RPP Bhs Jawa

Contoh Soal : Ulangan Semester Kelas XI Bahasa Jawa + Kunci Jawaba
Terimakasih Atas Kunjungannya :-)

Thanks For Visiting My Blog
SOAL BAHASA JAWA KELAS XI
I.
Pilihen salah siji wangsulan kang kokanggep bener, kanthi nyorek (X) ana ing wangsulan kang
kokanggep bener!
1.
Nuwun,
Dhumateng panjenenganipun Bapak Kepala SMA Negeri 3 Jatiwangi ingkang kula urmati. Bapak ibu guru
miwah staf karyawan-karyawati SMA Negeri 3 Jatiwangi ingkang kula urmati. Boten katalumpen kadangkadang kula siswa-siswi SMA Negeri 3 Jatiwangi ingkang winantu ing karaharjan.
Minangka murwakani atur kula, mangga sami ngaturaken puji dalasan syukur dhumateng ngarsanipun
Allah SWT, awit saking rahmat lan hidayahipun kula lan panjenengan kaparingan wekdal ngrawuhi
pengetan dinten Kartini, kanthi kawilujengan, kasarasan, miwah kabahagyan.
Pratelan ing nginggil peranganipun tanggap wacana ingkang dipunwastani
a.
purwaka basa
d. salam pambuka
b.
surasa basa
c.
wasana basa
2.
Ningali saking kawontenan ingkang kados mekaten, para wnita mliginipun remaja putri kedah cancut
e. pambagya harja
taliwanda tumut menggalihaken drajating wanita, sampun ngantos dipunanggep lelemeran. Wanita kedah
nggadhahi kagunan ingkang nedhahaken bilih wanita inggih saged damel aruming bangsa.
Gempilan sesorah ing nginggil saged kalebetaken dhateng perangan
a.
purwaka basa
d. salam pambuka
b.
surasa basa
c.
wasana basa
3.
Bapak ibu lan tamu undhangan ingkang kula urmati, kula kinten cekap semanten atur kula, kirang
e. pambagya harja
prayogi menawi kula kathah-kathah matur wonten ngarsa panjenengan sedaya. Sakathahing atur, kula
nglenggana kathah kekirangan, pramila sedaya kekirangan kala wau nyuwun pangapunten sakagengagengipun. Nuwun.
Perangane tanggap wacana ing ndhuwur kang diarani
a.
purwaka basa
b.
surasa basa
c.
wasana basa
4.
Wawancara
d. salam pambuka
e. pambagya harja
kang
ditindakake
wartawan
(nanging
saka
sawijining
media)
kanthi
khusus
karo interviewee, kang jumbuh karo prekara tinamtu ing papan kang wis karembug bebarengan antarane
wartawan lan kang diwawancarai, diarani
a.
Wawancara Berita
d. Wawancara sambil lalu
b.
Wawancara Pribadi
e. Wawancara kliling
c.
Wawancara Eksklusif
5.
Wawancara kang ditindakake kanthi ora khusus, mung kepeneran wae, ora ana jan-janan luwih dhisik
karo interviewee. Umpamane wawancara marang pejabat kang lagi lumaku tumuju ana ing montore arep
bali, diarani
a.
Wawancara Berita
b.
Wawancara Pribadi
c.
Wawancara Eksklusif
6.
Wawancara
kang
ditindakake
kanggo
nggoleki
katrangan,
konfirmasi,
utawa
panemuinterviewee babagan sawijing masalah utawa prastawa, diarani

a.
Wawancara Berita
b.
Wawancara Pribadi
c.
Wawancara Eksklusif
7.
Wawancara kanggo nggoleki data gegandhengan karo dhiri pribadi lan panemuinterviewee. Pawarta
kang diasilake awujud profil interviewee, ing antarane identitas diri, lelakon uripe, lan panemu-panemune
kang ana kaitane karo prekara aktual utawa prekara kang cundhuk karo profesine, diarani
a.
Wawancara Berita
b.
Wawancara Pribadi
c.
Wawancara Eksklusif
8.
Wawancara kang ditindakake wartawan ngubungi sadhengah interviewee kang mapane pisah, kang
antarane siji lan sijine ana gegandhengane karo pawarta kang bakale ditulis, diarani
a.
Wawancara Berita
b.
Wawancara Pribadi
c.
Wawancara Eksklusif
9.
Setitekna geguritan iki!

Lintang Wengi
Dening : Wiwiek Panca Widyaningsih
Ludira kadya kandheg, kapireng kekidunganmu endah rinasa

Agawe pangungun sadawane gili
Wasana ..
Den semu
Geneya ..?
Panjeriting lintang wengi

Dicelathu sajroning kalbu
Smara jati kang kasiput mendhung
miris jebul datan anyandhak
Wos surasane geguritan ing dhuwur yaiku
a.
lintang kang njerit
d. langit kang kebak mendhung
b.
swasana kang peteng
e. ora katon srengenge
c.
lintang kang abyor
10. Tegese tembung ludira ing ukara ludira kadya kandheg, kapireng kekidunganmu endah rinasa yaiku
a.
kringet
b.
getih
c.
sirah
d. angin
e. geni
11. Wos surasane paragraf kapisan yaiku .

a.
Rasa seneng
d. rasa miris
b.
Rasa kangen
e. rasa tresna
c.
Rasa kaget
12. Wos surasane paragraf kapindho yaiku .

a.
Rasa seneng
d. rasa miris
b.
Rasa kangen
e. rasa tresna
c.
Rasa kaget
13. Kang dadi tema geguritan ing dhuwur yaiku

a.
kluwarga
d. pitutur kang becik
b.
lingkungan
c.
kabudayan
e. panguripan
14. Medharake utawa mahyakake utawa ngandharake utawa njlentrehake sabda utawa surasa utawa isi
utawa kawigaten (amanat) marang wong liya yaiku diarani .
a.
Tanggap wacana
d. wara-wara
b.
Kampanye
e. sayembara
c.
Atur-atur
15. Cengkorongan panulise tanggap wacana kang surasane sawijining amanat utawa pesen kang
dijlentrehake dening pamaos tanggap wacana yaiku .
a.
Sesirah (judul)
d. Surasane wedharan
b.
Tema
e. Basa
c.
Subtema
16. Cengkorongan panulise tanggap wacana kang surasane purwaka, bab-bab kang wigati karembug,
undheraning rembug, kesimpulan, panemu pamedhar sabda, wasana rembugan kang bisa urut, imbang,
gembleng, nalar, nyata, sarta migunani yaiku .
a.
Sesirah (judul)
d. Surasane wedharan
b.
Tema
e. Basa
c.
Subtema
17. Dene wose medhar sabda kang surasane njumbuhake karo kahanan yaiku
a.
sapa kang medhar sabda
b.
sepira bayarane
c.
apa kang kawedhar
d.
kepiye swasanane
e.
kepiye tujuwane medhar sabda
18. Dene perangane teks tanggap wacana kang isine mbagekake lan ngucapake syukur yaiku
a.
Pambuka
b.
Panutup
c.
Salam panutup
d.
Surasa basa
e.
Satata basa
19. Paragraf ingkang titikanipun ukara baku mapan wonten perangan kawitan paragraf lan kawiwitan saking
ukara ingkang asipat umum dhateng mligi inggih punika paragraf .
a.
Deduktif
d. Intensif
b.
Induktif
c.
Deduktif-Induktif
e. Ekspositoris
20. Sinta ing taun iki kapilih minangka siswa teladhan ing sekolahku. Dheweke bisa kapilih dadi siswa
teladhan amarga pancen prestasine ajeg mundhak, disiplin, tertib, lan ora tau nglanggar aturan sekolah.
Pratelan kasebut diarani paragraf
a.
Deduktif
d. Intensif
b.
Induktif
e. Ekspositoris
c.
Deduktif-Induktif
21. Ora bisa dipercaya, ora bisa nyimpen wewadi, lan ora bisa diwenehi pangapura iku tumindake
manungsa kang ora bener tumraping kekancan, apamaneh ing ngarsaning Gusti. Pratelan punika kalebet
paragraf
a.
Deduktif
d. Intensif
b.
Induktif
e. Ekspositoris
c.
Deduktif-Induktif
22. Pathokan panuise tembang macapat kang ngemot cacahe wanda (suku kata) saben sagatra yaiku .
a.
Guru wilangan
b.
Guru lagu
c.
Guru gatra
d. purwakanthi
e. dong-ding
23. Pathokan panuise tembang macapat kang ngemot cacahe larik (baris) saben sapada yaiku .
Pratelan kasebut minangka sawijining tuladhane .
a.
Guru wilangan
b.
Guru lagu
c.
Guru gatra
d. purwakanthi
e. dong-ding
24. Ing ngisor iki diarani tembang macapat

Yen wong anom puniku
kakehan panggunggung dadi kumprung
pengung bingung wekasane pan angoling
yen digunggung muncu-muncu
kaya wudun meh mecothot
a.
Sinom
b.
Dhandhaggula
c.
Megatruh
25. Ing ngisor iki diarani tembang macapat
d. Gambuh
e. Pangkur
mingkar-mingkuring angkara
akarana karnan mardi siwi
sinawung rsmining kidung
sinuba sinukarta
mrih krtarta pakartining nglmu luhung
kang tumrap nng tanah Jawa
agama agming aji
a.
Sinom
b.
Dhandhaggula
c.
Megatruh
d. Gambuh
e. Pangkur
26. Sesarengan serat kula punika kula ngaturi pirsa bilih kawontenan kula sakluwarga ing ngriki pinaringan
kabagaswarasan lan kawilujengan. Pratelan kasebut kalebu perangane layang kang diarani
a.
Satata basa
d. Titi mangsa
b.
Adangiyah
e. Peprenahan
c.
Purwaka
27. Perangane layang kang nerangake kang ngirim layang diarani

a.
Satata basa
d. Titi mangsa
b.
Adangiyah
e. Peprenahan
c.
Purwaka
28. Iket menika nganggenipun wonten . boten wonten kados kalung mawon. yaiku
a.
jaja, mustaka
d. jangga, palarapan
b.
mustaka, netra
e. rikma, asta
c.
palarapan, jangga
29. Basa kang kanggo bocah-karo bocah utawa sapadha-padha yaiku .

a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
30. Mas, menawi kondur mbakyu sampeyan betakaken menika nggih. Basa kang digunakake yaiku
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
31. Sasampunipun ngrahapi menapa ingkang sampun sumadya, kasuwun para tamu tumuju papan
parepatan awit tata upacara badhe kalajengaken. Basa kang digunakake yaiku
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
32. Bapak saiki duwe pimpinan anyar, dene pimpinane iku biyen kancane saklas nalika ana ing SMA. Basa
kang trep digunakake bapak marang pimpinane kuwi yaiku .
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
33. Pak dhokter mau dhawuh karo simbah, menawa bubar ngunjuk obat diaturi sare. Basa kang digunakake
yaiku
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
34. Yen tindak daleme Pakdhe, aja lali welingane Bapak diaturke Pakdhe ya, Le! Basa kang digunakake
yaiku
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
35. Nyuwun tulung sampeyan tumbasaken kabetahan kangge kegiyatan dangunipun tigang dinten. Basa
kang digunakake yaiku
a.
krama
d. Ngoko alus
b.
Krama inggil
e. Krama andhap
c.
Ngoko lugu
36. Tumrape wong Jawa. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?tum][pP[w=ojw.
b. ?tum][p[w=ojw.
c. ?tumR[pP[w=ojw.
d. ?tumR[p[w=ojw.
e. ?tumr[p[w=ojw.
37. Ing jaman sewu. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?ai=jmnSewu.
b. ?ai=jm[nSwu.
c. ?ai=jmnsewu.
d. ?ai=jmn[swu.
e. ? ai=jmvSewu.
38. Luwes lan bisa nampa ilining jaman. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?luweSlNbisnMpailini=jmN.
b. ?luwesLnBisnmPailinNi=jmn\,
c. ?luwesLnBisnmPailini=jmn\,
d. ?lu[wsLnBisnmPailinNi=jmn\,
e. ?lu[wsLnBisnmPailini=jmn\,
39. Obahe mangsa lan wektu. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?[aobh[am=slnWek|.
b. ?[aobaem=slnWek|.
c. ?[aobhaem=slnWek|.
d. ?[aob[am=slnWek|.
e. ?[aobh[am=sl[nWk|.
40. Bab iku manawa kebacuten ya ora apik. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?bbHikumnwkebcutenY[aorapik\,
b. ?bbHikumnwkebcutTenY[aorapik\,
c. ?bbHikumnw[kbcu[tTnY[aorapik\,
d. ?bbHikumnw[kbcu[tnY[aorapik\,
e. ?bbHikumnwkebcu[tTnY[aorapik\,
41. Tatag ngadhepi kanyatan. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?ttgnGdepikvtn,
b. ?ttgzdepikvtn,
c. ?ttgZdepikvtn,
d. ?ttgZdepPikvtn,
e. ?ttgZdepikvtTn,
42. Hastha brata ngemot wulangan ngenani etika. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?asTb]tze[motW|l=znZenni[atik.
b. ?asDb]tze[motW|l=znZenni[atik.
c. ?asQbRtze[motW|l=znZenni[atik.
d. ?asQb]tze[motW|l=zvZenni[atik.
e. ?asQb]tze[motW|l=znZenni[atik.
43. Saiki pancen jaman wesi. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?saikip[vCnJmnWesi.
b. ?saikip[vCnJmvWesi.
c. ?saikip[vCnJm[nWsi.
d. ?saikip[nCnJmneWsi.
e. ?saikipnCenJmnWesi.
44. Swarane sendhok ing meja. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?sWr[n[s[nDokKi=[mj.
b. ?sWr[n[s[vDokHi=[mj.
c. ?suwr[n[s[nDokHi=[mj.
d. ?sWr[n[s[nDokHi=[mj.
e. ?sWrnese[nDokHi=mej.
45. Ana rapat utawa pasamuan resmi. Yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
a. ?anrptautwpsmuanresMi.
b. ?anrptautwpsmuanResMi.
c. ? anrptHutwpsmua[nRsMi.
d. ?anrptHutwpsmuanResMi.
e. ?anrptHutwpsmuan>sMi.
II. Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi premati !
1.
Gawea tuladhane paragraf deduktif lan induktif? Nyiji wae!
2.
Nitik saka guru wilangan lan guru lagune, ing ngisor iki pathokan kanggo nulis tembang :
a.
10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a
b.
8i, 8a, 8e, 8a, 7a, 8a, 8u
3.
Jlentrehna makna tembang macapat Pocung ing ngisor iki!

