ﺕ ﻭﺍ
ﻁ ﻴ ﹶ
ﻋﹶ
ﺴ ﹶﺘ ﺭﺸﻰ .ﻭﺘﻘﻭل ﻤﻊ ﺍﻟﻀﻤﻴﺭ :ﺃ ﺴ ﹶﺘ ﺭﺸﹶﻰ ﻴ
ﻋ ﹶﺘﺩﻯ ﻴ ﻌ ﹶﺘﺩﻯ ﻭﺍ
ﻭﺍ
53. Fe’el mu’tal am mazid fih dibalikkan waunya kepada ya’ kerana wau apabila
jatuh yang keempat maka lebih dan tidak didhammahkan huruf sebelumnya
ﻄ ﻰ“ dibalikkan ia kepada ya’. Maka kamu katakan ﻄ ﻰ ُ -ﻳ ْﻌ ِﻋَ
ﻋ َﺘ ﺪَى َ -ﻳ ْﻌ َﺘ ﺪِى“ ” danأ ْ” danا ْ
ﺴ َﺘ ْﺮﺷِﻰ“
ﺳ َﺘ ْﺮﺷَﻰ َ -ﻳ ْ
ﻄ ْﻴﺖَ“ ”. Kamu katakan bersama dhamirا ْ ﻋَﻋ َﺘ َﺪ ْﻳﺖَ“ ” danأ ْ
ﺖ“ ” danا ْ ﺷ ْﻴ َ
ﺳ َﺘ ْﺮ َ
”.ا ْ
ﺟ ْﻴﻨَﺎ“ ” danﺗﻐﺎ َز ْﻳﻨَﺎ“ Begitu juga ”.ﺗﺮا َ
Mahmuz
ﻓﺼل ،ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯﺍﺕ .ﺤﻜﻡ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯ ﻓﻰ ﺘﺼﺭﻴﻑ ﻓﻌﻠﻪ ﺤﻜﻡ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ،ﻷﻥ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺤﺭﻑ ﺼﺤﻴﺢ ﻟﻜﻨﻬﺎ ﻗـﺩ ﺘﺨﻔـﻑ ﺇﺫﺍ
ﺼﺭ ،ﻭﺍﻷﻤﺭ ُﺃ ﻭﻤـل ،ﺘﻘﻠـﺏ ﺍﻟﻬﻤـﺯﺓ
ل ﻴ ْﺄ ﻤلُ ﻜ ﹶﻨﺼﺭ ﻴ ﹾﻨ
ﻭﻗﻌﺕ ﻏﻴﺭ ﺃﻭل ،ﻷﻨﻬﺎ ﺤﺭﻑ ﺸﺩﻴﺩ ﻤﻥ ﺃﻗﺼﻰ ﺍﻟﺤﻠﻕ .ﻓﺘﻘﻭل :ﺃﻤَ
ﻥ .ﻓﺎﻥ ﻜﺎﻨـﺕ
ﻥ ﻭﺇﻴﻤﺎ ﹴ
ﻥ ﻭُﺃ ﻭ ﻤ
ﻭﺍﻭﺍ ﻷﻥ ﺍﻟﻬﻤﺯﺘﻴﻥ ﺇﺫﺍ ﺍﻟﺘﻘﺘﺎ ﻓﻲ ﻜﻠﻤﺔ ﺜﺎﻨﻴﺘﻬﻤﺎ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺠﺏ ﻗﻠﺒﻬﺎ ﺒﺤﺭﻑ ﺤﺭﻜﺔ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻜﺂ ﻤ
ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻫﻤﺯﺓ ﻭﺼل ﺘﻌﻭﺩ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻫﻤﺯﺓ ﻋﻨﺩ ﺍﻟﻭﺼل ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ.
58. Fasal pada mahmuz. Hukum mahmuz pada tasrif fe’elnya adalah hukum
sahih kerana hamzah adalah huruf sahih akan tetapi ia terkadang diringankan
apabila jatuh pada selain pertama kerana ia huruf yang keras dari hujung halkum.
