Anda di halaman 1dari 22

 

‫ﻣﺘﻦ اﻟﻤﻘﺼﻮد‬ 

MATAN MAKSUD 
Bagi Imam Abu Hanifah Nu’man bin Thabit 
Matan Maksud
‫ﻴ ﹺﻡ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﻥ ﺍﻟ‬
‫ﻤ ﹺ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﷲ ﺍﻟ‬
ِ ‫ﺴ ﹺﻡ ﺍ‬
 ‫ﹺﺒ‬

‫ﺙ ﻋﻠـﻰ‬
‫ ﻭﺍﻟﺼﻼﺓ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻨﺒﻴﻪ ﻤﺤﻤﺩ ﺍﻟﺯﺍﺠﺭ ﻋﻥ ﺍﻹﺫﻨـﺎﺏ ﺍﻟﺤـﺎ ﹼ‬،‫ﺎﺏ ﻟﻠﻤﺅﻤﻨﻴﻥ ﺴﺒﻴل ﺍﻟﺼﻭﺍﺏ‬‫ﺍﻟﺤﻤﺩ ﷲ ﺍﻟﻭﻫ‬
.‫ﻁﻠﺏ ﺍﻟﺜﻭﺍﺏ ﻭﻋﻠﻰ ﺃﻟﻪ ﻭﺃﺼﺤﺎﺒﻪ ﺨﻴﺭ ﺍﻵل ﻭﺨﻴﺭ ﺍﻷﺼﺤﺎﺏ‬
[1] Segala puji milik Allah yang amat memberi jalan yang betul kepada orang-orang
beriman. Selawat dan salam keatas nabiNya, Muhammad, yang menegah dari
pelakuan dosa yang menggalakkan diatas menuntut pahala, dan keatas keluarganya
dan sahabat-sahabatnya, sebaik-baik keluarga dan sebaik-baik sahabat.

.‫ ﻭﺃﺤﺩ ﺃﺭﻜﺎﻨﻬﺎ ﺍﻟﺘﺼﺭﻴﻑ ﻷﻨﻪ ﺒﻪ ﻴﺼﻴﺭ ﺍﻟﻘﻠﻴل ﻤﻥ ﺍﻷﻓﻌل ﻜﺜﻴﺭﺍ‬.‫ﺃﻤﺎ ﺒﻌﺩ ﻓﺈﻥ ﺍﻟﻌﺭﺒﻴﺔ ﻭﺴﻴﻠﺔ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻌﻠﻭﻡ ﺍﻟﺸﺭﻋﻴﺔ‬
.‫ﻭﺍﷲ ﺍﻟﻤﻭﻓﻕ ﻭﺍﻟﻤﺭﺸﺩ‬
[2] Adapun selepas itu, maka sungguhnya bahasa arab adalah wasilah kepada ilmu-
ilmu syari’at, dan satu daripada rukun-rukunnya adalah tasrif kerana dengannya
fe’el-fe’el yang sedikit menjadi banyak.

.‫ﻰ‬
 ‫ﻰ ﻭﺭﺒﺎﻋ‬
 ‫ ﺜﻼﺜ‬: ‫ﻰ ﻋﻠﻰ ﻀﺭﺒﻴﻥ‬
 ‫ ﻓﺎﻷﺼﻠ‬.‫ﻰ ﻭﺫﻯ ﺯﻴﺎﺩﺓ‬
 ‫ ﺃﺼﻠ‬: ‫ﺍﻷﻓﻌﺎل ﻋﻠﻰ ﻀﺭﺒﻴﻥ‬
[3] Fe’el-fe’el itu diatas dua bahagian : yang asli dan yang punya tambahan. Maka
yang asli itu diatas dua bahagian: thulathi (tiga huruf) dan rubai’e (empat huruf).

‫ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﻀـﻤﻬﺎ‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬


َ ‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻷﻭل‬.‫ ﻭﻫﻭ ﺴﺘﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ‬،‫ﻓﺎﻟﺜﻼﺜﻰ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺤﺭﻑ‬
‫ ﺒﻔﺘﺤﻬﺎ ﻓـﻰ‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﻭﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺜﺎﻟﺙ‬.‫ ﺒﻔﺘﺤﻬﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﻜﺴﺭﻫﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﻭﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺜﺎﻨﻰ‬.‫ﻓﻰ ﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬
‫ل‬
ُ ‫ـ‬‫ﻴ ﹾﻔﻌ‬ ‫ل‬
َ ‫ـ‬‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﻭﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺨـﺎﻤﺱ‬.‫ ﺒﻜﺴﺭﻫﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﻭﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺭﺍﺒﻊ‬.‫ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬
.‫ ﺒﻜﺴﺭﻫﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬،ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﹶﻓﻌ‬: ‫ ﻭﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺴﺎﺩﺱ‬.‫ﺒﻀﻤﻬﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬
[4] Maka fe’el thulathi itu apa yang madhinya diatas tiga huruf, yang mana ia enam
bab.
• Bab pertama “ ‫ﻞ‬ ُ ‫ﻞ َﻳ ْﻔ ُﻌ‬َ ‫ ” َﻓ َﻌ‬dengan fathah ‘ainnya pada madhi dan dengan
dhammahnya pada mudhari’.
• Bab kedua “ ‫ﻞ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻔ ِﻌ‬- ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ َﻌ‬dengan fathahnya pada madhi dan kasrahnya pada
mudhari’.
• Bab ketiga “ ‫ﻞ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻔ َﻌ‬- ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ َﻌ‬dengan fathahnya pada madhi dan mudhari’.
• Bab keempat “ ‫ﻞ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻔ َﻌ‬- ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ ِﻌ‬dengan kasrahnya pada madhi dan fathahnya
pada mudhari’.
• Bab kelima “ ‫ﻞ‬ُ ‫ َﻳ ْﻔ ُﻌ‬- ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ ُﻌ‬dengan dhammahnya pada madhi dan mudhari’.
• Bab keenam “ ‫ﻞ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻔ ِﻌ‬- ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻓ ِﻌ‬dengan kasrahnya pada madhi dan mudhari’.

.‫ ﺸـﺎﺫﺍ‬،"‫ﻰ‬‫ـ ْﺄﺒ‬‫ـﻰ – ﻴ‬‫ ﺇﻻ "َﺃﺒ‬،‫ﻭﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺨﺘﺼﺎ ﺒﺎﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺜﺎﻟﺙ ﻻ ﻴﻜﻭﻥ ﻋﻴﻨﻪ ﺃﻭ ﻻﻤﻪ ﺇﻻ ﻭﺍﺤﺩﺍ ﻤﻥ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﺤﻠﻕ‬
.‫ ﺍﻟﺤﺎﺀ ﻭﺍﻟﺨﺎﺀ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻬﺎﺀ ﻭﺍﻟﻬﻤﺯﺓ‬: ‫ﻭﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﺤﻠﻕ ﺴﺘﺔ‬
[5] Apa yang khusus dengan bab ketiga tidak adalah ‘ainnya atau lamnya melainkan
satu daripada huruf-huruf halkum, melainkan “‫ َﻳ ْﺄﺑَﻰ‬- ‫ ”َأ َﺑ ﻰ‬hal keadaan ia syaz. Huruf-
huruf halkum itu enam : ha’ (‫ )ح‬dan kha’ (‫ )خ‬dan ‘ain (‫ )ع‬dan ha’ (‫ )ﻩ‬dan hamzah (‫)ء‬.

.‫ﺝ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،َ‫ﻌﹶﻠل‬ ‫ ﻭﻫﻭ ﺒﺎﺏ ﻭﺍﺤﺩ ﻭﻫﻭ ﹶﻓ‬،‫ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻤﺎﻀﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﺤﺭﻑ‬: ‫ﻭﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺠﺭﺩ‬
‫‪[6] dan fe’el rubai’e mujarrad : apa yang madhinya diatas empat huruf. Ianya satu‬‬
‫ﻞ“ ‪bab iaitu‬‬‫ج “ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻌَﻠ َ‬
‫ﺣ َﺮ َ‬
‫‪َ ”.‬د ْ‬

‫ﻁﺭ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻭلَ‪،‬‬


‫ﺤ ‪‬ﻭ ﹶﻗلَ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻴ ‪‬ﻌلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺒ ‪‬ﻴ ﹶ‬
‫ﻋلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬
‫ﻭﻗﺩ ﻴﻜﻭﻥ ﺴﺘﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ ﻴﻘﺎل ﻟﻬﺎ ﺍﻟﻤﻠﺤﻕ ﺒﺎﻟﺭﺒﺎﻋﻰ‪ .‬ﻭﻫﻰ ﺒﺎﺏ ﹶﻓ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺏ‪.‬‬‫ﺠ ﹾﻠ ‪‬ﺒ ‪‬‬‫ﺴ ﹾﻠﻘﹶﻰ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻌﹶﻠلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬‫ﻋ ﹾﺜ ‪‬ﻴﺭ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻌﻠﹶﻰ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬
‫ﺠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻭﺭ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻴلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬
‫ﻨﺤﻭ ‪ :‬‬
‫‪[7] Sungguhnya ada enam bab yang dipanggil mulhaq rubai’e (yang dihubungkan‬‬
‫ﻞ“ ‪dengan rubai’e). Ianya bab‬‬ ‫ﻋَ‬ ‫ﻞ “ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻮ َ‬ ‫ﺣ ْﻮ َﻗ َ‬
‫ﻞ “ ‪َ ”, dan‬‬ ‫ﻄ َﺮ “ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻴ َﻌ َ‬ ‫“ ‪َ ” dan‬ﺑ ْﻴ َ‬
‫ل‬
‫ﺟ ْﻬ َﻮ َر“ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻌ َﻮ َ‬
‫ﻞ“ ‪َ ” dan‬‬
‫ﻋ ْﺜ َﻴ َﺮ“ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻌ َﻴ َ‬ ‫ﺳ ْﻠﻘَﻰ“ ‪َ ” umpama‬ﻓ ْﻌَﻠ ﻰ“ ‪َ ” dan‬‬ ‫ﻞ“ ‪َ ” dan‬‬ ‫” َﻓ ْﻌَﻠ َ‬
‫ﺐ“ ‪umpama‬‬ ‫ﺟ ْﻠ َﺒ َ‬
‫‪َ ”.‬‬

‫ﻰ‪ .‬ﻓﻤﺯﻴﺩ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﻋﺸـﺭ ﺒﺎﺒـﺎ‪ .‬ﻭﻫـﻰ‬


‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ ﻓﻨﻭﻋﺎﻥ ‪ :‬ﻤﺯﻴﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ‪ ،‬ﻭﻤﺯﻴﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋ ‪‬‬
‫ﻰ‪.‬‬
‫ﻰ ﻭﺴﺩﺍﺴ ‪‬‬
‫ﻰ ﻭﺨﻤﺎﺴ ‪‬‬
‫ﺜﻼﺜﺔ ﺃﻨﻭﺍﻉ ‪ :‬ﺭﺒﺎﻋ ‪‬‬
‫‪[8] Adapun yang ditambahkan pada fe’el maka dua bagai : yang ditambahkan keatas‬‬
‫‪fe’el thulathi dan yang ditambahkan keatas fe’el rubai’e. Maka thulathi mazid1 diatas‬‬
‫‪empat belas bab, dan ianya tiga bagai : rubai’e dan khumasi dan sudasi.‬‬

‫ل‪.‬‬
‫ل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﻗﹶﺎ ﹶﺘ َ‬
‫ﻰ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ ‪َ :‬ﺃ ﹾﻓ ‪‬ﻌلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪َ :‬ﺃ ﹾﻜ ‪‬ﺭﻡ‪ ،‬ﻭ ﹶﻓﻌ‪‬ل ﺒﺘﺸﺩﻴﺩ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﻓ ‪‬ﺭﺡ‪ ،‬ﻭﻓﹶﺎﻋ‪َ ‬‬
‫ﻓﺎﻟﺭﺒﺎﻋ ‪‬‬
‫ﻞ “ ‪[9] Maka yang rubai’e itu diatas tiga bab‬‬ ‫‪َ ” dengan‬ﻓ ﱠﻌ ﻞ “ ‪َ ”, dan‬أ ْآ َﺮ َم “ ‪َ ”, umpama‬أ ْﻓ َﻌ َ‬
‫ح “ ‪tasydid ‘ain umpama‬‬ ‫ﻞ “ ‪َ ”, dan‬ﻓ ﱠﺮ َ‬
‫ﻋَ‬
‫ﻞ “ ‪ ” umpama‬ﻓَﺎ َ‬ ‫‪ ”.‬ﻗَﺎ َﺗ َ‬

‫ل‬
‫ﺤ ‪‬ﻤﺭ‪ ،‬ﻭ ﹶﺘ ﹶﻔﻌ‪‬ـ َ‬
‫ل ﺒﺘﺸﺩﻴﺩ ﺍﻟﻼﻡ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺠ ﹶﺘ ‪‬ﻤﻊ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﱠ‬
‫ﺴﺭ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ﹶﺘ ‪‬ﻌلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻰ ﻋﻠﻰ ﺨﻤﺴﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ ‪ :‬ﺍ ﹾﻨ ﹶﻔ ‪‬ﻌلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ﹾﻨ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻟﺨﻤﺎﺴ ‪‬‬
‫ﻋ ‪‬ﺩ‪.‬‬
‫ﻋلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﺘﺒ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺒﺘﺸﺩﻴﺩ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﺘ ﹶﻜﱠﻠﻡ‪ ،‬ﻭ ﹶﺘﻔﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻞ“ ‪[10] Yang khumasi itu diatas lima bab‬‬ ‫ﺴ َﺮ“ ‪ِ ” umpama‬ا ْﻧ َﻔ َﻌ َ‬ ‫ﻞ“ ‪ِ ”, dan‬ا ْﻧ َﻜ َ‬ ‫‪ ” umpama‬ا ْﻓ َﺘ َﻌ َ‬
‫ﺟ َﺘ َﻤ َﻊ “‬
‫ﺣ َﻤ ﱠﺮ “ ‪” dengan tasydid lam umpama‬ا ْﻓ َﻌﻞﱠ“ ‪ِ ”, dan‬ا ْ‬ ‫ﻞ “ ‪ِ ”, dan‬ا ْ‬ ‫‪َ ” dengan tasydid‬ﺗ َﻔ ﱠﻌ َ‬
‫ﻞ “ ‪َ ”, dan‬ﺗ َﻜﱠﻠ َﻢ“ ‪‘ain umpama‬‬ ‫ﻋَ‬‫ﻋ َﺪ “ ‪َ ” umpama‬ﺗﻔَﺎ َ‬
‫‪َ ”.‬ﺗﺒَﺎ َ‬

‫ل ﺒﺘﺸﺩﻴﺒﻴﺩ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻨﺤﻭ ‪:‬‬


‫ﺸﺏ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪ ‬ﻭ َ‬
‫ﺸ ‪‬ﻭ ﹶ‬
‫ﻋﹶ‬
‫ﻋلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺨ ‪‬ﺭﺝ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻔ ‪‬ﻌلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻰ ﻋﻠﻰ ﺴﺘﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻟﺴﺩﺍﺴ ‪‬‬
‫ﺤﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ‪.‬‬
‫ل ﺒﺘﺸﺩﻴﺩ ﺍﻟﻼﻡ ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹶﻰ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪‬ﺎ ﱠ‬
‫ﺴﺱ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﹾﻨﻠﹶﻰ ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ‪ ‬‬ ‫ل ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ ﹾﻗ ‪‬ﻌ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺠﹶﻠ ‪‬ﻭﺫﹶ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓﻌ‪ ‬ﹾﻨﹶﻠ َ‬‫ﺍ‪‬‬
‫ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌﻞَ“ ‪[11] Yang sudasi itu diatas enam bab :‬‬ ‫ج“ ‪ِ” umpama‬ا ْ‬ ‫ﺨ َﺮ َ‬
‫ﺳ َﺘ ْ‬
‫ﻞ“ ‪ِ”, dan‬ا ْ‬ ‫ﻋ َ‬‫‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻮ َ‬
‫ﺐ“‬
‫ﺷ َ‬
‫ﺸ ْﻮ َ‬
‫ﻋَ‬
‫ل“ ‪ِ” dan‬ا ْ‬ ‫ﺟَﻠ ﱠﻮ َذ“ ‪” dengan tasydid wau umpama‬ا ْﻓ َﻌ ﱠﻮ َ‬ ‫ﻞ“ ‪” dan‬ا ْ‬ ‫ﺲ“ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠ َ‬ ‫ﺴ َ‬‫”ِا ْﻗ َﻌ ْﻨ َ‬
‫ﺳَﻠ ْﻨﻘَﻰ“ ‪” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨﻠَﻰ“ ‪dan‬‬ ‫ﺣﻤَﺎرﱠ“ ‪” dengan tasydid lam umpama‬ا ْﻓﻌَﺎلﱠ“ ‪ِ” dan‬ا ْ‬ ‫‪ِ”.‬ا ْ‬

‫ﻰ ﻭﻫـﻭ ﺒﺎﺒـﺎﻥ ‪‬ﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌ ﹾﻨﻠﹶـلَ‪ ،‬ﻨﺤـﻭ ‪:‬‬


‫ﻰ‪ .‬ﻓﺎﻟﺴﺩﺍﺴ ‪‬‬
‫ﻰ ﻭﺴﺩﺍﺴ ‪‬‬
‫ﻭﻤﺯﻴﺩ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ‪ ،‬ﻭﻫﻰ ﻋﻠﻰ ﻨﻭﻋﺎﻴﻥ ‪ :‬ﺨﻤﺎﺴ ‪‬‬
‫ﺤﺭ‪‬ﺝ‪.‬‬
‫ﻰ ﻭﻫﻭ ﺒﺎﺏ ﻭﺍﺤﺩ ﹶﺘ ﹶﻔ ‪‬ﻌﹶﻠلَ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﹶﺘﺩ‪ ‬‬ ‫ﺸﻌ‪ ‬ﺭ‪ .‬ﻭﺍﻟﺨﻤﺎﺴ ‪‬‬‫ل ﺒﺘﺸﺩﻴﺩ ﺍﻟﻼﻡ ﺍﻷﺨﻴﺭﺓ‪ ،‬ﻨﺤﻭ ‪ :‬ﺍ‪ ‬ﹾﻗ ﹶ‬ ‫ﺠﻡ‪ ،‬ﻭﺍ ﹾﻓ ‪‬ﻌﹶﻠ ﱠ‬ ‫ﺤ ‪‬ﺭ ﹾﻨ ‪‬‬
‫‪‬ﺍ ‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪[12] Rubai’e mazid diatas tiga bab, dan ianya diatas dua bagai : khumasi dan‬‬
‫ﻞ “ ‪sudasi. Maka yang sudasi itu yang mana ia dua bab adalah‬‬ ‫ﺠ َﻢ “ ‪ِ ” umpama‬ا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠ َ‬ ‫ﺣ َﺮ ْﻧ َ‬‫” ِا ْ‬
‫ﻞ “ ‪dan‬‬
‫ﺸ َﻌ ﱠﺮ “ ‪ ” dengan tasydid lam yang akhir, umpama‬ا ْﻓ َﻌَﻠ ﱠ‬ ‫‪ِ ”. Yang khumasi itu yang‬ا ْﻗ َ‬
‫ﻞ “ ‪mana ianya satu bab adalah‬‬ ‫ج “ ‪َ ” umpama‬ﺗ َﻔ ْﻌَﻠ َ‬ ‫ﺣ َﺮ َ‬‫‪َ ”.‬ﺗ َﺪ ْ‬

‫ﻓﺼل ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺠﻭﻩ ﺍﻟﺘﻰ ﺍﺸﺘﺩﺕ ﺍﻟﺤﺎﺠﺔ ﺇﻟﻰ ﺇﺨﺭﺍﺠﻬﺎ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﺼﺩﺭ‪ .‬ﻭﻫﻰ ﺴﺘﺔ ‪ :‬ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻭﺍﻷﻤـﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ‬
‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Fe’el tiga huruf yang ditambahkan huruf padanya.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Fe’el empat huruf yang ditambahkan huruf padanya.‬‬
[13] Fasal pada wajah-wajah yang kuat hajat kepada kepada mengeluarkannya dari
masdhar, yang mana ianya enam : madhi dan mudhari’ dan nahi dan isim fa’el dan
isim maf’ul.

‫ﻰ ﺃﻨﻪ ﻴﺤﻔـﻅ‬
 ‫ ﻭﻨﻌﻨﻰ ﺒﺎﻟﺴﻤﺎﻋ‬.‫ﻰ‬
 ‫ﺎﻋ‬‫ﺴﻤ‬
 ‫ﻰ ﻓﻬﻭ‬
 ‫ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻏﻴﺭ ﻤﻴﻤ‬.‫ﻰ‬
 ‫ﻓﺄﻤﺎ ﺍﻟﻤﺼﺩﺭ ﻓﻼ ﻴﺨﻠﻭﻤﻥ ﺃﻥ ﻴﻜﻭﻥ ﻤﻴﻤﻴﺎ ﺃﻭ ﻏﻴﺭ ﻤﻴﻤ‬
‫ ﻭﻤﺼـﺩﺭ ﻏﻴـﺭ‬.‫ﺱ ﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﺜﻼﺜـﻰ‬
 ‫ ﻭﻻ ﻴﻘﺎﺱ ﻋﻠﻴﻪ ﻏﻴﺭﻩ ﻷﻨﻪ ﻻ ﻗﻴﺎ‬.‫ﻜل ﻤﺼﺩﺭ ﻋﻠﻰ ﻤﺎ ﺠﺎﺀ ﻤﻥ ﺍﻟﻌﺭﺏ‬
.‫ﻰ ﻗﻴﺎﺱ‬
 ‫ﺍﻟﺜﻼﺜ‬
[14] Maka adapun masdhar maka tidak sunyi daripada bahawa ianya jenis mim i.e
masdhar mimi atau bukan jenis mim. Maka jika ianya bukan jenis mim maka ianya
samai’e i.e masdhar yang didengar. Kita kehendaki dengan samai’e bahawa
dipelihara setiap masdhar diatas apa yang orang arab datangkan, dan tidak
dikiaskan selainnya diatasnya kerana tidak ada kias bagi masdhar thulathi, dan
masdhar selain thulathi adalah kias.

‫ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﺃﻭ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ ﻓﺎﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﻤﻴﻤﻲ ﻭﺍﻟﺯﻤﺎﻥ ﻭﺍﻟﻤﻜـﺎﻥ ﻤﻨـﻪ‬،‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻴﻤﻴﺎ ﻓﻴﻨﻅﺭ ﻓﻰ ﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ‬
‫ﺕ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨﺒﹺـ‬ ‫ـ ﹺﺯ ﹺﺭ ﻭﺍﻟ‬‫ﻤﺠ‬ ‫ﻕ ﻭﺍﻟ‬
 ‫ﻤﺸﹾـ ﹺﺭ‬ ‫ﺩ ﻭﺍﻟ‬ ‫ﺠ‬
‫ـ ﹺ‬‫ﻤﺴ‬ ‫ﺏ ﻭﺍﻟ‬
‫ﻤ ﹾﻐ ﹺﺭ ﹺ‬ ‫ﻠ ﹺﻊ ﻭﺍﻟ‬‫ﻁ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ ﺍﻟ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺇﻻ ﻤﺎ ﺸﺫ‬،‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻔﺎﺀ‬
ٍ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ ﹾﻔ‬
.‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ ﺍﻟﻔﺘﺢ‬،‫ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻜل‬،‫ﻤﻊﹺ‬ ‫ﺠ‬  ‫ﻤ‬ ‫ﻁ ﻭﺍﻟ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻕ ﻭﺍﻟ‬
 ‫ﻤ ﹾﻔ ﹺﺭ‬ ‫ﻥ ﻭﺍﻟ‬
‫ﻜ ﹺ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻙ ﻭﺍﻟ‬
‫ﺴ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﻭﺍﻟ‬
[15] Jika masdhar itu jenis mim maka ditilik pada ‘ain fe’el mudhari’nya, maka jika ia
didhammahkan atau difathahkan maka masdhar mimi dan isim zaman dan isim
makan darinya adalah “‫ﻞ‬ ٍ ‫ ” َﻣ ْﻔ َﻌ‬dengan fathah mim dan ‘ain dan sukun fa’nya,
melainkan apa yang syaz, umpama “‫ﻄِﻠ ِﻊ‬ ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫ب‬ِ ‫ ” َﻣ ْﻐ ِﺮ‬dan “‫ﺠ ِﺪ‬ ِ ‫ﺴ‬ ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫ق‬ ِ ‫ﺸ ِﺮ‬ْ ‫ ” َﻣ‬dan “
‫ﺠ ِﺰ ِر‬
ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫ﺖ‬
ِ ‫ ” َﻣ ْﻨ ِﺒ‬dan “‫ﻚ‬ ِ ‫ﺴ‬
ِ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬dan “‫ﻦ‬ ِ ‫ﺴ ِﻜ‬
ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫ق‬ ِ ‫ ” َﻣ ْﻔ ِﺮ‬dan “‫ﻂ‬ ِ ‫ﺴ ِﻘ‬ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫ﺠ ِﻤ ِﻊ‬ ْ ‫ ” َﻣ‬dengan
kasrah ‘ain ada semuanya, sekalipun kiasnya fathah.

‫ ﻓﺈﻨﻬﻤـﺎ‬،‫ﺭ‬‫ـﻴ‬‫ﻤﺼ‬ ‫ﺭﺠﹺـﻊ ﻭﺍﻟ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﺇﻻ ﺍﻟ‬،‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻔﺎﺀ‬
ٌ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ ﹾﻔ‬ ‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻜﺴﻭﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﺎﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﻤﻴﻤﻰ ﻤﻨﻪ‬
.‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﻓﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻔﺎﺀ‬
ٌ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ ﹾﻔ‬ ‫ ﻭﺍﻟﺯﻤﺎﻥ ﻭﺍﻟﻤﻜﺎﻥ ﻤﻨﻪ‬.‫ ﻭﻗﺩ ﺠﺎﺀ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬،‫ﻤﺼﺩﺭﺍﻥ‬
[16] Jika mudhari’nya dikasrahkan ainnya maka masdhar mimi darinya adalah “ ‫ﻞ‬ ٌ ‫” َﻣ ْﻔ َﻌ‬
dengan fathah mim dan ‘ain dan sukun fa’nya, melainkan “‫ﺟ ﻊ‬ ِ ‫ ” َﻣ ْﺮ‬dan “‫ﺼ ﻴْﺮ‬
ِ ‫” َﻣ‬, maka
keduanya dua masdhar yang datang dengan kasrah ‘ain. Isim zaman dan isim
makan darinya adalah “‫ﻞ‬ ٌ ‫ ” َﻣ ْﻔ ِﻌ‬dengan kasrah ‘ain dan fathah mim dan sukun fa’nya.

‫ ﻭﺃﻤﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﻓﺎﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﻤﻴﻤﻰ ﻭﺍﻟﺯﻤﺎﻥ ﻭﺍﻟﻤﻜﺎﻥ ﻤﻨﻪ ﻋﻠـﻰ‬.‫ﻫﺫﺍ ﻓﻰ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ﻭﺍﻷﺠﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ ﻭﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯ‬
.‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﺒـﻭﺍﺏ‬
ٌ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ ﹾﻔ‬ ‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ‬،‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﺒﻭﺍﺏ‬‫ﻤ ﹾﻔﻌ‬ ‫ﻭﺯﻥ‬
.‫ ﻭﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻔﺭﻭﻕ ﻜﺎﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻔﺎﺀ‬،‫ﻭﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻘﺭﻭﻥ ﻜﺎﻟﻨﺎﻗﺹ‬
[17] Ini pada fe’el sahih dan ajwaf dan mudha’af dan mahmuz. Adapun pada fe’el
naqis maka masdhar mimi dan isim zaman dan makan darinya adalah diatas wazan
“‫ ” َﻣ ْﻔ َﻌ ﻞ‬dengan fathah mim dan ‘ain dan sukun fa’ pada sekelian bab-babnya, dan
pada fe’el mu’tal fa’ adalah “‫ﻞ‬ ٌ ‫ ” َﻣ ْﻔ ِﻌ‬dengan kasrah ‘ainnya pada semua bab-babnya.
Lafif maqrun seperti naqis dan lafif mafruq seperti mu’tal fa’.

‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﺯﺍﺌﺩﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﻓﺎﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﻤﻴﻤﻰ ﻭﺍﻟﺯﻤﺎﻥ ﻭﺍﻟﻤﻜﺎﻥ ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﻜل ﺒﺎﺏ ﻋﻠـﻰ ﻭﺯﻥ ﻤﻀـﺎﺭﻉ‬
.‫ ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻨﻪ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬.‫ل ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﺒﺎﻟﻤﻴﻡ ﺍﻟﻤﻀﻤﻭﻤﺔ‬‫ ﺇﻻ ﺃﻨﻙ ﺘﺒﺩ‬،‫ﻤﺠﻬﻭل ﺫﻟﻙ ﺍﻟﺒﺎﺏ‬
[18] Jika satu fe’el itu lebih diatas tiga huruf maka masdhar mimi dan isim zaman dan
makan dan isim maf’ulnya pada setiap babnya adalah diatas wazan mudhari’ majhul
bab itu, melainkan bahawa kamu tukarkan huruf mudhara’ahnya dengan mim yang
didhammahkan. Isim fa’el darinya dengan kasrah ‘ainnya3.

‫ﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔـﺘﺢ‬
 ‫ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻌﺭﻭﻓﺎ ﻓﺎﻟﺤﺭﻑ ﺍﻟﻸﺨﻴﺭ ﻤﻨﻪ ﻤﺒﻨ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻓﻼ ﻴﺨﻠﻭ ﻤﻥ ﺃﻥ ﻴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﻤﻌﺭﻭﻓﺎ ﺃﻭ ﻤﺠﻬﻭﻻ‬
‫ﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﺒﻭﺍﻗﻰ ﻋﻨﺩ ﺍﺘﺼﺎﻟﻪ ﺒﺎﻟﻨﻭﻥ‬
 ‫ ﻭﺴﺎﻜ‬،‫ﻡ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ‬ ‫ ﻭﻤﻀﻤﻭ‬،‫ ﺴﻭﺍﺀ ﻜﺎﻥ ﻤﺫﻜﺭﺍ ﺃﻭﻤﺅﻨﺜﺎ‬،‫ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﻭﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ‬
‫ ﺇﻻ ﻤﻥ ﺍﻷﺒﻭﺍﺏ ﺍﻟﺨﻤﺎﺴﻴﺔ ﻭﺍﻟﺴﺩﺍﺴﻴﺔ ﺍﻟﺘﻰ ﻓﻰ‬،‫ ﻭﺍﻟﺤﺭﻑ ﺍﻷﻭل ﻤﻨﻪ ﻤﻔﺘﻭﺡ ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﺒﻭﺍﺏ‬.‫ﻭﺍﻟﺘﺎﺀ ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﺒﻭﺍﺏ‬
.‫ ﻓﺈﻨﻬﺎ ﻫﻤﺯﺓ ﻭﺼل‬،‫ﺃﻭﻟﻬﺎ ﻫﻤﺯﺓ‬
[19] Adapun fe’el madhi maka tidak sunyi daripada bahawa fe’el itu makruf atau
majhul, maka jika ianya makruf maka huruf akhir padanya dibina diatas fathah pada
mufrad dan tathniah samaada ianya muzakkar atau muannath, dan didhammahkan
pada jamak muzakkar ghaib, dan mati pada baki-bakinya disisi berhubungnya
dengan nun dan ta’, pada semua bab-babnya. Huruf awal padanya difathahkan pada
semua bab-babnya, melainkan pada bab-bab khumasi dan sudasi yang pada
awalnya ada hamzah, maka ia adalah hamzah wasal.

‫ﻥ‬
‫ﻴ ﹺ‬ ‫ ﻭﺍ ﹾﺜﻨﹶـ‬‫َﺃﺓ‬‫ـﺭ‬‫ﺉ ﻭﺍﻤ‬
ٍ ‫ﻤ ﹺﺭ‬ ‫ ﻭﺍ‬‫ﺒ ﹶﻨﺔ‬ ‫ﻨ ﹴﻡ ﻭﺍ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻥ ﻭﺍ‬
‫ﺒ ﹴ‬ ‫ ﻭﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﻫﻤﺯﺓ ﺍ‬.‫ﻭﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﺘﺜﺒﺕ ﻓﻰ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ ﻭﺘﺴﻘﻁ ﻓﻰ ﺍﻟﺩﺭﺝ‬
،‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ﻤﻥ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ‬، ‫ﻰ‬  ‫ ﻭﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻤﺼﺩﺭ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ ﺍﻟﺨﻤﺎﺴ‬،‫ﻤﻥﹴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺕ ﻭﺍ‬
 ‫ﻰ ﻭﺍﻟﺴﺩﺍﺴ‬  ‫ﺴ‬
 ‫ﺴ ﹴﻡ ﻭﺍ‬
 ‫ﻴﻥﹺ ﻭﺍ‬ ‫ﻭﺍﺜ ﹶﻨ ﹶﺘ‬
.‫ﻭﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺍﻟﻤﺘﺼﻠﺔ ﺒﻼﻡ ﺍﻟﺘﻌﺭﻴﻑ‬
[20] Hamzah wasal itu sabit pada permulaan dan gugur dipertengahan. Hamzah
wasal itu adalah hamzah “‫ﻦ‬ ٍ ‫ ”ا ْﺑ‬dan “‫ ”ا ْﺑ ِﻨ ٍﻢ‬dan “‫ ”ا ْﺑ َﻨ ٍﺔ‬dan “‫ئ‬
ٍ ‫ ”ا ْﻣ ِﺮ‬dan “‫ ”ا ْﻣ َﺮَأ ٍة‬dan “‫ﻦ‬
ِ ‫ ”ا ْﺛ َﻨ ْﻴ‬dan
“‫ﻦ‬
ِ ‫ ”اﺛ َﻨ َﺘ ْﻴ‬dan “‫ﺳ ٍﻢ‬
ْ ‫ ”ا‬dan “‫ﺖ‬
ٍ ‫ﺳ‬
ْ ‫ ”ا‬dan “‫ﻦ‬ ٍ ‫”ا ْﻳ ُﻤ‬, dan hamzah fe’el madhi dan masdhar dan fe’el
amar dari khumasi dan sudasi dan amar yang hadhir dari thulathi, dan hamzah yang
berhubung dengan lam ta’rif.

‫ﻥ ﻓﺈﻨﻬﻤﺎ ﻤﻔﺘﻭﺤﺘﺎﻥ‬‫ﻴﻤ‬ ‫ ﻭﻫﻤﺯ ﹶﺓ ﹶﺍ‬،‫ﺎ ﺍﺘﺼل ﺒﻼﻡ ﺍﻟﺘﻌﺭﻴﻑ‬‫ ﺇﻻ ﻤ‬،‫ﻭﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﻤﺨﺫﻭﻓﺔ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺼل ﻭﻤﻜﺴﻭﺭﺓ ﻓﻰ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ‬
‫ ﻭﻜﺫﻟﻙ ﻤﻀﻤﻭﻤﺔ ﻓـﻰ‬.‫ﻌلُ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﺈﻨﻬﺎ ﻤﻀﻤﻭﻤﺔ ﻓﻰ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ ﺘﺒﻌﺎ ﻟﻠﻌﻴﻥ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﺎ ﺘﻜﻭﻥ ﻓﻰ ﺃﻭل ﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ‬‫ ﻭﻤ‬،‫ﻓﻰ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ‬
.‫ﻰ‬
 ‫ﻰ ﻭﺍﻟﺴﺩﺍﺴ‬
 ‫ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﺨﻤﺎﺴ‬
[21] Hamzah washal itu dihazafkan pada sambungan dan dikasrahkan pada
permulaan, melainkan apa yang berhubung dengan lam ta’rif, dan hamzah “‫”َا ْﻳ ُﻤ ﻦ‬,
maka keduanya difathahkan pada permulaan, dan apa yang ada pada amar dari
“‫ﻞ‬
ُ ‫ ” َﻳ ْﻔ ُﻌ‬dengan dhammah ‘ainnya maka ianya didhammahkan pada permulaan kerana
mengikut ‘ainnya. Begitu juga didhammahkan pada madhi yang majhul daripada
khumasi dan sudasi.

،‫ ﻗﺒل ﺍﻵﺨـﺭ ﻤﻜﺴـﻭﺭﺓ‬4‫ ﻭﺍﻟﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﺘﻰ‬،‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﻤﺠﻬﻭﻻ ﻓﺎﻟﺤﺭﻑ ﺍﻷﺨﻴﺭ ﻤﻨﻪ ﻴﻜﻭﻥ ﻤﺜل ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ‬
.‫ ﻭﻤﺎ ﺒﻘﻰ ﻤﻀﻤﻭﻡ‬،‫ﻭﺍﻟﺴﺎﻜﻥ ﺴﺎﻜﻥ ﻋﻠﻰ ﺤﺎﻟﻪ‬
[22] Jika fe’el madhi itu majhul maka huruf akhir adalah seumpama keadaan asalnya
pada makruf, dan huruf yang sebelum akhirnya dikasrahkan, dan huruf yang mati
(pada maklumnya) mati diatas keadaannya, dan apa yang baki didhammahkan.

.‫ ﺒﺸﺭﻁ ﺃﻥ ﻴﻜﻭﻥ ﺫﻟﻙ ﺍﻟﺤﺭﻑ ﺯﺍﺌـﺩﺍ ﻋﻠـﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀـﻰ‬،‫ﻴﻥ‬ ‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻓﻬﻭ ﺍﻟﺫﻯ ﻴﻜﻭﻥ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ﺤﺭﻑ ﻤﻥ ﺤﺭﻭﻑ َﺃ ﹶﺘ‬
‫ ﻭﻤﺎ‬.‫ ﻓﺈﻨﻬﺎ ﻤﻀﻤﻭﻤﺔ ﻓﻴﻪ‬،‫ﻯ ﺭﺒﺎﻋﻰ ﻜﺎﻥ‬
 ‫ ﺇﻻ ﻤﻥ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺃ‬،‫ﻭﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻤﻔﺘﻭﺤﺔ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﺒﻭﺍﺏ‬

3
. kerana ia daripada mudhari’ maklum.
4
. “‫”ﻭﺍﳊﺮﻑ ﺍﻟﺬﻯ‬, seperti shad pada “‫”ﻧﺼﺮ‬.
.‫ ﻓﺈﻨﻪ ﻤﻔﺘﻭﺡ ﻓـﻴﻬﻥ‬، ‫ل‬
ُ ‫ﻌﹶﻠ‬ ‫ ﹶﺘ ﹶﻔ‬‫ل ﻭﻴ‬
ُ‫ﻋ‬
 ‫ﻴ ﹶﺘﻔﹶﺎ‬ ‫ل ﻭ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ ﹶﺘ ﹶﻔ‬‫ ﺇﻻ ﻤﻥ ﻴ‬،‫ﻗﺒل ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ ﻤﻜﺴﻭﺭ ﻓﻰ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻭﺍﻟﺨﻤﺎﺴﻰ ﻭﺍﻟﺴﺩﺍﺴﻰ‬
‫ ﻭﻤﺎ ﺒﻘﻰ ﻤﻔﺘﻭﺡ ﻜﻠﻪ ﻤﺎ ﻋـﺩﺍ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌـل ﻓﺈﻨﻬـﺎ‬،‫ ﻭﺍﻟﺴﺎﻜﻥ ﺴﺎﻜﻥ ﻋﻠﻰ ﺤﺎﻟﻪ‬،‫ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻤﻀﻤﻭﻤﺔ‬
.‫ ﻤﺎ ﻟﻡ ﻴﻜﻥ ﺤﺭﻑ ﻨﺎﺼﺏ ﻴﻨﺼﺒﻬﺎ ﺃﻭ ﺠﺎﺯﻡ ﻴﺠﺯﻤﻬﺎ‬،‫ﻤﺭﻓﻭﻋﺔ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل‬
[23] Adapun mudhari’ maka ia fe’el yang pada awalnya ada satu huruf daripada
huruf-huruf “‫ﻦ‬
َ ‫ ” َأ َﺗ ْﻴ‬dengan syarat bahawa adalah huruf itu lebih diatas madhi. Huruf-
huruf mudhara’ah itu difathahkan pada makruf daripada sekelian bab-bab melainkan
dari bab rubai’e, sebarang rubai’e ada ia, maka ia didhammahkan padanya. Huruf
yang sebelum lam fe’el mudhari’ dikasrahkan pada rubai’e dan khumasi dan sudasi
melainkan dari “ ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﻳ َﺘ َﻔ ﱠﻌ‬dan “ ‫ﻞ‬ َ ‫ﻋ‬
َ ‫ ” َﻳ َﺘﻔَﺎ‬dan “ ‫ﻞ‬
َ ‫” َﻳ َﺘ َﻔ ْﻌَﻠ‬, maka ia difathahkan pada
kesemuanya. Pada yang majhul adalah huruf-huruf mudhara’ah itu didhammahkan
dan yang mati mati diatas keadaannya, dan huruf yang tinggal lagi difathahkan
semuanya, selain lam fe’el, maka ia dirafa’kan pada makruf dan majhul , selama
tidak ada huruf nashab yang menashabkannya atau huruf jazam yang
menjazamkannya.

‫ ﻭﻋﻼﻤﺔ ﺍﻟﺠﺯﻡ ﻓﻴﻬﻤﺎ ﺴﻘﻭﻁ ﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ ﻭﺠﻤﻊ‬.‫ ﺇﻻ ﺃﻨﻬﻤﺎ ﻤﺠﺯﻭﻤﺎﻥ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﻓﺈﻨﻬﻤﺎ ﻴﻜﻭﻨﺎﻥ ﻋﻠﻰ ﻟﻔﻅ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻉ‬
،‫ ﺴﻭﻯ ﻨﻭﻥ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‬،‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺒﻭﺍﻗﻰ ﺴﻜﻭﻥ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ ﻭﺴﻘﻭﻁ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻤﻌﺘﻠﺔ‬،‫ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﻭﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‬
.‫ﻓﺈﻥ ﻨﻭﻨﻪ ﺜﺎﺒﺘﺔ ﻓﻰ ﺤﺎﻟﺔ ﺍﻟﺠﺯﻡ ﻭﻏﻴﺭﻩ‬
[24] Adapun amar dan nahi maka keduanya adalah diatas lafaz mudhari’,
melainkan bahawa keduanya dijazamkan dan alamat jazam pada keduanya gugur
nun tathniah dan jamak muzakkar dan wahidah mukhatabah, dan pada segala yang
tinggal lagi sukun lam fe’el yang sahih dan gugur lam fe’el yang mu’tal, selain nun
jamak muannath, maka nunnya sabit pada keadaan jazam dan selainnya.

.‫ﻭﺃﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﺃﻥ ﺘﺤﺫﻑ ﻤﻨﻪ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﻭﺘﹸﺩﺨل ﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﺒﻌﺩ ﺤﺭﻑ ﺍﻟﻤﻀﺎﺭﻋﺔ ﺴﺎﻜﻨﺎ‬
.‫ ﻭﺍﻟﻤﺒﻨﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻭﻗﻑ ﻜﺎﻟﻤﺠﺯﻭﻡ ﻓﻰ ﺍﻟﻠﻔﻅ‬،‫ ﻭﻫﻭ ﻤﺒﻨﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻭﻗﻑ‬.5‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺘﺤﺭﻜﺎ ﻓﺘﺴﻜﻥ ﺁﺨﺭﻩ‬
Amar yang hadhir yang makruf adalah bahawa kamu hazafkan darinya huruf
muhdhara’ahnya dan kamu masukkan keatasnya hamzah washal jika huruf selepas
huruf mudhara’ah itu mati. Jika ia berbaris maka kamu sukunkan huruf akhirnya (dan
kamu datangkan bentuk yang tinggal). Ianya dibina diatas wakaf (sukun), dan yang
dibina diatas sukun itu seperti yang dijazamkan pada lafaz.

‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻀـﻤﻭﻤﺎ ﻓﻭﺯﻨـﻪ‬،‫ﺭ ﻭﻀﺎﺭﺏ‬ ‫ﺼ‬


 ‫ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻨﻪ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ ﻓﻭﺯﻨﻪ ﻨﹶﺎ‬.‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻓﻴﻨﻅﺭ ﻓﻰ ﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ‬
‫ﻥ‬
‫ـ ﹴ‬‫ﺯﻤ‬ ‫ﺽ ﻭ‬
‫ﻴ ﹴ‬ ‫ـ ﹺﺭ‬‫ ﻤ‬: ‫ ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻼﺯﻡ ﻴﺎﺘﻰ ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌﺔ ﺃﻭﺯﺍﻥ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺎِﻟﻡ‬‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ ﻓﻭﺯﻨﻪ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﺘﻌﺩﻯ ﻋ‬.‫ﻡ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻀﹾ‬ ‫ﻡ ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻅ‬
‫ﻋ‬

‫ﺭ‬ ‫ـ‬‫ﺤﻤ‬
 ‫ ﻭﺘﺜﻨﻴﺔ َﺃ‬.‫ﺭ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺤﺎﺀ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻤﻴﻡ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ ﻭﺠﻤﻌﻬﻤﺎ‬.‫ﺀ ﺒﺎﻟﻤﺩ ﻟﻠﻤﺅﻨﺙ‬ ‫ﺍ‬‫ﻤﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ ﻭ‬،‫ ﻟﻠﻤﺫﻜﺭ‬‫ﺭ‬‫ﺤﻤ‬
 ‫ ﻭﹶﺍ‬،‫ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺯﺍﺀ ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟﻤﻴﻡ‬
‫ﻁﺸﹶـﺎﻥ‬
‫ ﹾ‬‫ ﻭﺘﺜﻨﻴـﺔ ﻋ‬.‫ﺵ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬
‫ﻋﻁﹶﺎ ﹲ‬
 ‫ ﻭﺠﻤﻌﻬﺎ‬.‫ﻁﺸﹶﻰ ﻟﻠﻤﺅﻨﺙ‬
‫ﻋ ﹾ‬
 ‫ ﻭ‬،‫ﻥ ﻟﻠﻤﺫﻜﺭ‬
 ‫ﻁﺸﹶﺎ‬
‫ﻋ ﹾ‬
 ‫ ﻭ‬.‫ﻥ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺍﻭ‬‫ﻤﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺀ‬ ‫ﺍ‬‫ﻤﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻥ ﻭﺘﺜﻨﻴﺔ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﻤﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫َﺃ‬
.‫ﻥ‬
‫ﺎ ﹺ‬‫ﺸﻴ‬
‫ﻁﹶ‬
‫ﻋ ﹾ‬
 ‫ﻁﺸﹶﻰ‬
‫ﻋ ﹾ‬
 ‫ ﻭﺘﺜﻨﻴﺔ‬،‫ﻁﺸﹶﺎﻨﹶﺎﻥﹺ‬
‫ﻋ ﹾ‬

[25] Adapun isim fa’el maka ditilik pada ‘ain fe’el madhi. Maka jika ianya
difathahkan maka wazannya “‫ﺻ ٌﺮ‬ ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬dan jika ia didhammahkan maka wazannya
“‫ﻈ ْﻴ ٌﻢ‬
ِ‫ﻋ‬َ ” dan “‫ﺨ ٌﻢ‬ ْ ‫ﺿ‬ َ ”. Jika ia dikasrahkan maka wazannya daripada yang muta’addi
“ ‫ ” ﻋَﺎِﻟ ٌﻢ‬dan daripada yang lazim datang diatas empat wazan,
umpama :
• “‫ﺾ‬
ٍ ‫” َﻣ ِﺮ ْﻳ‬
• dan “ ‫ﻦ‬ ٍ ‫ ” َز ِﻣ‬dengan fathah za’ dan kasrah mimnya,

. ‫ﻭﺘﺄﺘﻰ ﺒﺼﻭﺭﺓ ﺍﻟﺒﺎﻗﻰ‬


5
• dan “‫ﺣ َﻤ َﺮ‬
ْ ‫ ” َا‬bagi muzakkar, dan “‫ﺣ ْﻤ ﺮَا َء‬ َ ” dengan mad bagi muannath. Jamak
keduanya “‫ﺣ ُﻤ ٌﺮ‬ ُ ” dengan dhammah ha’ dan sukun mimnya. Tathniah “‫ﺣ َﻤ َﺮ‬ ْ ‫ ” َأ‬adalah
“‫ن‬
ِ ‫ﺣ َﻤﺮَا‬
ْ ‫ ” َأ‬dan tathniah “‫ﺣ ْﻤﺮَا َء‬َ ” adalah “‫ن‬
ِ ‫ﺣ ْﻤﺮَاوَا‬
َ ”.
• dan “‫ن‬َ ‫ﺸﺎ‬َ‫ﻄ‬ ْ ‫ﻋ‬َ ” bagi muzakkar, dan “‫ﺸ ﻰ‬ َ‫ﻄ‬ْ ‫ﻋ‬
َ ” dengan fathah ‘ain dan sukun tha’
dan dengan pendek bagi muannath, dan jamak keduanyanya “ ‫ش‬ ٌ ‫ﻄﺎ‬َ‫ﻋ‬
ِ ” dengan
kasrah ’ain. Tathniah “‫ن‬ َ ‫ﺸﺎ‬
َ‫ﻄ‬
ْ ‫ﻋ‬
َ ” adalah “‫ن‬ ِ ‫ﺸ ﺎﻧَﺎ‬
َ‫ﻄ‬ْ ‫ﻋ‬
َ ” dan tathniah “‫ﺸ ﻰ‬َ‫ﻄ‬ْ ‫ﻋ‬
َ ” adalah “
‫ن‬
ِ ‫ﺸﻴَﺎ‬
َ‫ﻄ‬
ْ ‫ﻋ‬ َ ”.

.‫ﻭﺍﺨﺘﺼﺭﺕ ﺒﺫﻜﺭ ﻤﺎ ﻴﻤﻜﻥ ﻀﺒﻁﻪ ﻤﻥ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺘﺭﻜﺕ ﻤﺎ ﻋﺩﺍﻩ‬
[26] Aku hadkan dengan menyebutkan apa yang mungkin memeliharanya daripada
fa’el, dan aku tinggalkan apa yang selainnya.

‫ ﻭﻗﺩ ﺫﻜﺭﻨﺎ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﺯﻭﺍﺌﺩ ﻋﻠـﻰ ﺍﻟﺜﻼﺜـﺔ ﻓـﻰ‬.‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﺭ ﻭ ﹶﻜ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻤﻥ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻟﺜﻼﺜﻰ ﻓﻭﺯﻨﻪ‬
.‫ﺍﻟﻤﺼﺩﺭ ﺍﻟﻤﻴﻤﻰ‬
[27] Adapun isim maf’ul daripada semua thulathi maka wazannya “‫ﺠ ُﺒ ْﻮ ٌر‬
ْ ‫ ” َﻣ‬dan “‫” َآ ِﺜ ْﻴ ٌﺮ‬.
Sungguh telah kami sebutkan fa’el dan maf’ul daripada fe’el-fe’el yang lebih diatas
tiga huruf pada masdhar mimi.

‫ﻌﻨﹶـ ﹲﺔ‬ ‫ﺭ ﻭﹸﻟ‬ ‫ـ‬‫ﺜﻴ‬ ‫ﻤ ﹾﻜ‬ ‫ﺭ ﻭ‬ ‫ﺍ‬‫ﺩﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻅ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﻀﻡ ﺍﻟﻘﺎﻑ‬
‫ﻴ ﹸﻘ ﹲ‬ ‫ ﻭ‬،‫ل ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻐﻴﻥ‬
ٌ ‫ﻏ ﹸﻔ‬
‫ﺏﻭﹸ‬
 ‫ﻕ ﻭ ﹶﻜﺫﱠﺍ‬
‫ﻴ ﹲ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺼ‬
 ‫لﻭ‬
ٌ ‫ﻭ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﻭﺃﻭﺯﺍﻥ ﺍﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ‬
.‫ﺕ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻤﻥ ﺍﻟﻭﺯﻥ ﺍﻷﺨﻴﺭ ﻴﺼﻴﺭ ﺒﻤﻌﻨﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‬ ‫ ﻓﺈﻥ ﺃﺴﻜﻨ ﹶ‬.‫ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻼﻡ ﻭﻓﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬
[28] Wazan-wazan mubalaghah itu “‫ل‬ ٌ ‫ﺟ ُﻬ ْﻮ‬
َ ” dan “‫ﻖ‬
ٌ ‫ﺻ ِﺪ ْﻳ‬
َ ” dan “‫ب‬
ٌ ‫ ” َآ ﺬﱠا‬dan “‫ﻞ‬
ٌ ‫ﻏ ُﻔ‬
ُ ” dengan
dhammah ghain, dan “ٌ‫ ” َﻳ ُﻘﻆ‬dengan fathah ya’ dan dhammah qaf, dan “ٌ‫ ” ِﻣ ْﺪرَار‬dan “ٌ‫” ِﻣ ْﻜ ِﺜ ْﻴﺮ‬
dan “‫ ”ُﻟ َﻌ َﻨ ٌﺔ‬dengan dhammah lamnya dan fathah ‘ainnya. Maka jika kamu sukunkan
‘ain daripada wazan yang akhir itu jadilah ia dengan makna maf’ul.

‫ ﻴﺘﺼﺭﻑ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻤﺴﺘﻘﺒل ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﻋﻠﻰ ﺃﺭﺒﻌـﺔ‬.‫ﺔ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﺤ‬
‫ﺼ‬ ‫ﺎ ِل ﺍﻟ‬‫ ﺍ َﻷ ﹾﻓﻌ‬‫ﻴﻑ‬ ‫ﺼﺭﹺ‬
 ‫ﻰ ﹶﺘ‬‫ﺼ ٌل ﻓ‬
 ‫ﹶﻓ‬
‫ ﻏﻴﺭ‬،‫ ﺭﺠﻼ ﻜﺎﻥ ﺃﻭ ﺍﻤﺭﺃﺓ‬،‫ ﻭﻭﺠﻬﺎﻥ ﻟﻠﻤﺘﻜﻠﻡ‬،‫ ﺜﻼﺜﺔ ﻟﻠﻐﺎﺌﺏ ﻭﺜﻼﺜﺔ ﻟﻠﻐﺎﺌﺒﺔ ﻭﺜﻼﺜﺔ ﻟﻠﻤﺨﺎﻁﺏ ﻭﺜﻼﺜﺔ ﻟﻠﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‬: ‫ﻋﺸﺭ ﻭﺠﻬﺎ‬
.‫ﺃﻨﻪ ﻻ ﻴﺄﺘﻰ ﺍﻟﻭﺠﻬﺎﻥ ﻟﻠﻤﺘﻜﻠﻡ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻤﻥ ﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ‬
[29] Fasal pada tasrif fe’el-fe’el sahih. Tertasrif madhi dan mustaqbal dan amar dan
nahi daripada fe’el makruf dan majhul keatas empat belas wajah : tiga bagi ghaib
dan tiga bagi ghaibah dan tiga bagi mukhatab dan tiga bagi mukhatabah, dan dua
wajah bagi mutakallim, lelaki adalah dia atau perempuan, melainkan bahawa tidak
datang dua wajah bagi mutakallim ini pada yang makruf daripada amar dan nahi.