Ngelmu iku, kalakone kanthi laku
Lekase lawan kas
Tegese kas nyantosani
Setya budya pangekese dur angkara
4.
Kramakna!
Dolanan uri-uri anjang-anjang widadari kapetung dolanan tradhisional sing wus cures. Dolanan iki
mirip dolanan pong-pong bolong lan gula ganthi. Ing jaman kawuri, dolanan iki kerep-kerepe diparagani
bocah-bocah wadon, nanging bocah-bocah lanang uga akeh sing seneng dolanan iki. Dolanan uri-uri
anjang-anjang widadari kairingan tetembangan. Hamula kuwi, dolanan tradhisional iki kaperang dolanan
sing nggladhi ing babagan kawasisan ngracik ukara lan milih tembung. Dolanan iki uga nggladhi
pasrawungan tumrap bocah-bocah.
5.
Tulisen nganggo aksara Jawa!

pranyata obahe mangsa lan wektu
tetep ora bisa nyandhet obahe lakumu
pengkuhe tatanan lan kahanan ora kuwawa
ngunjara blegere wujud lan awakmu
KUNCI SOAL BAHASA JAWA KELAS XI
I.
1.
11. C
21. B
31. B
41. D
2.
12. D
22. A
32. B
42. E
3.
13. E
23. C
33. D
43. A
4.
14. A
24. D
34. D
44. D
5.
15. B
25. E
35. A
45. E
6.
16. D
26. A
36. A
7.
17. D
27. E
37. B
8.
18. A
28. C
38. C
9.
19. A
29. C
39. A
10. B
20. A
30. A
40. B
II.
1.
Kawicaksanan guru.
2.
a. Dhandhanggula
b. Asmaradana
3.
Ngelmu iku kelakon kanthi sinau, nanging pancen kelakone kudu direwangi rekasa luwih dhisik
(kawicaksanan guru)
4.
Dolanan uri-uri anjang-anjang widadari kapetang dolanan tradhisional ingkang sampun cures. Dolanan
punika saemper dolanan pong-pong bolong lan gula ganthi. Ing jaman kawuri, dolanan punika asring
dipunparagani lare-lare estri, nanging lare-lare jaler ugi kathah ingkang remen dolanan punika. Dolanan
uri-uri anjang-anjang widadari kairingan tetembangan. Pramila punika, dolanan tradhisional punika
kaperang dolanan ingkang nggladhi babagan kawasisan ngracik ukara lan milih tembung. Dolanan
punika ugi nggladhi pasrawungan tumrap lare-lare.
5.
?p]vt[aobh[am=slnWek|
tete[pHorbisvnDe[tHobh[alkumu
p_kuh[attnnLnKan[nHorkuww
zuvJrbLege/[rwujufLnHwkM|.
*Maaf Gan, MS. Word nya belum ada font yang aksara jawa,jadinya t
MIRENGAKEN TANGGAP WACANA/KHOTBAH

Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
: Latihan, tanya jawab, ceramah
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. 1.
Supaya mudheng babagan tanggap wacana lan bisa nggarap tugas, mula luwih
dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. 2.
Uga maca Materi Bab MIRENGAKEN TANGGAP WACANA
3. 3.
Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane.
4. 4.
Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.
5. 5.
Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.
6. 6.
Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.
II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH

Standar Kompetensi
MENDENGARKAN
Mampu mendengarkan dan memahani wacana lisan nonsastra maupun sastra dalam berbagai
ragam bahasa Jawa.
Kompetensi Dasar
Mendengarkan sambutan atau khotbah yang disampaikan secara langsung atau rekaman
Indikator
1. Menyebutkan pokok-pokok isi tanggap wacana Peringatan Hari Besar/Perpisahan Kelas XII
2. Merangkum pokok-pokok isi tanggap wcana yang didengarkan dengan kalimat sendiri
3. Menyampaikan secara lisan rangkuman pokok-pokok tanggap wacana yang telah ditulisnya
dengan menggunakan bahasa krama
4. Menanggapi (isi) tanggap wacana yang disampaikan secara lisan oleh teman sekelasnya
III. INFORMASI MATERI
Tanggap wacana (sambutan) lan khotbah iku kalebi jinising sesorah utawa medharsabda. Mulane
kuwi, syarat, tata cara lan metode kang kagunakake padha karo sesorah. Sing mbedakake among
ancas utawa tujuwane. Medharsabda utawa sesorah nduweni tujuwan medharake isining adicara
kanthi cetha wela-wela, terang trawaca; dene yen tanggap wacana kalebu jinising sesorah sing
medharake atur panuwun lan sebab-sebab adicara kuwi diadani/dianakake. Gampange, tanggap
wacana kuwi among nyambut lan ndherekake para panyarta tumuju ing babagan inti/wos kanga
rep dirembug. Dene sesorah kuwiwis medharake babagan kang wos utawa inti.
Ing ngisor iki teori babagan sesorah.
A. Werdinipun Sesorah
Micara, sesorah, utawi pidhato, uga sinebut medharsabda yakuwi nglairake gagasan,
panemu, utawa osiking ati sarana lisan ana sangarepe pawongan akeh. Tumindak micara kuwi
kalebu sakabehing pari-polahing wong sing mujudake polahing tumindak , kalebu obahing awak,
pasuryan, rasa-pangrasa sarta jiwaning manungsa. Mula kuwi panindaking micara sawenehing
wong bias ora lumaku kanthi apik, amarga ora ana wong urip sing sampurna. Mula sesorah kudu
digladhi, tansah nyinau sarta nulad para priyayi singwis limpat. Wong pancen sesorah sing apik
kuwi ora saderma ngapalake.
Menawa mangkono, sawenehing pawongan sing kapatah dadi panata titi laksana kuwi uga
kalebu pawongan sesorah utawa pidhato, ananging beda jejibahane. Bias trampil sesorah kuwi
kudune sregep sinau lan seneng gladhen.
B. Jinising Sesorah
1. Sesorah kanthi cara apalan/memoriter
Sesorah kanthi cara iki, juru pamedhar sabda kudu ngasta cathetan utawa tulisan luwih dhisik
banjur diapalake nganti ora ana tembung-tembung kang kacicir. Dadi ora ana panemu-panemu
anyarrasa-pangrasa amarga wis tinulis kabeh ana sajronong cathetan sing wis digawe. Mung
wae, yen ana apalan kang kelalen, bisa njalari kabeh apalan kang wis dilakoni ilang. Cara iki
mung digunakake kanggo pawongan utawa bocahh-bocah sing nembe ajar pidhato.
1. Sesorah kanthi cara naskah/teks/manuskrip
Sesorah utawa pidhato cara naskah utawa teks kuwi juru pamedhar sabda kudu ngasta naskah
nalikaning pidhato banjur diwaca sawutuhe. Cara iku biasane digunakake para pejabat utawa
punggawaning negari, mligine ana upacara-upacara resmi. Kanthi ancas supaya ora mlenceng
karo tjuan sakawit, ora kliru lan wektu kang sumadya winates. Dene yen ana rembug-rembug
liyane antaraning pejabat lan masyarakat diterusake ana ing acara sarasehan utawa temu wicara.
1. Sesorah kanthi cara dadakan utawa impromtu
Pidhato cara dadakan kuwi, pidhato sing ora kkanyana-nyana sadurunge. Mula saka kuwi,
pawongan sing tinanggenah sesorah kanthi cara iki kudu pawongan sing wis trampil ing
pamicara lan sugih pengalaman uga kawruhe. Kepara pawongan mau wis kalebu ahli sesorah.
1. Sesorah kanthi cara ekstemporan
Sesorah cara iki, juru pamedharsabda kudu ngasta cathetan cilik (outline) minangka gaman
utawa pangeling-eling urutaning isi sing bakal kawedharake. Cathetan mau mung isi wos-wosing
gati sing arep diwedharake. Cara iki biasa digunakake dening dwija kang arep mulang ana ing
sangareping muride.
C. Cengkorongan Sesorah
1. salam pambuka
2. atur puji syukur marang Pangeran
3. atur kasugengan, kairing atur panuwun
4. wedharing gati utawa wosing medhar sabda utawa isining sesorah
5. atur nyuwun pangapura (tumrap sing kagungan kersa, menawa dadi wakile, lan diri pribadhin)
6. panutuping atur/salam
D. TULADHA TANGGAP WACANA LULUS UJIAN
Assalamualaikum Wr. Wb.
Nuwun!
Alhamdulillahirobilalamin, asholatu wassalualal asrofil ambyaaki wal mursaliin sayyiidinaa wa
maulana Muhamadin wa ala aalihii washobihi ajmain. ama badu.
Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan
sedaya. Amin.
Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4 ingkang
satuhu kula bekteni lan kurmati;
Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca kelas .
Ingkang kula tresnani.
Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji
syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng ngrentahaken pintenpinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang jejeg sarta kalodhangan, satemah
kula sedaya saged makempal manunggal ing aula SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan
kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng angga kita sedaya.
Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod lumaraping
atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh kairing agunging
panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.
Kejawi menika, kula ugi ngaturaken panuwun dhateng pangarsa SMA N4 ingkang sampun kersa
nampi sarta mangku sadaya sarana, ubarampe tuwin samudayanipun amrih cekapipun
pepanggihan menika. Mugi-mugi kesaenaning penggalih kaparingana nugrahaning Pangeran
Ingkang Maha Asih. Kula sakanca nyuwun pangapunten kanthi sanget boten saged nyaosi
pinwales menapa-menapa.
Bapak-bapak, Ibu-Ibu Guuru, bapak-Ibu Wali Murid sarta para kanca sedaya, woosing atur kula
sedaya kelas XII ngaturaken agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang Maha Rahiim ingkang
sampun paring sih pitulungan ngantos para kanca siswa kelas XII ing Ujian nasional sarta Ujian
Sekolah wekdal menika saged lulus sarta tamat sedaya. 100%.
Dene ingkang kaping kalih, kula minangka wakilipun para kanca matur nuwun sanget
dhumateng para Bapak saha Ibu Guru ingkang sampun kersa maringi piwucal, kawruh, wewarah,
tuwin pitedah ingkang murakabi sanget. Boten langkung kula sakanca nyuwun pangestu mugimugi saged ngalengaken sinau ing tataran ingkang langkung inggil kanthi gangsar. Dene ingkang
boten nglajeng aken, sageda pikantuk pedamelan laras kaliyan kasagedanipun.
Wondene atur ingkang kaping tiga, kula pitados bilih kula sakanca ruumiyin asring sami nakal,
boten nggega dhawuh, nerak angger-anggering sekolahan, lan sanes-sanesipun. Sadaya wau
temtu damel runtikipun penggalih. Ingkang menika kula sedaya siswa kelas XII rumaos getun
keduwung sanget. Pramila kula sedaya ngasih-asih nyuwun, mugi-mugi para Bapak/Ibu Guru
kersa paring bedhahing tambak samodra pangaksama.
Para Bapak/Ibu Guru, Bapak/Ibu Wali Murid, sarta para kanca sedaya, mekaten atur kula.
Bokbilih wonten kirang sarta kalepatanipun kula pribadhi nyuwun lumunturing sih pangaksama.
Akhirul kalam, Wabilahiitaufiq wal hidayah Wassalamualaikum Wr.Wb.
Nuwun!
IV. PENDALAMAN MATERI
A. Tutupen buku/modulmu
Tuladha tanggap wacana ing ndhuwur kudune diwaca dening salah sijining
kancamu (utawa gurumu) kanthi patitis, banjur semaken!
Garapen pitakon-pitakon ing ngisor iki!
1. Sing rawuh ana acara syukuran kalulusane kelas XII kuwi antarane ing ngisor iki kajaba
1. Pangarsa SMA
2. ParaGuru
3. ParaKaryawan
4. Paraalumni
5. Parawali murid
2. Bapak Dwija Linuwih kuwi ngasta dadi SMA N4.
Tembung kang trep kanggo ngisi ukara gothang ing ndhuwur yakuwi ..
1. Pangarsa
2. Guru
3. Karyawan
4. Pustakawan
5. Wali murid
3. Wosing atur wakil saka kelas XII kabeber ana ngisor iki kajaba
1. Agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang Maha Rahim
2. Matur nuwun dhumateng para dwija
3. Nyuwun pangestu saking para dwija
4. Nyuwun pangapunten awit ndamel runtiking penggalih
5. Nyuwun sami angestreni menawi ketampi wonten perguruan tinggi
4. Inti utawa wosing atur wakil siswa XII cacahe ana paragraph.
a. 2
b. 3
c. 4
d. 5
e. 6
5. Kenangapa atur wakil saka kelas XII ngaturake agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang
Maha Rahim?
1. Jalaran diparingi karaharjan lan kasugengan
2. Jalaran diparingi sih pitulungan kanthi lulus lan tamat 100%
3. Jalaran diparingi piwucal, wewarah lan seserapan
4. Jalaran diparingi pitedah ingkang sanget murakabi
5. Diparingi saged nglajengaken wonten tataran ingkang inggil
6. Ing ngisor sebab-sebab atur wakil saka kelas XII matur nuwun dhumateng para dwija,
kajaba
1. Kersa maringi piwucal
2. Kersa maringi wewarah
3. Kersa maringi pitedah
4. Kersa maringi ilmu kang murakabi
5. Kersa maringi idin ing pawiyatan sainggilipun
7. Ing ngisor iki sebab-sebab atur wakil kelas XII nyuwun pangapura , kajaba
1. Asring nakal
2. Ora ngguugu dhawuh
3. Nerak angger-angger sekolah
4. Nerak pager sekolah
5. Ora nggugu pangandikan
8. Ing ngisor iki sing kalebu atur kasugengan kairing atur panuwun.
1. Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kulapanjenengan sedaya. Amin.
2. Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4
ingkang satuhu kula bekteni lan kurmati;
3. Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca
kelas . Ingkang kula tresnani.
4. Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken
puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng
ngrentahaken pinten-pinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang
jejeg sarta kalodhangan, satemah kula sedaya saged makempal manunggal ing aula
SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng
angga kita sedaya.
5. Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod
lumaraping atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh
kairing agunging panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.
9. Dene sing kalebu ngaturake puji syukur marang pangeran yaiku
angga kita sedaya.
10. Sing kalebu paragraph kangwismeh mlebu marang wos utawa intining atur yakuwi
angga kita sedaya.
B. Tanggap wacana mengeti Nuzulul Quran ing ngisor iki (bisa diwaca dening salah sijing
kancamu utawa diwaos dening gurumu! Semaken, banjur pitakonan-pitakonann ing
ngisore wangsulana!
Assalamualaikum Wr. Wb.
Nuwun!
Alhamdulillahirobilalamin, asholatu wassalualal asrofil ambyaaki wal mursaliin sayyiidinaa wa
maulana Muhamadin wa ala aalihii washobihi ajmain. ama badu.
Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan
sedaya. Amin.
Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji
syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng paring barakah,
hidayah, saha inayah-Ipun sarta sih nugraha pangayoman, saengga kula panjenengan saged
nglempak ing papan menika, saperlu ngawontenaken pengetan dintten agung Nuzulul Quran
sesarengan.
Sanggyaning ja maah rakhimakumullah ingkang kebak rahmating Allah,
Ing dinten menika surya kaping 17 Ramadhan 1444 Hijriyah kula lan panjenengan sedaya
ngawontenaken pengetan Nuzulul Quran inggih menika tumurunipun ayat-ayat suci Al Quran
ingkang kawahyokaken dhumateng Kanjeng Nabi agung junjungan kula panjenengan, nabi
Muhammad SAW, ingkang kadadosan saking 30 juz, 114 surat lan kaprinci dados 6666 ayat.
Salajengipun, kula ngaturaken panuwun dhumateng kaum muslimin lan muslimat ing wilayah
padhukuhan ngriki, ingkang sampun paring pambiyantu awujud menapa kemawon ingkang
loyogipun kangge nyekapaken sedaya kabetahan pengetan menika, mugi sedaya amal kesaenan
tinampi Allah SWt lan pikantuk lelintu ganjaran ingkang murwat. Amin.
Ugi dipunaturaken agenging panuwun wonten ngarsanipun BApak Al Mukaram KH Dimyati
sakingBogoringkang ing samangke badhe paring pangaosan Nuzulul Quran, mugi saged
nambahi kandeling iman lan taqwa kula sarta panjenengan sedaya. Amin.
Pengetan dinten ageng menika, sayektosipun sampun karancang, karacik tharik-tharik amrih
rancag, sae saha maremaken sedayanipun. Nanging sedaya wau inggih kapurba saking cubluking
para sanak kadang kalebet kula piyambak, saha kiranging seserepan, pramila kapeksa kthah
cecer cewet ing samudayanipun. Pramila saking menika,sedaya kekirangan sarta kalepatan kula
sedaya, awit saking namaning panawung kridha (panitia) tansah nyuwun agenging pangapunten.
Kantos waosan Bismillahirohman Nirrohiim adicara menika kawiwitan.
Kula pribadhi, sedaya lepat saha kasaring atur naming tansah nyuwun pangapunten.
Akhirul kalam Wabilahi Taufiq wal Hidayah wassalamualaikum Wr. Wb.
Jangkepana kolom kolom ing ngisor iki!
Cengkorongan
Pararagraf
1. salam pambuka
1. atur puji syukur marang Pangeran
1. atur kasugengan, kairing atur panuwun
1. wedharing gati utawa wosing medhar
sabda utawa isining sesorah
1. atur nyuwun pangapura (tumrap sing
kagungan kersa, menawa dadi wakile,
lan diri pribadhin)
2. panutuping atur/salam
Paragraph
Pitakonan
Ing dinten menika surya