ﻞ“ Maka kamu katakan ﻞ -ﻳ ْﺄ ُﻣ ُ
ﺼ ُﺮ“ ” sepertiأ َﻣ َ ﺼ َﺮ َ -ﻳ ْﻨ ُُ”, dibalikkanأ ْو ُﻣ ﻞ“ َ ”. Amarnyaﻧ َ
hamzahnya kepada wau, kerana dua hamzah apabila bertemu pada satu kalimah
yang keduanya mati wajib membalikkannya dengan huruf baris huruf
ﻦ“ sebelumnya, seperti ﻦ“ ” danﺁ َﻣ َ ن“ ُ ” danأ ْو ِﻣ َ ”. Maka jika yang pertamanyaإﻳْﻤ ﺎ ٍ
hamzah washal kembalilah yang kedua sebagai hamzah disisi washal apabila
berbaris fathah huruf sebelumnya.
ﻙ
ل ﻭ ﻤ ﺭ .ﻭﻗﺩ ﻴﺠﻲﺀ " ﻭ ْﺃ ﻤ ﺭ" ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺼل ﻋﻨﺩ ﺍﻟﻭﺼل ،ﻜﻘﻭﻟـﻪ ﺘﻌـﺎﻟﻰ :ﻭ ْﺃﻤـ ﺭ َﺃ ﻫﻠﹶـ ﺨ ﹾﺫ ﻭ ﹸﻜ ْ
ﻭﺤﺫﻓﻭﺍ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﻥ ﹸ
ﻼﺓ. ﺼﹶ ﺒﹺﺎﻟ
59. ﺧ ْﺬ“ Mereka menghazafkan hamzah dari ﻞ“ ُ ” dan ُ ”. Terkadangﻣ ْﺮ“ ُ ” danآ ْ
ﻚ “ َ ” diatas asalnya disisi washal seperti kata Allah taalaو ْأ ُﻣ ْﺮ“ datang oleh َو ْأ ُﻣ ْﺮ َأ ْهَﻠ َ
ﻼ ِة
ﺼَ ”.ﺑِﺎﻟ ﱠ
ل.ل ﻜﻤ ﹶﻨﻊ ﻴ ﻤ ﹶﻨﻊ ،ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺍﺴـَﺄ ْ
ﺴَﺄ ُ
ل ﻴ
ﺏ .ﻭﺴَﺄ َ
ﺏ ﻜ ﹶﻜ ﺭﻡ ﻴ ﹾﻜ ﺭﻡ ،ﻭﺍﻷﻤﺭ ُﺃ ﻭ ﺩ
ﻭَﺃﺯﺭ ﻴ ْﺄ ﺯ ﺭ ﻭﻫ ﹶﻨَﺄ ﻴ ﻬ ﻨﺊُ ،ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺇ ﻴ ﺯ ﺭ .ﻭَﺃ ﺩﺏ ﻴ ْﺄ ﺩ
ل ﻴ ﻜ ﻴلُ ،ﻓﻬﻭ ﺴﺎ ﺀ ﻭﺠﺎ ﺀ .ﻭَﺃﺴـﺎ ﻴ ْﺄﺴـﻭ
ﺼ ﻭﻥ ،ﻭﺠﺎ ﺀ ﻴﺠﹺﻰ ﺀ ﻜﻜﹶﺎ َ
ﻥ ﻴ
ﺴ ﻭ ﺀ ﻜﺼﺎ
ﺏ ﻴﺌُﻭﺏ ،ﻭﺴﺎ ﺀ ﻴ
ل ﺴل .ﻭﺁ
ل ﻴﺴﺎ ُ
ﻭﻴﺠﻭﺯ ﺴﺎ َ
ل .ﻭ ﻭﺃَﻯ ﻴﺌِﻰ ﻜ ﻭﻗﹶﻰ ﻴﻘـﻰ .ﻭَﺃﻭﻯ
ﺨ ﹾﺫ ﻭ ﹸﻜ ْ
ﺕ ﺘﺸﺒﻴﻬﺎ ﺒ ﹸ
ﺕ .ﻭﻤﻨﻬﻡ ﻤﻥ ﻴﻘﻭل
ﻜ ﺩﻋﺎ ﻴ ﺩﻋﻭ .ﻭَﺃﺘﹶﻰ ﻴ ْﺄﺘﻰ ﻜ ﺭﻤﻰ ﻴ ﺭﻤﻰ ،ﻭﺍﻷﻤﺭ ِﺇ ﻴ
ﺸﻴﺎ .ﻭﺍﻷﻤﺭ ِﺇ ﻴ ﹺﻭ .ﻭ ﹶﻨﺄَﻯ ﻴ ﹾﻨﺄَﻯ ﻜ ﺭﻋﻰ ﻴ ﺭﻋﻰ. ﺸﻭﹺﻯ ﹶ
ﺸﻭﻯ ﻴ ﹾ ﻴ ْﺄﻭﹺﻯ َﺃﻴﺎ ﻜ ﹶ