‫ ﻭ)ﺠﻤـﻊ‬،‫ﻭﻥ‬ ‫ﺭ‬ ‫ـ‬‫ ﻨﹶﺎﺼ‬،‫ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﺍﻟﺴـﺎﻟﻡ‬: ‫ ﺃﺭﺒﻌ ﹸﺔ ﺃﻟﻔﺎﻅ‬،‫ ﻤﻨﻬﺎ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‬.‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻴﺘﺼﺭﻑ ﻋﻠﻰ ﻋﺸﺭﺓ ﺃﻭﺠﻪ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺍ‬‫ﺕ ﻭ ﹶﻨﻭ‬‫ﺍ ﹲ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ ﻨﹶﺎ‬: ‫ ﻭﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟﻔﻅﺎﻥ‬.‫ ﹲﺓ‬‫ﺭ‬‫ﺭ ﻭ ﹶﻨﺼ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺭ ﻭ ﹸﻨ‬ ‫ﺎ‬‫ﺘﻜﺴﻴﺭﻩ( ﹸﻨﺼ‬
[30] Isim fa’el tertasrif keatas sepuluh wajah. Daripadanya jamak muzakkar, empat
lafaz : jamak muzakkar salim “ ‫ن‬ َ ‫ﺻ ُﺮ ْو‬
ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬dan (jamak taksirnya) “‫ﺼ ﺎ ٌر‬ ‫ ” ُﻧ ﱠ‬dan “‫ﺼ ٌﺮ‬ ‫ ” ُﻧ ﱠ‬dan
“ٌ‫ﺼ َﺮة‬
َ ‫” َﻧ‬, dan jamak muannath, dua lafaz : “ٌ‫ﺻﺮَات‬ ِ ‫ ”ﻧَﺎ‬dan “ُ‫ﺻﺮ‬
ِ ‫” َﻧﻮَا‬.

.‫ ﻭﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻟﻔﻅ ﻭﺍﺤﺩ‬،‫ ﻤﻨﻬﺎ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﻟﻔﻅﺎﻥ‬.‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻴﺘﺼﺭﻑ ﻋﻠﻰ ﺴﺒﻌﺔ ﺃﻭﺠﻪ‬
[31] Isim maf’ul tertasrif keatas tujuh wajah. Daripadanya jamak muzakkar, dua lafaz,
dan jamak muannath satu lafaz.
‫ﻭﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺍﻟﻤﺸﺩﺩﺓ ﺘﺩﺨل ﻋﻠﻰ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل‪ .‬ﻭﺍﻟﻤﺨﻔﻔﺔ ﻜﺫﻟﻙ‪ ،‬ﻏﻴﺭ ﺃﻨﻬﺎ ﻻ ﺘﺩﺨل ﻓـﻰ‬
‫ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ ﻭﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‪ .‬ﻭﺍﻟﻤﺨﻔﻔﺔ ﺴﺎﻜﻨﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻤﺸﺩﺩﺓ ﻤﻔﺘﻭﺤﺔ‪ ،‬ﺇﻻ ﻓﻰ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ ﻭﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‪ ،‬ﻓﺈﻨﻬﺎ ﻤﻜﺴﻭﺭﺓ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ .‬ﻭﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‬
‫ﻤﻜﺴﻭﺭ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭﺓ‪ ،‬ﻭﻤﻀﻤﻭﻡ ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‪ ،‬ﻭﻤﻔﺘﻭﺡ ﻓﻰ ﺍﻟﺒﻭﺍﻗﻰ‪.‬‬
‫‪[32] Nun ta’kid yang berat masuk keatas semua amar dan nahi daripada yang makruf‬‬
‫‪dan yang majhul. Yang ringan seperti demikian itu, melainkan bahawa ia tidak masuk‬‬
‫‪pada tathniah dan jamak muannath. Yang ringan itu mati, dan yang berat itu‬‬
‫‪difathahkan, melainkan pada tathniah dan jamak muannath, maka ia dikasrahkan‬‬
‫‪pada keduanya. Huruf sebelum keduanya dikasrahkan pada seorang perempuan‬‬
‫‪yang hadhir dan didhammahkan pada jamak muzakkar dan difathahkan pada segala‬‬
‫‪yang tinggal lagi.‬‬

‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘ ‪‬ﻡ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺕ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﺘﹶﺎ ‪ -‬ﹶﻨﺼ‪ ‬ﺭﻥ‪ - ‬ﹶﻨﺼ‪ ‬ﺭ ﹶ‬
‫ﺕ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ – ﹶﻨﺼ‪‬ﺭ‪ ‬ﹾ‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﻤﺜﺎل ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ‪ :‬ﹶﻨﺼ‪‬ﺭ‪ - ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪ ،‬ﺇﻟﻰ ﺁﺨﺭﻩ‪.‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭﻨﹶﺎ‪ .‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ‪ :‬ﹸﻨ ‪‬‬ ‫ﺕ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻥ‪ - ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ﹸﺘﻤ‪‬ﺎ ‪ -‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫‪ -‬ﹶﻨﺼ‪ ‬ﺭﺕ‪ - ‬ﹶﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺮَ“ ‪[33] Contoh madhi daripada yang ma’ruf‬‬ ‫ﺼ ﺮَا“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ﺮُوا“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬ ‫ت“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬ ‫ﺼ َﺮ ْ‬
‫ﺼ َﺮﺗَﺎ“‪َ ” -‬ﻧ َ‬ ‫‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ن“‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ت“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗ ْﻢ“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ت“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ﺼ ْﺮ ِ‬
‫ﺼ ْﺮ ُﺗﻤَﺎ“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬
‫ﻦ“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬‫ﺼ ْﺮ ُﺗ ﱠ‬
‫ت“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬‫ﺼ ْﺮ ُ‬
‫ﺼ ْﺮﻧَﺎ“ ‪َ ” -‬ﻧ َ‬‫‪َ ”,‬ﻧ َ‬
‫ﺼﺮَ“ ‪dan daripada yang majhul‬‬ ‫‪ُ ”, hingga akhirnya.‬ﻧ ِ‬

‫ﻥ‪-‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹺ‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ -‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﻤﺴﺘﻘﺒل ‪ :‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪ ،‬ﺇﻟﻰ ﺁﺨﺭﻩ‪.‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ‪ :‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ -‬ﹶﻨ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﻥ ‪َ -‬ﺃ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ﹺ‬‫ﺼﺭﹺ ‪‬ﻴﻥ‪ - ‬ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ُﺮوْن“ ‪[34] Contoh mustaqbal‬‬ ‫ن“ ” َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ِ‬ ‫ن“ ” َﻳ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ُﺮ ْو َ‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪َ ” -‬ﻳ ْﻨ ُ‬‫ن“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ِ‬
‫ن“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪َ ” -‬ﻳ ْﻨ ُ‬
‫” َﺗ ْﻨ ُ‬
‫ن“ ‪-‬‬
‫ﺼﺮَا ِ‬
‫ن“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ُﺮ ْو َ‬
‫ﻦ“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ِﺮ ْﻳ َ‬
‫ن“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮَا ِ‬ ‫ن“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪َ ” -‬ﺗ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ُﺮ“ ‪َ ” -‬أ ْﻧ ُ‬ ‫‪َ ”, hingga akhirnya,‬ﻧ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ُﺮ“ ‪dan daripada yang majhul‬‬ ‫ن“ ‪ُ ” -‬ﻳ ْﻨ َ‬ ‫ﺼﺮَا ِ‬ ‫ﺼ ُﺮوْن“ ‪ُ ” -‬ﻳ ْﻨ َ‬ ‫‪َ ” hingga akhirnya.‬ﻳ ْﻨ ُ‬

‫ﻥ‪ .‬ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻷﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ‪ :‬ﹸﺍ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪-‬‬


‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ‪ِ -‬ﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻷﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ‪ِ :‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ‪.‬‬‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬‫ﺼ ‪‬ﺭﺍ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭﹺﻯ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ -‬ﺍﹸ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ْﺮ“ ‪[35] Contoh amar ghaib‬‬ ‫ﺼ ﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮُوا“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮ“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬‫ﺼ ْﺮ َ‬‫‪ِ ”.‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ﺼﺮْ“ ‪Contoh amar hadhir :‬‬
‫ﺼﺮَا“ ‪ُ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼﺮُوا“ ‪ُ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼﺮِى“ ‪ُ” -‬ا ْﻧ ُ‬‫ﺼﺮَا“ ‪ُ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮنَ“ ‪ُ” -‬ا ْﻧ ُ‬‫‪ُ”.‬ا ْﻧ ُ‬

‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨﺼ‪‬ـﺭ‪‬ﻭﺍ ‪-‬‬


‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﻭﺍ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ‪ِ :‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻻ‪.‬‬
‫ﻰ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﺇﻻ ﺃﻨﻪ ﺯﻴﺩ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ‪ :‬ﹶ‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺍﻟﻨﻬ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﻨ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻷ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ُ ِ-‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ﺼﺭﹺﻯ ‪ِ -‬ﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬ ‫ِﻟ ﹸﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ْﺮ“ ‪[36] Daripada yang majhul‬‬ ‫ﺼﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﻴ ْﻨ َ‬‫ﺼﺮُوا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﻴ ْﻨ َ‬ ‫ﺼ ْﺮ“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﻴ ْﻨ َ‬‫ﺼ ﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬ ‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬ ‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫‪ِ ” -‬ﻟ ُﻴ ْﻨ َ‬
‫ﺼ ْﺮ“‬
‫ﺼﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬
‫ﺼﺮُوا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬
‫ﺼﺮِى“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬ ‫ﺼﺮَا“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬
‫ﺼ ْﺮ َ‬
‫ﺼﺮْ“ ‪ِ ” -‬ﻟ ُﺘ ْﻨ َ‬‫ﻷ ْﻧ َ‬ ‫ﺼ ْﺮ“ ‪ُ ِ” -‬‬‫‪ِ ”. Begitu juga‬ﻟ ُﻨ ْﻨ َ‬
‫‪nahi dari yang makruf dan yang majhul, melainkan bahawa ditambahkan pada‬‬
‫‪”.‬ﻻَ“ ‪awalnya‬‬

‫ﻥ‪.‬‬
‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪ ‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻥ‪ - ‬ﻟِ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻭﺘﻘﻭل ﺒﻨﻭﻥ ﺍﻟﺘﺄﻜﻴﺩ ﺍﻟﻤﺸﺩﺩﺓ ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ‪ِ :‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ‪-‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻓـﻰ ﺍﻟﻤﺨﻔﻔـﺔ ‪ِ :‬ﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨﺼ‪‬ـ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻨﹶﺎ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺼ ﹺﺭﻥ‪ - ‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻥ‪ - ‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼﺭ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭﻥ‪ - ‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻭﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ ‪ :‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ‪-‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﻭﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻐﺎﺌﺒﺔ‪ ،‬ﻭﻀﻤﻬﺎ ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‪ ،‬ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺏ ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ِ -‬ﻟ ﹶﺘ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ِﻟ ‪‬ﻴ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺍﻟﻨﻬﻰ ﻤﻥ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻑ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل‪.‬‬ ‫ﺼ ﹺﺭ ‪‬‬
‫ﻥ ‪ -‬ﹸﺍ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﺭ ‪‬‬
‫ﺍﹸ ﹾﻨ ‪‬‬
‫‪[37] Kamu katakan pada nun taukid yang berat i.e ditasydidkan pada amar ghaib :‬‬
‫ن“‬
‫ﺼ َﺮ ﱠ‬
‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼﺮَا ﱢ‬ ‫ﺼ ُﺮنﱠ“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬‫ﺼ َﺮ ﱠ‬‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ﺮَا ﱠ‬
‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ ْﺮﻧَﺎ ﱢ‬
‫‪ِ ”. Dan pada amar hadhir :‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬
‫ﺼ َﺮنﱠ“‬
‫ﺼ ﺮَانﱢ“ ‪ُ ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ن“ ‪ُ ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼ ُﺮ ﱠ‬‫ن“ ‪ُ ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼ ِﺮ ﱠ‬‫ﺼ ﺮَانﱢ“ ‪ُ ” -‬ا ْﻧ ُ‬ ‫ﺼ ْﺮﻧَﺎنﱢ“ ‪ُ ” -‬ا ْﻧ ُ‬‫‪ُ ”. Dan pada nun taukid yang‬ا ْﻧ ُ‬
‫ن“ ‪ringan‬‬ ‫ﺼ َﺮ ْ‬
‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ ُﺮ ْ‬
‫ن“ ‪ِ ” -‬ﻟ َﻴ ْﻨ ُ‬ ‫ﺼ َﺮ ْ‬
‫‪ِ ” dengan fathah ra’nya pada mufrad muzakkar dan‬ﻟ َﺘ ْﻨ ُ‬
‫‪pada wahidah ghaibah, dan dengan dhammahnya pada jamak muzakkar. Pada‬‬
mukhatab “‫ن‬
ْ ‫ﺼ َﺮ‬
ُ ‫ ” ُا ْﻧ‬- “‫ن‬
ْ ‫ﺼ ُﺮ‬
ُ ‫ ” ُا ْﻧ‬- “‫ن‬
ْ ‫ﺼ ِﺮ‬
ُ ‫” ُا ْﻧ‬. Begitu juga nahi daripada yang makruf dan
yang majhul.

‫ﺭ ﹲﺓ‬ ‫ـ‬‫ ﻭ ﹶﻨﺼ‬،‫ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﻭﻓﺘﺢ ﺍﻟﺼﺎﺩ ﻭﺍﻟﺘﺸﺩﻴﺩ ﻓﻴﻬﻤـﺎ‬،‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺭ ﻭ ﹸﻨ‬ ‫ﺎ‬‫ﻥ ﻭ ﹸﻨﺼ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﻨﹶﺎ‬- ‫ﺍﻥﹺ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ ﻨﹶﺎ‬- ‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤﺜﺎل ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻨﹶﺎ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﺍ‬‫ﺕ ﻭ ﹶﻨﻭ‬ ‫ﺍ ﹲ‬‫ﺼﺭ‬
 ‫ ﻨﹶﺎ‬- ‫ﺭﺘﹶﺎﻥﹺ‬ ‫ﺼ‬  ‫ ﻨﹶﺎ‬- ‫ﺭ ﹲﺓ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﻨﹶﺎ‬،‫ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻨﻭﻥ ﻭﺍﻟﺼﺎﺩ ﻤﻊ ﺍﻟﺘﺨﻔﻴﻑ‬
[38] Contoh fa’el adalah “‫ﺻ ٌﺮ‬
ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬- “‫ن‬ ِ ‫ﺻ ﺮَا‬
ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬- “‫ن‬ َ ‫ﺻ ُﺮ ْو‬ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬dan “‫ﺼ ﺎ ٌر‬ ‫ ” ُﻧ ﱠ‬dan “‫ﺼ ٌﺮ‬ ‫ ” ُﻧ ﱠ‬dengan
dhammah nun dan fathah shad dan tasydid pada keduanya, dan “‫ﺼ َﺮ ٌة‬ َ ‫ ” َﻧ‬dengan
fathah nun dan shad serta takhfif, “‫ﺻ َﺮ ٌة‬ ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬- “‫ن‬ِ ‫ﺻ َﺮﺗَﺎ‬
ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬- “‫ت‬ ٌ ‫ﺻﺮَا‬ ِ ‫ ” ﻧَﺎ‬dan “‫ﺻ ُﺮ‬
ِ ‫” َﻧﻮَا‬.

.‫ﺕ‬
‫ﺍ ﹲ‬‫ﻭﺭ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻤ ﹾﻨ‬ - ‫ﻥ‬ ‫ﺭﺘﹶﺎ ﹺ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ - ‫ﺭ ﹲﺓ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ،‫ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻤﻴﻡ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺼ‬  ‫ﻤﻨﹶﺎ‬ ‫ﻥ ﻭ‬  ‫ﻤ ﹾﻨ‬ - ‫ﻥ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺍ ﹺ‬‫ﻭﺭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ - ‫ﺭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ ﹾﻨ‬ ‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل‬
[39] Contoh maf’ul “‫ﺼ ْﻮ ٌر‬ ُ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬- “‫ن‬ ِ ‫ﺼ ْﻮرَا‬
ُ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬- “‫ن‬
َ ‫ﺼ ْﻮ ُر ْو‬
ُ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬dan “‫ﺻ ْﻴ ُﺮ‬ ِ ‫ ” َﻣﻨَﺎ‬dengan fathah mim,
“ٌ‫ﺼ ْﻮ َرة‬
ُ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬- “ِ‫ﺼ ْﻮ َرﺗَﺎن‬
ُ ‫ ” َﻣ ْﻨ‬- “ٌ‫ﺼ ْﻮرَات‬ ُ ‫” َﻣ ْﻨ‬.

‫ ﻭﺫﺍﻙ‬،‫ﺝ ﺒﻜﺴـﺭ ﺍﻟـﺭﺍﺀ‬


 ‫ﺤ ﹺﺭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻓﻬﻭ‬،‫ﺠ ﹰﺔ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺩﺍل ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﺤﺎﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ ،‫ﺝ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺤ ﹺﺭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺝ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻤﺠﺭﺩ‬
‫ ﻭﻜـﺫﺍ‬.‫ﺝ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺤ ﹺﺭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻻ ﹸﺘ‬
‫ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬.‫ﺝ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺩﺍل ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻜل‬
 ‫ﺤ ﹺﺭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ‬.‫ﺝ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬
.‫ﺘﺼﺭﻴﻑ ﺍﻟﻤﻠﺤﻘﺎﺕ‬
[40] Contoh rubai’e mujarrad “‫ج‬ َ ‫ﺣ َﺮ‬
ْ ‫ ” َد‬- “‫ج‬ ُ ‫ﺣ ِﺮ‬
ْ ‫ ” ُﻳ َﺪ‬dengan kasrah ra’nya, “ ‫ﺟ ًﺔ‬ َ ‫ﺣ َﺮ‬
ْ ‫ ” َد‬dengan
fathah dhal dan sukun ha’nya, “‫ج‬ ٌ ‫ﺣ ِﺮ‬
ْ ‫ ” ﻓﻬ ﻮ ُﻣ َﺪ‬dengan kasrah ra’, “‫ج‬ ٌ ‫ﺣ َﺮ‬
ْ ‫ ”وذاك ُﻣ َﺪ‬dengan
fathah ra’. Amarnya “‫ج‬ ْ ‫ﺣ ِﺮ‬
ْ ‫ ” َد‬dengan fathah dhal dan kasrah ra’ pada semuanya.
Nahinya “ ‫ج‬ْ ‫ﺣ ِﺮ‬
ْ ‫ﻻ ُﺗ َﺪ‬
َ ” dengan dhamah ta’ dan kasrah ra’. Begitulah tasrif sekelian
mulhaqnya.

‫ﺝ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺘﺎﺀ‬
 ‫ﺨ ﹺﺭ‬
‫ﻻ ﹸﺘ ﹾ‬
‫ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬،‫ﺨ ﹺﺭﺝ‬
‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ َﺃ ﹾ‬،‫ﺭﺝ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ ﻭﺫﺍﻙ‬،‫ﺨ ﹺﺭﺝ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ﺎ ﻓﻬﻭ‬‫ﺍﺠ‬‫ﺨﺭ‬
‫ﺝ ِﺇ ﹾ‬
 ‫ﺨ ﹺﺭ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﺝ‬‫ﺨﺭ‬
‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﺍﻟﻤﺯﻴﺩ ﻓﻴﻪ َﺃ ﹾ‬
‫ ﻭﻜﺫﻟﻙ ﺤـﺫﻓﺕ‬.‫ ﻭﻗﺩ ﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﻥ ﻤﺴﺘﻘﺒل ﻫﺫﺍ ﺍﻟﺒﺎﺏ ﻜﻴﻼ ﻴﺠﺘﻤﻊ ﺍﻟﻬﻤﺯﺘﺎﻥ ﻓﻰ ﻨﻔﺱ ﺍﻟﻤﺘﻜﻠﻡ ﻭﺤﺩﻩ‬.‫ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‬
،‫ﺔﹰ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻭﻓﺘﺢ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‬‫ﺨﺭﹺﺠ‬
‫ﺎ ﻭ ﹶﺘ ﹾ‬‫ﻴﺠ‬ ‫ﺨ ﹺﺭ‬
‫ﺝ ﹶﺘ ﹾ‬
 ‫ﺨﺭ‬
‫ﻴ ﹶ‬ ‫ ﻭ‬‫ﺭﺝ‬ ‫ﺨ‬
‫ ﻭ ﹶ‬.‫ﺍ ﻟﻠﺒﺎﺏ‬‫ﺍﺩ‬‫ﻁﺭ‬
‫ﻤﻥ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﺍ ﹾ‬
‫ﺝ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟـﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻻ ﹸﺘ ﹶ‬
‫ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬،‫ﺝ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﹶ‬.‫ﺝ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻤ ﹶ‬ ‫ ﻭﺫﺍﻙ‬،‫ﺝ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻤ ﹶ‬ ‫ﻓﻬﻭ‬
‫ ﻓﻬـﻭ‬،‫ﺎ ﺒﻜﺴـﺭ ﺍﻟﺨـﺎﺀ‬‫ـﺎﻤ‬‫ﺨﺼ‬
 ‫ﻤ ﹰﺔ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺼﺎﺩ ﻭ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤﺨﹶﺎ‬ ،‫ﻡ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺼﺎﺩ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻴﺨﹶﺎ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﻭﺨﹶﺎ‬.‫ ﻭﺍﻟﺭﺍﺀ ﻤﺸﺩﺩﺓ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ‬.‫ﻓﻴﻬﻤﺎ‬
‫ ﺇﻟـﻰ‬،‫ـﻡ‬‫ﻭﺼ‬ ‫ﺨ‬
‫ ﻭﻤﺠﻬﻭل ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﹸ‬.‫ﻡ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭ ﺍﻟﺼﺎﺩ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻻ ﹸﺘﺨﹶﺎ‬
‫ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬.‫ﻡ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺨﹶﺎ‬.‫ﻡ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤﺨﹶﺎ‬ ‫ ﻭﺫﺍﻙ‬،‫ﺼﻡ‬
 ‫ﻤﺨﹶﺎ‬
.‫ﺁﺨﺭﻩ‬
6
[41] Contoh rubai’e mazid fih :
• “‫ج‬
َ ‫ﺧ َﺮ‬
ْ ‫ ”َأ‬- “‫ج‬ ُ ‫ﺨ ِﺮ‬
ْ ‫ ” ُﻳ‬- “‫ﺟ ﺎ‬ ً ‫ﺧﺮَا‬
ْ ‫ ”ِإ‬- “‫ج‬ ٌ ‫ﺨ ِﺮ‬
ْ ‫ ” ﻓﻬ ﻮ ُﻣ‬- “‫ج‬ ٌ ‫ﺨ َﺮ‬
ْ ‫” وذاك ُﻣ‬. Amarnya “‫ج‬ ْ ‫ﺧ ِﺮ‬
ْ ‫”َأ‬, dan
nahinya “‫ج‬ ْ ‫ﺨ ِﺮ‬ْ ‫ﻻ ُﺗ‬
َ ” dengan dhammah ta’ dan kasrah ra’ pada keduanya. Sungguh
dihazafkan hamzah dari mustaqbal bab ini supaya tidak berhimpun dua hamzah
pada diri mutakallim wahdah. Begitu juga dihazafkan hamzah dari fa’el dan maf’ul
dan nahi dan amar ghaib kerana kiaskan bab ini7.
• dan “‫ج‬ َ ‫ﺧ ﱠﺮ‬َ ” - “‫ج‬ ُ ‫ﺨ ﱢﺮ‬َ ‫ ” ُﻳ‬- “‫ﺠ ﺎ‬
ً ‫ﺨ ِﺮ ْﻳ‬
ْ ‫ ” َﺗ‬dan “‫ﺟ ًﺔ‬ َ ‫ﺨ ِﺮ‬
ْ ‫ ” و َﺗ‬dengan kasrah ra’ dan fathah ta’
pada keduanya, “‫ج‬ ٌ ‫ﺨ ﱢﺮ‬
َ ‫ ” ﻓﻬ ﻮ ُﻣ‬dengan kasrah ra’, “‫ج‬ ٌ ‫ﺨ ﱠﺮ‬
َ ‫ ” ذاك ُﻣ‬dengan fathah ra’.
Amarnya “‫ج‬ ْ ‫ﺧ ﱢﺮ‬ َ ” dengan kasrah ra’. Nahinya “‫ج‬ ْ ‫ﺨ ﱢﺮ‬
َ ‫ﻻ ُﺗ‬
َ ” dengan dhammah ta’ dan
kasrah ra’ pada keduanya. Ra’nya ditasydidkan pada semuanya.
• dan “‫ﺻ َﻢ‬ َ ‫ ” ﺧَﺎ‬- “‫ﺻ ُﻢ‬ ِ ‫ ” ُﻳﺨَﺎ‬dengan kasrah shad, “‫ﺻ َﻤ ًﺔ‬ َ ‫ ” ُﻣﺨَﺎ‬dengan fathah shad,
dan “‫ﺼ ﺎﻣًﺎ‬
َ ‫ﺧ‬ِ ” dengan kasrah kha’, “‫ﺻ ٌﻢ‬ ِ ‫” ﻓﻬ ﻮ ُﻣﺨَﺎ‬, “‫ﺻ ٌﻢ‬ َ ‫” وذاك ُﻣﺨَﺎ‬. Amarnya “‫ﺻ ْﻢ‬ ِ ‫” ﺧَﺎ‬, dan

6
. fe’el empat huruf yang terhasil empat hurufnya dengan tambahan satu hufruf pada thulathi. Pada sebahagian
naskhah “thulathi mazid fih”.
7
. Kerana tatkala dihazafkan ia dari asal iaitu mudhari’ dihazafkan ia juga dari cabangan iaitu fa’el, maf’ul dan
nahi dan amar ghaib kerana mengikutkan asalnya. Al Matlub : 52.
‫ﺻ ْﻢ“ ‪nahinya‬‬
‫ﻻ ُﺗﺨَﺎ ِ‬
‫ﺻ َﻢ“ ‪َ ” dengan dhammah ta’. Madhi yang majhul adalah‬‬
‫ﺧ ْﻮ ِ‬
‫‪ُ ” hingga‬‬
‫‪akhirnya.‬‬

‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻨ ﹶﻜﺴ‪‬ـ ‪‬ﺭ‪.‬‬
‫ﺴﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ ﹶ‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﹺﺒﻪ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ﹾﻨ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺴﻴﻥ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﺨﻤﺎﺴﻰ ﺍ‪ ‬ﹾﻨ ﹶﻜﺴ‪‬ﺭ‪ ‬ﻴ‪ ‬ﹾﻨ ﹶﻜﺴ‪ ‬ﺭ ‪‬ﺍ ﹾﻨ ‪‬ﻜﺴ‪‬ﺎﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺼ ﹶﻔ ﱡﺭ ﺒﻔـﺘﺢ ﺍﻟﻔـﺎﺀ‬
‫ﺼ ﹶﻔ ‪‬ﺭ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﺏ‪ .‬ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻜ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺴﺏ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﻙ ‪‬ﻤ ﹾﻜ ﹶﺘﺴ‪‬ﺏ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ﹾﻜ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺴﺏ‪ ،‬ﻭﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫ﺴﺏ‪ ،‬ﺍ ﹾﻜ ‪‬ﺘﺴ‪‬ﺎﺒ‪‬ﺎ‪ ،‬ﹶﻓ ‪‬ﻬﻭ‪ ‬ﻤ ﹾﻜ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ﹾﻜ ﹶﺘﺴ‪‬ﺏ‪ ‬ﻴ ﹾﻜ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺼ ﹶﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤـﺎ‪ .‬ﻭ ﹶﺘ ﹶﻜﺴ‪‬ـ ‪‬ﺭ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺼ ﹶﻔﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺼ ﹶﻔ ‪‬ﺭ ﹺﺒﻪ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺼ ﹶﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻔﺎﺀ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺼ ‪‬ﻔﺭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺴﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﹺﺒﻪ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺴﻴﻥ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺴﺭ‪‬ﺍ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺴﻴﻥ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺴ ‪‬ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺴﻴﻥ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﹶﺘ ﹶﻜ ﱡ‬
‫ﻴ‪ ‬ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬
‫ﺢ ﺒﻜﺴـﺭ ﺍﻟـﻼﻡ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ﹶﺘﺼ‪‬ـﺎﹶﻟﺢ‪،‬‬
‫ﺢ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻼﻡ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹸﻟﺤ‪‬ﺎ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻼﻡ‪ ،‬ﹶﻓ ‪‬ﻬﻭ‪ ‬ﻤ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎِﻟ ‪‬‬
‫ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺴﻴﻥ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ .‬ﻭ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟﺢ‪ ‬ﻴ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬‬
‫ﺢ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻼﻡ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬‬
‫ﻭﺍﻷﻤﺭ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟﺢ‪ ،‬ﻭﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﻟِﻴ‪ ‬ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟﺢ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫‪8‬‬
‫‪[42] Contoh khumasi :‬‬
‫•‬ ‫ﺴ َﺮ“‬
‫ﺴ ُﺮ“ ‪ِ” -‬ا ْﻧ َﻜ َ‬ ‫ﺴ ﺎرًا“ ‪َ ” -‬ﻳ ْﻨ َﻜ ِ‬ ‫ﺴ ٌﺮ“ ‪ِ” dengan kasrah hamzah,‬ا ْﻧ ِﻜ َ‬ ‫‪” dengan kasrah‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻨ َﻜ ِ‬
‫ﺴ ٌﺮ ِﺑﻪِ“ ‪sin,‬‬
‫ﺴﺮْ“ ‪”. Amarnya‬وذاك ُﻣ ْﻨ َﻜ َ‬ ‫ﺴﺮْ“ ‪ِ”, nahinya‬ا ْﻧ َﻜ ِ‬ ‫‪َ ”.‬ﺗ ْﻨ َﻜ ِ‬
‫•‬ ‫ﺐ“ ‪dan‬‬ ‫ﺴ َ‬ ‫ﺐ“ ‪” -‬ا ْآ َﺘ َ‬ ‫ﺴ ُ‬ ‫ﺴ ﺎﺑًﺎ“ ‪َ ” dengan kasrah sin,‬ﻳ ْﻜ َﺘ ِ‬ ‫ﺐ“ ‪ِ” -‬ا ْآ ِﺘ َ‬ ‫ﺴ ٌ‬ ‫ﺐ“ ‪َ ” -‬ﻓ ُﻬ َﻮ ُﻣ ْﻜ َﺘ ِ‬ ‫ﺴ ٌ‬ ‫ك ُﻣ ْﻜ َﺘ َ‬‫‪”.‬وذَا َ‬
‫ﺴﺐْ“ ‪Amarnya‬‬ ‫ﺴﺐْ“ ‪ِ”, dan nahinya‬ا ْآ َﺘ ِ‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻜ َﺘ ِ‬
‫‪َ ”.‬‬
‫•‬ ‫ﺻ َﻔ ﱠﺮ“ ‪dan‬‬ ‫ﺼ َﻔ ﱡﺮ“ ‪” -‬ا ْ‬ ‫ﺻ ِﻔﺮَارًا“ ‪َ ” dengan fathah fa’ pada keduanya,‬ﻳ ْ‬ ‫ﺼ َﻔ ﱞﺮ“ ‪ِ” -‬ا ْ‬ ‫”ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْ‬
‫ﺼ َﻔ ﱞﺮ ِﺑ ِﻪ“ ‪dengan fathah fa’,‬‬ ‫ﺻ َﻔ ﱠﺮ“ ‪”. Amarnya‬وذاك ُﻣ ْ‬ ‫ﺼ َﻔ ﱠﺮ“ ‪ِ”, dan nahinya‬ا ْ‬ ‫ﻻ َﺗ ْ‬‫‪َ ” dengan‬‬
‫‪fathah fa’ pada keduanya.‬‬
‫•‬ ‫ﺴ ﺮَ“ ‪dan‬‬ ‫ﺴ ﺮُ“ ‪َ ” -‬ﺗ َﻜ ﱠ‬ ‫ﺴ ﺮًا“ ‪َ ” dengan fathah sin pada keduanya,‬ﻳ َﺘ َﻜ ﱠ‬ ‫‪َ ” dengan‬ﺗ َﻜ ﱡ‬
‫ﺴ ٌﺮ “ ‪dhammah sin,‬‬ ‫ﺴ ٌﺮ ِﺑ ِﻪ“ ‪” dengan kasrah sin,‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ َﺘ َﻜ ﱢ‬ ‫ﺴ ْﺮ“ ‪”. Amarnya‬وذاك ُﻣ َﺘ َﻜ ﱠ‬ ‫‪َ ”, dan‬ﺗ َﻜ ﱠ‬
‫ﺴﺮْ“ ‪nahinya‬‬ ‫ﻻ َﺗ َﺘ َﻜ ﱠ‬
‫‪َ ” dengan fathah sin pada keduanya.‬‬
‫•‬ ‫ﺢ “ ‪dan‬‬ ‫ﺼ ﺎَﻟ َ‬ ‫ﺢ“ ‪َ ” -‬ﺗ َ‬ ‫ﺼ ﺎَﻟ ُ‬
‫ﺼ ﺎُﻟﺤًﺎ“ ‪َ ” dengan fathah lam pada keduanya,‬ﻳ َﺘ َ‬ ‫‪َ ” dengan‬ﺗ َ‬
‫ﺢ“ ‪dhammah lamnya,‬‬ ‫ﺢ “ ‪َ ” dengan kasrah lam,‬ﻓ ُﻬ َﻮ ُﻣ َﺘﺼَﺎِﻟ ٌ‬ ‫ﺢ“ ‪ ”. Amarnya‬وذاك ُﻣ َﺘﺼَﺎَﻟ ٌ‬ ‫‪َ ”,‬ﺗﺼَﺎَﻟ ْ‬
‫ﺢ “ ‪dan amar ghaib‬‬ ‫ﺼ ﺎَﻟ ْ‬
‫ﺢ “ ‪ِ ”, dan nahinya‬ﻟ َﻴ َﺘ َ‬ ‫ﺼ ﺎَﻟ ْ‬ ‫ﻻ َﺗ َﺘ َ‬
‫‪َ ” dengan fathah lam pada‬‬
‫‪keduanya.‬‬
‫•‬
‫ل ﻜ ﹶﺘﺼ‪‬ﺎﹶﻟﺢ‪ .‬ﻓﺄﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ ﻓﻴﻤﺎ ﺒﻌﺩﻫﺎ ﺜـﻡ‬ ‫ل ﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﹶﺘﺜﹶﺎ ﹶﻗ َ‬‫ﺼُ‬ ‫ﺴﺭ‪ ،‬ﻭَﺃ ‪‬‬ ‫ل ﻓﺄﺼل ﺍﻷﻭل ﹶﺘﺩ‪ ‬ﱠﺜﺭ‪ ‬ﻜ ﹶﺘ ﹶﻜ ‪‬‬ ‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍ‪ ‬ﺩ ﹶﺜﺭ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺜﱠﺎ ﹶﻗ َ‬
‫ﺃﺩﺨل ﻫﻤﺯﺓ ﺍﻟﻭﺼل ﻟﻴﻤﻜﻥ ﺍﻻﺒﺘﺩﺍﺀ ﺒﻬﺎ‪ ،‬ﻷﻥ ﺍﻟﺴﺎﻜﻥ ﻻ ﻴﺒﺘﺩﺃ ﺒﻪ‪.‬‬
‫ﻞ“ ‪ِ” dan‬ا ﱠد َﺛ َﺮ“ ‪[43] Adapun‬‬ ‫ﺴ َﺮ“ ‪َ ” seperti‬ﺗ َﺪ ﱠﺛ َﺮ“ ‪ِ” maka asal yang pertama itu‬اﺛﱠﺎ َﻗ َ‬
‫‪َ ”, dan asal‬ﺗ َﻜ ﱠ‬
‫ﻞ“ ‪yang keduanya‬‬ ‫ﺢ“ ‪َ ” seperti‬ﺗﺜَﺎ َﻗ َ‬ ‫ﺼ ﺎَﻟ َ‬
‫‪َ ”, maka diidghamkan ta’ pada keduanya pada‬ﺗ َ‬
‫‪huruf sebelumnya, kemudian dimasukkan hamzah washal supaya terboleh‬‬
‫‪permulaan dengannya kerana huruf mati tidakdimulakan denganya.‬‬

‫ﻭﺘﺼﺭﻴﻔﻪ ﺍ‪ ‬ﺩ ﹶﺜﺭ‪ ‬ﻴﺩ‪ ‬ﹶﺜ ‪‬ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺜﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﺍ ﱡﺩ ﹸﺜﺭ‪‬ﺍ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺜﺎﺀ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ‪‬ﺜ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺜﺎﺀ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬ﺩ ﹶﺜ ‪‬ﺭ ﹺﺒ ‪‬ﻪ ﺒﻔﺘﺤﻬـﺎ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤـﺭ ‪‬ﺍ ‪‬ﺩﺜﹶـﺭ‪،‬‬
‫ﻼ ﺒﻀـﻡ‬
‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻓﻴﻬﻤـﺎ‪ ،‬ﺍﺜﱠـﺎ ﹸﻗ ﹰ‬
‫ل ‪‬ﻴﺜﱠﺎ ﹶﻗ ُ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ﹶﺜ ‪‬ﺭ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺜﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﻭﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺩﺍل ﻓﻴﻬﻤﺎ ﻭﺍﻟﺘﺸﺩﻴﺩ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ‪ .‬ﻭﺍﺜﱠﺎ ﹶﻗ َ‬
‫ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻓﻴﻬﻤـﺎ‪ .‬ﻭﺍﻟﺜـﺎﺀ‬
‫ﻻ ﹶﺘﺜﱠﺎ ﹶﻗ ْ‬
‫ل ﻋ‪‬ﹶﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻘﺎﻑ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍﺜﱠﺎ ﹶﻗلْ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻘﺎﻑ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤﺜﹶﺎ ﹶﻗ ٌ‬
‫ﺍﻟﻘﺎﻑ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤﺜﱠﺎ ‪‬ﻗ ٌ‬
‫ﻤﺸﺩﺩﺓ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ‪.‬‬
‫‪[44] Tasrifnya :‬‬
‫”ﻓﻬﻮ ُﻣ ﱠﺪ ِﺛﺮٌ“ ‪” dengan dhammah tha’ ,‬ا ﱡد ُﺛﺮًا“ ‪َ ” dengan fathah tha’ pada keduanya,‬ﻳ ﱠﺪ َﺛﺮُ“ ‪ِ” -‬ا ﱠد َﺛﺮَ“‬
‫ﻻ “ ‪ِ”, dan nahinya‬ا ﱠد َﺛ ْﺮ“ ‪” dengan fathahnya. Amarnya‬وذاك ُﻣ ﱠﺪ َﺛ ٌﺮ ِﺑ ِﻪ“ ‪dengan kasrah tha’,‬‬ ‫َ‬
‫‪َ ” dengan fathah tha’ pada keduanya dan dengan fathah dhal dan tasydid pada‬ﺗ ﱠﺪ َﺛ ْﺮ‬
‫ﻞ“ ‪” -‬اﺛﱠﺎ َﻗﻞَ“ ‪semuanya.‬‬ ‫ﻼ“ ‪َ ” dengan fathah qaf pada keduanya,‬ﻳﺜﱠﺎ َﻗ ُ‬ ‫‪” dengan dhammah‬ﺍﺜﱠـﺎ ﹸﻗ ﹰ‬
‫ﻞ“ ‪qaf,‬‬ ‫ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ“ ‪” dengan kasrah,‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣﺜﱠﺎ ِﻗ ٌ‬ ‫ﻞ َ‬
‫ﻞ“ ‪” dengan fathah qaf. Amarnya‬وذاك ُﻣﺜَﺎ َﻗ ٌ‬ ‫‪ِ”, dan‬اﺛﱠﺎ َﻗ ْ‬

‫‪8‬‬
‫‪. Samaada dari thulathi yang ditambahkan dua huruf atau rubai’e yang ditambahkan satu huruf.‬‬
‫ﻻ َﺗﺜﱠﺎ َﻗ ﻞْ“ ‪nahinya‬‬
‫‪َ ” dengan fathah qaf pada keduanya. Ta’nya ditasydidkan pada‬‬
‫‪kesemuanya.‬‬

‫ﻋﹶﻠﻴ‪‬ـ ‪‬ﻪ‬
‫ﺝ ‪‬‬
‫ﺤﺭ‪ ‬‬
‫ﺝ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ﺤﺭﹺ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭﺠ‪‬ﺎ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺭﺍﺀ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ﺝ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ ،‬ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤﺭ‪ ‬‬
‫ﺤﺭ‪‬ﺝ‪ ‬ﻴ‪ ‬ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ﻭ ﹶﺘﺩ‪ ‬‬
‫ﺝ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺭﺍﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻻ ﹶﺘ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﺤ ‪‬ﺭﺝ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺒﻔﺘﺤﻬﺎ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﹶﺘ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫•‬ ‫ج“ ‪Dan‬‬ ‫ﺣ َﺮ َ‬
‫ج“ ‪َ ” -‬ﺗ َﺪ ْ‬ ‫ﺣ َﺮ ُ‬
‫ﺣ ُﺮﺟًﺎ“ ‪َ ” dengan fathah ra’ pada keduanya,‬ﻳ َﺘ َﺪ ْ‬ ‫‪َ ” dengan‬ﺗ َﺪ ْ‬
‫ج“ ‪dhammah ra’,‬‬ ‫ﺣ ِﺮ ٌ‬
‫ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ“ ‪” dengan kasrah ra’,‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ َﺘ َﺪ ْ‬ ‫ج َ‬
‫ﺣ َﺮ ٌ‬
‫‪” dengan fathahnya.‬وذاك ُﻣ َﺘ َﺪ ْ‬
‫ﺣ َﺮجْ“ ‪Amarnya‬‬
‫ﺣ َﺮجْ“ ‪َ ” dan nahinya‬ﺗ َﺪ ْ‬ ‫ﻻ َﺗ َﺘ َﺪ ْ‬
‫‪َ ”, dengan fathah ra’ pada keduanya.‬‬

‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺭﺍﺀ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬‬


‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ ﹶﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻔـﺘﺢ ﺍﻟﻔـﺎﺀ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤـﺭ‬ ‫ﺴ ‪‬ﺘ ﹾﻐﻔﹶﺎﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻔﺎﺀ‪ ،‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ ﹶﻔﺭ‪ ‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻭﻤﺜﺎل ﺍﻟﺴﺩﺍﺴﻰ ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﻔ ‪‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬ ‫ﻻ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺍﺴﺘﻐﻔﺭ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺳ َﺘ ْﻐ َﻔ َﺮ“ ‪[45] Contoh sudasi‬‬ ‫ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ“ ‪” -‬ا ْ‬
‫ﺳ ِﺘ ْﻐﻔَﺎرًا “ ‪َ ” dengan kasrah fa’,‬ﻳ ْ‬
‫ﺴ َﺘ ْﻐ ِﻔ ٌﺮ“ ‪ِ” -‬ا ْ‬
‫‪ ” dengan‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْ‬
‫ﺴ َﺘ ْﻐ َﻔ ٌﺮ“ ‪kasrah ra’,‬‬
‫ب“ ‪ ” dengan fathah fa’, amarnya‬ذاك ُﻣ ْ‬ ‫ﺷ ﻬَﺎ ﱠ‬
‫ب“ ‪ِ”, dan nahinya‬ا ْ‬ ‫ﺸ ﻬَﺎ ﱠ‬
‫ﻻ َﺗ ْ‬
‫”َ‬
‫‪dengan kasrah fa’ pada keduanya.‬‬

‫ﺸﻬ‪‬ﺎﺏ‪ ،‬ﺒﺘﺸﺩﺩﻴﺩ ﺍﻟﺒﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ ﺇﻻ ﻓـﻰ‬


‫ﻻ ﹶﺘ ﹾ‬
‫ﺸﻬ‪‬ﺎﺏ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺏ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ﹾ‬
‫ﺸﻬ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺸ ﹺﻬ ‪‬ﻴﺒ‪‬ﺎﺒ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹾ‬
‫ﺏ ‪‬ﺍ ﹾ‬
‫ﺸﻬ‪‬ﺎ ﱡ‬
‫ﺏ ‪‬ﻴ ﹾ‬
‫ﺸﻬ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ﹾ‬
‫ﺍﻟﻤﺼﺩﺭ‪.‬‬
‫•‬ ‫ب“‬
‫ﺷ ﻬَﺎ ﱠ‬
‫ب“ ‪ ” -‬ا ْ‬
‫ﺸ ﻬَﺎ ﱡ‬
‫ﺷ ِﻬ ْﻴﺒَﺎﺑًﺎ“ ‪َ ” -‬ﻳ ْ‬
‫ب“ ‪ِ ” -‬ا ْ‬
‫ﺸ ﻬَﺎ ﱞ‬
‫ب“ ‪ ”, amarnya‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْ‬
‫ﺷ ﻬَﺎ ﱠ‬
‫ب“ ‪ِ”, nahinya‬ا ْ‬
‫ﺸ ﻬَﺎ ﱠ‬
‫ﻻ َﺗ ْ‬
‫‪َ ”,‬‬
‫‪dengan tasydid ba’ pada semuanya melainkan pada masdhar.‬‬

‫ﻥ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻓـﻰ‬


‫ﻻ ﹶﺘ ﹾﻐ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻏ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩﻥ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﻥ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ﹾ‬
‫ﻏ ‪‬ﺩ ‪‬ﻴﺩ‪‬ﺍﻨﹰﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻐ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻥ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ‪ ،‬ﺍ ﹾ‬
‫ﻥ ‪‬ﻴ ﹾﻐ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻏ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ﹾ‬
‫ﺍﻟﺜﻼﺜﺔ‪.‬‬
‫•‬ ‫ن“‬
‫ﻏ َﺪ ْو َد َ‬
‫ن“ ‪ ” -‬ا ْ‬ ‫ﻏ ِﺪ ْﻳ ﺪَاﻧًﺎ“ ‪َ ” dengan kasrah dhal kedua,‬ﻳ ْﻐ َﺪ ْو ِد ُ‬ ‫ن“ ‪ِ ” -‬ا ْ‬
‫‪ ”.‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻐ َﺪ ْو ِد ٌ‬
‫ن “ ‪Amarnya‬‬ ‫ﻏ َﺪ ْو ِد ْ‬
‫ن“ ‪ِ ” dan nahinya‬ا ْ‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻐ َﺪ ْو ِد ْ‬
‫‪َ ” dengan kasrah dhal kedua pada tiga ini.‬‬

‫ﺠﻠﹶـ ‪‬ﻭ ﹾﺫ‬


‫ﻻ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﺠﹶﻠ ‪‬ﻭﺫﹾ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬
‫ﺠﹶﻠ ‪‬ﻭ ﹲﺫ ﹺﺒ ‪‬ﻪ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺠﹶﻠ ‪‬ﻭﺫﹲ‪ ،‬ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺠ‪‬ﻠﻭ‪‬ﺍﺫﹰﺍ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺍﻟﻼﻡ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺠﹶﻠﻭ‪ ‬ﹸﺫ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻭﺍﻭ‪ ،‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺠﹶﻠ ‪‬ﻭ ﹶﺫ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ .‬ﻭﺍﻟﻭﺍﻭ ﻤﺸﺩﺩﺓ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ‪.‬‬
‫•‬ ‫ﺟَﻠ ﱠﻮ َذ“‬
‫ﺠَﻠ ﱢﻮ ُذ“ ‪” -‬ا ْ‬
‫ﺟِﻠ ﱠﻮاذًا“ ‪َ ” dengan kasrah wau,‬ﻳ ْ‬
‫ﻓﻬ ﻮ “ ‪ِ” dengan kasrah hamzah,‬ا ْ‬
‫ﺠَﻠ ﱢﻮ ٌذ‬
‫ﺠَﻠ ﱠﻮ ٌذ ِﺑ ِﻪ“ ‪ُ ”,‬ﻣ ْ‬
‫ﺟَﻠ ﱢﻮ ْذ“ ‪ ”. Amarnya‬وذاك ُﻣ ْ‬
‫ﺠَﻠ ﱢﻮ ْذ“ ‪ِ” dan nahinya‬ا ْ‬
‫ﻻ َﺗ ْ‬
‫‪َ ” dengan kasrah wau‬‬
‫‪pada keduanya. Waunya ditasydidkan pada semuanya.‬‬

‫ﻙ ﺒﻜﺴـﺭ‬
‫ﺤ ﹾﻨ ‪‬ﻜ ‪‬‬
‫ﻻ ﹶﺘﺴ‪‬ـ ‪‬‬
‫ﺤ ﹾﻨ ‪‬ﻜﻙ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ ﹶ‬
‫ﺴ‪‬‬‫ﺤ ﹾﻨ ‪‬ﻜﻙ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬‬‫ﺤ ﹾﻨﻜﹶﺎﻜﹰﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬‬‫ﻙ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻜﺎﻑ ﺍﻷﻭﻟﻰ‪ ،‬ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺤ ﹾﻨ ‪‬ﻜ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬‬‫ﺴﺤ‪ ‬ﹾﻨ ﹶﻜﻙ‪ ‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ‪‬‬
‫ﺍﻟﻜﺎﻑ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬
‫•‬ ‫ﺤ ْﻨ َﻜﻚَ“‬
‫ﺳَ‬‫ﺤ ْﻨ ِﻜﻚُ“ ‪” -‬ا ْ‬
‫ﺴَ‬‫ﺤ ْﻨﻜَﺎآًﺎ“ ‪َ ” dengan kasrah kaf pertama,‬ﻳ ْ‬
‫ﺳِ‬‫ﺤ ْﻨ ِﻜﻚٌ“ ‪”,‬ا ْ‬
‫ﺴَ‬‫‪”, amarnya‬ﻓﻬﻮ ُﻣ ْ‬
‫ﺤ ْﻨ ِﻜﻚْ“‬
‫ﺳَ‬‫ﺤ ْﻨ ِﻜﻚْ“ ‪ِ” dan nahinya‬ا ْ‬ ‫ﺴَ‬
‫ﻻ َﺗ ْ‬
‫‪َ ” dengan kasrah kaf pertama pada keduanya.‬‬

‫ﻕ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪.‬‬ ‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨ ‪‬‬


‫ﻻ ﹶﺘ ‪‬‬
‫ﻕ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﹶ‬ ‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹰﻰ ﻋ‪‬ﹶﻠ ‪‬ﻴﻪ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﻕ ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨ ‪‬‬
‫ﺴ‪‬ﻠ ﹾﻨﻘﹶﺎ ‪‬ﺀ ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ‪‬‬
‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘ‪‬ﻰ ‪‬ﺍ ‪‬‬‫ﺴﹶﻠ ﹾﻨﻘﹶﻰ ‪‬ﻴ ‪‬‬
‫ﻭﺍ ‪‬‬
‫•‬ ‫ﺳ َﻠ ْﻨﻘَﻰ“‬
‫ﺴ َﻠ ْﻨﻘِﻰ“ ‪” -‬ا ْ‬
‫ﺳ ِﻠ ْﻨﻘَﺎ ًء“ ‪َ ” -‬ﻳ ْ‬
‫ﻖ“ ‪ِ” -‬ا ْ‬ ‫ﺴ َﻠ ْﻨ ٍ‬
‫ﻋَﻠ ْﻴ ِﻪ“ ‪” -‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْ‬
‫ﺴ َﻠ ْﻨﻘًﻰ َ‬
‫ﻖ“ ‪”, amarnya‬ذاك ُﻣ ْ‬ ‫ﺳ َﻠ ْﻨ ِ‬
‫‪ِ” dan‬ا ْ‬
‫ﺴَﻠ ْﻨﻖِ“ ‪nahinya‬‬ ‫ﻻ َﺗ ْ‬
‫‪َ ” dengan kasrah kaf pada keduanya.‬‬

‫ﻻ‬
‫ﺸ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ‪‬ﻤ ﹾﻨ ‪‬ﻪ‪ .‬ﻭﺍﻷﻤﺭ ﺍ ﹾﻗﺸﹶـ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ ﹶ‬
‫ﺸ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ﻭﺫﺍﻙ ‪‬ﻤ ﹾﻘ ﹶ‬
‫ﺸ ‪‬ﻌﺭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺍ ﺒﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﻓﻬﻭ ‪‬ﻤ ﹾﻘ ﹶ‬
‫ﺸﻌ‪ ‬ﱡﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ‪ ،‬ﺍ ﹾﻗ ‪‬‬
‫ﺸ ‪‬ﻌ ‪‬ﺭ ﻴ‪ ‬ﹾﻘ ﹶ‬
‫ﻭﺍ ﹾﻗ ﹶ‬
‫ﺸﻌ‪ ‬ﺭ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻴﻬﻤﺎ‪ .‬ﻭﺍﻟﺭﺍﺀ ﻤﺸﺩﺩﺓ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻴﻊ ﺇﻻ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺼﺩﺭ‪.‬‬ ‫ﹶﺘ ﹾﻘ ﹶ‬
‫•‬ ‫ﺸ َﻌ ﱠﺮ“‬‫ﺸ ِﻌ ﱡﺮ“ ‪” -‬ا ْﻗ َ‬
‫ﺸ ْﻌﺮَارًا“ ‪َ ” dengan kasrah ‘ain‬ﻳ ْﻘ َ‬
‫ﺸ ِﻌ ﱞﺮ“ ‪” dengan sukun ‘ain,‬ا ْﻗ ِ‬
‫‪” -‬ﻓﻬ ﻮ ُﻣ ْﻘ َ‬
‫ﺸ َﻌ ﱞﺮ ِﻣ ْﻨ ُﻪ“‬
‫ﺸ ِﻌ ﱠﺮ“ ‪”, amarnya‬ذاك ُﻣ ْﻘ َ‬ ‫ﺸ ِﻌ ﱠﺮ“ ‪” dan nahinya‬ا ْﻗ َ‬ ‫ﻻ َﺗ ْﻘ َ‬
‫‪َ ” dengan kasrah ‘ain pada‬‬
‫‪keduanya. Ra’nya ditasydidkan pada semuanya melainkan pada masdhar.‬‬
‫ﻡ‬ ‫ﺠ‬
‫ﺭ ﹾﻨ ﹺ‬ ‫ـ‬‫ﻻ ﹶﺘﺤ‬
‫ﻡ ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ ﹶ‬ ‫ﺠ‬
‫ﺭ ﹾﻨ ﹺ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﺍ‬ ‫ﻡ ﻭﺍﻷﻤﺭ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﺭ ﹾﻨ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻡ ﻭﺫﺍﻙ‬ ‫ﺠ‬
‫ﺭ ﹾﻨ ﹺ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺎ ﻓﻬﻭ‬‫ﺎﻤ‬‫ﺤ ﹺﺭ ﹾﻨﺠ‬
 ‫ﺍ‬ ‫ﻡ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺠﻴﻡ‬ ‫ﺠ‬
‫ﺭ ﹾﻨ ﹺ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﺭ ﹾﻨ‬ ‫ﺤ‬
 ‫ﻭﺍ‬
.‫ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﺠﻴﻡ ﻓﻴﻬﻤﺎ‬
• “‫ﺠ َﻢ‬
َ ‫ﺣ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫ ”ا‬- “‫ﺠ ُﻢ‬ ِ ‫ﺤ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫ ” َﻳ‬dengan kasrah jim, “‫ﺣ ِﺮ ْﻧﺠَﺎ ًﻣ ﺎ‬
ْ ‫ ”ِا‬- “‫ﺠ ٌﻢ‬
ِ ‫ﺤ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫ ” ﻓﻬ ﻮ ُﻣ‬- “‫ﺠ ٌﻢ‬
َ ‫ﺤ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫”ذاك ُﻣ‬,
amarnya “ْ‫ﺠﻢ‬ ِ ‫ﺣ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫ ”ِا‬dan nahinya “ْ‫ﺠﻢ‬ ِ ‫ﺤ َﺮ ْﻧ‬
ْ ‫ﻻ َﺗ‬
َ ” dengan kasrah jim pada keduanya.