1. Kapan pengetan Nuzulul
kaping 17 Ramadhan 1444
Quran kuwi diadani?
Hijriyah kula lan panjenengan
sedaya ngawontenaken
2.
pengetan Nuzulul Quran
inggih menika tumurunipun
ayat-ayat suci Al Quran
ingkang kawahyokaken
dhumateng Kanjeng Nabi
Wangsulan
1.
2.
agung junjungan kula

panjenengan, nabi Muhammad
SAW, ingkang kadadosan
saking 30 juz, 114 surat lan
kaprinci dados 6666 ayat.
Ugi dipunaturaken agenging 1. _______________________
panuwun wonten ngarsanipun
BApak Al Mukaram KH
_________________________
Dimyati sakingBogoringkang _
ing samangke badhe paring
pangaosan Nuzulul Quran,
mugi saged nambahi kandeling
iman lan taqwa kula sarta
panjenengan sedaya. Amin.
Pengetan dinten ageng menika,
sayektosipun sampun
karancang, karacik thariktharik amrih rancag, sae saha
maremaken sedayanipun.
Nanging sedaya wau inggih
kapurba saking cubluking para
sanak kadang kalebet kula
piyambak, saha kiranging
seserepan, pramila kapeksa
kthah cecer cewet ing
samudayanipun. Pramila
saking menika,sedaya
kekirangan sarta kalepatan kula
sedaya, awit saking namaning
panawung kridha (panitia)
tansah nyuwun agenging
pangapunten.
V. TUGAS
1. Gawea tanggap wacana kanthi topic-topik ing ngisor iki!
Mengeti dina pahargyan kamardikan kaping 66 RepublikIndonesia
Pengetan Isro Miroj
Pengetan dina Pendidikan
Pengetan Hari Ibu
Pengetan Maulud Nabi

NYEMAK WAWANCARA
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
: Latihan, tanya jawab, ceramah
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. 1.
Supaya mudheng babagan wawancara lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik
maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. 2.
Uga maca Materi Bab NYEMAK WAWANCARA
3. 3.
Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane.
4. 4.
Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.
5. 5.
Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.
6. 6.
Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.
II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH

Standar Kompetensi
MENDENGARKAN
Mampu mendengarkan dan memahani wacana lisan nonsastra maupun sastra dalam berbagai
ragam bahasa Jawa.
Kompetensi Dasar
Mendengarkan wawancara
Indikator
1. Menyebutkan pokok-pokok isi wawancara
2. Merangkum pokok-pokok isi wawancara dengan kalimat sendiri

3. menyampaikan secara lisan pokok-pokok isi wawancara yang telah ditulisnya dengan
menggunakan bahasa karma
4. menanggapi (isi) isi wawancara yang disampaikan secara lisan oleh teman sekelasnya
III.
INFORMASI MATERI
A. NYEMAK WAWANCARA
Nyemak wawancara kuwi salah sawijining jinis nyimak sing kudune diduweni para siswa ana
sajroning piwulangan basa Jawa. Piwulangan nyemak iki nduweni tujuan nglatih kepekaan
murid sajroningnampautawa nggoleki informasi. Informasi kasebut digunakake kanggo
nyengkuyung ketrampilan migunakake basa liyane kayata wicara lan nulis.
Piwulangan nyemak wawancara bisa dilakokake kanthi maneka cara lan teknik penyajian.
Kayata, nyemak langsung utawa nyemak nganggo piranti rekaman saka kaset / video.
Ing ngisor iki diwenehi tuladha salah sijining teknik piwulangan nyemak wawancara kanthi
kegiyatan ing ngisor iki.
1. Nyemak wawancara lan nyathet bab kang wigati tur mranani ati.
Topik ana sajroning wawancara mesthi beda-beda. Bab kuwi gumantung saka apa kang
dibutuhake piyayi sing wawancara lan sing nyemak. Wawancara bisa merak ati menawa si
penyemak mirasa topike aktual lan dibutuhake.
Tuladha format sing bisa digunakake nyemak.
2. Nggawe dudutan bab-bab kang wigati lan merak ati.

Sakwise ditemokake informasi sing wigati lan merak ati, banjur para siswa didhawuhi nggawe
kelompok lan ndiskusikake bab-bab penting lan merak ati sing ana sajroning wawancara mau.
Gatekno lan waspadakno bab kang wigati lan merak ati mau wiwit saka pambukaning
wawancara tumekaning pungkasaning wawancara. Sakwise rampung, saben-saben wakil saka
kelompok nglaporake asile, kelompok liyane menehi tanggapan. Kanthi dhasar tanggapan
kasebut owahane hasil kerja kelompok dadi luwih becik.
3. Nggawe dudutan isi wawancara
Saka informasi sing wigati tur merak ati mau, saben-saben siswa nggawe kasimpulan / dudutan
saka hasile wawancara mau. Carane kanthi ngrembakakake bab-bab kang wigati singwisdicathet
para siswa kanthi migunakake tandha hubung/sambung sing gumathok. Cekak-aose, dudutan
kuwi ditulis kayadeene ngarang gancaran (prosa) ora awujud pitakonan-pitakonan maneh.
Sakwise rampung, garapane para siswa diijolake karo kancane.
Tlitinen hasil garapan kancamu kanthi migatekake isi, cara nggunakake ukara, tandha wacan lan
ejaan, sarta pase nggawe kasimpulan / dudutan. Sakwise kuwi hasil singwisditliti kuwi
dilaporake lan ditanggapi.
Adhedasar asile koreksian kancamu, dandani dudutanmu kanthi format ing ngisor iki !
Dudutan isi wawancara :
IV.
PENDALAMAN MATERI
Ing ngisor iki ana tuladha wawancara sing bisa disimak. Salah sawijining
B. TULADHA NYEMAK WAWANCARA
Ing ngisor iki ana tuladha nyemak
NASIBE SENI TRADHISIONAL KANG MRIHATINAKE

Siswa : Sugeng siang, Bu? Kula Gisellya wakil saking kelas XI IPA 1 badhe nyuwun wekdal
Ibu kangge wawancara minangka syarat njangkepi tugas piwulangan Basa Jawa. Saged nggih,
Bu?
Guru
: Bisa wae.
Siswa : Ngaten, Bu. Kados pundi nasibipun seni tradisional samangke?

Guru : Wah, mrihatinake banget. Sebab para mudha saiki akeh sing ninggalake seni
tradhisional mau. Malah akeh sing wis ora ngerti bbabar pisan. Mbok menawa luwih kepencut
lan nengenake seni barat.
Siswa : Kenging menapa kok saged kedadosan makaten, Bu?
Guru : Mesthine ya akeh sebabe. Salah sijine miturut analisise Ibu, para mudha saiki kepingin
banget diarani modern, ora kettinggalan zaman, terus mbudidaya bisa nguwasani seni barat. Ning
ya kuwi banjur ninggal seni tradisional. Jalaran diarani wis kuno, ndeso, ora njamani, lan liyaliyane.
Siswa : Lajeng kados pundi ngrembakaken malih seni tradisional menika, Bu?
Guru : Ya macem-macem carane. Sering nonton seni tradisional, ajar seni tradisional, lan
piwulangan basa jawa kuwi kalebu salah sijining cara nglesterake seni lan budaya Jawa.
Siswa : Lajeng menawi wonten sekolah mriki, menapa ingkang sampun katindakaken pihak
sekolah gegayutan kaliyan nglestarekaken budaya Jawa?
Guru : Lo, kowe kuwi kepiye, visi misine sekolah iki rak babagan budaya ta? Eling apa ora?
Terciptanya insan relegius yang berjiwa nasionalis yang unggul dalam prestasi dan luhur budi
berwawasan global. Tegese, sekolahe awake dhewe iki mbudidaya tansah antuk prestasi,
utamane babagan seni. Jalaran menawa nggayuh prestasi akademik ora kaconggah, ya terus
nguber prestasi babagan seni. Malah SMA-ne dhewe iki nduweni sebutan utawa paraban
mirunggan lho. Sebagai sekolah pewaris budaya. Apa ora hebat?
Siswa : Kok saged makaten, Bu?
Guru : La, iya, ta? Amarga sekolahe dhewe kuwi, nduweni kethoprak, wayang wong, seni
teater, trampil nari, pokoke sing magepokan karo seni tradisional.
Siswa : Ooo inggih, Bu. Kula nembe nggagas babagan menika. Menawi umpaminipun seniseni menika saged tansah dipun leluri mangke rak sae, nggih, Bu? Lajeng ngaten lo, Bu. Miturut
Ibu, kanthi ngleluri budaya lan seni tradhisional Jawa menika menapa wonten paedahipun?
Guru : Akeh banget, ta, Nok. Apa kowe ora tau krungu negara yang berbudaya itu dapat
dilihat dari kesenian yang dimilikinya.
Siswa : Ngaten, nggih, Bu? Matur nuwun sanget, nggih, Bu, wekdalipun. Assalamualaikum
Wr. Wb.
Guruu : Wa alaikum Salam Wr. Wb.
C. Paragakake wawancara ing ndhuwur. Liyane nyemak kanthi permati. Banjur isenana
format wawancara ing ngisor iki!

I. Wenehana tandha ping ing aksara a,b,c,d, utawa e ana wangsulan sing paling
bener!
1. Tujuane nyemak ana sajroning piwulangan basa Jawa yaiku .
1. Amrih bocah dadi pinter
2. Nglatih kepekaan siswa nggoleki informasi

3. Ngundhakake kawigatane siswa
4. Nyinaoni ketrampilan nulis lan maca
5. Dhasari ketrampilan migunakake basa
2. Ana wawancara ing ndhuwur topik sing dirembung kuwi babagan .
1. CTL ing ndonyaning pendhidhikan
2. Kawruh / ilmu langkung penting
3. Pasinaonan kanthi ngetrapake kawruh
4. Piwulangan sing musatake ana urip / bebrayan
5. Metode inkuiri lan unsur intrinsik
3. Ing ngisor iki unsur-unsure CTL, kajaba .
1. Inquiri
Diskusi
b. Teknik bertanya
c. Penilaian autentik
d. Modeling
e.
4. Ing ngisor iki tegese pengajaran Kontekstual ..

1. Sawijining pengajaran sing nggiatake, njembarake, lan ngetrapake kawruh lan
ketrampilan akademis ana bebrayan saben dinane.
2. Pasinaonan sing ana gegayutane kalawan pengalaman sing dilakoni para siswa.
3. Pengalaman sing ditrapake siswa ana sajroning pasinaonan.
4. Pasinaonan sing musatake ana siswa, bebrayan nyata, lan ngetrapake kawruh basa.
5. Pasinaonan sing mentingake migunakake basa, dudu kawruh basa.
5. Dhasare ana penilaian autentik yaiku , kajaba .
1. Tugas-tugas sing Konstekstual lan relevan
2. Tugas-tugas sing akeh cacahe
3. Ngetrapake kawruh lan ketrampilan
4. Ananing pengetrapan kawruh basa saban dinane

5. Proses lan produk bisa diukur.
V. TUGAS
A. Ing njaba kelas
I. Golekana naskah wawancara ana kalawarti / ariwarti banjur templekno ana kertas HVS.
Sakwise kuwi isenana format ing ngisor iki !
1.
tema / Topik
: ..
2.
Nara Sumber
: ..
3.
Pewawancara
4.
Isi Wawancara :
: ..
a) Pambuka
b) Isi
c) Panutup
5. Kasimpulan
II. Semaken wawancara ana tv (bisa acara formal utawa hiburan) banjur isenana format ing
ngisor iki !
1.
tema / Topik
: ..
2.
Nara Sumber
: ..
3.
Pewawancara
4.
Waktu tayang (hari, tanggal, jam)
5.
Isi Wawancara :
: ..
:
a) Pambuka
b) Isi
c) Panutup
6 . Kasimpulan/dudutan :
MAOS INTENSIF
PARAGRAF DEDUKTIF LAN INDUKTIF

Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
: Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya paham babagan paragraf deduktif-induktif lan bisa nggarap tugas, mula luwih
dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab MAOS INTENSIF PARAGRAF DEDUKTIF LAN INDUKTIF.
3. Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokake supaya maca buku referensi liyane.
4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.
5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.
6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.
II.
KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH
Standar Kompetensi
4. MENULIS
Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan dalam berbagai jenis
karangan nonsastra maupun sastra mengguna-kan berbagai ragam bahasa Jawa sesuai dengan
unggah-ungguh dan menulis dengan huruf Jawa.
3. MEMBACA
Mampu membaca dan memahami bacaan sastra maupun nonsastra, berhuruf Latin maupun Jawa
dengan berbagai keterampilan dan teknik membaca.
Kompetensi Dasar
4.1 Menulis ringkasan wacana nonsastra tentang budaya jawa

3.1 Membaca pemahaman paragraf berdasarkan letak kalimat utama.
Indikator
1. Menjelaskan jenis-jenis paragraph berdasarkan letak kalimat utamanya