60. ﺊ“ َ” danأ َز َر َ -ﻳ ْﺄ َز ُر“ Dan ب“ ”. Danإ ْﻳ َﺰ ْر“ َ ”, amarnyaه َﻨ َﺄ َ -ﻳ ْﻬ ِﻨ ُ ب َ -ﻳ ْﺄ ُد ُ
َآ ُﺮ َم َ” seperti “ -أ ُد َ
ل“ ُ. Danأ ْو ُدبْ“ َ ”, amarnyaﻳ ْﻜ ُﺮ ُم ﺴَﺄ ُ
ل َ -ﻳ ْ ﺳَﺄ َ ل“ َ ”, amarnyaﻣ َﻨ َﻊ َ -ﻳ ْﻤ َﻨ ُﻊ“ َ ” seperti ﺳ َﺄ ْ
ل ِ”. Harus “ -ا ْ ﺳﺎ ََ
ﺳﻞ لَ - ﺴﺎ ُ
ب“ َ ”. Danﻳ َ ب َ -ﻳ ُﺌ ﻮ ُﺴ ْﻮ ُء“ ” danﺁ َ ﺳ ﺎ َء َ -ﻳ ُ
ن“ َ ” seperti ﺼ ْﻮ ُ
ن َ -ﻳ ُ ﺻﺎ َﺠ ﻰ ُء“ َ ”. Dan ﺟ ﺎ ْء َ -ﻳ ِ
”َ
ﻞ seperti “ - ل َ -ﻳ ِﻜ ْﻴ ُ
ﺟ ﺎ ٍء“ َآ ﺎ َﺳ ﺎ ٍء و َﺳ ﻮ“ ”. Danﻓﻬ ﻮ َ ﺳ ﺎ َ -ﻳ ْﺄ ُ
ﻋ ﺎ َ -ﻳ ْﺪﻋُﻮ“ َ” sepertiأ َ ”َأ َﺗ ﻰ َ -ﻳ ْﺄﺗِﻰ“ َ ”, danد َ
ﺖ“ َ ”. Amarnyaر َﻣ ﻰ َ -ﻳ ْﺮ ِﻣ ﻰ“ seperti ” keranaتِ“ ِ”. Daripada arab orang yang berkataإ ْﻳ ِ
ﺧ ْﺬ“ menyerupakan dengan ﻞ“ ُ ” dan َأوَى َ ”. Dan “ -و َﻗ ﻰ َ -ﻳ ِﻘ ﻰ“ َ ” sepertiوأَى َ -ﻳ ِﺌ ﻰ“ ُ ”. Danآ ْ
ﺷﻴﺎ“ َ ” sepertiﻳ ْﺄوِى َ -أﻳﱟﺎ ﺸﻮِى َ - ﺷﻮَى َ -ﻳ ْ َ ”.رﻋَﻰ َ -ﻳ ْﺮﻋَﻰ“ َ ” sepertiﻧﺄَى َ -ﻳ ْﻨﺄَى“ ِ”. Danإ ْﻳﻮِ“ َ ”. Amarnya
ﻥ ﹶﺘﺭﻯ ﹶﺘﺭﻴـﺎﻥﹺ ﻥ ﻴ ﺭ ﻭ ﻭﻜﺫﺍ ﻗﻴﺎﺱ ﺭﺃَﻯ ﻴ ﺭﺃَﻯ ،ﻟﻜﻥ ﺍﻟﻌﺭﺏ ﺍﺠﺘﻤﻌﺕ ﻋﻠﻰ ﺤﺫﻑ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﻥ ﻤﻀﺎﺭﻋﻪ ﻓﻘﺎﻟﻭﺍ :ﻴﺭﻯ ﻴ ﺭﻴﺎ ﹺ
ﻥ ﹶﺘﺭ ﻴﻥَ ﺃﺭﻯ ﹶﻨﺭﻯ. ﻥ ﹶﺘﺭ ﻭﻥ ﹶﺘﺭﹺ ﻴﻥ ﹶﺘ ﺭﻴﺎ ﹺ ﻥ ﹶﺘﺭﻯ ﹶﺘ ﺭﻴﺎ ﹺ ﻴ ﺭ ﻴ
61. َ ”, akan tetapi arab sepakat menghazafkan hamzahرأَى َ -ﻳ ْﺮأَى“ Begitulah kias
ن dari mudhari’nya, maka kata mereka “ - ﻦ َ -ﺗﺮَى َ -ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ
ن َ -ﻳ َﺮ ْﻳ َ
ن َ -ﺗﺮَى َ -ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ ن َ -ﻳ َﺮ ْو َ
َﻳﺮَى َ -ﻳ َﺮﻳَﺎ ِ
ﻦ َ -أرَى َ -ﻧﺮَى
ن َ -ﺗ َﺮ ْﻳ َ
ﻦ َ -ﺗ َﺮﻳَﺎ ِ
ن َ -ﺗ ِﺮ ْﻳ َ
َ ”.ﺗ َﺮ ْو َ