‫ ﺒﺯﻴﺎﺩﺓ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ﻭﺘﺸﺩﻴﺩ ﻋﻴﻨﻪ ﻭﺤﺭﻑ ﺍﻟﺠﺭ ﻓﻰ‬: ‫ ﺍﻟﻼﺯﻡ ﻴﺼﻴﺭ ﻤﺘﻌﺩﻴﺎ ﺒﺄﺤﺩ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺴﺒﺎﺏ‬.‫ﺩ‬ ‫ﺍ ِﺌ‬‫ﻰ ﺍ ﹾﻟ ﹶﻔﻭ‬‫ﺼ ٌل ﻓ‬
 ‫ﹶﻓ‬
‫ل ﻤﺸـﺩﺩﺓ‬
َ ‫ﻌ‬ ‫ﺭﺓ ﺍﻟﻼﻡ ﻭ ﹶﺘ ﹶﻔ‬‫ل ﻤﻜﺭ‬
َ ‫ﻌﹶﻠ‬ ‫ﻑ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻤﻥ ﹶﺘ ﹶﻔ‬
 ‫ ﻭﺒﺤﺫ‬،‫ﺍﺭﹺ‬‫ﻥ ﺍﻟﺩ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺕ ﹺﺒ‬
‫ﺠ ﹸ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻪ ﻭ ﹶ‬ ‫ﺠ ﹸﺘ‬
 ‫ﺨﺭ‬
‫ﻪ ﻭ ﹶ‬ ‫ﺠ ﹸﺘ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺨ‬
‫ َﺃ ﹾ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺁﺨﺭﻩ‬
.‫ﺍﻟﻌﻴﻥ‬
[46] Fasal pada beberapa faedah. Fe’el lazim menjadi muta’addi dengan satu
daripada tiga sebab dengan tambahan hamzah pada awalnya, dan tasydid ‘ainnya
dan huruf jar pada akhirnya. Umpama “‫ﻦ اﻟﺪﱠا ِر‬ َ ‫ﺟ ُﺘ ُﻪ ِﻣ‬
ْ ‫ﺧ َﺮ‬
ْ ‫ ” َأ‬dan “‫ﻦ اﻟﺪﱠا ِر‬
َ ‫ﺟ ُﺘ ُﻪ ِﻣ‬
ْ ‫ﺧﺮﱠ‬ َ ” dan “ ‫ﺖ‬
ُ ‫ﺟ‬
ْ ‫ﺧ َﺮ‬
َ
‫ﻦ اﻟ ﺪﱠا ِر‬
َ ‫” ِﺑ ِﻪ ِﻣ‬. Dan (ia menjadi lazim juga) dengan hazaf ta’ dari “ ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﺗ َﻔ ْﻌَﻠ‬yang diulang-
ulang lamnya dan dari “ ‫ﻞ‬ َ ‫ ” َﺗ َﻔ ﱠﻌ‬yang bertasydid ‘ainnya9.

‫ل ﻴﺼﻴﺭ ﻻﺯﻤﺎ ﺒﺯﻴﺎﺩﺓ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻓـﻰ‬


َ ‫ﻌﹶﻠ‬ ‫ ﻭﺒﺎﺏ ﹶﻓ‬.‫ﺭ‬‫ ﹾﻨ ﹶﻜﺴ‬‫ﻭﺍﻟﻤﺘﻌﺩﻯ ﻴﺼﻴﺭ ﻻﺯﻤﺎ ﺒﺤﺫﻑ ﺃﺴﺒﺎﺏ ﺍﻟﺘﻌﺩﻴﺔ ﻭﺒﻨﻘﻠﻪ ﺇﻟﻰ ﺒﺎﺏ ﺍ‬
.‫ﺃﻭﻟﻪ‬
[47] Fe’el muta’addi menjadi lazim dengan hazaf sebab-sebab ta’addinya dan
dengan memindahkannya kepada bab “‫ﺴ َﺮ‬ َ ‫” ِا ْﻧ َﻜ‬. Bab “‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﻓ ْﻌَﻠ‬menjadi lazim dengan
tambahan ta’ pada awalnya.

.‫ ﻭﺍﻟﻤﺘﻌﺩﻯ ﺒﺨﻼﻓﻪ‬.‫ ﻭﻫﻭ ﻤﺎ ﻻ ﻴﺤﺘﺎﺝ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﺒﻪ‬.‫ﻭﻻ ﻴﺠﻰﺀ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﺒﻪ ﻭﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﻤﻥ ﺍﻟﻼﺯﻡ ﻤﻥ ﺍﻷﻓﻌﺎل‬
[48] Tidak datang maf’ul bih dan fe’el majhul dari fe’el lazim. Ia adalah fe’el yang
tidak perlu kepada maf’ul bih. Fe’el muta’addi menyalahinya.

‫ل ﺃﻴﻀﺎ ﻴﻜـﻭﻥ‬
َ ‫ ﻭﺒﺎﺏ ﹶﺘﻔﹶﺎﻋ‬.‫ﺹ‬
 ‫ﺕ ﺍﻟﱢﻠ‬
‫ﺒ ﹸ‬ ‫ﺎ ﹶﻗ‬‫ل ﻭﻋ‬
َ ‫ﻌ‬ ‫ﺕ ﺍﻟ ﱠﻨ‬  ‫ ﻨﹶﺎ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ل ﻴﻜﻭﻥ ﺒﻴﻥ ﺍﻻﺜﻨﻴﻥ‬
‫ﺭ ﹾﻗ ﹸ‬ ‫ ﻁﹶﺎ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺇﻻ ﻗﻠﻴﻼ‬،‫ﻀ ﹾﻠ ﹸﺘﻪ‬ َ ‫ﻭﺒﺎﺏ ﻓﹶﺎﻋ‬
‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﻗﺩ ﻴﻜﻭﻥ ﻹﻅﻬﺎﺭ ﻤﺎ ﻟﻴﺱ ﻓﻰ ﺍﻟﺒﺎﻁﻥ‬.‫ﻡ‬ ‫ﻭ‬ ‫ ﺍ ﹾﻟ ﹶﻘ‬‫ﺎﹶﻟﺢ‬‫ ﹶﺘﺼ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﻟﻤﺸﺎﺭﻜﺔ ﺍﻟﺠﻤﺎﻋﺔ‬،‫ﻌﻨﹶﺎ‬ ‫ﺍ ﹶﻓ‬‫ ﹶﺘﺩ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺒﻴﻥ ﺍﻻﺜﻨﻴﻥ ﻓﺼﺎﻋﺩ‬
.‫ﺽ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻰ‬
 ‫ ﹺﺒ‬‫ﻴﺱ‬ ‫ﹶﻟ‬‫ﺽ ﻭ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺕ ﺍ ﹾﻟ‬
‫ﺭ ﹸ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻅ‬
‫ﺕ ﺃﻯ َﺃ ﹾ‬
‫ﻀ ﹸ‬
 ‫ﺭ‬ ‫ﺎ‬‫ ﹶﺘﻤ‬:
[49] Bab “َ‫ﻋ ﻞ‬ َ ‫ ”ﻓَﺎ‬adalah diantara dua orang umpama “ُ‫ﺿ ْﻠ ُﺘﻪ‬ َ ‫”ﻧَﺎ‬, melainkan sedikit
umpama “ ‫ﻞ‬ َ ‫ﺖ اﻟ ﱠﻨ ْﻌ‬
ُ ‫ ”ﻃَﺎ َر ْﻗ‬dan “‫ﺺ‬
‫ﺖ اﻟﱢﻠ ﱠ‬
ُ ‫”ﻋَﺎ َﻗ ْﺒ‬. Bab “‫ﻞ‬
َ ‫ﻋ‬
َ ‫ ” َﺗﻔَﺎ‬juga adalah diantara dua orang
maka lebih, umpama “‫” َﺗ ﺪَا َﻓ ْﻌﻨَﺎ‬, dan bagi perkongsian sekumpulan orang umpama
“‫ﺢ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ ُم‬
َ ‫ﺼ ﺎَﻟ‬
َ ‫” َﺗ‬. Terkadang ia untuk menzahirkan apa yang tidak ujud pada batin,
umpama : “ُ‫ﺿﺖ‬ ْ ‫” َﺗﻤَﺎ َر‬. iaitu aku menzahirkan sakit sedangkan tidak ada sakit pada aku.

،‫ل ﻁـﺎﺀ‬
َ ‫ ﺘﺼﻴﺭ ﺘﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬،‫ ﻭﻫﻰ ﺍﻟﺼﺎﺩ ﻭﺍﻟﻀﺎﺽ ﻭﺍﻟﻁﺎﺀ ﻭﺍﻟﻅﺎﺀ‬،‫ل ﺤﺭﻓﺎ ﻤﻥ ﺤﺭﻭﻑ ﺍﻷﻁﺒﺎﻕ‬
َ ‫ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬‫ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀ ﺍﻟﻔﻌل ﻤﻥ ﺍ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻅ‬
‫ﺩ ﻭﺍ ﱠ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻁ‬
‫ ﻭﺍ ﱠ‬‫ﺏ‬‫ﻁﺭ‬
‫ﻀﹶ‬  ‫ ﻭﺍ‬‫ﺭ‬‫ﻁﺒ‬
‫ﺼﹶ‬
 ‫ ﺍ‬: ‫ﻨﺤﻭ‬
[50] Apabila fa’ fe’el daripada “‫ﻞ‬ َ ‫ ” ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬satu huruf daripada huruf-huruf atbaq, iaitu shad
dan dhad dan tha’ dan zha’, fa’ “‫ﻞ‬ َ ‫ ” ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬itu menjadi tha’, umpama “‫ﻄ َﺒ َﺮ‬ َ‫ﺻ‬ْ ‫ ” ِا‬dan “‫ب‬ َ ‫ﻄ َﺮ‬
َ ‫ﺿ‬
ْ ‫”ا‬
‫” ا ﱠ‬10 dan “َ‫ﻇ َﻬﺮ‬
dan “ ‫ﻃ َﺮ َد‬ ‫”ا ﱠ‬11.

،‫ﺭ ﺒﺈﺩﻏـﺎﻡ ﺍﻟـﺫﺍل ﻓـﻰ ﺍﻟـﺩﺍل‬ ‫ﻊ ﻭﺍ ﱠﺫﻜﹶـ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺍ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ل ﺩﺍﻻ‬
َ ‫ل ﺩﺍﻻ ﺃﻭ ﺫﺍﻻ ﺃﻭ ﺯﺍﻴﺎ ﺘﺼﻴﺭ ﺘﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬
َ ‫ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻭﺍ‬

9
. iaitu hazaf ta’ muthawa’ah.
10
. Asalnya “‫”ﺍﻃﺘﺮﺩ‬, dibalikkan a’nya keada ta’ dan diidghamkan.
11
. Asalnya “‫”ﺍﻇﺘﻬﺮ‬, dibalikkan ta’nya kepada tha’.
[51] Apabila fa’ “‫ﻞ‬ َ ‫ ”ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬itu dhal atau zhal atau zai, ta’ “‫ﻞ‬
َ ‫ ”ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬itu menjadi dhal, umpama
12
“َ‫ ”ِا ﱠد َﻣﻊ‬dan “َ‫ ”ا ﱠذ َآﺮ‬dengan idgham dhal pada dhal , dan “ ‫ﺟ َﺮ‬ َ ‫” ا ْز َد‬13.

‫ ﺍ ﱠﺘﻘﹶـﻰ‬: ‫ ﻨﺤـﻭ‬،َ‫ـل‬‫ ﺜﻡ ﺃﺩﻏﻤﺕ ﻓﻰ ﺘﺎﺀ ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬،‫ل ﻭﺍﻭﺍ ﺃﻭ ﻴﺎﺀ ﺃﻭ ﺜﺎﺀ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺍﻟﺜﺎﺀ ﺘﺎﺀ‬
َ ‫ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬‫ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻤﻥ ﺍ‬
.‫ﺭ ﻭﺍ ﱠﺜ ﹶﻐﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﺍ ﱠﺘ‬‫ﻭ‬
[52] Apabila fa’ “‫ﻞ‬
َ ‫ ” ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬itu wau atau ya’ atau tha’, dibalikkan wau dan ya’ dan tha’ itu
kepada ta’ kemudian diidghamkan ia pada ta’ “‫ﻞ‬ َ ‫” ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬, umpama “‫ ” ﱠﺗ َﻘ ﻰ‬dan “‫ﺴ َﺮ‬
َ ‫ ” ﱠﺗ‬dan “
‫”ا ﱠﺗ َﻐ َﺮ‬.

‫ ﻓﺈﺫ ﻜﺎﻨﺕ ﻜﻠﻤﺔ ﻭﻋﺩﺩﻫﺎ ﺯﺍﺌﺩ ﻋﻠﻰ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺤﺭﻑ‬."‫ﻩ‬ ‫ﺎ‬‫ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨﺴ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ ﻤﺠﻤﻭﻋﻬﺎ "ﺍ ﹾﻟ‬.‫ﻭﺍﻟﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﺘﻰ ﺘﺯﺍﺩ ﻓﻰ ﺍﻷﺴﻤﺎﺀ ﻭﺍﻷﻓﻌﺎل ﻋﺸﺭﺓ‬
.‫ﺱ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻭ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺇﻻ ﺃﻥ ﻻ ﻴﻜﻭﻥ ﻟﻬﺎ ﻤﻌﻨﻰ ﺒﺩﻭﻨﻬﺎ‬،‫ﻭﻓﻴﻬﺎ ﺤﺭﻑ ﻭﺍﺤﺩ ﻤﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻟﺤﺭﻭﻑ ﻓﺎﺤﻜﻡ ﺒﺄﻨﻬﺎ ﺯﺍﺌﺩﺓ‬
[53] Huruf-huruf yang ditambahkan pada isim-isim dan fe’el-fe’el itu sepuluh.
Himpunannya “‫ﻩ‬ ‫ـﺎ‬‫ﻡ ﹶﺘ ﹾﻨﺴ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫”ﺍ ﹾﻟ‬. Maka apabila didapati satu kalimah yang bilangannya lebih
diatas tiga huruf dan padanya ada satu huruf daripada huruf-huruf ini maka
hukumkanlah dengan bahawa ianya huruf tambahan, melainkan bahawa kalimah itu
tidak mempunyai makna tanpanya, umpama “َ‫ﺳ َﻮس‬ ْ ‫” َو‬.

‫ل‬
َ ‫ـ‬‫ل ﻭ ﹶﺘ ﹶﻔﻌ‬
َ ‫ـ‬‫ﺍ ﹾﻓ ﹶﺘﻌ‬ : ‫ ﻭﺃﺒﻭﺍﺏ ﺍﻟﺨﻤﺎﺴﻰ ﻜﻠﻬﺎ ﻟﻭﺍﺯﻡ ﺇﻻ ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ‬.‫ ﻓﺈﻨﻪ ﻻﺯﻡ‬،‫ﺒﺦﹶ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻭﺃﺒﻭﺍﺏ ﺍﻟﺭﺒﺎﻋﻰ ﻜﻠﻬﺎ ﻤﺘﻌﺩﻴﺔ ﺇﻻ‬
ْ ‫ وأﺑ ﻮاب اﻟﺴﺪاﺳ ﻰ آﻠﻬ ﺎ ﻟ ﻮازم إﻻ ﺑ ﺎب ِا‬.‫ ﻓﺈﻨﻬﺎ ﻤﺸﺘﺭﻜﺔ ﺒﻴﻥ ﺍﻟﻼﺯﻡ ﻭﺍﻟﻤﺘﻌﺩﻯ‬،َ‫ﻋل‬
‫ ﻓﺈﻧ ﻪ ﻣﺸ ﺘﺮك ﺑ ﻴﻦ‬،َ‫ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌﻞ‬  ‫ﻭ ﹶﺘﻔﹶﺎ‬
.‫ ﻣﻌﻨﺎهﻤﺎ ﻏﻠﺐ ﻋﻠﻴﻪ وﻗﻬﺮﻩ‬.‫ﻏ َﺮ ْﻧﺪَا ُﻩ‬ ْ ‫ﺳ َﺮ ْﻧﺪَا ُﻩ وِا‬
ْ ‫ وهﻤﺎ ِا‬.‫ ﻓﺈﻧﻬﻤﺎ ﻣﺘﻌﺪﻳﺎن‬،‫ وآﻠﻤﺘﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﺎب ِا ْﻓ َﻌ ْﻨﻠَﻰ‬،‫اﻟﻼزم واﻟﻤﺘﻌﺪى‬
[54] Bab-bab rubai’e semuanya muta’addi melainkan “ ‫ﺦ‬ َ ‫” َد ْر َﺑ‬14, maka ianya lazim.
Bab-bab khumasi semuanya lazim melainkan tiga bab : “‫ﻞ‬ َ ‫ ”ِا ْﻓ َﺘ َﻌ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﺗ َﻔ ﱠﻌ‬dan “‫ﻞ‬
َ ‫ﻋ‬
َ ‫” َﺗﻔَﺎ‬,
maka ianya disyarikatkan diantara lazim dan muta’addi. Bab-bab sudasi semuanya
adalah lazim melainkan bab “َ‫ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌﻞ‬ ْ ‫”ِا‬, maka ia disyarikatkan diantara lazim dan
muta’addi, dan melainkan dua kalimah daripada bab “‫”ِا ْﻓ َﻌ ْﻨَﻠ ﻰ‬, maka keduanya
muta’addi. Keduanya adalah “ُ‫ﺳ َﺮ ْﻧﺪَاﻩ‬ ْ ‫ ”ِا‬dan “‫ﻏ َﺮ ْﻧ ﺪَا ُﻩ‬ ْ ‫” ِا‬. Makna keduanya
“mengalahkannya” dan “mengerasinya”.

‫ن‬
ِ ‫ﺟﺪَا‬ ْ ‫ وﻟﻠ ُﻮ‬،‫ﻞ أى ﺻﺎر ذا ﻣﺎﺷﻴﺔ‬ ُ‫ﺟ‬
ُ ‫ َأ ْﻣﺸَﻰ اﻟﺮﱠ‬: ‫ ﻧﺤﻮ‬،‫ وﻟﻠﺼﻴﺮورة‬،ُ‫ﺟ ُﺘﻪ‬ ْ ‫ﺧ َﺮ‬ْ ‫ َأ‬: ‫ ﻟﻠﺘﻌﺪﻳﺔ ﻧﺤﻮ‬: ‫ﻞ ﺗﺠﻰء ﻟﻤﻌﺎن‬ َ ‫وهﻤﺰة َأ ْﻓ َﻌ‬
‫ﺷ َﻜ ْﻴ ُﺘ ُﻪ أى‬
ْ ‫ َأ‬: ‫ وﻟﻺزاﻟ ﺔ ﻧﺤ ﻮ‬،‫ع أى ﺣﺎن وﻗﺖ ﺣﺼﺎدﻩ‬ ُ ‫ﺼ َﺪ اﻟﺰﱠ ْر‬ َ ‫ﺣ‬ ْ ‫ َأ‬: ‫ ﻧﺤﻮ‬،‫ وﻟﻠﺤﻴﻨﻮﻧﺔ‬،‫ﺨ ْﻠ ُﺘ ُﻪ أى وﺟﺪﺗﻪ ﺑﺨﻴﻼ‬ َ ‫ َأ ْﺑ‬: ‫ﻧﺤﻮ‬
‫ﻦ‬
َ ‫ َأ ْﻟ َﺒ‬: ‫ وﻟﻠﻜﺜ ﺮة ﻧﺤ ﻮ‬،‫ إذا دﺧ ﻞ ﻓ ﻰ وﻗ ﺖ اﻟﺼ ﺒﺎح‬،ُ‫ﺟ ﻞ‬ ُ ‫ﺢ اﻟ ﱠﺮ‬ َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫ َأ‬: ‫ ﻧﺤ ﻮ‬،‫ وﻟﻠ ﺪﺧﻮل ﻓ ﻰ اﻟﺸ ﻰء‬،‫أزاﻟ ﺖ ﻋﻨ ﻪ اﻟﺸ ﻜﺎﻳﺔ‬
.‫ إذ آﺜﺮ ﻋﻨﺪﻩ اﻟﻠﺒﻦ‬،ُ‫ﺟﻞ‬ ُ ‫اﻟ ﱠﺮ‬
[55] Hamzah “َ‫ ”َأ ْﻓ َﻌﻞ‬datang untuk beberapa makna :
• untuk ta’addi umpama “ُ‫ﺟ ُﺘﻪ‬ ْ ‫ﺧ َﺮ‬ْ ‫”َأ‬,
• untuk menjadi, umpama “ُ‫ﺟﻞ‬ ُ ‫ ”َأ ْﻣﺸَﻰ اﻟﺮﱠ‬iaitu jadilah dia memiliki ternakan,
• untuk kedapatan, umpama “ُ‫ﺨ ْﻠ ُﺘﻪ‬ َ ‫ ”َأ ْﺑ‬iaitu aku dapati dia seorang yang bakhil,
• untuk ketibaan masa, umpama “ُ‫ﺼ َﺪ اﻟﺰﱠ ْرع‬ َ ‫ﺣ‬ ْ ‫ ”َأ‬iaitu sampailah masa tuaiannya,
• untuk menghilangkan, umpama “ُ‫ﺷ َﻜ ْﻴ ُﺘﻪ‬ ْ ‫ ”َأ‬iaitu aku menghilangkan aduan
darinya,
• untuk masuk pada suatu, umpama “‫ﻞ‬ ُ ‫ﺟ‬ ُ ‫ﺢ اﻟ ﱠﺮ‬
َ ‫ﺻ َﺒ‬
ْ ‫ ”َأ‬apabila dia masuk pada
waktu subuh,
• dan untuk banyak umpama “ُ‫ﺟﻞ‬ ُ ‫ﻦ اﻟﺮﱠ‬ َ ‫ ”َأ ْﻟ َﺒ‬apabila banyak susu disisinya.

12
. Asalnya “‫”ﺍﺫﺗﻜﺮ‬, dibalikkan ta’nya kepada dhal kemudian dhal itu kepada dzal.
13
. Asalnya “‫”ﺍﺯﲡﺮ‬.
14
. maknanya hina diri.
‫ ﺃﻯ ﺴـﺌل‬‫ﺭ‬‫ﺨﺒ‬
‫ﺴ ﹶﺘ ﹾ‬
 ‫ ﺍ‬: ‫ ﻭﻟﻠﺴﺅﺍل ﻨﺤﻭ‬،‫ﷲ ﺃﻯ ﺃﻁﻠﺏ ﻤﻨﻪ ﺍﻟﻤﻐﻔﺭﺓ‬
َ ‫ﺭ ﺍ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻐ‬
 ‫ َﺃ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻟﻠﻁﻠﺏ‬:‫ل ﺃﻴﻀﺎ ﻴﺠﻰﺀ ﻟﻤﻌﺎﻥ‬
َ ‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻔﻌ‬
 ‫ﻭﺴﻴﻥ ﺍ‬
،‫ﻪ ﺃﻯ ﺍﻋﺘﻘﺩﺕ ﺃﻨـﻪ ﻜـﺭﻴﻡ‬ ‫ﻤ ﹸﺘ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺴ ﹶﺘ ﹾﻜ‬
 ‫ﺍ‬ : ‫ ﻭﻟﻼﻋﺘﻘﺎﺩ ﻨﺤﻭ‬،‫ﹶﻼ ﺃﻯ ﺘﺤﻭل ﺍﻟﺨﻤﺭ ﺨﻼ‬
ًّ ‫ﺭ ﺨ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺨ‬
‫ل ﺍ ﹾﻟ ﹶ‬
َ ‫ﺎ‬‫ﺴ ﹶﺘﺤ‬
 ‫ﺍ‬ : ‫ ﻭﻟﻠﺘﺤﻭل ﻨﺤﻭ‬،‫ﺍﻟﺨﺒﺭ‬
‫ﻪ‬ ‫ ِﺇﻨﱠـﺎ ِﻟﻠﱠـ‬: ‫ ﺃﻯ ﻗﺎﻟﻭﺍ‬، ‫ﺔ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺼ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺩ ﺍ ﹾﻟ‬ ‫ﻋ ﹾﻨ‬  ‫ ﺍ‬: ‫ ﻭﻟﻠﺘﺴﻠﻡ ﻨﺤﻭ ﻗﻭﻟﻬﻡ‬،‫ﻴﺌٌﺎ ﺃﻯ ﻭﺠﺩﺘﻪ ﺠﻴﺩﺍ‬ ‫ﺸ‬
 ‫ﻡ‬ ‫ﻭ‬ ‫ ﺍ ﹾﻟ ﹶﻘ‬‫ﻊ‬‫ﺭﺠ‬ ‫ﺴ ﹶﺘ‬ ‫ﺕ ﹶ‬
‫ﺩ ﹸ‬ ‫ﺠ‬
 ‫ﺴ ﹶﺘ‬
 ‫ﺍ‬ : ‫ﻭﻟﻠﻭﺠﺩﺍﻥ ﻨﺤﻭ‬
.‫ﻥ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺠ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ ﺭ‬‫ﻴﻪ‬ ‫ﻭِﺇﻨﱠﺎ ﺇِﹶﻟ‬
[56] Sin “َ‫ﺳ َﺘ ْﻔ َﻌﻞ‬
ْ ‫ ”ِا‬juga datang untuk beberapa makna :
• untuk tuntut, umpama “َ‫ﺳ َﺘ ْﻐ ِﻔ ُﺮ اﷲ‬ ْ ‫ ”َأ‬iaitu aku tuntut keampunan darinya,
• dan untuk minta, umpama “َ‫ﺨ َﺒﺮ‬ ْ ‫ﺳ َﺘ‬
ْ ‫ ”ِا‬iaitu dia meminta khabar,
• dan untuk bertukar, umpama “‫ﻼ‬  ‫ﺧ‬ َ ‫ﺨ ْﻤ َﺮ‬
َ ‫ل ا ْﻟ‬َ ‫ﺳ َﺘﺤَﺎ‬
ْ ‫ ”ِا‬iaitu bertukar arak kepada
cuka,
• dan untuk iktikad umpama “‫ﺳ َﺘ ْﻜ َﺮ ْﻣ ُﺘ ُﻪ‬ ْ ‫ ” ِا‬iaitu aku iktikadkan dia pemurah,
• dan untuk kedapatan, umpama “‫ﺷ ْﻴﺌٌﺎ‬ َ ‫ت‬ُ ‫ﺠ ْﺪ‬
َ ‫ﺳ َﺘ‬ْ ‫ ”ِا‬iaitu aku dapati ianya baik,
• dan untuk berserah, umpama kata mereka “ِ‫ﺼ ْﻴ َﺒﺔ‬ ِ ‫ﻋ ْﻨ َﺪ ا ْﻟ ُﻤ‬
ِ ‫ﺟ َﻊ ا ْﻟ َﻘ ْﻮ ُم‬
َ ‫ﺳ َﺘ ْﺮ‬
ْ ‫”ِا‬, iaitu
mereka katakan “َ‫ﺟ ُﻌ ْﻮن‬ ِ ‫ ”ِإﻧﱠﺎ ِﻟﱠﻠ ِﻪ َوِإﻧﱠﺎ ِإَﻟ ْﻴ ِﻪ رَا‬disisi musibah.