2. Menentukan tema/topic paragraph yang dibacanya
3. Menentukan gagasan pokok paragraph yang dibacanya
4. Menentukan kalimat utama pada paragraph yang disajikan
5. Membuat paragraph dengan kalimat utama di awal atau di akhir atau di awal sekaligus di
akhir paragraph
6. Menyunting paragraph yang ditulis teman
III.
INFORMASI MATERI
PARAGRAF
Nggawe sawijining paragraf kalebu ana sajroning ketrampilan nulis. Ketrampilan iki ora
saben wong nduwe. Muula gladhen nulis paragraph diperlokake banget. Ketrampilan nyusun
ukara siji lan sijine saingga nduweni teges kang gumathok ora teka ngono wae. Ananging kabeh
kudu disinaoni, tanpa digladhi lan disinau mesthi wae ketrampilan nulis ora bakal kaconggah.
Mula saka kuwi,, gladhen kang ora kendhat nggawe paragraf iki bisa nggladhi ketrampilan
nguwasani nulis paragraf.
Sawijining paragraf biasane kedadeyan saka loro utawa luwih ukara. Ukara ukara ana sajroning
paragraf kudune sambung-sinambung antaraning ukara siji lan sijine. Ukara-ukara sing dumadi
nyengkuyung sawijining tema / topik.
Tema / topik panggonane ana sajroning ukara pokok Dene ukara-ukara liyane nduweni sifat
njelasake/mbeberake ukara pokok. Ukara sing ngandhut gagasan pokok dijenengake ukara
pokok, dene ukara sing ngemot gagasan panjelas diarani ukara panjelas.
Wujuding paragraf ditilik saka panggonane ukara pokok ana papat yaiku :
1. Paragraf Deduktif
Paragraf sing ukara pokoke ana ngarepan diarani paragraf deduktif. Paragraf jinis iki paling
gampang digawe. Ana sajroning bagan paragraf deduktif digambarake kaya ing ngisor iki !
K u / u
K P1 / U Pj1
K P2 / U Pj2
K P 3 / U Pj 3
K P 4 / U Pj4
K P 5 / U Pj 5
Ketrangan : K u / Up : Kalimat utama / Ukara pokok
Kp / Upj : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas
Tuladha :
Kasus lolose Gayus Tambunan njalari jagading negara hukum, dadi horeg kena ketaman lindhu.
Tumrap kalangan kepolisian , muncule kedadeyan mau rinasa mujudake samplukan kang
nglarakake ati lan nyuremake rai. Gayus Tambunan dhewe, sabubare nyatakake rasa getune ing
sajroning sidhang, kanthi cekak aos ngakoni, untuk tidak memperpanjang polemik, yang ada di
Bali itu betul saya. Kasus kasebut bisa gawe bureme citra hukum Indonesia, lan saya nuwuhake
kesan ora enak, kaya-kaya Indonesia bisa keblegong ing penganggep: negara hukum kang
dihukum.
Jaya Baya, 13 Minggu IV November 2010
Ukara pokok paragraf ing ndhuwur, Kasus lolose Gayus Tambunan njalari jagading negara
hukum, dadi horeg kena ketaman lindhu. Dene ukara candhake arupa ukara panjelas. Ukaraukara panjelas kuwi nyengkuyung ukara pokok.
2. Paragraf Induktif
Paragraf jinis iki walikane paragraf deduktif. Ukara pokoke ana ing pungkasaning paragraf.
Ukarane diwiwite saka bab-bab sing asipat miligi tumuju bab kang asipat rowa/umum utawa
klimaks, yaiku generalisasi. Nggawe paragraf jinis iki rada kangelan, nanging cocok tur mathuk
kanggo nulis prosa argumentasi. Salah sijining ciri paragraf induktif ana tembung-tembung
tertemtu sing awujud dudutan. Tuladha: dadi, mula saka kuwi.
Yen dibaganeke, paragraf induktif kaya ing ngisor iki !
K p1 / u
Pj1
K P2 / U Pj2
K P3 / U Pj3
K P 4 / U Pj 4
K P 5 / U P5
K P6 / UP6
KU / Up
Kp / Upj : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas
Tuladha :
Sawetara wektu kepungkur iya ana lakon kang akeh irip-empere karo kedadeyan ing ndhuwur.
Malah ana kang nganggep luwih ngisin-isini! Yaiku, ana sel ing rutan khusus wanita, kang
dening kang ngenggoni disulap dadi panggung karaoke. Bisa kadadeyan kaya mangkono
klawan aman-aman ing satengahing rutan kang jinaga kuwat lan rapet! Sebabe apa ora jalaran
dhuwit? Isih ana bae oknum petugas kang doyan dhuwit! Isih ana pager mangan tanduran,
ngono paribasana!
Ukara pokok paragraf ing ndhuwur yaiku Isih ana pager mangan tanduran, ngono paribasana!
3. Paragraf repetitif
Paragraf sing ukara pokoke ana ngarep dalah ana pungkasaning paragraf diarani paragraf
repetitif. Ukara pokoke ana ing ngarep banjur dibaleni ana ing mburi minangka
dudutan/kasimpulan. Gagasan pokok diwujudake ana rong ukara, sing kalorone ukara mau meh
memper, ananging ora padha persis. Paragraf jinis iki ana sing ngarani paragraf deduktifinduktif.
Yen digambarake kanthi bagan, kaya ing ngisor iki !
K u / u
K P1 / U Pj1
K P2 / U Pj2
K P 3 / U Pj 3
Ku / U P
Kp / Up : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas
Tuladha:
Dudutaning pangerti saka crita ing ngarep, samestine yen ing lapas utawa rutan, dianani aturan
keras ing bab wayah tangi, wayah turu, wayah ados, lan ransom, sarta mangane pisan. Kabeh
pesakitan ing rutan utawa lapas kudu disiplin , anut aturan, adil ing pandum murih nuwuhake
kesan saya kuwat: tumindak adil tumrap kabeh pesakitan,, gak perduli kang sugih, utawa kang
uripe kkekurangan ing sanjabaning pakunjaran. Lan kang luwih wigati maneh, kanggo
nguwatake unsure kapok mbaleni tumindak korupsi lan sabangsane. Mula pranatan kang keras
mau kudu diterapake kanthi samesthine.
4. Paragraf Deskriptif
Ukara pokok paragraf deskriptif ditemokake ana sakabehing perangan paragraf. Dadi, saben
ukara sing nyengkuyung dumadine paragraf diarani ukara pokok. Sakabehing ukara sing ana
nduweni kawigaten kang padha, kanthi bebarengan nyawiji dadi siji paragraf kang gemolong.
Paragraf deskriptif akeh banget dianggo ana sajroning prosa narasi. Mula saka kuwi, paragraf
deskriptif uga diarani paragraf naratif. Tuladhane paragraf deskripti kayadene cerkak, novel lan
sapiturute.
Bagan paragraf deskriptif.
K u / u
Ku / uP
K u / u
P
P
K u / u
Tuladha :
Pandhu ngungun. Mentale rubuh. Dheleg-dheleg ana ngomah. Ora wani metu. Ora wani nyang
kantor desa. Semono uga Marsiti. Dheweke rumangsa isin, wirang. Sing tumindhak luput.
Pandhu, kang nampa akibate wongng saomah. Nastiti malah nganti emoh sekolah. Patrape sing
kaya
IV.
PENDALAMAN MATERI
a. Wenehana tandha ping (X) ana ing aksara a, b, c, d, utawa e ana wangsulan kang bener!
Paragraf ing ngisor iki wacanen kanthi patitis!
Pasar Beringharjo Yogyakarta, kang saiki minangka pasar paling gedhe ing tlatah Yogyakarta
bisa dikandhakake ora mung sekadar pasar (1). Amarga pasar kang mapan ing punjering kutha
Yogyakarta iku dadi sawijining papan kang penting tumraping kelengkapan sawijining kutha
tradisional Jawa kang nduweni corak minangka kutha raja (2). Sawijining kutha raja zaman
semana kudu lengkap menawa ana kraton, alun-alun, pasar lan masjid agung (3). Ngasi
tumekaning saiki pasar Beringharjo tetep nduweni teges mirunggan tumraping ngrembakaning
perekonomian kutha Yogyakarta (4). Pemprov Yogyakarta tansah ngupadi amrih lestarine Pasar
Beringharjo.
1. Ukara pokok paragraph ing ndhuwur ana ing nomer .
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e.5
2. Topik paragraph ing ndhuwur yaiku

1. Teges-pentinge Pasar Beringharjo
2. Pasar Beringharjo ora muung sekadar pasar
3. Pasar ing punjeraning kutha
4. Pasar Beringharjo pasar kutharaja
5. Pemprov Yogyakarta ngupaya lestarine Pasar Beringharjo
3. paragraph ing ndhuwur katilik saka papane ukara pokok diarani
1. Deduktif
2. Induktiif
3. Repetitif
4. naratif
5. deskriptif
Wacanen paragraf ing ngisor iki!
Ing kabudayan Jawa tembung bagus biasane digunakake dadi sesebutan putra kang durung
palakrama utawa kang yuswane isih timur. Wondene kusuma kang jarwane sekar utawa
kembang kanggo nyebut trahing ngawirya. Kacetha ing unen-unen trahing kusuma rembesing
madu .sing tegese keturunan wong kang nduweni drajat kang dhuwur utawa tedhak turune
ngaluhur. Dadi, Bagus kusuma wujud asma sesilih putra klebu trahing ngawirya utawa putra
sentana kang durung palakrama utawa kang yuswane isih timur.
4. Papan dununge ukara pokok paragraph ing ndhuwur ana ukara nomer .
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
5. Miturut papane ukara pokok, paragraph ing ndhuwur diarani .
1. Deduktif
2. Induktiif
3. Repetitif
4. naratif
5. deskriptif
5. Ing ngisor iki tembung kang nduweni teges enom utawa mudha .
1. palakrama
2. timur
3. sekar
4. ngawirya
5. yuswa
6. Dene tembung kang nduweni teges luhur yakuwi.. .
1. palakrama
2. timur
3. sekar
4. ngawirya
5. yuswa
7. Tembung kang nduweni teges kawin/nikah yakuwi .
1. palakrama
2. timur
3. sekar
4. ngawirya
5. yuswa
8. Wondene lampahan Sengkuni Wuyung wujud pasember marang sawijining trahing ngawirya
kang wuyung marang pulung ratu kayadene Sengkuni wuyung marang Kunthi Talibrata kang ing
tembe dadi jatu kramane Pandhu Dewanata. Sejatine sapa wae kena wuyung marang pulung
ratu, ananging yen dudu pepesthening urip dhuweke, ya ora bakal bisa nggayuh, senadyan
ditohi pati pisan. Lire lampahan iki dadi pepeling, menawa jejer ratu mono klebu pepesthening
urip. Tegese trahing ngawirya kang pantes jumeneng nata wiwit laire wis ginaris dening Gusti
Kang Akarya Jagad. Pinilih dadi ratu nerusake keprabon.
Paragraph ing ndhuwur miturut papane ukara pokok diarani paragraph .
1. Deduktif
2. Induktiif
3. Repetitif
4. naratif
5. deskriptif
9. Ukara kang ngemot gagasan pokok ana sajroning paragraf diarani .
1. Ukara panjelas
2.
Ukara pokok
3.
Ukara panerang
4. Ukara pisanan
5.
Ukara deduktif
10. Ana sajroning paragraf gagasan pokok sing kudu diduweni cacahe ..
a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
11. Gatekna paragraf ing ngisor iki !

1)
Sarana akal banjur bisa polah golek butuh sing bisa diolah.
2)
Bisa uga pangunen-unen sing mangkono kuwi sing didekake lelandhesan dening Lucas
Sumarno
3)
Yaiku ngluru pangan / panguripan sarana golek ula.
4)
Pawongan sing lair 19 Agustus 1959, manggon ing jalan Sabdo Palon Gang Sempiyt
nomer 6 Winongo Madiun njlentrehake, panguripan golek ula kuwiwisdiwiwiti taun 1975.
5)
Kanthi golek ula kasebut, kabutuhan sandhang, pangan lan papan Lucas sakeluwarga bisa
dicukupi.
Ukara pokok paragraf ing ndhuwur ana ukara nomer ..
a. 1 lan 2
b. 1 lan 3
c. 1 lan 4
d. 1 lan 5
e. 2 lan 5
12. Ditonton saka papan panggonane ukara pokok paragraf ing ndhuwur diarani .
a. deduktif b. induktif
c. repetitif
d. deskriptif
e. naratif
13. Ukara panjelas paragraf ing ndhuwur kedadeyan saka ukara ..

a. 1
b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
14. Paragraf ing ngisor iki gatekno !

1)
Aja-aja mengko sing diundang ya utusan-utusan ing telung dhaerah iku.
2)
Kamangka wong Jawa ikuwisanjrah sumebar ing saindenging propinsi ingIndonesia.
3)
Kapara saindenging negara ing donya iki mesthi ana wong Jawa kang dedunung ing kono
utamaneMalaysia,Suriname, Caledonia Baru.
4)
Malah ingSurinameana lembaga khusus pelestarian Bahasa Jawa.
5)
Usule panulis kabeh ingIndonesiakudu ana utusane, ora ketang kanggo penggembira lan
ragat dhewe-dhewe.
Ukara pokok paragraf ing ndhuwur ana ukara nomer.
a. 1 b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
15. Gagasan pokok paragraf ing ndhuwur dumunung ana ukara nomer
a. 1 b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
16. Ditonton saka dumununge ukara pokok, paragraf kasebut diarani ..

a. deduktif
b. induktif
c. repetitif
d. deskriptif
17. Ukara panjelas paragraf ing ndhuwur kedadeyan saka .. ukara
e. naratif
a. 1 b. 2
c. 3
d. 4
e. 5
18. Tuladhane paragraf deskriptif ana ing sajroning ..kajaba

a. cerkak
b. dongeng
c. crita rakyat
d. novel
e. karya ilmiah
II.Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi patitis!
1. Jelasake apa bedane paragraf deduktif lan paragraf induktif !
Wangsulan : .
.
2. Apa sing dikarepake paragraf repetitif ?
Wangsulan : .
.
3. Gawea paragraf deduktif kanthi ukara pokok kadurjanan ana ing negara Indonesia wis
kebangeten cacahe!
Wangsulan : .
.
1. 3. Gawea paragraf naratif kang nyritakake babagan nalikaning katresnan kuwi teka!
Wangsulan : .
.
4. Gawea sawijining paragraf induktif kanthi ukara pokok ing ngisor iki !
Mula saka kuwi Basa Jawa kudu dilestarekake
Wangsulan : .
.
V. TUGAS
Wacanen wacana ing ngisor iki, banjur garapen pitakonan kang sumadya!
Suk KApan Gilirane Koran Basa Daerah?
Maca warta ngenani bab pangaji-ajikanggone Koran basaIndonesia, jejer dadi sutresna basa
daerah, njur tuwuh pitakonku, Yen Pusat Bahasawislimang taun nganakake pangajiajikanggosuratkabar sing dianggep becik lan bener anggone migunakake basaIndonesia, njur suk
kapan pangaji-aji sabangsane mangkono mau ditibakake nyang Koran basa daerah?
Ya bener, gelar yektine saiki iki wisora ana suratkabar padinan sing migunakake basa daerah,
kaya dhek zaman kepungkur. Kayadene: sedia Tama (yogya), Darma Kandha (Solo), Espres
(Surabaya), Sipatahunan (Bandung) lan uga ana sawatara ing Sumatera, ning saora-orane rak iya
isih ana minggon utawa tengah wulanan sing metu mawa basa daerah (Jawa lan Sunda). Sarta
cacahe pemaose iya isih bias diaturake lumayan akeh.
Lha apa alane, yen ta Pusat Bahasa Depdiknas uga nganakake pangaji-ajikanggo majalah sing
mawa basa daerah mau? Sapa ngerti, yen anane pangaji-aji saka Depdiknas mau banjur saya
nuwuhake grengsenge kaum wartawan/redaktur basa Jawa anggone ngudi mbeciki basa daerahe
ing ndalem hudyane sing diembani.
Merga, miturutgelar yektine kayadene singwisnate dak aturake saiki iki, subur utawa curese basa
daerah minggari gumantung nyang tangane para guru lan dosen basa daerah, dalah para
redakture majalah-majalah basa daerah. Tumrap bebrayan Jawa, mesthine iya gumantung nyang
tangane para guru/dosen basa Jawa, dalah redaktur-redakture majalah-majalah Basa Jawa.
Jaya Baya No 13. Minggu IV November 2010
No
Ukara pokok
Jinising paragraph Ukara panjelas (ukara

no)
NULIS LAN MACA AKSARA JAWA

Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
Waktu
:4 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya paham panulisan aksara jawa lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca
babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab NULIS LAN MACA AKSARA JAWA.
3. Kanggo ngukuhake pemahaman, dianjurake supaya maca buku referensi liyane.
6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan/reribet.
II.
Standar Kompetensi
4 MENULIS
3 MEMBACA
Kompetensi Dasar
4.3 Menulis huruf Jawa