ﻭﺍﺘﻔﻕ ﻓﻰ ﺨﻁﺎﺏ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟﻔﻅ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﻭﺍﻟﺠﻤﻊ ،ﻟﻜﻥ ﻭﺯﻥ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﹶﺘ ﹶﻔ ﻴﻥ ﻭﺍﻟﺠﻤﻊ ﹶﺘ ﹶﻔ ﹾﻠﻥ .ﻓﺈﺫﺍ ﺃﻤﺭﺕ ﻤﻨﻪ ﻗﻠﺕ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﺼل :
ﻥ
ﻥ ﺭ ﻭﻥ ﺭ ﻴ
ﻥ ﺭﻴﺎ
ﻥ .ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ :ﺭ ﻴ
ﺍ ﺭَﺃ ﻜﺎ ﺭﻉ ،ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻟﺤﺫﻑ :ﺭ .ﻭﻴﻠﺯﻡ ﺍﻟﻬﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﻗﻑ ﻨﺤﻭ :ﺭ ﻩ .ﺭﻴﺎ ﺭﻭﺍ ﺭﹺﻯ ﹺﺭﻴﺎ ﺭ ﻴ
ﻲ.ﻥ .ﻭﺫﺍﻙ ﻤ ﺭ ِﺌ ﱞﻋ ﻭ
ﻥ ﺭﺍ ﻋﻴﺎ ﹺ ﻉ ﺭﺍ
ﻥ ﺭﺍ ﺀ ﻭﻥ ،ﻜﺭﺍ ﹴ
ﻥ .ﻓﻬﻭ ﺭﺍ ﺀ ﺭﺍ ِﺌﻴﺎ ﹺ
ﻥ ﺭ ﻴ
ﻥ ﺭ ﻭ ﻥ ﹺﺭ ﻴﻨﹶﺎﻥ ،ﻭﺒﺎﻟﺨﻔﻴﻔﺔ :ﺭ ﻴ ﺭﻴﺎ
62. Sama pada khitab oleh lafaz wahidah dan jamak, akan tetapi wazan
ﻦ“ wahidahﻦ“ َ ” dan jamakﺗ َﻔ ْﻴ َ َ ”. Maka apabila kamu suruh darinya kamu katakanﺗ َﻔ ْﻠ َ
”. Lazim oleh ha’ padaرَ“ ِ”, dan diatas hazafا ْرعَ“ ِ” sama sepertiا ْرَأَ“ diatas asalnya
ﻦ“ َ ”.رﻩْ“ wakaf, umpama ﻦ “ َ ”. dan dengan ta’kidرﻳَﺎ -رَوا -رِى ِ -رﻳَﺎ َ -ر ْﻳ َ ن َ -ر ُونﱠ َ -ر ِﻳ ﱠ
ﻦ َ -رﻳَﺎ ﱢ
َر َﻳ ﱠ
ن
ن ِ -ر ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ
ﻦ“ َ -”, dan dengan khafifahر َﻳ ﺎ ﱢ ن َ -ر ِﻳ ْ ﻦ َ -ر ُو ْ
ن“ َ ”.ر َﻳ ْ
ن -رَا ُء ْو َ
” samaﻓﻬ ﻮ رَا ٍء -رَا ِﺋ َﻴ ﺎ ِ
ن“ seperti ﻋ ْﻮ َن -را ُ ﻋﻴَﺎ ِ
ع -را ِ ”.وذاك َﻣ ْﺮ ِﺋﻲﱞ“ ”.رَا ٍ
ﻥ ﻤ ﹺﺭﻴـ ﹸﺔ ﻤﺭﹺﻴﺘﹶـﺎﻥﹺ ﻥ ﻤـ ﺭ ﻭ ل ﻤﻨﻪ ﻤﺨﺎﻟﻑ ﻷﺨﻭﺍﺘﻪ ﺃﻴﻀﺎ .ﻓﺘﻘﻭل َ :ﺃﺭﻯ ﻴﺭﻯ ﺍﺭﺍ ﺀ ﹰﺓ ﻭﺍﺭﺍ ﺀ ﻭﺍﺭﺍ ﻴ ﹰﺔ ﻓﻬﻭ ﻤ ﹴﺭ ﻤ ﹺﺭﻴﺎ ﹺ ﻭﺒﻨﺎﺀ َﺃ ﹾﻓﻌَ
ﻥ ﻥ .ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ :ﺃ ﹺﺭﻴـ