.‫ ﻭﻫﻰ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻷﻟﻑ‬.‫ﻭﺤﺭﻭﻑ ﺍﻟﻤﺩ ﻭﺍﻟﻠﻴﻥ ﻭﺍﻟﺯﻭﺍﺌﺩ ﻭﺍﻟﻌﻠﺔ ﻭﺍﺤﺩﺓ‬


[57] Huruf-huruf ad dan lin dan tambahan dan ‘illat adalah satu, iaitu wau dan ya’ dan
alif.

‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻓﻰ ﻭﺴـﻁﻪ‬،‫ﻅ‬


‫ ﹶ‬‫ﻘ‬‫ﺭ ﻭﻴ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﺩ ﻭ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﻭ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺽ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ﺤﺭﻑ ﻤﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻟﺤﺭﻭﻑ ﻴﺴﻤﻰ ﻤﻌﺘﻼ ﻭﻤﺜﺎﻻ‬
‫ل ﻤﺎ ﹴ‬
ٍ ‫ﻭﻜل ﻓﻌ‬
.‫ﻰ‬‫ﺭﻤ‬ ‫ﺍ ﻭ‬‫ﻏﺯ‬
‫ ﹶ‬: ‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻓﻰ ﺁﺨﺭﻩ ﻴﺴﻤﻰ ﻨﺎﻗﺼﺎ ﻨﺤﻭ‬،َ‫ل ﻭﻜﹶﺎل‬ َ ‫ ﻗﹶﺎ‬: ‫ﻑ ﻨﺠﻭ‬
‫ﻴﺴﻤﻰ ﺃﺠﻭ ﹶ‬
[58] Setiap fe’el madhi yang pada awalnya ada satu huruf daripada huruf-huruf ini
dinamakan mu’tal dan mithal, umpama “ ‫ﻋ َﺪ‬ َ ‫ ” َو‬dan “‫ﺴ َﺮ‬ َ ‫ ” َﻳ‬dan “‫ﻆ‬ َ ‫” َﻳ ِﻘ‬, dan jika ia berada
ditengahnya dinamakan ia ajwaf, umpama “‫ل‬ َ ‫ ” َﻗ ﺎ‬dan “‫ل‬َ ‫” َآ ﺎ‬, dan jika ia pada akhirnya
dinamakan ia naqis, umpama “‫ﻏﺰَا‬ َ ” dan “‫” َرﻣَﻰ‬.

 ‫ـ‬‫ ﺤ‬: ‫ ﻨﺤـﻭ‬،‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻓﻴﻪ ﺤﺭﻓﺎﻥ ﻤﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻟﺤﺭﻭﻑ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻨﺎ ﻋﻴﻨﻪ ﻭﻻﻤﻪ ﻴﺴﻤﻰ ﻟﻔﻴﻔﺎ ﻤﻘﺭﻭﻨﺎ‬
‫ﻯ ﻭﻗـﻭﻯ‬‫ﻰ ﻭﻁﹶـﻭ‬
.‫ﻰ‬
 ‫ﻭِﻟ‬ ‫ﻭﻗﹶﻰ ﻭ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻨﺎ ﻓﺎﺀﻩ ﻭﻻﻤﻪ ﻴﺴﻤﻰ ﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻔﺭﻭﻕ‬.‫ﻰ‬‫ﺎﻴ‬‫ﻭﺤ‬
[59] Jika padanya ada dua huruf daripada huruf-huruf ini maka jika keduanya adalah
‘ainnya dan lamnya dinamakan ia lafif maqrun, umpama “‫ﻰ‬ ‫ﺣ ﱠ‬ َ ” dan “‫”ﻗ ﻮى‬15
َ ” dan “‫ﻃ ﻮَى‬
dan “ ‫ﺣ ﺎﻳَﻰ‬
َ ”, dan jika keduanya adalah fa’nya dan lamnya dinamakan ia lafif mafruq,
umpama “‫ ” َوﻗَﻰ‬dan “ ‫ﻰ‬ َ ‫” َوِﻟ‬.

.‫ﺩ‬ ‫ ﻤ‬: ‫ ﻴﺴﻤﻰ ﻤﻀﺎﻓﻌﺎ ﻨﺤﻭ‬.‫ﺽ ﻋﻴﻨﹸﻪ ﻭﻻﻤﻪ ﺤﺭﻓﺎﻥ ﻤﻥ ﺠﻨﺱ ﻭﺍﺤﺩ ﺃﺩﻏﻡ ﺃﻭﻟﻬﻤﺎ ﻓﻰ ﺍﻵﺨﺭ ﺩﻓﻌﺎ ﻟﻠﺜﻘل‬
‫ل ﻤﺎ ﹴ‬
ٍ ‫ﻭﻜل ﻓﻌ‬
[60] Setiap fe’el madhi yang ‘ainnya dan lamnya dua huruf dari satu jenis
diidghamkan yang pertamanya pada yang satu lagi kerana mengelakkan berat.
Dinamakan ia mudha’af, umpama “ّ‫”ﻣﺪ‬.

‫ﺩﺏ‬ ‫ ﻭﻨﺤـﻭ َﺃ‬،‫ﻫﺏ‬ ‫ﻴ ْﺄ‬ ‫ﺏ‬‫ﻥ ﻭَﺃﻫ‬


 ‫ﻤ‬ ‫ﻴ ْﺄ‬ ‫ﻥ‬‫ﺨ ﹸﺫ ﻭَﺃﻤ‬
‫ﻴ ْﺄ ﹸ‬ ‫ﺨ ﹶﺫ‬
‫ َﺃ ﹶ‬: ‫ﻭﻜل ﻓﻌل ﻓﻴﻪ ﻫﻤﺯﺓ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻨﺕ ﻓﻰ ﺃﻭﻟﻪ ﻴﺴﻤﻰ ﻤﻬﻤﻭﺯ ﺍﻟﻔﺎﺀ ﻨﺤﻭ‬
‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻨﺕ ﻓﻰ ﺁﺨﺭﻩ ﻴﺴﻤﻰ ﻤﻬﻤﻭﺯ ﺍﻟﻼﻡ‬،َ‫ﺴَﺄل‬
 : ‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻨﺕ ﻓﻰ ﻭﺴﻁﻪ ﻴﺴﻤﻰ ﻤﻬﻤﻭﺯ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻨﺤﻭ‬.‫ﻕ‬
‫ﻴ ْﺄ ﹺﺒ ﹸ‬ ‫ﻕ‬
‫ ﹶ‬‫ﺏ ﻭَﺃﺒ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ﻴ ْﺄ‬
.‫ﺭُﺃ‬ ‫ﻴ ﹾﻘ‬ ‫َﺃ‬‫ ﹶﻗﺭ‬: ‫ﻨﺤﻭ‬
[61] Setiap fe’el yang ada hamzah padanya, maka jika ia pada awalnya dinamakan ia
mahmuz fa’, umpama “‫ﺧ ُﺬ‬ ُ ‫ َﻳ ْﺄ‬- ‫ﺧ َﺬ‬
َ ‫ ”َأ‬dan “‫ﻦ‬
ُ ‫ َﻳ ْﺄ َﻣ‬- ‫ﻦ‬
َ ‫ ”َأ ِﻣ‬dan “‫ﺐ‬
ُ ‫ َﻳ ْﺄ َه‬- ‫ﺐ‬
َ ‫ ”َأ َه‬dan umpama “ - ‫ب‬ َ ‫َأ ُد‬
‫ب‬
ُ ‫ ” َﻳ ْﺄ ُد‬dan “‫ﻖ‬
ُ ‫ َﻳ ْﺄ ِﺑ‬- ‫ﻖ‬
َ ‫” َأ َﺑ‬. Jika hamzah itu ditengahnya dinamakan ia mahmuz ‘ain,
15
. “ ‫ ” ﹶﻗﻮَﻯ‬- “ ‫ﻯ‬
َ ‫” ﹶﻗ ﹺﻮ‬
umpama “‫ل‬ َ ‫ﺳ َﺄ‬
َ ”. Jika hamzah itu diakhirnya dinamakan ia mahmuz lam, umpama “ ‫َﻗ َﺮَأ‬
- ‫” َﻳ ْﻘ َﺮُأ‬.

‫ ﻭﺴﻨﺫﻜﺭ ﺒﺤﺙ ﺍﻷﻗﺴﺎﻡ‬.‫ ﻭﻗﺩ ﻤﺭ ﺒﺤﺜﻪ ﻓﻰ ﺒﺎﺏ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‬.‫ل ﻤﻥ ﻫﺫﻩ ﺍﻷﻗﺴﺎﻡ ﺍﻟﺴﺘﺔ ﺍﻟﻤﺫﻜﻭﺭﺓ ﻴﺴﻤﻰ ﺼﺤﻴﺤﺎ‬
ٍ ‫ل ﺨﺎ‬
ٍ ‫ﻭﻜل ﻓﻌ‬
.‫ﺍﻟﺴﺘﺔ ﻋﻠﻰ ﺴﺒﻴل ﺍﻻﺨﺘﺼﺎﺭ‬
[62] Setiap fe’el yang sunyi daripada enam bahagian yang telah disebutkan ini
dinamakan ia sahih. Sungguh telah lalu bahasannya pada bab sahih. Akan kami
sebutkan bahasan enam ini diatas jalan ringkas.

‫ ﻭﻤﺜﺎﻟﻬﻤﺎ ﻤﻥ‬.‫ل‬
َ ‫ل ﻭﻜﹶﺎ‬
َ ‫ ﻗﹶﺎ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺇﺫﺍ ﺘﺤﺭﻜﺘﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺢ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ ﻗﻠﺒﺘﺎ ﺃﻟﻔﺎ‬.‫ﻭ ﹺﺯ‬ ‫ﻬﻤُـ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺍ ﹾﻟ‬‫ﻑ ﻭ‬
 ‫ﻋ‬
 ‫ﺎ‬‫ﺍ ﹾﻟ ُﻤﻀ‬‫ﺕ ﻭ‬
 ‫ﻼ‬
‫ﻌ ﹶﺘ ﱠ‬ ‫ﺏ ﺍ ﹾﻟ ُﻤ‬
ُ ‫ﺎ‬‫ﺒ‬
.‫ﻰ‬‫ﺭﻤ‬ ‫ﺍ ﻭ‬‫ﻏﺯ‬
‫ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﹶ‬
[63] Bab fe’el-fe’el mu’tal dan mudha’af dan mahmuz. Wau dan ya’ apabila
berbaris dan berbaris fathah huruf sebelumnya dibalikkan keduanya kepada alif,
umpama “‫ل‬ َ ‫ ” َﻗ ﺎ‬dan “‫ل‬
َ ‫” َآ ﺎ‬. Seumpama keduanya daripada naqis adalah “‫ﻏ ﺰَا‬َ ” dan “
‫” َرﻣَﻰ‬.

‫ ﻭﻻ ﺘﻘﻠﺒـﺎﻥ ﺃﻴﻀـﺎ ﻓـﻰ ﺠﻤـﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨـﺙ‬.‫ ﻓﻼ ﺘﻘﻠﺒﺎﻥ ﺃﻟﻔﺎ ﻷﻨﻪ ﻴﻠﺯﻡ ﺍﺠﺘﻤﺎﻉ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ‬،‫ﺎ‬‫ﻤﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺍ ﻭ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﹶ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺘﺜﻨﻴﺘﻬﻤﺎ‬
‫ ﺒـﺄﻥ‬،‫ ﻷﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﺔ ﻻ ﺘﻘﻠﺒﺎﻥ ﺃﻟﻔﺎ ﻓﻰ ﻤﻭﻀﻊ ﻴﻜﻭﻥ ﺴﻜﻭﻨﻬﻤﺎ ﻏﻴﺭ ﺃﺼـﻠﻰ‬،‫ﻭﺍﻟﻤﻭﺍﺠﻬﺔ ﻭﻨﻔﺱ ﺍﻟﻤﺘﻜﻠﻡ‬
 ‫ﺎ‬‫ﻴﻬ‬ ‫ﻡ ﻭ‬ ‫ َﺃﻗﹶﺎ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺘﻘﻠﺏ ﺤﺭﻜﺘﻬﻤﺎ ﺇﻟﻰ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‬
.‫ﺏ‬
[64] Kamu katakan pada tathniah keduanya “‫ﻏ َﺰوَا‬ َ ” dan “‫” َر َﻣ َﻴ ﺎ‬, maka tidak dibalikkan
keduanya kepada alif kerana lazim berhimpun dua huruf mati. Tidak dibalikkan
keduanya juga pada jamak muannath dan muwajahah dan diri mutakallim, kerana
wau yang mati dan ya’ yang mati tidak dibalikkan kepada alif pada tempat yang
matinya bukan asal, dengan bahawa dipindahkan baris keduanya kepada huruf
sebelum keduanya, umpama “ ‫ ” َأﻗَﺎ َم‬dan “‫ب‬
ُ ‫” َﻳﻬَﺎ‬.

16
‫ ﻗﻠﺒﺘﺎ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﻤﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤـﺎ ﻓـﺎﺠﺘﻤﻊ ﺴـﺎﻜﻨﺎﻥ‬.‫ﻭﺍ‬‫ﻤﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻭﺍ ﻭ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶ‬.‫ﻭﺍ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺍ ﻭ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﹶ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬
.‫ﺍ‬‫ﻤﻭ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺍ ﻭ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﻓﺒﻘﻰ ﹶ‬،‫ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﺍﻟﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻻﺠﺘﻤﺎﻉ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ‬،‫ﺃﺤﺩﻫﻤﺎ ﺍﻷﻟﻑ ﺍﻟﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬
[65] Kamu katakan pada jamak muzakkar ghaib : “‫ﻏ َﺰوْا‬ َ ” dan “‫” َر َﻣ ﻮْا‬. Asalnya “‫ﻏ َﺰوُوا‬ َ ”
dan “‫” َر َﻣ ُﻴ ﻮا‬. Dibalikkan keduanya kepada alif kerana keduanya berbaris dan berbaris
fathah huruf sebelum keduanya maka berhimpun dua huruf mati satu daripada
keduanya alif yang dibalikkan dan yang keduanya wau jamak, maka dihazafkan alif
yang dibalikkan itu kerana berhimpun dua huruf mati, maka kekal “‫ﻏ َﺰوْا‬ َ ” dan “‫” َر َﻣﻮْا‬.

‫ ﻗﻠﺒﺘﺎ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﻤﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘـﺎﺡ ﻤـﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤـﺎ ﻓـﺎﺠﺘﻤﻊ‬،‫ﻴﺕﹾ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺕ ﻭ‬


‫ ﹾ‬‫ﻭ‬‫ﻏﺯ‬
‫ ﺃﺼﻠﻬﻤﺎ ﹶ‬.‫ﺕ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺕ ﻭ‬
‫ﺯ ﹾ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﹶ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﻏﺎﺌﺒﺔ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‬
.‫ﺕ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺕ ﻭ‬
‫ﺯ ﹾ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﻓﺨﺫﻓﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﺍﻟﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻓﺒﻘﻰ ﹶ‬،‫ ﺃﺤﺩﻫﻤﺎ ﺍﻷﻟﻑ ﺍﻟﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻰ ﺘﺎﺀ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‬،‫ﺴﺎﻜﻨﺎﻥ‬
[66] Kamu katakan pada muannath ghaib : “‫ت‬ ْ ‫ﻏ َﺰ‬
َ ” dan “‫ﺖ‬
ْ ‫” َر َﻣ‬. Asal keduanya “ ‫ت‬
ْ ‫ﻏ َﺰ َو‬
َ ”
dan “‫ﺖ‬ْ ‫” َر َﻣ َﻴ‬. Dibalikkan keduanya kepada alif kerana keduanya berbaris dan berbaris
fathah huruf sebelum keduanya, maka berhimpun dua yang mati, satu daripadanya
alif yang dibalikkan itu dan yang keduanya ta’ ta’nith itu, maka dihazafkan alif yang
dibalikkan itu maka kekal “‫ت‬ ْ ‫ﻏ َﺰ‬
َ ” dan “‫ﺖ‬ْ ‫” َر َﻣ‬17.

16
. pada sebahagian naskhah “‫”اﻟﻤﺬآﺮ اﻟﻐﺎﺋﺐ‬.
17
. perenggan ini ujud pada sebahagian naskhah, tidak pada naskhah ini..
،‫ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﻤﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤـﺎ‬.‫ﻴﺘﹶﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻭﺘﹶﺎ ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶ‬.‫ﻤﺘﹶﺎ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺯﺘﹶﺎ ﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﹶ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺘﺜﻨﻴﺘﻬﻤﺎ ﻟﻠﻤﺅﻨﺙ‬
،‫ ﻓﺤﺭﻜﺘﻬـﺎ ﻋﺎﺭﻀـﺔ‬،‫ ﻷﻥ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻓﻰ ﺍﻷﺼل ﻓﺤﺭﻜﺕ ﺍﻟﺘﺎﺀ ﻷﻟـﻑ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴـﺔ‬،‫ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﺘﺎﺀ‬
.‫ﻤﺘﹶﺎ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺯﺘﹶﺎ ﻭ‬ ‫ﻏ‬
‫ ﻓﺒﻘﻰ ﹶ‬.‫ﻭﺍﻟﻌﺎﺭﺽ ﻜﺎﻟﻤﻌﺩﻭﻡ‬
[67] Kamu katakan pada tathniah keduanya bagi muannath “‫ﻏ َﺰ َﺗ ﺎ‬ َ ” dan “‫” َر َﻣ َﺘ ﺎ‬.
Asalnya “‫ﻏ َﺰ َو َﺗ ﺎ‬
َ ” dan “‫” َر َﻣ َﻴ َﺘ ﺎ‬. Dibalikkan wau dan ya’ itu kepada alif kerana keduanya
berbaris dan berbaris fathah huruf sebelum keduanya, maka dihazafkan alif itu
kerana matinya dan mati ta’ itu, kerana ia mati pada asalnya, maka dibariskan ia
kerana alif tathniah, maka barisnya mendatang dan yang mendatang itu seperti tidak
ujud, maka kekal “‫ﻏ َﺰﺗَﺎ‬ َ ” dan “‫” َر َﻣﺘَﺎ‬.

‫ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﻤﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘـﺎﺡ ﻤـﺎ‬.‫ ﹾﻠﻥ‬‫ ﻭ ﹶﻜﻴ‬‫ ﹾﻟﻥ‬‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶﻗﻭ‬.‫ﻥ‬
 ‫ﻜ ﹾﻠ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ ﹸﻗ ﹾﻠ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ ﻤﻥ ﺍﻷﺠﻭﻑ‬
‫ ﺜﻡ ﻨﻘﻠﺕ ﻓﺘﺤﺔ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﺇﻟـﻰ ﺍﻟﻀـﻤﺔ‬.‫ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻭﺍﻟﻜﺎﻑ‬‫ﻥ ﻭ ﹶﻜ ﹾﻠﻥ‬
 ‫ ﻓﺒﻘﻰ ﹸﻗ ﹾﻠ‬،‫ ﺜﻡ ﺤﺫﻓﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻼﻡ‬،‫ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ‬
 ‫ ﻓﺼﺎﺭ ﹸﻗ ﹾﻠ‬،‫ﻭﻓﺘﺤﺔ ﺍﻟﻜﺎﻑ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻜﺴﺭﺓ ﻟﺘﺩل ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻓﺔ ﻭﺍﻟﻜﺴﺭﺓ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻓﺔ‬
‫ ﻷﻥ ﺍﻟﻤﺘﻭﻟﱠـﺩ‬،‫ﻜ ﹾﻠﻥ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
.‫ﻑ‬‫ﺀ ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻔﺘﺤﺔ ﺍﻷﻟ ﹸ‬ ‫ﻭ ﻭﻤﻥ ﺍﻟﻜﺴﺭﺓ ﺍﻟﻴﺎ‬ ‫ﻤﻥ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﺍﻟﻭﺍ‬
[68] Kamu katakan pada jamak muannath daripada ajwaf “ ‫ﻦ‬ َ ‫ ” ُﻗ ْﻠ‬dan “ ‫ﻦ‬
َ ‫” ِآ ْﻠ‬. Asalnya
“‫ﻦ‬َ ‫ ” َﻗ َﻮ ْﻟ‬dan “ ‫ﻦ‬
َ ‫” َآ َﻴ ْﻠ‬. Dibalikkan wau dan ya’ itu kepada alif kerana keduanya berbaris
dan berbaris fathah huruf sebelum keduanya, kemudian dihazafkan alif itu kerana
sukunnya dan sukun lam itu, maka kekal “‫ﻦ‬ َ ‫ ” ُﻗ ْﻠ‬dan “ ‫ﻦ‬ َ ‫ ” َآ ْﻠ‬dengan fathah qaf dan
kafnya. Kemudian ditukarkan fathah qaf menjadi dhammah dan fathah kaf menjadi
kasrah kerana dhamah itu menunjuk keatas wau yang dihazafkan dan kasrah itu
keatas ya’ yang dihazafkan, maka jadilah ia “ ‫ﻦ‬ َ ‫ ” ُﻗ ْﻠ‬dan “ ‫ﻦ‬َ ‫” ِآ ْﻠ‬, kerana yang lahir dari
dhammah adalah wau dan dari kasrah adalah ya’ dan dari fathah adalah alif.

.‫ﺕ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ـ‬‫ﺨﺸ‬
‫ﻰﻭﹶ‬ ‫ ﹶ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺘﺭﻜﺕ ﻋﻠﻰ ﺤﺎﻟﻬﺎ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻜﺎﻨﺕ ﺃﻭ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻨﺕ ﺍﻟﺤﺭﻜﺔ ﻓﺘﺤﺔ‬
 ‫ـ‬‫ﺨﺸ‬
.‫ﺭ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭ ﺃﺼﻠﻪ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺭ‬‫ﻴﺴ‬ ‫ َﺃ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﺔ ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻀﻡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻭﺍﻭﺍ‬
[69] Huruf ya’ apabila berbaris kasrah huruf sebelumnya dibiarkan ia diatas
kadaannya, dalam keadaan ia mati atau berbaris apabila barisnya fathah,
umpama “‫ﻰ‬ َ ‫ﺸ‬
ِ‫ﺧ‬
َ ” dan “‫ﺖ‬ُ ‫ﺸ ْﻴ‬
ِ‫ﺧ‬
َ ”. Ya’ yang mati apabila berbaris dhammah huruf
sebelumnya dibalikkan ia kepada wau, umpama “ ‫ﺴ َﺮ‬ َ ‫ ” َأ ْﻳ‬dan “ ‫ﺳ ُﺮ‬
ِ ‫” ُﻳ ْﻮ‬. Asalnya “ ‫ﺴ ُﺮ‬
ِ ‫” ُﻳ ْﻴ‬.

‫ ﺜـﻡ ﻨﻘﻠـﺕ‬،‫ ﻓﺄﺴﻜﻨﺕ ﺍﻟﻘﺎﻑ‬،‫ ﻓﺎﺴﺘﺜﻘﻠﺕ ﺍﻟﻀﻤﺔ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻗﺒل ﻜﺴﺭﺓ ﺍﻟﻭﺍﻭ‬،َ‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹸﻗ ﹺﻭل‬.‫ل‬
َ ‫ﻴ‬ ‫ ﻗ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﻤﺠﻬﻭل ﺍﻷﺠﻭﻑ‬
‫ ﻷﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﺔ ﺇﺫﺍ ﺍﻨﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬـﺎ‬،‫ ﺜﻡ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ‬.‫ﻜﺴﺭﺓ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺇﻟﻴﻬﺎ ﻓﺼﺎﺭﺕ ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻤﻜﺴﻭﺭﺓ ﻭﺍﻟﻭﺍﻭ ﺴﺎﻜﻨﺔ‬
.‫ﻗﻠﺒﺕ ﻴﺎﺀ‬
[70] Kamu katakan pada fe’el ajwaf yang majhul “‫ل‬َ ‫ﻴ‬ ‫” ﻗ‬. Asalnya “‫ل‬
َ ‫” ﻗﹸـﻭﹺ‬. Maka dibilang
berat dhammah qaf sebelum kasrah wau itu, maka disukunkan qaf itu, kemudian
dipindahkan kasrah wau itu kepadanya maka jadilah qaf itu dikasrahkan dan wau itu
mati. Kemudian dibalikkan wau itu kepada ya’, kerana wau yang mati apabila
berbaris kasrah huruf sebelumnya dibalikkan ia kepada ya’.

‫ ﻭﻫـﻰ‬،‫ﺓ‬‫ـﺎﻭ‬‫ ﻤﻥ ﺍﻟ ﹶﻐﺒ‬،‫ﻏ ﹺﺒﻭ‬


‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶ‬.‫ﻰ‬
 ‫ﻏ ﹺﺒ‬
‫ ﹶ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺍﻟﻭﺍﻭ ﺍﻟﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﺇﺫﺍ ﻭﻗﻌﺕ ﻓﻰ ﺁﺨﺭ ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﻭﺍﻨﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻴﺎﺀ‬
.‫ﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﻜل‬
 ‫ ﺒﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒل ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺍﻟﻁﺭﻓ‬‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶﻗﻭﹺﻭ‬.‫ ﻭ ﹶﻗﻭﹺﻯ‬،‫ﻋﻭ‬
 ‫ﺩ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل‬.‫ﺎ‬‫ﺩﻋ‬ ‫ﻰ ﻤﺠﻬﻭل‬ ‫ﻋ‬ ‫ﺩ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻋﻜﺱ ﺍﻹﺩﺭﺍﻙ‬
[71] Wau yang berbaris apabila jatuh diakhir kalimah dan berbaris kasrah huruf
sebelumnya dibalikkan ia kepada ya’, umpama “‫ﻰ‬ ‫ﻏ ِﺒ ﱞ‬
َ ”. Asalnya “‫ﻏ ِﺒ ﱞﻮ‬
َ ”, daripada “‫”اﻟ َﻐ َﺒ ﺎوَة‬
iaitu lawan idrak, dan “‫ﻰ‬ َ ‫ﻋ‬
ِ ‫ ” ُد‬majhul bagi “‫ﻋ ﺎ‬
َ ‫” َد‬, asalnya “‫ﻋ َﻮ‬ ِ ‫” ُد‬, dan “‫ى‬
َ ‫” َﻗ ِﻮ‬, asalnya “‫” َﻗ ِﻮ َو‬
dengan kasrah wau yang berada dihujung* pada setiapnya.
‫ ﺜﻡ ﻨﻘﻠﺕ ﻀﻤﺔ ﺍﻟﻴـﺎﺀ ﺇﻟـﻰ‬،‫ ﻓﺄﺴﻜﻨﺕ ﺍﻟﺯﺍﻯ‬،‫ﻭﺍ‬‫ﻏ ﹺﺯﻴ‬
‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹸ‬،‫ﻭﺍ‬‫ﻏﺯ‬
‫ ﹸ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ ﻤﻥ ﻤﺠﻬﻭل ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ‬
.‫ﻭﺍ‬‫ﻏﺯ‬
‫ﺍﻟﺯﺍﻯ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻓﺒﻘﻰ ﹸ‬
[72] Kamu katakan pada jamak muzakkar daripada fe’el naqis yang majhul “‫ﻏ ﺰُوا‬ ُ ”.
Asalnya “ ‫ﻏ ِﺰ ُﻳ ﻮا‬
ُ ”. Maka disukunkan zainya kemudian dipindahkan dhammah ya’nya
kepada zai itu, maka dihazafkan ya’ itu kerana sukunnya dan sukun wau itu maka
tinggal “ ‫ﻏﺰُوا‬
ُ ”.