3.2 Membaca pemahaman wacana berhuruf Jawa 10-15 kalimat
Indikator
1. Menuliskan wacana yang ditulis dalam huruf latin ke dalam tulisan atau aksara Jawa
2. Menyunting tulisan aksara Jawa yang ditulis oleh teman .
3. Melakukan transliterasi pada wacana berhuruf jawa
4. Membaca wacana berhuruf jawa dengan pemenggalan dan intonasi/pelafalan yang tepat.
5. Menjawab pertanyaan yang berhubungan dengan bacaan
6. Manulis wacana berhuruf latin ke dalam wacana berhuruf Jawa
III.
INFOMASI MATERI
SEJARAH AKSARA JAWA
Ing buku HA NA CA RA KA ( Bapak Slamet Riyadi ) sing diterbitake dening

Yayasan Pustaka Nusantara Yogyakarta diandharake menawa ngrembug sejarahe aksara jawa
anyar kang uga diarani Sastra Sarimbagan utawa Carakan iku ora bisa dipisahake karo bab
kelairan lan pandhapuke aksara kasebut. Ana konsepsi cacah loro kanggo nlusuri kelairane
aksara jawa yaiku konsepsi tradisional lan konsepsi secara ilmiah.
Adhedasar konsepsi secara tradisional laire aksara Jawa digathukake karo Legenda Aji Saka,
crita turun-temurun awujud tutur tinular bab padudon lan kperang tandhinge Doro lan Sembada
jalaran rebutan keris pusakane Aji Saka sing kudune tansah padha direksa bebarengan ing pulo
Majethi. Wusana Dora lan Sembada mati sampyuh ngeres-eresi. Minangka pangeling-eling Aji
Saka banjur ngripta aksara Jawa legeng cacah rong puluh wiwit saka
(ha) nganti
(nga).
Ha
Na
Ca
Ra
Ka
Sa
Wa
La
Ana Caraka (utusan)

Da
ta
Padha Suwala (padudon, pancakara)

Pa
Dha
Ja
Ya
Ba
Tha
Nya
Padha dene digdayane

Ma
Ga
Nga
Wasana padha dadi bathang

Iku mau konsepsi secara tradisional bab kelairan lan panyusune aksara Jawa anyar. Pancen abjad
aksara Jawa sing 20 cacahe lan disusun dadi patang larik iku, mujudake guritan sing gampang
diapalake lan dieling-eling mligine tumrap sing lagi wiwit sinau maca lan nulis aksara Jawa.
Dene miturut konsepsi secara alamiah, ana limang periode aksara Jawa (Studi Paleografi dening
Casparis). Periode kapisan (Aksara Pallawa) dening Bapak Atmodjo diperang maneh dadi loro.
Kanthi mangkono kabeh ana nem periode, yaiku:
1. Aksara Pallawa tataran wiwitan, digunakake sadurunge taun 700 Masehi. Contone tinemu
ing Prasasti Tugu ingBogor.
2. Aksara Pallawa tataran pungkasan, digunakake abad VII lan tengahan abad VIII. Tinemu
ing Prasasti Canggal ing Kedu, Magelang.
3. Aksara Jawa Kuna kawitan, digunakake taun 750 925 Masehi, contone tinemu ing
Prasasti Polengan ing Kalasan, Yogyakarta.
4. Aksara Jawa Kuna tataran pungkasan, digunakake taun 925 1250 Masehi, tinemu ing
Prasasti Airlangga.
5. Aksara Majapahit, digunakake ing taun 1250 1450 Masehi. Tinemu ing Prasasti
Singosari lan Malang sarta ing lontar Kunjarakarna.
6. Aksara Jawa Anyar, digunakake taun 1500 Masehi nganti saiki. Tinemu ing Kitab
Bonang lan buku-buku sabubare iku.
Miturut Dr. Purwadi, M.Hum ing buku Asal Mula Tanah Jawa, nulis yen ana dedongengan liya
ngenani aksara Jawa iki, yaiku asale saka Dewa Panyarikan kang memba sawijing brahmana,
aran Brahmana Srita. Tumurun saka kahyangan menyang tanah Hindustan kang sabanjure
tumuju Tanah Jawa. Tindake menyang Tanah Jawa kekanthen dening brahmana cacah wolu. Ing
Jawa para brahmana mau mulangake tulisan jawa.
Othak-athik mathuk pancen gaweyane wong Jawa. Klebu werdine aksara Jawa kang rinonce
kaya iki :
Ha (H) urip, Na (Nur), Ca (Cahya), Ra (roh / rasa), Ka (kumpul), Da (dadi), Ta (tetes), Sa

(sawiji), Wa (wadon), La (lanang), Pa (pati), Dha (dhadhal), Ja (jiwa raga), Ya (ya Allah), Nya
(nyata), Ma (amnungsa), Ba (gilir gumanti), Ba (bakal), Tha (thukul), Nga (ngalam donya).
Yen tembung-tembung ing ndhuwur iku dironce, aksara jawa cacah 20 iku nduweni uni / teges:
Urip (asal saka) nur cahya (lan) roh (kang) kumpul dadi tetes sawiji (nuwuhi) wadon (lan)
lanang, (samangsa tumekeng) pati, (bakal) dhadhal jiwa ragane, ya Allah, nyata manungsa gilir
gumanthi bakal thukul (ing) ngalam donya
Jaya Baya Edisi 40 lan 42
Kanthi giInubah saperlune
A. AKSARA JAWA CARAKAN/NGLEGENA
Huruf
Pengetikan
Aksara Jawa
Huruf
Pengetikan
Aksara Jawa
Ha
pa
Na
dha
Ca
ja
Ra
ya
Ka
nya
Da
ma
Ta
ga
Sa
ba
Wa
tha
La
nga
B. AKSARA JAWA PASANGAN
Dh
Dh
Ny
Th
Ng
1. C.
AKSARA JAWA SWARA
AKSARA LATIN
PENGETIKAN
AKSARA JAWA
Aksara latin
Pengetikan
Aksara murda
Na
Ka
Ta
Sa
Pa
Nya
D. AKSARA MURDA
Ga
&
&
Ba
AKSARA LATIN
PENGETIKAN
AKSARA JAWA
Kh
K+
k+
P+
p+
Dz
F+
f+
Gh
G+
g+
J+
j+
E. AKSARA REKAN/REKAAN
F. AKSARA WILANGAN JAWA
Aksara latin
Aksara jawa
Pengetikan
Aksara jawa
NAMA
SANDHANGAN
AKSARA LATIN
PENGETIKAN
AKSARA JAWA
Wulu
Suku
Taling
Pepet
Taling tarung
[o
[ o
Layar
_r
Wignyan
_h
Cecak
_ng
G. AKSARA SANDHANGAN
Pangkon/pangku
Pengkal
_ya
(minus)
Cakra
_ra
Keret
_re
Adeg-adeg
Awal kalimat
Pada lungsi
Titik
Pada lingsa
Koma
Pada pangkat
Mengapit angka
IV.
PENDALAMAN MATERI
A.
Aksara Jawa ing ngisor iki salinen nganggo aksara latin !

sbFpnDitrtu
?lai/[ryudis\#iraikuluwihdisikTinimB=$uyufnautwdu/yuf!.mul
aikup]buf}sTr#],rtuai=negrasTinpurzufrs,ai=s[j]oni=wekT|
lgisrirb]hmn.yudis\#irluwihtuwtemenS/tbklMe/[dkk[kb]yt %nD|.
[rh[nyudis\#irluwihtuw,p]
[yog[ngumnTirtu.aikudwuhpznFik[np]bud}sTr#]k=steme[n,ni=bvJ|/ksusulHi=pznFik[z[n,
ajfiknDk[km=[ko[no.mugmugankK|$uyufnk=bklFfirtu,snjnaisih[boch.
?swi[sSzenfikm=[ko[no,asuasuamBau=autwjegugZlubHi=si
sih[lo/,[wtn\kiful\lnK|[lon\,nliks[mo[nos=wifur,adi[n
f}sTr#pi/slnMix=,pvJene=z[nbvJ|/zenFiik:a[wonSzetPzlubBi=seg[wonHi=wekFlLai/ri=fu/y
ud!,nlikfipunZnfikkKenb[dkjumene=zkenRtuai=[bvJ=zipun\,
III. Adhedhasar wacan aksara jawa ing ndhuwur, wenehana tandha ping ana ing aksara a,
b, c, d, utawa e ana wangsulan kang bener!
1. Irah-irahan wacan ing ndhuwur yakuwi

1. Sabda pandita ratu
2. Sapda pandhita ratu
3. Sabda pandita ratu
4. Sapda pandita ratu
5. Sabda pandita rathu
2. Miturut wacan ing ndhuwur sing lahir luwih dhisik yakuwi
1. Duryudana
2. Suyudana
3. Drestaratra
4. Yudhistira
5. Widura
3. Nalika semono sing dadi ratu ing Negara Hastinapura yakuwi
1. Duryudana
2. Suyudana
3. Drestaratra
4. Yudhistira
5. Widura
4. Sing kapernah adhine Drestaratra yakuwi
1. Duryudana
2. Suyudana
3. Dursasana
4. Yudhistira
5. Widura
5. Ukara pokok paragraph kapisan unine .
1. Lahire Yudhistira iku luwih dhisik tinimbang Suyudana utawa Duryudana
2. Mula iku Prabu Drestaratra ratu ing negara Hastinapura ngudarasa
3. Ing sajroning wektu lagi sarira brahmana
4. Yudhistura luwih tuwa lan bakal merdekakake brayat Pandhu
5. Muga-muga anakku Suyudana kang bakal dadi ratu
B. Wacan aksara jawa ing dhuwur tulisen nganggo aksara latin!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________
C. Salinen nganggo aksara Jawa !
Gandheng karo anane Hari Sumpah pemuda, Pusat bahasa Departemen Pendidikan ing dalem
acara puncak Bulan bahasa dan Sastra ing Rawamangun, Jakarta, gawe kerampungan. Koran
Tempo (jenengesurat kabare mula Koran Tempo) kapilih dadi nomer siji ing kalangane suratsurat kabar anggone mugunakake basaIndonesia. Mesthi bae sing diarani noomer siji iki mau
ing dalem apike, becike, dalah benere.
Sarana mangkono Koran Tempo wis kapinglima terus-terusan kapilih nomer siji anggone
migunakake basaIndonesia ing korane, ngenani bab apike, susunan ukara, benere paramasastra,
milihe tetembungan, lan sapiturute.
Wangsulan :
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_________________________________________________________
V. TUGAS
A. Salinen nganggo aksara latin !
anTisipsik]isisPzn\
?n[tanaulukHulukK=[zlikK[k:[konSumSipznNefVfisuf
k[rotezhpe/[snNnHi=sbenTau[nN.mu=,furu=genhrivCiy[n.k=wisGe nh,p}si[dn\
$usi[lobmB=yu[do[yo[no,ne[mBaikianDwuha[k
mr=[dwnKetanNnPznG[wrevnsWsemBfk=be/kelbJutTn\,anlim= jinisPznK=wekTuaikim<but/
[g[tTpm[rnThmurihbissWsemBfyaiku:priautwbers\jgu=,kede[l,gul,lnFgi=spi.
?k+ususGegyutTnK[ro[konDisikbup[tnKrw=mi[no=klumBu=pripli=
ge[dai=jwbrt\ka[nNsaikisym]ih[tnN[k,jlrnHi=s[j]o
ni=wekTu:18:taunNnlanPswhanHi=d[arhlanPswhanHi= d[arhmaua[khk=mlihp+u=
siffi[pomhan\pb]ik\lnSpnu= glL[n.mesQiw[akanNnMauavJl/risufni=lanTet[nNn\s/tste
ru[svuf[p]odukSipzn\priautwbers\,
Wangsulan:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
__________________________________________
B. Tulisen nganggo aksara Jawa!
Dumadakan Bathara Narada rawuh ing kedhaton Wiratha nemoni Prabu Wasupati, Prabu
Sentanu, lan Begawan Palasara. Bathara Narada paring dhawuh supaya Dewi Gandawati di
dhaupake karo Prabu Sentanu, nanging Prabu Sentanu kudu masrahake negara Ngastina marang
Begawan Palasara. Wiwit nalika iku Sang Palasara jumeneng ratu ing Ngastina jejuluk Prabu
Dipakiswara. Mula barengwissawetara warsa anggone jumeneng nata, banjur kalingsirake
marang Sang Wiyasa, jejuluk Prabu Kresna Dwipayana, Sang Rancakaprawa hiya jejuluk Sang
Sutiknaprawa. Mula jejuluk Sang Kresna Dwipayana awit pakulitane ireng cemani terus ing
balung sungsum, mula kawastanan Sang Rancakaprawa jalaran dhangan paring tetulung marang
kawulane kang anandhang susah. Mulane jejuluk Sutiknaprawa awit remen nggeganjar sarta
agawe senenging atine para kawulane.
Wangasulan:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________
NULIS GEGURITAN
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya paham informasi / berita lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan
Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab GEGURITAN LAN MACAPAT
6. Diskusikake lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.
II.
Standar Kompetensi
4. MENULIS
5. BERBICARA
Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan secara lisan sastra maupun
nonsastra dengan menggunakan berbagai ragam dan unggah-ungguh bahasa Jawa
Kompetensi Dasar
4.2 Nulis geguritan