ﻥ َﺃﺭﹺﻴـﺎ ﺕ .ﻭﺍﻷﻤﺭ َﺃﺭﹺ َﺃ ﹺﺭﻴﺎ َﺃﺭﻭﺍ َﺃﺭﹺﻯ َﺃ ﹺﺭﻴﺎ ﺃ ﹺﺭ ﻴ
ﻥ ﻤ ﺭﻴﺎ ﹲ
ﻥ ﻤﺭﺍ ﹲﺓ ﻤﺭﺍﺘﹶﺎ ﹺ
ﻥ ﻤ ﺭ ﻭ
ﺕ ﻭﺫﺍﻙ ﻤﺭﻯ ﻤ ﹺﺭﻴﺎ ﹺ
ﻤ ﹺﺭﻴﺎ ﹲ
ﻥ ﻻ ﹸﺘ ﺭﻥ ﻻ
ﻥ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴﺎ
ﻥ .ﻭﺒﺎﻟﺘﺄﻜﻴﺩ :ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ﻴ
ﻥ .ﻭﺒﺎﻟﻨﻬﻰ ﻻ ﺘﹸﺭ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴﺎ ﻻ ﹸﺘﺭﻭﺍ ﻻ ﹸﺘﺭﹺﻯ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴﺎ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ﻴ
ﻥ َﺃ ﹺﺭ ﻴﻨﹶﺎ
ﻥ َﺃ ﹺﺭﻴﺎ
َﺃ ﺭﻥَ ﺃ ﹺﺭ
ﺨﺘﹶﺎ ﺭ ﻭﺍ ﻴ ﹶﺘﻠﹶﻰ ﻜﺎ ﹾﻗ ﹶﺘﻀﻰ. ل ﻜﺎ ﹾ ل ﻤﻥ ﻤﻬﻤﻭﺯ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﺍ ﻴﺘﹶﺎ َ ﻥ .ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌَ ﻥ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭ ﻴﻨﹶﺎ ﹸﺘ ﹺﺭﻥ ﻻ ﹸﺘ ﹺﺭﻴﺎ
63. ﻞ“ Binaan َ ” menyalahi saudara-saudaranya juga, maka kamuرأَى“ َ” dariأ ْﻓ َﻌ َ
ت -وذاك “ katakan ن ُ -ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ٌ ن ُ -ﻣ ِﺮ َﻳ ُﺔ ُ -ﻣ ِﺮ َﻳ َﺘ ﺎ ِ ن ُ -ﻣ ُﺮ ْو َ َأرَى َ -ﻳ ﺮَى – ِارَا َء ًة -وِارَا ًء وِارَا َﻳ ًﺔ -ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ٍﺮ ُ -ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ِ
ت
ن ُ -ﻣ َﺮ َﻳ ﺎ ٌ ن ُ -ﻣ ﺮَا ٌة ُ -ﻣﺮَا َﺗ ﺎ ِ ن ُ -ﻣ ُﺮ ْو َ ﻦ“ ُ ” . Amarnyaﻣ ﺮًى ُ -ﻣ ِﺮ َﻳ ﺎ ِ َ”,أ ِر َ -أ ِر َﻳ ﺎ َ -أرُوا َ -أرِى َ -أ ِر َﻳ ﺎ -أ ِر ْﻳ َ
ن“ dengan ta’kid dengan ta’kid ن َ -أ ِر ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ
ن َ -أ ِر َﻳ ﺎ ﱢن َ -أ ُرنﱠ َ -أ ِر ﱠ ﻦ َ -أ ِرﻳَﺎ ﱢ”, nahinya “”, denganأ ِر َﻳ ﱠ
ن“ ta’kid ن -ﻻ ُﺗ ِﺮ ْﻳ َﻨ ﺎ ﱢ