ُ ‫ـ‬‫ﻜﻴ‬ ‫ﻴ‬ ‫ل ﻭ‬‫ﻴ ﹸﻘﻭ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﻜل ﻭﺍﻭ ﻭﻴﺎﺀ ﻤﺘﺤﺭﻜﺘﻴﻥ ﻴﻜﻭﻥ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ ﺤﺭﻓﺎ ﺼﺤﻴﺤﺎ ﺴﺎﻜﻨﺎ ﺘﻨﻘل ﺤﺭﻜﺘﻬﻤﺎ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﺤﺭﻑ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‬
‫ل‬
‫ﻑ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﻜﻭﻥ ﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻏﻴﺭ‬
‫ﻴﺨﹶﺎ ﹸ‬ ‫ ﻭﺇﻨﻤﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻭﺍﻭ‬.‫ ﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺘﻬﻤﺎ ﻟﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻜل‬.‫ﻑ‬
‫ﻭ ﹸ‬ ‫ﺨ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ل ﻭ‬
ُ ‫ﻴ‬ ‫ﻴ ﹾﻜ‬ ‫ﻭلُ ﻭ‬ ‫ﻴ ﹾﻘ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل‬.‫ﻑ‬
‫ﻴﺨﹶﺎ ﹸ‬ ‫ﻭ‬
.‫ﺃﺼﻠﻰ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬
[73] Setiap wau dan ya’ yang berbaris yang huruf sebelum keduanya huruf sahih lagi
mati dipindahkan baris keduanya kepada huruf yang sahih itu, umpama “‫ ” َﻳ ُﻘ ﻮْل‬dan
“‫ﻞ‬
ُ ‫ ” َﻳ ِﻜ ْﻴ‬dan “‫ف‬
ُ ‫ﺨﺎ‬
َ ‫” َﻳ‬. Asalnya “‫ل‬
ُ ‫ ” َﻳ ْﻘ ُﻮ‬dan “‫ﻞ‬
ُ ‫ ” َﻳ ْﻜ ِﻴ‬dan “‫ف‬
ُ ‫ﺨ َﻮ‬
ْ ‫” َﻳ‬. Dipindahkan baris keduanya
kepada huruf sebelum keduanya pada semua itu. Hanyalah dibalikkan wau “‫ف‬ ُ ‫ﺨﺎ‬
َ ‫” َﻳ‬
kepada alifnya kerana keadaan sukunnya tidak asli dan berbaris fathah huruf
sebelumnya.

،‫ﻭﻜل ﻭﺍﻭ ﻭﻴﺎﺀ ﻤﺘﺤﺭﻜﺘﻴﻥ ﺇﺫﺍ ﻭﻗﻌﺘﺎ ﻓﻰ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﻭﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﻤﺎ ﺤﺭﻓﺎ ﺼﺤﻴﺤﺎ ﻤﺘﺤﺭﻜﺎ ﺃﺴﻜﻨﺘﺎ ﻤﺎ ﻟﻡ ﺘﻜﻭﻨﺎ ﻤﻨﺼـﻭﺒﺘﻴﻥ‬
.‫ ﺒﺘﺤﺭﻴﻜﻬﻤﺎ ﺒﺎﻟﻀـﻡ‬،‫ﺸﻰ‬
‫ﺨﹶ‬‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻰ ﻭ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻭ ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل‬.‫ ﻻﺴﺘﺜﻘﺎل ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺃﻭ ﺍﻟﻴﺎﺀ‬،‫ﺸﻰ‬
‫ﺨ ﹶ‬‫ﻰ ﻭﻴ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻭ ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ :‫ﻨﺤﻭ‬
،‫ـﻰ‬‫ﺭﻤ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻥ‬
 ‫ﻭﹶﻟ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ ‫ﻥ‬
 ‫ ﹶﻟ‬: ‫ ﻭﺘﺘﺤﺭﻙ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻨﺘﺎ ﻤﻨﺼﻭﺒﺘﻴﻥ ﻨﺤﻭ‬.‫ﺨﺸﹶﻰ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘﺎﺡ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻭﻗﻠﺒﺕ ﻴﺎﺀ‬
.‫ﻟﺨﻔﺔ ﺍﻟﻔﺘﺤﺔ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ‬
[74] Setiap wau dan ya’ yang berbaris apabila jatuh pada lam fe’el dan adalah huruf
sebelum keduanya huruf sahih lagi berbaris disukunkan keduanya selama keduanya
tidak dinashabkan, umpama “‫ ” َﻳ ْﻐ ُﺰ ْو‬dan “‫ﻰ‬ ْ ‫ ” َﻳ ْﺮ ِﻣ‬dan “‫ﻰ‬ ْ ‫ﺸ‬
َ ‫” ﻳَﺨ‬, kerana dibilang berat
dhammah diatas wau atau ya’ itu. Asalnya “‫ ” َﻳ ْﻐ ُﺰ ُو‬dan “‫ﻰ‬ ُ ‫ ” َﻳ ْﺮ ِﻣ‬dan “‫ﻰ‬ ُ ‫ﺸ‬
َ‫ﺨ‬ْ ‫” َﻳ‬, dengan
membariskan keduanya dengan dhammah. Dibalikkan ya’ “‫ﺸ ﻰ‬ َ‫ﺨ‬ ْ ‫ ” َﻳ‬kepada alif kerana
berbarisnya dan berbaris fathah huruf sebelumnya. Wau dan ya’ itu berbaris apabila
keduanya dinashabkan, umpama “‫ﻦ َﻳ ْﻐ ُﺰ َو‬ْ ‫ ” َﻟ‬dan “‫ﻰ‬ َ ‫ﻦ َﻳ ْﺮ ِﻣ‬
ْ ‫ ” َﻟ‬kerana ringan fathah diatas
keduanya.

‫ ﻭﺍﻷﺼـل‬.‫ﻥ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺨﺸﹶـ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ـ‬‫ﺭﻤ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ : ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‬.‫ﻥ‬
‫ﺎ ﹺ‬‫ﺸﻴ‬
‫ﺨﹶ‬‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
‫ﺎ ﹺ‬‫ﻤﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
‫ﺍ ﹺ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ : ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ‬
،‫ ﻓـﺎﺠﺘﻤﻊ ﺴـﺎﻜﻨﺎﻥ‬،‫ل ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ‬
ِ ‫ﻬﻤﺎ ﻓﻰ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﻭﺍﺴﺘﺜﻘﺎ‬‫ ﻓﺄﺴﻜﻨﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ ﻟﻭﻗﻭﻋ‬،‫ﻭﻥ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺸ‬
‫ﺨﹶ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻥ ﻭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬
.‫ﻥ ﺃﻟﻔﺎ ﻟﺘﺤﺭﻜﻬﺎ ﻭﺍﻨﻔﺘـﺎﺡ ﻤـﺎ ﻗﺒﻠﻬـﺎ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺸ‬
‫ﺨﹶ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ ﻭﻗﻠﺒﺕ ﻴﺎﺀ‬.‫ ﻓﺤﺫﻑ ﻤﺎ ﻜﺎﻥ ﻗﺒل ﻭﺍﻭ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬،‫ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬،‫ ﺒﻌﺩﻫﻤﺎ‬،‫ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ‬
.‫ﻥ ﻟﺘﺼﺢ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻭﻀﻤﺕ ﺍﻟﻤﻴﻡ ﻤﻥ‬
[75] Kamu katakan pada tathniah “ ‫ﻥ‬ ‫ﺍ ﹺ‬‫ﺯﻭ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ ” dan ” ‫ﻥ‬ ‫ﺎ ﹺ‬‫ﻤﻴ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻴ‬ ” dan “‫ﺎﻥﹺ‬‫ﺨﺸﹶـﻴ‬ ‫ ﹾ‬‫” ﻴ‬. Kamu katakan
pada jamak muzakkar “‫ن‬ َ ‫ ” َﻳ ْﻐ ُﺰ ْو‬dan “‫ن‬ َ ‫ ” َﻳ ْﺮ ُﻣ ْﻮ‬dan “‫ن‬ َ ‫ﺸ ْﻮ‬
َ‫ﺨ‬
ْ ‫” َﻳ‬. Asalnya “‫ن‬ َ ‫ ” َﻳ ْﻐ ُﺰ ُو ْو‬dan “
‫ن‬
َ ‫ ” َﻳ ْﺮ ِﻣ ُﻴ ْﻮ‬dan “‫ن‬
َ ‫ﺸ ُﻴ ْﻮ‬
َ‫ﺨ‬
ْ ‫” َﻳ‬. Maka disukunkan wau dan ya’ kerana jatuh keduanya pada lam
fe’el dan dibilang berat dhammah diatas keduanya, maka berhimpun dua huruf mati :
wau dan ya’ itu, dan huruf selepas keduanya : wau jamak, maka dihazafkan huruf
yang sebelum wau jamak itu. Dibalikkan ya’ “‫ن‬ َ ‫ﺸ ْﻮ‬
َ‫ﺨ‬ْ ‫ ” َﻳ‬kepada alif kerana berbarisnya
dan berbaris fathah huruf sebelumnya. Didhammahkan mim “ ‫ن‬ َ ‫ ” َﻳ ْﺮ ُﻣ ْﻮ‬supaya sah wau
jamak padanya.

‫ ﻓﺄﺴﻜﻨﺕ ﺍﻟﺯﺍﻯ ﻻﺴﺘﺜﻘﺎل ﺍﻟﻀﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻟﻭﻗﻭﻋﻬﺎ ﻗﺒـل ﻜﺴـﺭﺓ‬،‫ﻴﻥ‬ ‫ﺯ ﹺﻭ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶﺘ ﹾﻐ‬.‫ﻥ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ ﹶﺘ ﹾﻐﺯﹺ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‬
.‫ ﻭﻨﻘﻠﺕ ﻜﺴﺭﺓ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺇﻟﻴﻬﺎ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻴﺎﺀ‬.‫ﺍﻟﻭﺍﻭ‬
[76] Kamu katakan pada wahidah mukatabah “‫ﻦ‬ َ ‫” َﺗ ْﻐ ِﺰ ْﻳ‬. Asalnya “‫ﻦ‬
َ ‫” َﺗ ْﻐ ُﺰ ِو ْﻳ‬, maka
disukunkan zainya kerana dibilangka berat dhammah diatasnya kerana jatuhnya
sebelum kasrah wau. Dipindahkan kasrah wau itu kepadanya dan dihazafkan wau itu
kerana sukunnya dan sukun ya’ muannathah mukhatabah.

‫ ﻓﺯﻴﺩﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﻻﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻓـﺎﺠﺘﻤﻊ ﺃﻟﻔـﺎﻥ‬،*‫ل‬


َ ‫ ﻭﻜﺎﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻗﹶﺎ‬.‫ل‬
ٌ ‫ل ﻭﻜﹶﺎ ِﺌ‬
ٌ ‫ ﻗﹶﺎ ِﺌ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻥ ﺍﻷﺠﻭﻑ‬
‫ ﻭﻜـﺫﻟﻙ‬.‫ ﻓﻘﻠﺒﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﺍﻟﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻤﻥ ﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل ﻫﻤﺯ ﹰﺓ‬،‫ﺴﺎﻜﻨﺎﻥ ﺃﺤﺩﻫﻤﺎ ﺃﻟﻑ ﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻭﺍﻵﺨﺭ ﺃﻟﻑ ﻤﻘﻠﻭﺒﺔ ﻤﻥ ﻋﻴﻥ ﺍﻟﻔﻌل‬
.‫ل‬
ٌ ‫ﻜﹶﺎ ِﺌ‬
[77] Kamu katakan pada isim fa’el daripada ajwaf “‫ﻞ‬ ٌ ‫ ”ﻗَﺎ ِﺋ‬dan “‫ﻞ‬
ٌ ‫”آَﺎ ِﺋ‬. Adalah yang
pertama itu pada madhinya “‫ل‬ َ ‫” َﻗ ﺎ‬, maka ditambahkan alif isim fa’el maka berhimpun
dua alif yang mati, satu daripada keduanya alif isim fa’el dan yang satu lagi alif yang
dibalikkan dari ‘ain fe’el, maka dibalikkan alif yang dibalikkan dari ain fe’el itu kepada
hamzah, (maka jadilah “ٌ‫)”ﻗَﺎ ِﺋﻞ‬. Seperti demikian itu “ٌ‫”آَﺎ ِﺋﻞ‬.

‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺤﺎﻟﺘﻰ ﺍﻟﺭﻓﻊ ﻭﺍﻟﺠﺭ‬.‫ ﻓﻼ ﻴﺘﻐﻴﺭ‬،‫ﺎ‬‫ﻤﻴ‬ ‫ﺍ‬‫ﺎ ﻭﺭ‬‫ﺕ ﻏﹶﺎ ﹺﺯﻴ‬


‫ﻴ ﹸ‬ ‫ﺭَﺃ‬ : ‫ﻭﺍﺴﻡ ﺍﻟﻔﺎﻋل ﻤﻥ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﻤﻨﺼﻭﺏ ﻓﻰ ﺤﺎﻟﺔ ﺍﻟﻨﺼﺏ ﻨﺤﻭ‬
،‫ﻯ ﻓـﻰ ﺍﻟﺠـﺭ‬
 ‫ﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﺭﻓـﻊ ﻭﺒﺎﻟﻜﺴـﺭ‬
 ‫ ﺒﺎﻟﺘﻨﻭﻴﻥ ﺍﻟﻀﻤ‬،‫ﻤﻰ‬ ‫ﺍ‬‫ﻱ ﻭﺭ‬
 ‫ ﻭﺍﻷﺼل ﻏﹶﺎ ﹺﺯ‬.‫ﺍ ﹴﻡ‬‫ﺕ ﹺﺒﻐﹶﺎ ﹴﺯ ﻭﺭ‬
‫ﺭ ﹸ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﺍﻡﹴ‬‫ﻫﺫﹶﺍ ﻏﹶﺎ ﹴﺯ ﻭﺭ‬ :
‫ ﻓـﺈﻥ‬.‫ ﻓﻨﻘل ﺍﻟﺘﻨﻭﻴﻥ ﺇﻟﻰ ﻤـﺎ ﻗﺒﻠﻬـﺎ‬،‫ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺒﻘﻰ ﺍﻟﺘﻨﻭﻴﻥ‬،‫ ﻓﺎﺠﺘﻤﻊ ﺴﺎﻜﻨﺎﻥ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻭﺍﻟﺘﻨﻭﻴﻥ‬،‫ﻓﺄﺴﻜﻨﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻜﻤﺎ ﺫﻜﺭﻨﺎ‬
.‫ﻰ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺍ‬‫ﺍﻟﺭ‬‫ﻯ ﻭ‬
 ‫ﺕ ﺒﹺﺎ ﹾﻟﻐﹶﺎ ﹺﺯ‬
‫ﺭ ﹸ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻤﻰ‬ ‫ﺍ‬‫ﺍﻟﺭ‬‫ﻯ ﻭ‬  ‫ﻫﺫﹶﺍ ﺍ ﹾﻟﻐﹶﺎ ﹺﺯ‬ : ‫ ﻓﺘﻘﻭل‬.‫ ﻭﺘﻌﻭﺩ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﺴﺎﻜﻨﺔ‬،‫ﺃﺩﺨﻠﺕ ﺍﻷﻟﻑ ﻭﺍﻟﻼﻡ ﺴﻘﻁ ﺍﻟﺘﻨﻭﻴﻥ‬
[78] Isim fa’el daripada fe’el naqis dinashabkan pada keadaan nashab, umpama “ ‫ﺖ‬ ُ ‫َرَأ ْﻳ‬
‫”ﻏَﺎ ِزﻳًﺎ ورَا ِﻣﻴًﺎ‬, maka ia tidak berubah. Kamu katakan pada dua keadaan rafa’ dan jar “ ‫َهﺬَا‬
‫ ”ﻏَﺎ ٍز ورَا ٍم‬dan “‫ت ِﺑ َﻐ ﺎ ٍز ورَا ٍم‬ ُ ‫” َﻣ َﺮ ْر‬. Asalnya “‫ي‬ ٌ ‫ﻏ ﺎ ِز‬
َ ” dan “‫ﻰ‬ ٌ ‫ ”رَا ِﻣ‬dengan tanwin dhammah pada
rafa’ dan tanwin kasrah pada jar. Maka disukunkan ya’nya sepertimana yang telah
kami sebutkan, maka berhimpun dua huruf mati, ya’ dan tanwinnya maka dihazafkan
ya’ itu dan kekal tanwinnya. Maka dipindahkan tanwin itu kepada huruf sebelum ya’
itu (maka jadilah “‫ﻏ ﺎ ٍز‬ َ ” dan “ٍ‫)”رَام‬. Maka jika kamu masukkan alif dan lam (pada ketika
rafa’ dan jar) gugurlah tanwin itu dan kembalilan ya’ itu dalam keadaan ia mati. Maka
kamu katakan “ْ‫ى وَاﻟﺮﱠا ِﻣﻰ‬ ْ ‫ ” َهﺬَا ا ْﻟﻐَﺎ ِز‬dan “ْ‫ى وَاﻟﺮﱠا ِﻣﻰ‬ ْ ‫ت ﺑِﺎ ْﻟﻐَﺎ ِز‬
ُ ‫” َﻣ َﺮ ْر‬.

‫ ﻭﺍﻷﺼـل‬.‫ل‬
ٌ ‫ـ‬‫ﻜﻴ‬ ‫ﻤ‬ : ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺒﻨﺎﺀ ﺍﻟﻴﺎﺌﻰ‬.‫ ﻓﻔﻌل ﺒﻪ ﻜﻤﺎ ﺫﻜﺭﻨﺎ‬.‫ل‬
ٌ ‫ﻭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻤ ﹾﻘ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل‬.‫ل‬
ٌ ‫ﻭ‬ ‫ﻤ ﹸﻘ‬ : ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﻤﻔﻌﻭل ﺍﻷﺠﻭﺍﻑ‬
‫ ﻓﻠﻤـﺎ‬.‫ ﻭﻜﺴﺭﺕ ﺍﻟﻜﺎﻑ ﻟﺘﺩل ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﺍﻟﻤﺤﺫﻭﻓـﺔ‬.‫ ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻜﺎﻑ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻻﺠﺘﻤﺎﻉ ﺍﻟﺴﺎﻜﻨﻴﻥ‬.‫ل‬
ٌ ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻤ ﹾﻜ‬
.‫ﺀ‬ ‫ﺍﻨﻜﺴﺭﺕ ﺍﻟﻜﺎﻑ ﺼﺎﺭﺕ ﻭﺍﻭ ﺍﻟﻤﻔﻌﻭل ﻴﺎ‬
[79] Kamu katakan pada maf’ul ajwaf “‫ل‬ ٌ ‫” َﻣ ُﻘ ْﻮ‬. Asalnya “‫ل‬ ٌ ‫” َﻣ ْﻘ ُﻮ ْو‬, maka diperbuat
padanya sepertimana yang telah kami sebutkan (pada “‫ل‬ ُ ‫)” َﻳ ُﻘ ْﻮ‬. Kamu katakan pada
yang dibina dari ya’ : “‫ﻞ‬
ٌ ‫” َﻣ ِﻜ ْﻴ‬. Asalnya “‫ل‬
ٌ ‫” َﻣ ْﻜ ُﻴ ْﻮ‬. Maka dipindahkan baris ya’nya kepada
kafnya kerana berhimpun dua huruf mati, dan dikasrahkan kaf itu supaya ia
menunjuk keatas ya’ yang telah dihazafkan. Maka tatkala kaf itu berbaris kasrah wau
maf’ul menjadi ya’ (kerana sukunnya dan berbaris kasrah huruf sebelumnya, maka
jadilah “‫ﻞ‬
ٌ ‫)” َﻣ ِﻜ ْﻴ‬.

‫ ﻭﺇﺫﺍ‬.‫ﻭ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻤﻐﹾـ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼـل‬.‫ﻭ‬ ‫ﺯ‬ ‫ﻤﻐﹾـ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ‬،‫ﻭﺇﺫﺍ ﺍﺠﺘﻤﻊ ﻭﺍﻭﺍﻥ‬
‫ ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﻴﺎﺀ ﻓﻰ‬،‫ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﻗﻠﺒﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻭﻜﺴﺭ ﻤﺎ ﻗﺒل ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻟﺘﺼﺢ ﺍﻟﻴﺎﺀ‬،‫ﺍﺠﺘﻤﻌﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ‬
.‫ﻯ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﺸ‬
‫ﺨﹸ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ﻯ ﻭ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل‬.‫ﻰ‬
‫ﺸ‬‫ﺨ‬
‫ﻤ ﹾ‬ ‫ﻰ ﻭ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺍﻟﻴﺎﺀ‬
[80] Apabila berhimpun dua wau yang pertamanya mati dan yang keduanya berbaris
diidghamkan yang pertama pada yang kedua, umpama “ ‫” َﻣ ْﻐ ُﺰ ﱞو‬. Asalnya “ ‫” َﻣ ْﻐ ُﺰ ْو ٌو‬.
Apabila berhimpun wau dan ya’, yang pertamanya mati dan yang keduanya berbaris
dibalikkan wau kepada ya’ dan dikasrahkan huruf yang sebelum yang pertama
(daripada dua ya’ itu) supaya sah ya’ itu dan diidghamkan ya’ pada ya’ itu, umpama
“‫ﻰ‬
‫ ” َﻣ ْﺮ ِﻣ ﱞ‬dan “‫ﻰ‬
‫ﺸﱞ‬ِ‫ﺨ‬
ْ ‫” َﻣ‬. Asalnya “‫ى‬
ٌ ‫ ” َﻣ ْﺮ ُﻣ ْﻮ‬dan “‫ى‬
ٌ ‫ﺸ ْﻮ‬
ُ‫ﺨ‬
ْ ‫” َﻣ‬.

‫ ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺇﻟﻰ‬،ْ‫ﻭل‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل ُﺃ ﹾﻗ‬.‫ل‬


ْ ‫ ﹸﻗ‬: ‫ ﻭ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺏ‬،ْ‫ﻭل‬ ‫ﻴ ﹾﻘ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل ِﻟ‬.‫ل‬
ْ ‫ﻴ ﹸﻘ‬ ‫ ِﻟ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﻤﻥ ﺍﻷﺠﻭﻑ‬
‫ ﻓﻌﺎﺩﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﺒﺤﺭﻜـﺔ‬،‫ﻭﻻﹶ‬ ‫ ﹸﻗ‬: ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ‬.‫ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻟﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻘﺎﻑ‬،‫ﺍﻟﻘﺎﻑ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻼﻡ‬
.‫ﺍﻟﻼﻡ‬
[81] Kamu katakan pada amar ghaib daripada ajwaf “‫ﻞ‬ ْ ‫” ِﻟ َﻴ ُﻘ‬, asalnya “‫ل‬ ْ ‫” ِﻟ َﻴ ْﻘ ُﻮ‬. Dan pada
mukhatabnya (amar hadhir) “‫ﻞ‬ ْ ‫” ُﻗ‬. Asalnya “‫ل‬
ْ ‫” ُأ ْﻗ ُﻮ‬, maka dipindahkan baris wau
kepada qafnya maka dihazafkan wau itu kerana sukunnya dan sukun lamnya, maka
dihazafkan hamzahnya kerana qaf itu berbaris, (maka jadilah “‫ﻞ‬ ْ ‫)” ُﻗ‬. Kamu katakan
pada tathniahnya “‫ﻻ‬
َ ‫” ُﻗ ْﻮ‬, maka kembali waunya dengan sebab baris lamnya.

‫ ﻷﻥ ﺠـﺯﻡ ﺍﻟﻨـﺎﻗﺹ‬،‫ ﺒﺤﺫﻑ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻭﺍﻟﻴﺎﺀ‬،‫ﺭﻡﹺ‬ ‫ﺍ‬‫ﺯ ﻭ‬ ‫ﻏ‬


‫ ﺍﹸ ﹾ‬:‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻤﺨﺎﻁﺏ‬،‫ﺭﻡﹺ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺯ ﻭِﻟ‬ ‫ﻴ ﹾﻐ‬ ‫ ِﻟ‬: ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻐﺎﺌﺏ ﻤﻥ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ‬
‫ﻯ ﺘﻘﻠﺏ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺴﺘﻘﺒل ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬـﻰ ﺍﻟﻤﺠﻬـﻭﻻﺕ ﻷﻨﻬـﻥ ﻓـﺭﻭﻉ‬
 ‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ ﺍﻟﻭﺍﻭ‬.‫ﻭﻭﻗﻔﻪ ﺴﻘﻭﻁ ﻻﻡ ﻓﻌﻠﻪ‬
18
.‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﺍﻟﻤﺠﻬﻭل ﺘﺼﻴﺭ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻴﺎﺀ ﻟﺘﻁﺭﻓﻬﺎ ﻭﺍﻨﻜﺴﺎﺭ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬.‫ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ‬
[82] Kamu katakan pada amar ghaib daripada fe’el naqis “‫ ” ِﻟ َﻴ ْﻐ ُﺰ‬dan “‫” ِﻟ َﻴ ْﺮ ِم‬, dan pada
mukhatabnya “‫ﻏ ُﺰ‬
ْ ‫ ” ُا‬dan “‫ ” ِا ْر ِم‬dengan hazaf wa dan ya’, kerana jazam naqis dan
sukunnya adalah gugur lam fe’elnya. Pada naqis wau dibalikkan waunya kepada ya’
pada mustaqbal dan amar dan nahi yang majhul kerana semua itu cabangan madhi.
Pada madhi yang majhul jadilah waunya ya’ kerana ia berada dihujung dan berbaris
kasrah huruf sebelumnya (umpama “‫ى‬ َ ‫ﻏ ِﺰ‬
ُ ” asalnya “‫ﻏ ِﺰ َو‬
ُ ”).

‫ ﻤﻥ‬،‫ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻥ ﻓﺎﺅﻩ ﻭﺍﻭﺍ‬،‫ ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﺍﻟﻤﻌﺭﻭﻓﺎﺕ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻌﺘل ﺍﻟﻤﺜﺎل ﻓﺘﺴﻘﻁ ﻓﺎﺀ ﻓﻌﻠﻪ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺴﺘﻘﺒل ﻤﻥ ﺍﻷﻭل ﺇﻟﻰ ﺍﻵﺨﺭ‬
‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀـﻰ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﻭ ﹶﻓﻌ‬،‫ﻌﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻋ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﻜﺴﺭﻫﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻐﺎﺒﺭ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﹶﻓﻌ‬:‫ﺜﻼﺜﺔ ﺃﺒﻭﺍﺏ‬
.‫ﺙ‬
‫ﻴ ﹺﺭ ﹸ‬ ‫ﺙ‬
‫ﺭﹺ ﹶ‬‫ ﻭ‬: ‫ل ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﺍﻟﻐﺎﺒﺭ ﻨﺤﻭ‬
ُ ‫ﻌ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﻭ ﹶﻓﻌ‬،‫ﻬﺏ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺏ‬
 ‫ﻫ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻭﺍﻟﻐﺎﺒﺭ ﻨﺤﻭ‬
[83] Adapun fe’el mithal yang ber’illat maka gugur fa’ fe’elnya pada mustaqbal dari
awalnya hingga akhirnya, dan pada amar dan nahi yang makruf, apabila fa’ fe’elnya
huruf wau, dari tiga bab:
• “‫ﻞ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻔ ِﻌ‬- ‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﻓ َﻌ‬dengan fathah ‘ain pada madhi dan kasrahnya pada mudhari’,
umpama “ُ‫ﻋ َﺪ َﻳ ِﻌﺪ‬ َ ‫” َو‬,
• “‫ﻞ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻔ َﻌ‬- ‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﻓ َﻌ‬dengan fathah ‘ainnya pada madhi dan mudhari’, umpama “ ‫ﺐ‬ َ ‫َو َه‬
‫ﺐ‬
ُ ‫” َﻳ َﻬ‬,
• “‫ﻞ‬
ُ ‫ َﻳ ْﻔ ِﻌ‬- ‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﻓ ِﻌ‬dengan kasrah ‘ainnya pada madhi dan mudhari’ umpama “ ‫ث‬ َ ‫َو ِر‬
‫ث‬
ُ ‫” َﻳ ِﺮ‬.