5.3 Membahas atau mendiskusikan isi geguritan
Indikator
1. Menentukan topik geguritan yang akan ditulisnya

2. Membuat geguritan dari topik yang telah ditentukan sesuai dengan suaasana dan diksi
3. Menyunting geguritan yang ditulis teman
4. Membacakan geguritan yang ditulis sendiri dengan lafal dan intonasi yang tepat
5. Mendiskusikan struktur batin geguritan (tema, gaya bahasa, nada, rasa, suasana)
6. mendiskusikan struktur lahir puisi
7. Melaporkan hasil diskusi yang telah dilakukan
8. Memberikan tanggapan pelaporan diskusi yang dibawakan oleh perwakilan kelompok
lain
III.
INFORMASI MATERI
A. GEGURITAN
Puisi Jawa sing biasa diarani geguritan kaperang dadi loro yaiku :
1. Puisi Jawa Tradisional, sing umume arupa tembang.
Puisi iki ditembangake miturut lagu-lagu khusus, nganggo piranti gamelan utawa tanpa gamelan.
Puisi Jawa Tradisional ora bisa dipisahake kalawan tembang.
Puisi tradhisional kang awujud tembang jawa akeh banget jinisi lan kaperang dadi telung
perangan gedhe :
a)
Puisi tembang macapat (puisi tembang cilik)
Sing kalebu ana tembang macapat yaiku Kinanthi, Pocung, Asmaradana, Mijil, Maskumambang,
Pangkur, Durma, Sinom, lan Dandhanggula.
b) Puisi tembang tengahan (tembang dhagelan)
Sing kalebu ana tembang tengahan yaiku : Megatruh (Dudukwuluh), Gambuh, Wirangrong,
Balabak, lan Juru Demung.
c) Puisi tembang gedhe (kawi)
Sing kalebu tembang gedhe yaiku Girisa
1. Puisi Jawa Modern diarani geguritan.
Gandheng geguritan kuwi kalebu puisi jawa sing isih anyar (antarane tahun 1926) jinising puisi
iki durung bisa katampa bebrayan ana ing masyarakat, rikala semono. Luwih-luwih golongan
kasepuhan. Mula saka kuwi geguritan iki nalika semana ora dilebokake ana sajroning pasinaonan
sastra Jawa ing sekolah.
Geguritan kaping pisanan ana ing kalawarti lan ariwarti Kejawen (pisanan thukul tahun 1926 ing
Jakarta), Panjebar Semangat (thukul pisanan September 1933 ing Surabaya), Jaya Baya
(September 1945 ing Kediri), Panji Pustaka (1923 ing Jakarta, lan wiwit tahun 1943 nduweni
lembaran khusus basa Jawa), Api Merdeka (1945 ing Yogyakarta) lan sapanunggalane.
Paraperintis geguritan iki padha berjuang amrih geguritan iki diakoni lan bisa mlebu ana
pasinaonan kasusastran Jawa. Asile, Subagiyo Ilham Notodijoyo nyoba ngumpulake geguritan
sing sumebar ana kalawarti lan ariwarti dadi buku kang judhule Rerumpakan (nyanyian).
Ananging, naskah iki ana sajroning revolusi ilang. Semana uga kumpulan geguritane dhewe kang
mawa irah-irahan Geguritan uga ilang.
Para perintis geguritan liyane, yaiku :R. Intoyo, Nirmala, Niniek I. N, Khairul Anam, Joko
Mulyadi, R. Sumanto Ampel, Purwadhi, lsp.
Saliyane geguritan ana puisi jawa liyane kang arupa parikan lan singir. Parikan kuwi puisi jawa
kang memper lan duwe ciri-ciri kaya pantun. Dene singir utawa syair (bahasa Indonesia) ya
nduweni ciri-ciri padha karo syair ana sajroning kasusastraan Indonesia.
Mula bukane ananing geguritan iki dianggo nyindir / nyemoni kahanan urip bebrayan ana
sajroning masyarakat. Saliya kuwi uga ndhuweni unsur ndidik / mulang wuruk bab-bab
tertemtu. Ananging suwene-suwe geguritan iki nduweni teges puisi bebas. Bebas saka iketaning
tembang lan bebas nyritakake apa wae.
B. Unsur-Unsur Batin Geguritan
Unsur-unsur kang kinandhut ana sajroning geguritan diarani unsur batin. Ing ngisor iki bab-bab
kang kalebu unsur batin geguritan.
Tema, tegese punjeraning bab kang ndadekake geguritan kuwi dumadi. Utawa gagasan
pokok kang dikarepake panulis/penyair.
Tuladha tema: sosial, moral, politik, agama, individu, lan sapiturute.
Rasa-Pangrasa
Tembung-tembung kang dianggo ana sajroning geguritan nduweni teges lan nduweni fungsi
kanggo manjilmakake rasa-pangrasa. Rasa-pangrasa kuwi nduwe sipat rowa lan kompleks. Sing
kalebu rasa-pangrasa kayadene: simpati, empati, antipati sedhih, susah, seneng, kangen, gumun,
lan sapiturute.
Nada/lagu
Tegese patrap (sikap) sing digunakake ana sajroning geguritan. Tuladha: ngguroni, nuturi,
ngenyek, muji, nyemoni, utawa patrap liyane.
Suasana
Tegese kahanane batin/jiwa pamaos sawise maca geguritan. Dadi, geguritan nduweni tujuan
kanggo mbangun suasana batin pamaos geguritan.
Amanat kang dumunung ana geguritan
Tegese bab kang pengen diwedharake penyair/panulis marang pamaos. Amanat kuwi ora tinulis
kanthi terang trawaca ananging sinandhi ana pangrakiting tembung-tembung.
C. Struktur Lahir Geguritan
Kang sinebut struktur lahir geguritan kuwi kahanan bab apa wae kang bisa dideleng utawa
digoleki ana ing tembung-tembung kang rinakit ana sajroning geguritan. Ing ngisor iki bab-bab
kang kalebu struktur lahir geguritan.
Pinilihing tembung
Pinilihing tembung uga diarani diksi. Tembung-tembung kang ana sajroning geguritan biasane
nduweni teges konotatif, asipat polisemi, lan nduweni teges rowa (abstrak). Pinilihing tembung
kang trep bisa ngasilake imajinasi kang manjila.
Majas
Majas utawa gaya bahasa dening Prof. Teguh (dosen UNES) diarani lelewaning basa. Majas
utawa lelewaning basa iiki kanggo nambahi grengsenge geguritan.
Rima
Rima utawa sajak utawa persamaan bunyi kanggo nyiptakake kaendahan lan kekuatan
sawijining geguritan.
tipografi
tipografi kuwi larik-larik utawa gatraning geguritan kang tinulis mawa pada utawa bait. Bab
kuwi kang mbedakake antaraning geguritan lan gancaran.
DONYA WIS LUNGSE
Rini T Puspohardini
Muyeg saemba pasar
Ala becik mapan digelar
Lamun luput nintingi
Ora mokal ati keplantrang
Kaya ngoyak playune ayang-ayang

Ndeder kang bisa dibayangake
Luwih ndeder kanyatane
Kekitrang
Kaya prau kelangan layar
Wuta wektu, wuta dunung
Lumaku tanpa papan katuju
Apa sejatine ngaurip
Yen ta sakeh daya
Prasasat nglari susuhe angin
Esuk sore lan wengi
Dadi liturgi kang dilakoni
Tanpa ati
Lan rasa .
Sansaya kangelan maca tandha-tandha jaman
Segara wedhi
Sajake padha kelalen
Donya wis watara lungse
Kari ngenteni
Tancep kayone
Jaya Baya, Edisi 31/1 April 2006
Ana ing geguritan ndhuwur nyritakake menawa kahanan donya kuwi wis tuwa kaya ana ing/
irah-irahane Donya wis lungse lan ana padha pungkasan kang unine Sajake padha kelalen,
donya wis watara lungse, kari ngenteni, tancap kayone. Tegese (nganggo basa gancaran/bebas
sajake para manungsa padha kelalen , ndonyane wis tuwa/lungse, kari ngenteni tamate/tancep
kayon).
Kudune yen donyanewislungse / tuwa kuwi saya nggenah lan becik sing ditindakake dening
umat manungsa. Saya cetha nglegewa tujuane wong urip. Nanging nyatane, ana malah akeh
wong pawongan kang bingung ngluri tujuane urip. Donya ora saya jenjem, nanging umyeg kaya
pasar.
Dene struktur batin bisa diwedharake kaya ing ngisor iki.
Tema
Moral
Rasa/pangrasa
Nada
Suasana
amanat
Medharake rasa Patraping

Kudune manungsa Aja ngumbar hawa
sedhih lan bingung penyair/panulis
insyaf utawa
nepsu
uga gumun
nyindir utawa
sadhar
nyawang
nyemoni
kahanane ndonya manungsa kang
saya ora nggenah
Struktur lahir geguritan ing ngisor iki jangkepana!
Tembun
g kang
Pinilih/di
ksi
Majas/ lelewaning
tembung
Rima
Tembung 1.personifikasi:
Rima vertikal:
e
konotatif Wuta wektu wuta
Muyeg saemba pasar
dunung
Tuladha:
Ala becik mapan digelar
2.
___________________ Rima horizontal:
______
3.
___________________
____
IV.
PENDALAMAN MATERI
A. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi trep!
Tipogr
afi
Katata
pada
kang
cacahe
papat
1. Kanthi sangu seserapan struktur lahir lan batin geguritan ing ndhuwur, gawea geguritan
kanthi topic ing ngisor iki!
Katresnan
Kaendahaning alam
Pakarti kang adiluhung
2. Geguritan kang ditulis kancamu sabangku tlitinen kanthi paugeran ing ngisor iki!
Geguritan kancamu
Asil garapanmu
3. Geguritan sing boktulis wacanen ing ngarep kelas! Dene kanca liyane mbiji adhedhasar
kolom ing ngisor iki!
N0 Nama
Unsur kang dibiji
Vokal
Katrangan
Patrap
Ekspresi
Intonasi
Rentang biji 5090

4. Geguritan ing ngisor iki wacanen! Banjur rembugen kari kancamu nunggal bangku!
Budi Wahyono :
ISIH SRI
Isih Sri sing gawe jumedhul
Tratap ati
Kaya ing tengah gurun

Aku nyoba angon lamun
Apa mangkene nakale wong lanang ?
Nalika ati pas gothang
Karep a bakal blandhang
Isih Sri sing menehi tetes esem
Nalika imajinasi mandheg kusem
Semarang, 2005
Panjebar Semangat 9 Maret 2006
Struktur batin geguritan ing ndhuwur
Tema
Rasa/pangrasa
Nada
Suasana
amanat
Struktur lahir geguritan
Tembung kang
Pinilih/diksi
Majas/ lelewaning
tembung
Rima
Tipografi
5. Asil diskusi sing wis boktulis wacanen ana ngarep kelas! Kanca liyane menehi panyaruwe asil
diskusi kuwi mau!
IV.
TUGAS
Gawea geguritan kanthi tema Lingkungan !

TANGGAP WACANA PAMBAGYAHARJA
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya paham bab sesorah pambagyaharja lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik
maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab TANGGAP WACANA PAMBAGYAHARJA
II.
Standar Kompetensi
BERBICARA
Kompetensi Dasar
Menyampaikan sambutan dalam bentuk pambagyaharja

Indikator
1. Menjelaskan makna/maksud sambutan dalam bentuk pambagyaharja

2. Menentukan tema/topik pambagyaharja
3. Menyusun pokok-pokok isi sambutan dalam bentuk pambagyaharja
4. menyusun secara utuh naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharja
5. menyampaikan secara lisan naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharjamenanggapi

(penampilan, vocal, ekspresi) naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharja
III.
INFORMASI MATERI
A. Tegese Pambagyaharja
Tembung pambagyaharja kedadeyan saka rong tembung yakuwi pambagya lan harja
kang didadekake siji (tembung saroja). Miturut Bausastra Jawa pambagya nduweni teges
pambage , enggone mbagekake, pakurmatan (2001: 566). Dene tembung harja, hargya: urmat,
ngurmati (2001:26). Dadi, tegese pambagyaharja ngaturi pakurmatan utawa bage-binage,
mbagekake para among tamu kang rawuh ana sasana pawihan.
Ana ing adicara penganten, pambagyaharja kapacak ana titi adicara sawise penganten kekalih
nindakake sungkeman. Ngendikane panata adicara kurang luwihe kaya mangkene.
Wus paripurna risang penganten marak sowan saha nindakaken sungkeman, saestu lampahing
budaya edi endah angresepaken pandulu, tumapaking adicara salajengipun inggih menika atur
pambagyaharja kairing atur panuwun saha wedharing gati saking Bapak/Ibu ingkang amengku
karya. Ing sakawit panjenenganipun Bapak/Ibu badhe matur piyambak wonten ngarsa
panjenengan sedaya, ananging awrat nampi sih kadarmin ingkang arupi menapa kemawon
saking para tamu, saengga namung kandheg ing jaja, lajeng lenggah, legeg ing wardaya boten
saged matur menapa-menapa, pramila lajeng ngresaya dhumateng panjenenganipun Bapak
minangka badal wakilipun, ingkang menika sasana wara saha piantosi pun sumangga katur.
Nuwun!
Pambagyaharja uga dianggo ana acara supitan. Ing ngisor iki tuladha pambagyaharja ana ing
adicara pengantin lan supitan.
B. Sangunipun Juru Sesorah/Pamedharsabda
1. Nguwasani bahan utawa perkara kang arep diwedharake
Juru pamedhar sabda kudu nguwasani bahan utawa perkara sing diwedharake sarta wani caos
tanggapan tumraping panyaruwe. Tanggapan kuwi kudune nduweni dhasar utawa landhesan ora
amung waton ngomong. Mula kudune nduweni sangu ilmu kang mumpuni.
1. Nduweni Rasa Wani
Juru pamedhar sabda uga nduweni rasa wani micara ngadhepi wong akeh. Amarga bisa uga kalah
prabawa karo pawongan sing diadhepi. Apamaneh yen sing diadhepi kuwi nduweni prabawa lan
kepinteran kang luwih.
1. Patrap utawa sikep
Patrap utawa sikep kudu sing trengginas, tanggap, manteb, luwes, pantes, wibawa, aora ingahingih, apamaneh wedinan. Nalikaning ngadeg kudu jejeg, ora ndhoyong, ora cekelan kepara
lendhetan cagak. Parlu dimangerteni juru pamedhar sabda utawa juru paniti laksana sajroning
ngayahi wajib/jejibahan uga dadi pasugatan mungguhing para tamu.ngegreng/semuwa utawa
orane swasana wiwahan gumantung uga saka paraga kasebut.
Mula kuwi, kudune nduweni utawa ora uwal saka tata krama utawa trapsila yakuwi solah bawa,
tindak-tanduk sing prasaja utawa apa anane ora digawe-gawe. Owah-owahaning pasuryan katon
sumriingah anengsemake amarga swasanane nyenengake.
1. Busana lan ngadi sarira
Tegese nalika nindakake ayahankuwi busana utawa ageman lan ngadi sarira kudu diselarasake
kahanan.
1. Basa lan sastra
Basa minangka piranti utawa sarana lelantaran, sesambungan utawa lung-tinampa karo para tamu
utawa sing ngrungokake, mula saka kuwi basane ora basa ndakik-ndakik sing ora dimangerteni
dening sing ngrukokake, ananging basa sing gampang dimangerteni wong akeh. Dene basa sing
trep uga basa sing bener tuntunaning parama-sastra. Pamilihing tembung, pangrakiting ukara,
laguning ukara (intonasi) ingkang cetha, kendho-kenceng, inggil-andhap, cepet rindhik lsp.
Ringkesing basa kudu sing komunikatif, tegese kudu ngilingi:
Sapa sing ngajak guneman;
Sapa sing diajak guneman;
Sapa sing diomonggake;
Swasananing nalikaning guneman;
Padha mangerteni sing diomongake.
Babagan kang perlu digatekake sadurunge menehi sesorah ana ngarepe pawongan akeh :
a)
Temtokake ancasing sesorah
b)
Nganalisis situasi lan para pamireng
c)
Milih lan nyiutake topik.
d)
Ngumpulake bahan.
e)
Nggawe cengkorongan
f)
Ngandharake cengkorongan kanthi komplet.
g)
Gladhen mawa swara sing banter.
C. Tuladha Pambagyaharja
Pambagyaharja Penganten
Assalamu alakum Wr. Wb.