ن -ﻻ ُﺗ ُﺮنﱠ -ﻻ ُﺗ ِﺮنﱠ -ﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﺎ ﱢ ﻦ -ﻻ ُﺗ ِﺮﻳَﺎ ﱢ ﻻ ُ -ﺗ ﺮ -ﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﺎ -ﻻ “ ”, dengan nahiﻻ ُﺗ ِﺮ َﻳ ﱠ
ﻦ
ﻞ“ ُ ”. Kamu katakan padaﺗﺮُوا -ﻻ ُﺗﺮِى -ﻻ ُﺗ ِﺮﻳَﺎ -ﻻ ُﺗ ِﺮ ْﻳ َ ل“ ’ِ” dari mahmuz faا ْﻓ َﺘ َﻌ َ ِ” sepertiا ْﻳ َﺘ ﺎ َ
ﺧﺘَﺎرَ“ ”.ا ْﻗ َﺘﻀَﻰ“ ” sepertiوِا ْﻳ َﺘﻠَﻰ“ ” danا ْ
Isim Alat
.ﺓ ـﻔﹶﺎﻤﺼ ﺡ ﻭ
ﻤ ﹾﻔﺘﹶﺎ ﹴ ﺔ ﻭ ﺤ
ﺴ ﻤ ﹾﻜ ﺤﹶﻠﺏﹴ ﻭ
ﻓﻴﺠﻰﺀ ﻋﻠﻰ ﻤﺜﺎل ﻤ،ﻌﺎﻟِﺞ ﺒﻪ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻟﻭﺼﻭل ﺍﻷﺜﺭ ﺇﻟﻴﻪ ﻭﻫﻭ ﻤﺎ ﻴ،ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻵﻟﺔ
،ـﺔﹲﺭﻀ ﺤ
ﻤ ﺤﻠﹸ ﹲﺔ ﻭ
ﻤ ﹾﻜ ل ﻭ
ٌﺨ
ﻤ ﹾﻨ ﹸ ﻕ ﻭ
ﺩ ﱞ ﻤ ﻁ ﻭ
ﻌ ﹲ ﺴ
ﻤ ﻥ ﻭ
ﻫ ﺩ ﻤ ﻭﺸﺫ. ﻭﻤﻥ ﻓﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﺃﺭﺍﺩ ﺍﻟﻤﻜﺎﻥ.ﺭﻗﹶﺎ ﹰﺓ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻋﻠﻰ ﻫﺫﺍ ﻤ :ﻭﻗﺎﻟﻭﺍ
.ﺩ ﱠﻗ ﹲﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ ﻤ ﻕ ﻭ ﺩ ﱞ ﻤ ﻭﻗﺩ ﺠﺎﺀ.ﻤﻀﻤﻭﻤ ﹰﺔ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ
67. Isim alat iaitu apa yang fa’el merawati maf’ul dengannya untuk sampai
kesan kepadanya, maka datang ia diatas bentuk “ﺤَﻠ ﺐ ْ ” ِﻣdan “ﺴ ﺤَﺔ َ ” ِﻣ ْﻜdan “
” ِﻣ ْﻔ َﺘ ﺎحdan “ﺼ ﻔَﺎ ٍةْ ” ِﻣ. Mereka katakan “ ” ِﻣ ْﺮ َﻗ ﺎ ًةdengan kasrah mim diatas ini. Orang
yang memfathahkan mimnya dia menghendaki “makan”. Syaz oleh “ﻦ ٌ ” ُﻣ ْﺪ ُهdan
“ٌﺴ ُﻌﻂ ْ ” ُﻣdan “ ” ُﻣ ُﺪقﱞdan “ﻞٌﺨ
ُ ” ُﻣ ْﻨdan “ﺤُﻠ ٌﺔ
ُ ” ُﻣ ْﻜdan “ﺿ ٌﺔ
ُ ﺤ ُﺮ
ْ ” ُﻣdalam keadaan didhammahkan
mim dan ‘ain. Sungguh telah datang “ ” ِﻣ َﺪقﱞdan “ٌ ” ِﻣ َﺪ ﱠﻗﺔdiatas kias.