‫ل‬
ُ ‫ـ‬‫ﻴ ﹾﻔﻌ‬ ‫ل‬
َ ‫ ﻭﺘﺴﻘﻁ ﺍﻟﻭﺍﻭ ﻤﻥ ﺒﺎﺏ ﹶﻓﻌ‬.‫ﺙ‬
‫ﻻ ﹶﺘ ﹺﺭ ﹾ‬
‫ ﹶ‬-‫ﺙ‬
‫ ﻭ ﹺﺭ ﹾ‬،‫ﻬﺏ‬ ‫ﻻ ﹶﺘ‬
‫ ﹶ‬- ‫ﺏ‬
 ‫ﻫ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻌﺩ‬ ‫ﻻ ﹶﺘ‬
‫ ﹶ‬- ‫ﺩ‬ ‫ﻋ‬
 : ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺭ ﻭﺍﻟﻨﻬﻰ ﺍﻟﺤﺎﻀﺭ‬
.‫ﻊ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻴ‬ - ‫ﻊ‬ ‫ﺴ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ ﻭ‬،ُ‫ﻁﺄ‬ ‫ﻴ ﹶ‬ – ‫ﺊ‬ َ ‫ﻁ‬‫ ﻨﺤﻭ ﻭ‬،‫ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟﻌﻴﻥ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻭﻓﺘﺤﻬﺎ ﻓﻰ ﺍﻟﻐﺎﺒﺭ ﻤﻥ ﻟﻔﻅﻴﻥ‬
[84] Kamu katakan pada amar dan nahi hadhir “‫ﻻ َﺗ ُﻌ ْﺪ‬ َ - ‫ﻋ ْﺪ‬
ُ ” dan “‫ﺐ‬ ْ ‫ﻻ َﺗ َﻬ‬
َ - ‫ﺐ‬
ْ ‫ ” َه‬dan “ - ‫ث‬
ْ ‫ِر‬
.‫ث‬
ْ ‫ﻻ َﺗ ِﺮ‬
َ ”. Gugur wau dari bab “‫ﻞ‬ ُ ‫ َﻳ ْﻔ َﻌ‬- ‫ﻞ‬
َ ‫ ” َﻓ ِﻌ‬dengan kasrah ‘ain pada madhi dan fathahnya
pada mudhari’ dari dua lafaz, umpama “‫ﻄُﺄ‬ َ ‫ﺊ – َﻳ‬
َ‫ﻃ‬ِ ‫ ” َو‬dan “‫ﺴ ُﻊ‬ َ ‫ َﻳ‬- ‫ﺳ َﻊ‬
ِ ‫” َو‬.

:‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﺤﻜﻡ ﻻﻡ ﻓﻌﻠﻪ ﻜﺤﻜﻡ ﻻﻡ ﻓﻌل ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ‬.‫ ﻻ ﻴﺘﻐﻴﺭ ﻓﻰ ﻜل ﺤﺎل‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻘﺭﻭﻥ ﻓﺤﻜﻡ ﻋﻴﻥ ﻓﻌﻠﻪ ﻜﺤﻜﻡ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‬
.‫ﻁﻭﹺﻯ‬
‫ﻴ ﹾ‬ ‫ﻯ‬‫ﻁﻭ‬
‫ﹶ‬

.‫ﻭ‬
 ‫ﻏ ﹺﺯ‬
‫ﻯ ﺃﺼﻠﻪ ﹸ‬
 ‫ﻏ ﹺﺯ‬
‫ﻨﺤﻭ ﹸ‬
18
[85] Adapun lafif maqrun maka hukum ‘ain fe’elnya seperti hukum fe’el sahih, tidak
berubah pada setiap keadaan, dan hukum lam fe’elnya seperti hukum lam fe’el
naqis, umpama “‫ﻄﻮِى‬ْ ‫ َﻳ‬- ‫ﻃﻮَى‬
َ ”.

.‫ـﻰ‬‫ﻴﻘ‬ ‫ﻭﻗﹶﻰ‬ ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﺤﻜﻡ ﻻﻡ ﻓﻌﻠﻪ ﻜﺤﻜﻡ ﻻﻡ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻨﺎﻗﺹ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻠﻔﻴﻑ ﺍﻟﻤﻔﺭﻭﻕ ﻓﺤﻜﻡ ﻓﺎﺀ ﻓﻌﻠﻪ ﻜﺤﻜﻡ ﻓﺎﺀ ﺍﻟﻔﻌل ﺍﻟﻤﻌﺘل‬
.‫ ﻓﺒﻘﻲ ﺍﻟﻘـﺎﻑ ﻤﻜﺴـﻭﺭﺓ‬،‫ ﻓﺤﺫﻓﺕ ﻓﺎﺀ ﻓﻌﻠﻪ ﻜﺎﻟﻤﻌﺘل ﻭﺤﺫﻓﺕ ﻻﻡ ﻓﻌﻠﻪ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﺯﻡ ﻭﺍﻟﻭﻗﻑ ﻜﺎﻟﻨﺎﻗﺹ‬،‫ﻗﻪ‬ : ‫ﻓﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺃﻤﺭﻩ‬
،‫ﻗﻰ‬ : ‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩﺓ ﻤﺨﺎﻁﺒﺔ‬،‫ ﻗﹸﻭﺍ‬: ‫ ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻊ‬،‫ﺎ‬‫ﻗﻴ‬ : ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﺘﺜﻨﻴﺔ‬.‫ﻭﺯﻴﺩﺕ ﺍﻟﻬﺎﺀ ﻋﻨﺩ ﺍﻟﻭﻗﻑ ﻓﻰ ﺍﻟﻭﺍﺤﺩ ﺍﻟﻤﺫﻜﺭ‬
.‫ﻥ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﻗ‬ : ‫ﻭﻓﻰ ﺍﻟﺠﻤﻊ ﺍﻟﻤﺅﻨﺙ‬
[86] Adapun lafif mafruq maka hukum fa’ fe’elnya seperti hukum fa’ fe’el mu’tal dan
hukum lam fe’elnya seperti hukum lam fe’el naqis, umpama “‫” َو َﻗ ﻰ َﻳ ِﻘ ﻰ‬. Maka kamu
katakan pada amarnya “‫” ِﻗ ْﻪ‬, maka dihazafkan fa’ fe’elnya seperti fe’el mu’tal dan
dihazafkan lam fe’elnya pada jazam dan wakaf sama seperti naqis, maka tinggallah
qafnya berbaris kasrah. Ditambahkan ha’ disisi wakaf pada mufrad muzakkar. Kamu
katakan pada tathniahnya “‫ ” ِﻗ َﻴ ﺎ‬dan pada jamaknya “‫ ” ُﻗ ﻮا‬dan pada wahidah
mukhatabah “‫ﻰ‬ْ ‫ ” ِﻗ‬dan pada jamak muannathnya “ ‫ﻦ‬
َ ‫” ِﻗ ْﻴ‬.

‫ ﻭﺍﻷﺼـل‬.‫ـ ﱡﺩ‬‫ﻴﻤ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ ﺇﺫﺍ ﻜﺎﻨﺕ ﻋﻴﻥ ﻓﻌﻠﻪ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻭﻻﻤﻪ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﺃﻭ ﻜﻠﺘﺎﻫﻤﺎ ﻤﺘﺤﺭﻜﺘﻴﻥ ﻓﺎﻹﺩﻏﺎﻡ ﻻﺯﻡ‬
.‫ ﻭﺒﻘﻴﺕ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻓﺄﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ‬،‫ ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺴﺘﻘﺒل ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻤﻴﻡ‬.‫ﺩ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬
[87] Adapun mudha’af apabila ‘ain fe’elnya mati dan lamnya berbaris atau keduanya
berbaris maka idgham adalah lazim, umpama “‫ َﻳ ُﻤ ﱡﺪ‬- ‫” َﻣ ﱠﺪ‬. Asalnya “‫ َﻳ ْﻤ ُﺪ ُد‬- ‫” َﻣ َﺪ َد‬. Maka
dipindahkan baris dhalnya yang pertama pada mudhari’ kepada mim dan kekal ia
dalam keadaan mati, maka diidghamkan dhal yang pertama itu pada yang kedua.

‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻨـﺎ ﺴـﺎﻜﻨﻴﻥ ﺤﺭﻜـﺕ ﺍﻟﺜﺎﻨﻴـﺔ‬.‫ﺩﻨﹶﺎ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻥ ﺇﻟﻰ‬


 ‫ﺩ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻋﻴﻥ ﻓﻌﻠﻪ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﻭﻻﻤﻪ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻓﺎﻹﻅﻬﺎﺭ ﻻﺯﻡ‬
‫ ﻓﺤﺭﻜﺕ‬،‫ ﻓﺒﻘﻴﺘﺎ ﺴﺎﻜﻨﺘﻴﻥ‬، ‫ ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻷﻭﻟﻰ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﻤﻴﻡ‬.‫ﺩ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻡ‬ ‫ ﻭﺍﻷﺼل ﹶﻟ‬.‫ﻤﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻡ‬ ‫ ﹶﻟ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻴﻬﺎ‬
‫ ﻭﻴﺠـﻭﺯ‬.‫ ﻷﻥ ﺍﻟﻔﺘﺤـﺔ ﺃﺨـﻑ ﺍﻟﺤﺭﻜـﺎﺕ‬،‫ﻤﺩ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻡ‬ ‫ ﻨﺤﻭ ﹶﻟ‬،‫ ﺜﻡ ﻓﺘﺤﺕ‬،‫ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻷﻭﻟﻰ ﻓﻰ ﺍﻟﺩﺍل ﺍﻟﺜﺎﻨﻴﺔ‬
.‫ﺘﺤﺭﻴﻜﻬﺎ ﺒﺎﻟﻀﻡ ﺇﺘﺒﺎﻋﺎ ﻟﻠﻌﻴﻥ ﻭﺍﻟﻜﺴﺭ ﻜﻤﺎ ﻴﺫﻜﺭ ﻓﻰ ﺃﻤﺭ ﺍﻟﻤﻀﺎﻋﻑ‬
[88] Jika ‘ ain fe’elnya berbaris dan lamnya mati maka izhar adalah lazim, umpama
“‫ن‬
َ ‫ ” َﻣ َﺪ ْد‬hingga “‫” َﻣ َﺪ ْدﻧَﺎ‬. Jika keduanya mati dibariskan yang kedua dan diidghamkan
yang pertama padanya, umpama “‫”َﻟ ْﻢ َﻳ ُﻤ ﱠﺪ‬. Asalnya “‫”َﻟ ْﻢ َﻳ ْﻤ ُﺪ ْد‬, maka dipindahkan baris
dhal pertama kepada mim, maka kekal kedua dhal itu dalam keadaan mati, maka
dibariskan dhal yang kedua dan diidghamkan dhal pertama pada dhal yang kedua
itu, kemudian difathahkan ia, umpama “ ‫” َﻟ ْﻢ َﻳ ُﻤ ﱠﺪ‬, kerana fathah adalah yang paling
ringan daripada baris-baris. Harus membariskannya dengan dhammah kerana
mengikutkan ‘ainnya, dan dengan kasrah sepertimana disebutkan pada amar
mudha’af.

‫ ﻭﺍﻟﻤـﻴﻡ ﻤﻀـﻤﻭﻤﺔ ﻓـﻰ‬.‫ ﺒﻜﺴﺭ ﺍﻟـﺩﺍل‬‫ﻤﺩ‬ ‫ ﻭ‬،‫ ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﺩﺍل‬‫ﻤﺩ‬ ‫ ﻭ‬،‫ﻤﺩﱡ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﺩﺍل‬ : ‫ﻌلُ ﺒﻀﻡ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ‬
.‫ﺩ ﺒﺎﻹﻅﻬﺎﺭ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﻤ‬ ‫ ﻭﻴﺠﻭﺯ ﹸﺍ‬.‫ﺍﻟﺜﻼﺙ‬
[89] Kamu katakan pada amar dari “‫ﻞ‬ُ ‫ ” َﻳ ْﻔ ُﻌ‬dengan dhammah’ainnya: “‫ ” ُﻣ ﱡﺪ‬dengan “‫” ُﻣ ﱠﺪ‬
dengan dhammah dhalnya dan “‫ ” ُﻣ ﱠﺪ‬dengan fathah dhalnya dan “‫ ” ُﻣ ﱢﺪ‬dengan kasrah
dhalnya. Mimnya didhammahkan pada tiga ini. Harus “‫ ” ُا ْﻣ ُﺪ ْد‬dengan izhar.

‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ‬.‫ وﻳﺠ ﻮز ِا ْﻓ ِﺮ ْر ﺑﺎﻹﻇﻬ ﺎر‬.‫ واﻟﻔﺎء ﻣﻜﺴﻮرة ﻓﻴﻬﻤﺎ‬.‫ و ِﻓ ﱠﺮ ﺑﺎﻟﻔﺘﺢ‬،‫ ِﻓ ﱢﺮ ﺑﺎﻟﻜﺴﺮ‬: ‫ﻞ ﺑﻜﺴﺮ اﻟﻌﻴﻦ‬
ُ ‫وﺗﻘﻮل ﻓﻰ اﻷﻣﺮ ﻣﻦ َﻳ ْﻔ ِﻌ‬
.‫ﺽ ﺒﺎﻹﻅﻬﺎﺭ‬
 ‫ﻀ‬
 ‫ﻋ‬
 ‫ ﻭﻴﺠﻭﺯ ﹸﺍ‬.‫ ﻭﺍﻟﻌﻴﻥ ﻤﻔﺘﻭﺤﺔ ﻓﻴﻬﻤﺎ‬.‫ﺽ ﺒﺎﻟﻜﺴﺭ‬
 ‫ﻋ‬
 ‫ ﻭ‬،‫ﺽ ﺒﺎﻟﻔﺘﺢ‬
 ‫ﻋ‬
 ‫ل ﺒﻔﺘﺢ ﺍﻟﻌﻴﻥ‬‫ﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ ﻴﻔﻌ‬
[90] Kamu katakan pada amar dari “‫ﻞ‬ ُ ‫ ” َﻳ ْﻔ ِﻌ‬denga kasrah ‘ainnya “‫ ” ِﻓ ﱢﺮ‬dengan kasrah
dan “‫ ” ِﻓ ﱠﺮ‬dengan fathah. Fa’nya dikasrahkan pada keduanya. Harus “‫ ” ِا ْﻓ ِﺮ ْر‬dengan
izhar. Kamu katakan pada amar dari “‫ ” ﻳﻔ َﻌ ﻞ‬dengan fathah ‘ainnya “‫ﺾ‬ ‫ﻋ ﱠ‬
َ ” dengan
fathah dan “‫ﺾ‬ ‫ﻋ ﱢ‬
َ ” dengan kasrah. ‘Ainnya difathahkan pada keduanya. Harus “‫ﺾ‬ ْ ‫ﻀ‬ُ ‫ﻋ‬
ْ ‫”ُا‬
dengan izhar.

‫ ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﺒﺎﺀ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﺤﺎﺀ ﻭﺃﺩﻏﻤﺕ ﺍﻟﺒﺎﺀ ﻓـﻰ‬،‫ﺤ ﹺﺒﺏ‬


 ‫ﻴ‬ ‫ﺏ‬‫ﺤﺒ‬
 ‫ ﻭﺍﻷﺼل َﺃ‬.‫ﺤﺏﱡ‬
 ‫ﻴ‬ ‫ﺏ‬
 ‫ﺤ‬
 ‫ َﺃ‬: ُ‫ﻌل‬ ‫ﻴ ﹾﻔ‬ ‫ل‬
َ ‫ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻟﻤﺎﻀﻰ ﻤﻥ َﺃ ﹾﻓﻌ‬
.‫ ﻭﻜﻠﻤﺎ ﺃﺩﻏﻤﺕ ﺤﺭﻓﺎ ﻓﻰ ﺤﺭﻑ ﺃﺩﺨل ﺒﺩﻟﻪ ﺘﺸﺩﻴﺩﺍ‬.‫ ﺒﺎﻹﻅﻬﺎﺭ ﻭﺍﻹﺩﻏﺎﻡ‬،‫ﺤ ﹺﺒﺏ‬  ‫ﺏ ﺒﺎﻟﻔﺘﺢ ﻭَﺃ‬
 ‫ﺤ‬
 ‫ َﺃ‬: ‫ ﻭﺘﻘﻭل ﻓﻰ ﺍﻷﻤﺭ‬.‫ﺍﻟﺒﺎﺀ‬
[91] Kamu katakan pada madhi dari “‫ﻞ‬ َ ‫ ”َأ ْﻓ َﻌ‬: “‫ﺐ‬
ُ ‫ ُﻳ ْﻔ ِﻌ‬- ‫ﻞ‬ ‫ﺤ ﱡ‬
ِ ‫ ُﻳ‬- ‫ﺐ‬ ‫ﺣ ﱠ‬
َ ‫”َأ‬. Asalnya “‫ﺐ‬ ُ ‫ﺤ ِﺒ‬ ْ ‫ ُﻳ‬- ‫ﺐ‬
َ ‫ﺣ َﺒ‬
ْ ‫”َأ‬,
maka dipindahkan baris ba’nya kepada ha’nya dan diidghamkan ba’ pada ba’ itu.
Kamu katakan pada amarnya : “‫ﺐ‬ ‫ﺣ ﱠ‬ِ ‫ ”َأ‬dengan fathah (dan kasrah) dan “‫ﺐ‬ ْ ‫ﺣ ِﺒ‬
ْ ‫ ”َأ‬dengan
izhar dan idgham. Setiap kali diidghamkan satu huruf dimasukkan tasydid sebagai
gantinya.

‫ ﻭﺇﻥ‬،‫ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﻤﻔﺘﻭﺤﺎ ﻗﻠﺒـﺕ ﺃﻟﻔـﺎ‬.‫ﻭﺃﻤﺎ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻨﺕ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺴﺎﻜﻨﺔ ﻴﺠﻭﺯ ﺘﺭﻜﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﺤﺎﻟﻬﺎ ﻭﻴﺠﻭﺯ ﻗﻠﺒﻬﺎ‬
.‫ﻥ‬
 ‫ﻴ ْﺄ ﹶﺫ‬ ‫ﻥ‬‫ ﺃﻤﺭ ﻤﻥ َﺃﺫ‬،‫ﻴ ﹶﺫﻥ‬ ‫ﻥ ﻭ ْﺇ‬
 ‫ﻤ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻴ‬ ‫ل ﻭ‬
ُ ‫ﺎ ﹸﻜ‬‫ ﻴ‬: ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﻀﻤﻭﻤﺎ ﻗﻠﺒﺕ ﻭﺍﻭﺍ‬،‫ﻜﺎﻥ ﻤﻜﺴﻭﺭﺍ ﻗﻠﺒﺕ ﻴﺎﺀ‬
[92] Adapun fe’el mahmuz maka jika hamzahnya mati harus membiarkannya diatas
keadaannya dan harus membalikkannya. Maka jika huruf sebelumnya difathahkan
dibalikkan ia kepada alif, dan jika ia dikasrahkan dibalikkan ia kepada ya’ dan jika ia
didhamahkan dibalikkan ia kepada wau, umpama “ُ‫ ”ﻳَﺎ ُآﻞ‬dan “ُ‫ ” ُﻳ ْﻮ ِﻣﻦ‬dan “ْ‫” ْإ ْﻳ َﺬن‬, amar dari
“‫ن‬
ُ ‫ َﻳ ْﺄ َذ‬- ‫ن‬
َ ‫”َأ ِذ‬.

‫ ﻭﺇﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺤﺭﻓﺎ‬.‫َﺃ‬‫ ﹶﻗﺭ‬:‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﺭ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻜﺎﻟﺼﺤﻴﺢ‬‫ﻭﺇﺫﺍ ﻜﺎﻨﺕ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻤﺘﺤﺭﻜﺔ ﻓﺈﻥ ﻜﺎﻥ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺤﺭﻓﺎ ﻤﺘﺤﺭﻜﺎ ﻻ ﺘﺘﻐﻴ‬
،‫ـﺔﹶ‬‫ﺭﻴ‬ ‫ـَﺄلِ ﺍ ﹾﻟ ﹶﻘ‬‫ﺍﺴ‬‫ ﻭﺍﻷﺼل ﻭ‬.‫ ﹶﺔ‬‫ﺭﻴ‬ ‫ل ﺍ ﹾﻟ ﹶﻘ‬
ِ‫ﺴ‬
 ‫ﻭ‬ ‫ ﻤﺜﺎﻟﻪ‬.‫ﺴﺎﻜﻨﺎ ﻴﺠﻭﺯ ﺘﺭﻜﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﺤﺎﻟﻬﺎ ﻭﻴﺠﻭﺯ ﻨﻘل ﺤﺭﻜﺘﻬﺎ ﺇﻟﻰ ﻤﺎ ﻗﺒﻠﻬﺎ ﺜﻡ ﺤﺫﻓﻬﺎ‬
.‫ ﻭﻗﺩ ﻗﺭﺉ ﺒﺈﺜﺒﺎﺕ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﻭﺘﺭﻜﻬﺎ‬.‫ ﻭﺤﺫﻓﺕ ﻟﺴﻜﻭﻨﻬﺎ ﻭﺴﻜﻭﻥ ﺍﻟﻼﻡ ﺒﻌﺩﻫﺎ‬،‫ﻓﻨﻘﻠﺕ ﺤﺭﻜﺔ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺇﻟﻰ ﺍﻟﺴﻴﻥ ﻟﻠﺘﺨﻔﻴﻑ‬
[93] Apabila hamzah itu berbaris maka jika huruf sebelumnya huruf berbaris tidak
berubah hamzah itu, sama seperti sahih, umpama “‫” َﻗ َﺮَأ‬. Jika huruf sebelumnya huruf
mati harus membiarkannya diatas keadaannya dan harus memindahkan barisnya
kepada huruf sebelumnya kemudian menghazafkannya. Contohnya “‫ﻞ ا ْﻟ َﻘ ْﺮ َﻳ َﺔ‬ ِ ‫ﺳ‬
َ ‫” َو‬.
Asalnya “َ‫ل ا ْﻟ َﻘ ْﺮ َﻳ ﺔ‬
ِ ‫ﺳ َﺄ‬
ْ ‫”وَا‬, maka dipindahkan baris hamzahnya kepada sinnya untuk
meringankan dan dihazafkan ia kerana matinya dan mati lam selepasnya. Sungguh
dibaca ia dengan mensabitkan hamzahnya dan membiarkannya.

‫ ﺜﻡ ﺍﻋﻠﻡ ﺃﻥ ﺍﻟﻬﻤﺯﺓ ﺇﺫﺍ ﻭﻗﻌﺕ ﻓـﻰ ﺃﻭل ﺍﻟﻜﻠﻤـﺔ‬.‫ ﻋﻠﻰ ﻏﻴﺭ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ‬،"‫ﺭ‬ ‫ﻤ‬ ‫ل ﻭ‬
ْ ‫ﺨ ﹾﺫ ﻭ ﹸﻜ‬
‫ﻤﺭﹺ " ﹸ‬ ‫ﻷ‬
َ ‫ﻷ ﹾﻜلِ ﻭﺍ‬
َ ‫ ﻭﺍ‬‫ﺨﺫ‬
‫ﻷﹾ‬َ ‫ﻭﺍﻷﻤﺭ ﻤﻥ ﺍ‬
.‫ ﻭﺒﺎﻗﻰ ﺘﺼﺭﻴﻑ ﺍﻟﻤﻬﻤﻭﺯ ﻋﻠﻰ ﻗﻴﺎﺱ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‬.‫ﺘﻜﺘﺏ ﻋﻠﻰ ﺼﻭﺭﺓ ﺍﻷﻟﻑ ﻓﻰ ﻜل ﺤﺎل‬
[94] Amar dari “ِ‫ﺧﺬ‬
ْ‫ﻷ‬َ ‫ ”ا‬dan “ِ‫ﻷ ْآﻞ‬
َ ‫ ”ا‬dan “‫ﻷ ْﻣ ِﺮ‬
َ ‫ ”ا‬adalah ”‫ﺧ ْﺬ‬
ُ ” dan “‫ﻞ‬
ْ ‫ ” ُآ‬dan ”‫” ُﻣ ْﺮ‬, diatas selain
kiasnya. Kemudian ketahuilah bahawa hamzah apabila jatuh pada permulaan
kalimah dituliskan diatas rupa alif pada setiap keadaan. Baki tasrif mahmuz adalah
diatas kias fe’el sahih.

.‫ ﻤﻥ ﺍﻟﺘﺼـﺭﻴﻑ‬،‫ﻭﻜﻠﻤﺎ ﻭﺠﺩﺕ ﻓﻌﻼ ﻏﻴﺭ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ﻓﻘﺴﻪ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ﻓﻰ ﺠﻤﻴﻊ ﺍﻟﻭﺠﻭﻩ ﺍﻟﺘﻰ ﺫﻜﺭﻨﺎﻫﺎ ﻓﻰ ﺒﺎﺏ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ‬
‫ ﺼـﺭﻑ ﺍﻟﻔﻌـل ﻏﻴـﺭ ﺍﻟﺼـﺤﻴﺢ‬،‫ ﻭﺇﻻ‬.‫ﻓﺈﻥ ﺍﻗﺘﻀﻰ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ ﺇﺒﺩﺍل ﺤﺭﻑ ﺃﻭ ﻨﻘﻼ ﺃﻭ ﺇﺴﻜﺎﻨﺎ ﻓﺎﻓﻌل ﻋﻠﻰ ﻤﻘﺘﻀﻰ ﺍﻟﻘﻴﺎﺱ‬
.‫ﻜﺎﻟﺼﺤﻴﺢ‬
[95] Setiap kali kamu dapati fe’el yang tidak sahih maka endaklah kamu kiaskan ia
diatas yang sahih pada semua wajah-wajah yang telah kami sebutkannya pada bab
sahih, dariapda tasrif. Maka jika kiasnya menuntut pengantian huruf atau pindahan
baris atau mensukunkannya maka hendaklah kamu buat diatas kehendak kias itu.
Jika tidak hendaklah ditasrifkan fe’el tak sahih sama seperti tasrif yang sahih.

.‫ﻯ ﻭﻏﻴﺭ ﺫﻟـﻙ‬


 ‫ﻭ‬ ‫ﺴ ﹶﺘ‬
 ‫ﺭ ﻭﺍ‬ ‫ﻋ ﹺﻭ‬
 : ‫ ﻨﺤﻭ‬،‫ﻭﻗﺩ ﻴﻜﻭﻥ ﻓﻰ ﺒﻌﺽ ﺍﻟﻤﻭﺍﻀﻊ ﻻ ﺘﺘﻐﻴﺭ ﺍﻟﻤﻌﺘﻼﺕ ﻓﻴﻪ ﻤﻊ ﻭﺠﻭﺩ ﺍﻟﻤﻘﺘﻀﻰ ﺍﻻﻋﻼل‬
.‫ ﻭﺒﻌﻀﻬﺎ ﻟﻌﻠﺔ ﺃﺨﺭﻯ‬،‫ﻓﺒﻌﻀﻬﺎ ﻻ ﻴﺘﻐﻴﺭ ﻟﺼﺤﺔ ﺍﻟﺒﻨﺎﺀ‬
[96] Terkadang kedapatan pada sebahagian tempat-tempat tidak berubah fe’el-fe’el
mu’tal padanya serta ujud perkara yang menuntut i’lalnya, umpama “َ‫ﻋ ِﻮر‬ َ ” dan “ ‫ى‬
ْ ‫ﺳ َﺘ َﻮ‬
ْ‫”ا‬
dan selain demikian itu. Maka sebahagiannya tidak berubah kerana sah binaannya
dan sebahagiannya kerana ‘illat yang lain.

Anda mungkin juga menyukai