Nuwun! Para pinisepuh, sesepuh ingkang satuhu kinabekten. Para pangemban pangembating
negari ingkang dados pangayoming sesami, dalah sanggyaning tamu ingkang kinurmatan.
Keparenga kula minang badal wakilipun Bapak/Ibu ingkang amengku gati, binantu kadang
karuhipun, kula piniji ngaturaken ingkang dados raos-wiraosing manah, amargi karoban sih
kadarman panjenengan sedaya satemah boten kuwawi matur piyambak.
Minangka purwaning atur, sumangga tansah enget ngunjukkaken puji syukur ing ngarsanipun
Gusti Illahii Robbi ingkang sampun ngrentahaken rahmat, hidayah, saha inayah-Ipun, mliginipun
kasugengan saha kalodhangan satemah kula sedaya anjenengi serat sedhahanipun Bapak/Ibu
ing ratri/siang puniki. Mugia lumintu pudyastawa tumrap kula sedaya. Amin. Amin. Amin Ya
Robbal Alamin.
Salajengipun Bapak/Ibu ngambali atur sugeng rawuh kairing atur panuwun ingkang tanpa
pepindhan awitt saking rawuh panjenengan sekaliyan, saha paringanipun donga lan pangestu
awit gatining sedya saha paringanipun sih kadarman ingkang awujud menapa kemawon, boten
langkung kula sagotrah tansah sumendhe dhateng Pangeran Allah Taala mugi dhumateng sedaya
kesaenan panjenengan, keparingan lelintu ganjaran ingkang matikel-tikel. Amin.
Wondene gatining sedya, sinaosa sampun kaserat ing serat sedhahan saha ampun kaaturakenn
sedherek ingkang sowan wonten ngarsa panjenengan, boten wonten awonipun menawi kula
aturaken malih. Kados ingkang sampun kaserat menggah wigatosing gati Bapak/Ibu anetepi
wajibing asepuh amiwaha putra, ngentas pitulus kenya putrinipun ingkang sesilih gendhuk ,
kapalakramakaken kaliyan Bagus , putra kakungipun Bapak/Ibu , ingkang pidalem ing ,
sampun kalampah ijab saha kabul manut satataning agami lan nagari ing dinten winantu
wilujeng kalis ing rubeda. Ingkang menika panjenenganipun sedaya kasuwun rawuh ing rompok
mriki saperlu kasuwunan tambahing donga pangestu dhumateng penganten kekalih mugi
anggenipun sami lelumban ing bebrayan agung, tansah atut runtut, manggih basuki kang kaesthi,
satemah enggal kaparingan nugrahaning gusti momongan datan angarani kakung menapa estri,
kkanthi angugemi brayat rinancang tanpa keri.
Salajengipun, sinaosa sampun kaserat ing serat sedhahan saha dipun aturaken dening sanak
kadang ingkang sowan, ananging boten wonten awonipun kula aturaken menggah ingkang dados
wigatosing pahargyan ing ratri/siang menika. Sanggyaning tamu ingkang pantes ingkang pantes
sinudarsana, kawuningan bilih Bapak/Ibu ing wekdal menika kagungan kersa/hajat

mbojakramekaken putrinapun putri ingkang sesilih pun gendhuk pikantuk anak mas Bagus
putra kakungipun Bapak/Ibu .
Ingkang pidalem ing kalurahan kecamatan
Ingkang ijab lan kabulipuun sampun kaleksanan ing dinten Jumat Wage surya kaping utawi
tanggal 2 Juli 2011 ing Masjid Shuhada Ngayogyakarta pinanggih ing karaharjan.
Kanthi rawuh panjenengan sedaya amimbuhi donga pangestu dhumateng penganten kekalih
anggenipun badhe ngambah alam bebrayan enggal, mugi tansah kalis nir ing rubeda, kacelakna
ing karaharjan sedayanipun. Amin.
Lumampahing pahargyan ing wekdal menika boten saged kalampah menawi tanpa iguh pratikel,
penggalihan saha sumbang surung arupi menapa kemawon saking tangga tepalih sanak kadang
inggih wiwit nguntir tali sepisanan ngantos samangke saparipurnaning gati, ingkang menika awit
saking sedaya kesaenanipun dipunaturaken agenging panuwun kairing donga dhateng pangeran
Allah SWT. Mugia keparingan lelintu nugraha ingkang langkung kathah. Amin. Amin. Amin.
Para rawuh kakung sumawana putri ingkang tansah kula kurmati!
Bapak/ibu boten kesupen ugi, nyuwun agenging pangapunten ing mbokbilih anggenipun caos,
lungguh menapa dene suguh ing samangkenipun ingkang namung sarwa prasaja saengga boten
laras kaliyan kalengganipun Bapak/Ibu/sdr sedaya. Pramila saestu sepisan malih Bapak/Ibu
tansah nyuwun lumunturing sih samodra pangaksami.
Inggih namung amrih rancaging panindak mbokbilih samangke para mudha ngaturaken
cihnaning pakurmatan arupi unjukan saha lampiranipun ingkang sarwa prasaja sampun lumados
lan kaasta, nuwun sewu kersaa angresepi kaunjuk saha kadhahar samardikaning penggalih tanpa
kula angacarani malih.
Wasana cekap semanten ingkang dados aturipun Bapak/Ibu
Lan kula pribadhi anggen kula matur ugi kathah tuna dungkap saha tumpang suh tuwin
ndadosaken runtiking penggalihipun para rawuh, saestu nyuwun samodra pangaksama. Makaten
kasekecakna lenggah dumugi saparipurnanipun damel, kanthi akhirul kalam, Wabilahitaufiq Wal
hidayah. Wassalamualaiku Wr. Wb. Nuwun!
Pambagyaharja Supitan
Assalamu alakum Wr. Wb.

Nuwun! Para pinisepuh, sesepuh ingkang satuhu kinabekten. Para pangemban pangembating
negari ingkang dados pangayoming sesami, dalah sanggyaning tamu ingkang kinurmatan.
Keparenga kula minang badal wakilipun Bapak/Ibu ingkang amengku gati, binantu kadang
karuhipun, kula piniji ngaturaken ingkang dados raos-wiraosing manah, amargi karoban sih
kadarman panjenengan sedaya satemah boten kuwawi matur piyambak.
Minangka purwaning atur, sumangga tansah enget ngunjukkaken puji syukur ing ngarsanipun
Gusti Illahii Robbi ingkang sampun ngrentahaken rahmat, hidayah, saha inayah-Ipun, mliginipun
kasugengan saha kalodhangan satemah kula sedaya anjenengi serat sedhahanipun Bapak/Ibu
ing ratri/siang puniki. Mugia lumintu pudyastawa tumrap kula sedaya. Amin. Amin. Amin Ya
Robbal Alamin.
Salajengipun Bapak/Ibu ngambali atur sugeng rawuh kairing atur panuwun ingkang tanpa
pepindhan awitt saking rawuh panjenengan sekaliyan, saha paringanipun donga lan pangestu
awit gatining sedya saha paringanipun sih kadarman ingkang awujud menapa kemawon, boten
langkung kula sagotrah tansah sumendhe dhateng Pangeran Allah Taala mugi dhumateng sedaya
kesaenan panjenengan, keparingan lelintu ganjaran ingkang matikel-tikel. Amin.
Salajengipun saestu linepatna ing deduka, tinebihna ing tulaksarik, dene kula kumawantun
lumaraping atur saengga ngirangi kamardikan panjenengan sedaya ingkang nedheng eca wawan
pangandikan.
Nuwun, inggih awrat mundhi panyuwunanipun adhi kula pun Drs. Harjuna Sasrabahu sekaliyan,
supados angaturaken menggah ingkang dados osiking manahipun saengga gumelaring
pasamuwan siang/dalu menika.
Wondene menggah wigatosing sedya, ing pahargyan menika, senadyan sedayanipun sampun
sami priksa kanthi kaserat ing serat sedhahan ingkang kaaturaken menapa dene aturipun utusan
ingkang marak sowan, boten wonten awonipun yen ta kula aturaken malih kepara damell legalegawaning manah menggah kasunyatanipun.
Inggih awit saking rahmating Gusti saha puja-puji pangestunipun para sepuh miwah para rawuh
sedaya, kadangkula anem inggih adhikula sampun kalampahan nindakaken kewajibanipun
tiyang sepuh, ingkang ginadhuhan putra kakung sampun ndungkap wahyaning dewasa, mila
anggadhahi hajad ngislamaken utawi nyupitaken putra kakungipun ingkang kapatedhan nama
pun Bagus .
Wondene tumapaking pagas, sampun kaleksanan kalawau sonten wanci tabuh gangsal, kanthi
rahayu wilujeng kalis niring sambekala, awit saking panggayomaning Gusti ingkang murbeng
dumadi. Ingkang menika adhikula pun kekalih, nyuwun tambahing donga pangestu, mugimugi anak kula suwau enggal saras kados wingi uni, miwah icaling sukerta papa cintrakanipun,
kantuna manggih bagya mulya, dados lare utama, susila miwah piguna. Lare ingkang mbangun
miturut lan bekti ing tiyang sepuh, murakabi bebrayan kanthi mungguh, tan kendhat ngibadah
ing Hyang widhi kanthi tuwajuh, saha manut tuntunaning agami ingkang rinengkuh. Amin.
Kalekasananing pahargyan ing wekdal menika, karana sih nugraha pambiyantunipun para sanak
kadang pamong mitra, tangga tepalih, miwah panjenengan para tamu ingkang sampun kepareng
pariing pisumbang awujud menapa kemawon, ingkang saestu saged angenthengaken
sesanggeman saha bot-repotipun adhikula, ingkang menika kadang kula anem inggih adhikula
ngaturaken agenging panuwun ingkang tanpa pepindhan, mugi-mugi sih kadarman panjenengan
dados ngamal kesaenan, saengga pikantuk lelintu nugraha ingkang matikel-tikel, miwah
bebingah ingkang langkung kathah. Amin. Amin. Ya Robbal Alamin.
Minangka pungkasaning atur, mbokbilih Bapak/Ibu anggenipun ngaturaken sarana dalah
upakarti wonten kuciwa lan kirangipun, mawantu-wantu tansah nyuwun agunging samodra
pangaksama. Semanten ugi kula minangka sulih sarira saking panjenenganipun Ibu/Bapak ,
menawi wonten galap-gangsuling atur, gonyak-ganyuking wicara miwah boten jangkep ing
unggah-ungguh lan tata basa satemah adamel runtiking wardaya, saestu nnamung tansah nyuwun
lumunturing sih samodra pangaksama.
Akhirul kalam, wa billahi taufik wal hidayah
Wassalamualaikum Wr. Wb.
Nuwun.Nuwun.
IV.
PENDALAMAN MATERI
A. Pambagyaharja penganten ing ndhuwur wacanen kanthi permati. Banjur komplitana tabel
ing ngisor iki!
Cengkorongan
Pambagyaharja
Paragraph ka-
Katrangan
salam pambuka
Kapisan (1)
atur puji syukur marang
Pangeran
atur kasugengan, kairing atur
panuwun
wedharing gati utawa wosing
medhar sabda utawa isining
sesorah
atur nyuwun pangapura
(tumrap sing kagungan kersa,
menawa dadi wakile, lan diri
pribadhi)
panutuping atur/salam
A. Pambagyaharja supitan ing ndhuwur wacanen kanthi permati. Banjur komplitana tabel ing
ngisor iki!
Cengkorongan
Pambagyaharja
Paragraph ka-
Katrangan
salam pambuka
Kapisan (1)
atur puji syukur marang
Pangeran
atur kasugengan, kairing atur
panuwun
wedharing gati utawa wosing
medhar sabda utawa isining
sesorah
atur nyuwun pangapura
(tumrap sing kagungan kersa,
menawa dadi wakile, lan diri
pribadhi)
panutuping atur/salam
C. Paragakake pambagyaharja ing nduwur kanthi pambiji ing ngisor iki!
No
Uraian
Kriteria Ketepatan
Benar
Setengah Salah
Penampilan/patrap
1
25
12,5
25
12,5
25
12,5
25
12,5
Lafal
2
Intonasi
3
Ekspresi
4
V.
TUGAS
I. Wenehana tandha ping ana aksara a, b, c, d, utawa e ana wanguslan kang bener!
1. Perangan sesorah sing isine ngandharake bab kahanan, ngunjukake muji syukur
lsp kalebu ..
1. Adawiyah
b. Bebuka
c. Surasa / isi
d. Panutup
e. Titiwanci
2. Perangan sesorah sing isine ngrembug babagan sing baku / pokok kalebu
1. Adawiyah
b. Bebuka
c. Surasa / isi
d. Panutup
e. Titiwanci
4. Nugraha nalikaning ana pasamuan tanpa mangerteni apa-apa kapatah menehi

sesorah. Metode kang digunakake Nugraha yaiku .
1. Metode naskah b. Metode impromptu
c. Metode apalan
d. Metode tanpa persiapan e. Metode teknik

5. Kanggo mengeti lan mahargya dina lahire Ibu Kartini, Dinas Pendidikan nganakake Lomba
Sesorah kanggo siswa SMA. Gadiza arep melu sesorah kuwi, gandheng ora tau melu lomba
sesorah, Gadiza nggawe cengkorongan banjur ditulis komplit lan diapalake. Metode sesorah sing
kagunakake Gadiza yaiku .
c. Metode apalan

6. Metode sesorah ing biasa digunakake ana pidhato kenegaraan yaiku ..
c. Metode apalan

7. Ing ngisor iki syarat-syarate amrih hasile sesorah , kajaba ..
1. Nduweni kewanen lan tekad kang kuat
2. Nduweni wawasan ngelmu/kawruh kang omber
3. Milih lan nyiutake topik
4. Galdhen samurwate
5. Nguwasani basa kanthi apik tur lancer

8. Babagan kang perlu digatekake sadurunge menehi sesorah yaiku.., kejaba
1. Temtokake ancasing sesorah
2. Nganalisis situasi lan pamirenge
3. Ngumpulake bahan
4. Nggawe cengkorongan
5. Paham babagan proses komunikasimassa
9. Sesorah kelebu kaprigelan ..
1. Micara b. Nyerat
c. Nyemak
d. Maos
e. Sastra
10. Tema sesorah kang cocok kanggone bocah sing ora nduweni greget sinau yaiku
1. Budi Pekerti
2. Pentinge sinau
3. Narkoba
4. Pendhidhikan
5. Akhlak kang becik
11. Ing ngisor iki sing kalebu atr puji syukur marang Gusti Allah yakuwi .
1. Nuwun! Para pinisepuh, sesepuh ingkang satuhu kinabekten. Para pangemban
pangembating negari ingkang dados pangayoming sesami, dalah sanggyaning tamu
ingkang kinurmatan.
2. Keparenga kula minang badal wakilipun Bapak/Ibu ingkang amengku gati, binantu
kadang karuhipun, kula piniji ngaturaken ingkang dados raos-wiraosing manah, amargi
karoban sih kadarman panjenengan sedaya satemah boten kuwawi matur piyambak.
3. Minangka purwaning atur, sumangga tansah enget ngunjukkaken puji syukur ing
ngarsanipun Gusti Illahii Robbi ingkang sampun ngrentahaken rahmat, hidayah, saha
inayah-Ipun, mliginipun kasugengan saha kalodhangan satemah kula sedaya anjenengi
serat sedhahanipun Bapak/Ibu ing ratri/siang puniki. Mugia lumintu pudyastawa
tumrap kula sedaya. Amin. Amin. Amin Ya Robbal Alamin.
4. Salajengipun Bapak/Ibu ngambali atur sugeng rawuh kairing atur panuwun ingkang
tanpa pepindhan awitt saking rawuh panjenengan sekaliyan, saha paringanipun donga lan
pangestu awit gatining sedya saha paringanipun sih kadarman ingkang awujud menapa
kemawon, boten langkung kula sagotrah tansah sumendhe dhateng Pangeran Allah Taala
mugi dhumateng sedaya kesaenan panjenengan, keparingan lelintu ganjaran ingkang
matikel-tikel. Amin.
5. Wondene gatining sedya, sinaosa sampun kaserat ing serat sedhahan saha ampun
kaaturakenn sedherek ingkang sowan wonten ngarsa panjenengan, boten wonten
awonipun menawi kula aturaken malih. Kados ingkang sampun kaserat menggah
wigatosing gati Bapak/Ibu anetepi wajibing asepuh amiwaha putra, ngentas pitulus
kenya putrinipun ingkang sesilih gendhuk , kapalakramakaken kaliyan Bagus ,
12. Dene sing kalebu atur kasugengan kairing atur panuwun yakuwi .
ingkang kinurmatan.
13. Sing kalebu wedharing gati yakuwi .

ingkang kinurmatan.
14. Ing ngisor iki sing kalebu panutuping atur yakuwi .
1. Wondene menggah wigatosing sedya, ing pahargyan menika, senadyan sedayanipun
sampun sami priksa kanthi kaserat ing serat sedhahan ingkang kaaturaken menapa dene
aturipun utusan ingkang marak sowan, boten wonten awonipun yen ta kula aturaken
malih kepara damell lega-legawaning manah menggah kasunyatanipun.
2. Inggih awit saking rahmating Gusti saha puja-puji pangestunipun para sepuh miwah para
rawuh sedaya, kadangkula anem inggih adhikula sampun kalampahan nindakaken
kewajibanipun tiyang sepuh, ingkang ginadhuhan putra kakung sampun ndungkap
wahyaning dewasa, mila anggadhahi hajad ngislamaken utawi nyupitaken putra
kakungipun ingkang kapatedhan nama pun Bagus .
3. Wondene tumapaking pagas, sampun kaleksanan kalawau sonten wanci tabuh gangsal,
kanthi rahayu wilujeng kalis niring sambekala, awit saking panggayomaning Gusti
ingkang murbeng dumadi. Ingkang menika adhikula pun kekalih, nyuwun tambahing
donga pangestu, mugi-mugi anak kula suwau enggal saras kados wingi uni, miwah
icaling sukerta papa cintrakanipun, kantuna manggih bagya mulya, dados lare utama,
susila miwah piguna. Lare ingkang mbangun miturut lan bekti ing tiyang sepuh,
murakabi bebrayan kanthi mungguh, tan kendhat ngibadah ing Hyang widhi kanthi
tuwajuh, saha manut tuntunaning agami ingkang rinengkuh. Amin.
4. Kalekasananing pahargyan ing wekdal menika, karana sih nugraha pambiyantunipun para
sanak kadang pamong mitra, tangga tepalih, miwah panjenengan para tamu ingkang
sampun kepareng pariing pisumbang awujud menapa kemawon, ingkang saestu saged
angenthengaken sesanggeman saha bot-repotipun adhikula, ingkang menika kadang kula
anem inggih adhikula ngaturaken agenging panuwun ingkang tanpa pepindhan, mugimugi sih kadarman panjenengan dados ngamal kesaenan, saengga pikantuk lelintu
nugraha ingkang matikel-tikel, miwah bebingah ingkang langkung kathah. Amin. Amin.
Ya Robbal Alamin.
5. Minangka pungkasaning atur, mbokbilih Bapak/Ibu anggenipun ngaturaken sarana
dalah upakarti wonten kuciwa lan kirangipun, mawantu-wantu tansah nyuwun agunging
samodra pangaksama. Semanten ugi kula minangka sulih sarira saking panjenenganipun
Ibu/Bapak , menawi wonten galap-gangsuling atur, gonyak-ganyuking wicara miwah
boten jangkep ing unggah-ungguh lan tata basa satemah adamel runtiking wardaya,
saestu nnamung tansah nyuwun lumunturing sih samodra pangaksama.
15. Wondene tumapaking pagas, sampun kaleksanan kalawau sonten wanci tabuh gangsal,
kanthi rahayu wilujeng kalis niring sambekala, awit saking panggayomaning Gusti ingkang
murbeng dumadi. Ingkang menika adhikula pun kekalih, nyuwun tambahing donga pangestu,
mugi-mugi anak kula suwau enggal saras kados wingi uni, miwah icaling sukerta papa
cintrakanipun, kantuna manggih bagya mulya, dados lare utama, susila miwah piguna. Lare
ingkang mbangun miturut lan bekti ing tiyang sepuh, murakabi bebrayan kanthi mungguh, tan
kendhat ngibadah ing Hyang widhi kanthi tuwajuh, saha manut tuntunaning agami ingkang
rinengkuh. Amin.
Perangan sesorah ing ndhuwur kalebu .
1. Atur puji syukur
2. Atur panuwun
3. Atur kasugengan
4. Wedharing gati
5. Panutup
II. Gawea sesorah pambagyaharja pengetan dina kamardikan!
NEMBANG MACAPAT
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
: Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi, tanya jawab
Waktu
: 2 x 45 Menit
=====================================================================
========
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya mudheng bab nembang macapat lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca
babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab NEMBANG MACAPAT
6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.
II.
Standar Kompetensi
MEMBACA
Kompetensi Dasar
Nembang macapat
Indikator
1. Menentukan paugeran-paugeran tembang (guru gatra, guru lagu, guru wilangan, dan
wataking tembang) yang disajikan
2. Menembangkan tembang macapat yang disajikan
3. Memberikan tanggapan yang dibawakan oleh teman

A. Jinising Tembang Macapat
Tembang macapat uga sinebut puisi tradhisional jinisi lan perangane dadi telung perangan
gedhe :
b)
Puisi tembang macapat (puisi tembang cilik)
Sing kalebu ana tembang macapat yaiku Kinanthi, Pocung, Asmaradana, Mijil, Maskumambang,
Pangkur, Durma, Sinom, lan Dandhanggula.
b) Puisi tembang tengahan (tembang dhagelan)
Sing kalebu ana tembang tengahan yaiku : Megatruh (Dudukwuluh), Gambuh, Wirangrong,
Balabak, lan Juru Demung.
c) Puisi tembang gedhe (kawi)
Sing kalebu tembang gedhe yaiku Girisa
B. Paugeran Tembang Macapat
Tembang macapat kaiket dening paugeran-paugeran ing ngisor iki.
a. Guru Gatra
Guru gatra yaiku cacahing / gunggunge gatra /baris/larik, saben sapada/sapupuh/sabait. Sabensaben tembang macapat nduweni guru gatara kang beda-beda.
b. Guru Wilangan
Guru wilangan tegese gunggunge wanda (suku kata) saben sagatra. Kayadene guru gatra, saben
tembang nduweni guru wilangan kang beda-beda.
c. Guru Lagu
Guru lagu tegese tibaning swara ana ing pungkasaning gatra kang dinulu saka guru gatra, guru
lagu, lan guru wilangane.
1. wataking tembang
Tuladha: trap-trapaning paugeran tembang.
Guru gatra
Tembang
( Pucung )
(4)
Guru wilangan
Guru lagu
12
(u, a, I, a )
12
Murid iku kudu manut marang guru

1
Rukun marang kanca
Aja drengki aja srei
Aja climut aja jail aja nakal
a
( Mijil )
(6)
(i, o, e, i, i,u)
10
Dedalane guna lawan seketi

1
i
6
Kudu andhap asor

2
o
10
Wani ngalah luhur wekasane

3
e
10
Tumungkula yen dipun dukani

4
i
6
Bapang den simpangi

5
i
6
Ana catur mungkur
6
(Maskumambang)
(4)
( i, o, i, a )
12
Adhuh-adhuh rasane Taraku iki

1
i
6
Mboten saged omong

2
o
8
Bisaku mung kethap-kethip

3
i
8
Ragaku among gumlethak
(Sinom Parijatha)
(a,i,a,,i,i,u,a,i,a)
(9)
8
Dhuh wong ayu pujaningwang
8
Dhasar ayu merak ati
8
Agawe sun nandhang branta
8
Mung sira kang ngusadani
7
Manuta dhuh wong manis
8
Mangga sira ingsun rungrum
8
Aja pijer lewa lewa
8
Ayo nindakna karonsih
12
Sesarengan nyecep sarining asmara
9
Guru Gatra Guru Wilangan
Guru Lagu
Tembang
Pangkur
(7)
Jinejer ning wedhatama
11
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
12
Yekti sepa asepa lir sepah samun
Samangsane pakumpulan
Gonyak ganyuk nglelingsemi
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Tembang
Asmaradana
(7)
Anjasmara ari mami
Masmirah kulaka warta
Dasihmu tan wurung layon
Aneng kutha Prabalingga
Prang tandhing Wurubisma
Kariya mukti Wong ayu
Puh kakang pamit Palastra
C. Wataking Tembang
Tembang Pocung
: saenake, sembranan, guyonan. Gunane kanggo guyonan
(berkelakar), cangkriman, pitutur.
Tembang Mijil
Tembang Maskumambang : susah nelangsa, prihatin, merana. Gunane kanggo

mratelakake rasa susah karana.
Tembang Kinanthi
karanaasmara.
Tembang Durma
: nesu, dendam, muring. Gunane kanggo pengeten nalikaning
perang, tantang-tantangan.
Tembang Asmaradana: sengsem, nesu, dendam. Gunane mratelakake rasa susah

karanaasmara.
Tembang Pangkur
Tembang Sinom : lugu, susah, prasaja. Gunane kanggo menehi pitutur, kanggo mbabar
rasa susah.
: gandrung-gandrung, prihatin, Gunane: pangudhar rasa prihatin.
: gandrungasmara. Gunane: kanggo mratelakake rasa susah
: gandrung, tegang. Gunane kanggo menehi pepenget/peringatan
Tembang Dhandhanggula: luwes, manis, sarwa cocok. Gunane kanggo pitutur, mbabar
rasa susah, kanggo pambuka gendhing.
Tembang megatruh
: susah, rasa cuwa/gela kang mbangeti. Gunane kanggo
mbabarake rasa susah.
Tembang Gambuh
: nerangake, nbeber kawruh. Gunane kanggo mulang muruk.
D. Nglagokake Tembang Macapat

Tembang macapat ing ngisor iki lagokno kanthi irama kang trep !
Pangkur
Yen tan mikani rasa
ASMARADANA
Anjasmara ari mami
Masmirah kulaka warta
Dasihmu tan wurung layon
Aneng kutha Prabalingga
Prang tandhing Wurubisma
Kariya mukti Wong ayu
Puh kakang pamit Palastra
MASKUMAMBANG
Akeh janma kandha yen manungsa
kuwi
Bisa neka loka

Ing jagad jalaran saking
Katiban wahyu kabegjan
Tembang pangkur ing ndhuwur ngemu kawruh / nyritakake wong kang bodho ananging ora
nggagasan. Tegese ora ngrumangsani yen menawa dheweke kuwi bodho. Dadine, ngomonge
ndhuwur-ndhuwur / muluk-muluk ora ketemu nalar. Ngadhepi wong sing kaya mangkono iku
luwih becik kudu ngalah. Sing pinter / nalare mlaku kudune trima ngalah lan njaga rasa-pangrasa
wong bodho kuwi.
Dene ana tembang amaradana nyritakake pawongan (Damarwulan) kang pamit marang kekasihe
yakuwi Anjasmara, amarga arep lunga perang mungsuh Menakjingga (Wurubisma) ana kutha
Blambangan (Prabalingga). Gandeng Menakjingga iku kawentar sekti mandraguna, mula saka
kuwi Damarwulan mesthekake yen takdire tumekang pati/lampus wus cedhak
Tembang Asmaradana nduweni watak merak ati, sedhih, amarga nandhang asmara.
IV.
PENDALAMAN MATERI
I.
Wenehana tanda ping ana aksara a,b,c,d utawa e ana wangsulan kang paling
bener !
1. Sing awujud puisi jawa tradisional yaiku

1. Tembang
b. Parikan
c. Singir
d. Geguritan
e. Mantra
2. Ing ngisor iki sing kalebu tembang cilik yaiku ., kajaba

1. Kinanthi
b. Pucung
c. Asmaradana d. Gambuh
e. Mijil
3. Dene sing kalebu tembang tengahan yaiku .

1. Gambuh
b. Wirangrong
c. Balabak
d. Juru demung e. Sinom
4. Ing ngisor iki sing dudu tembang tengahan yaiku ..

1. Gambuh
b. Wirangrong
c. Balabak
d. Juru demung e. Sinom
5. Ing ngisor iki sing dadi paugerane tembang, kajaba .

1. Guru gatra b. Guru lagu c. Guru wilangan d. Guru tembang
e. Dhong dhing
6. Guru wilangan tembang asmaradana sing ora padha wandane ana ing gatra
1. 3
b. 4
c. 5
d. 6
e. 7
7. Guru lagu tembang Sinom Parijatha ana .. gatra

1. 6
b. 7
c. 8
d. 9
e. 10
8. Guru wilangan tembang Sinom Parijatha sing beda gunggunge ana gatra nomer ..
1.
5 lan 7 b. 5 lan 9
c. 7 lan 9
d. 6 lan 9
9. Ing ngisor iki watake tembang Pangkur .

1. sengsem, nesu, dendam.
2. gandrung, tegang.
3. lugu, susah, prasaja.
4. luwes, manis, sarwa cocok.
5. susah, rasa cuwa/gela kang mbangeti.
10. Ing ngiso iki watake tembang Asmaradana.
11. Ing ngisor iki watake tembang Megatruh .
e. 7 lan 8

12. Ing ngisor iki watake tembang Dhandanggula .
13. Ing ngisor iki watake tembang Sinom
14. Ing ngisor iki tembang sing ora nduweni guna/paedah kanggo mbabar rasa susah
1. asmaradana
2. megatruh
3. pangkur
4. sinom
5. dhandanggula
15. Tembang sing cocok kanggo pambuka gendhing yakuwi

1. asmaradana
2. megatruh
3. pangkur
4. sinom
5. dhandanggula
V.
TUGAS
1. Cakepan tembang Pangkur ing ngisor iki coba tembangno kanthi bener.
Pangkur
Yen tan mikani rasa
Pedoman Penyekoran:
No
Uraian
Kriteria Ketepatan
Benar
Setengah
Salah
20
10
20
10
Vocal
1
Patrap
2
Titi laras
3
20
10
20
10
20
10
100
50
25
Tempo
4
Ekspresi
5
Total Nilai
PACELATHON
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I.
PANUDUH PIWULANG
1. Supaya paham bab pacelathon lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan
Kompetensi Dasar lan Indikator.
2. Uga maca Materi Bab PACELATHON
II.
Standar Kompetensi
BERBICARA
Kompetensi Dasar
Berdialog sesuai tingkat kesantunan

Indikator
1. menentukan tema dialog sesuai dengan ragam bahasa yang ditentukan

2. menyusun naskah dialog dengan menggunakan ragam bahasa krama
3. memeragakan dialog yang telah ditulisnya
4. Menanggapi penampilan peragaan dialog yang dibawakan teman

1. Pangertosan Unggah-Ungguh Basa
Unggah-ungguh basa menika pranatan basa miturut lenggahing tata krama utawi sopan santun.
Tegesipun sinten kemawon tiyang ingkang kawastanan mangertos unggah-ungguh basa, menawi
nalikanipun gineman utawi srawung dhateng tiyang sanes basanipun kedah dipun arah-arah,
netepi pranataning subasita, paugeran sopan santun, satemah tiyang wau tansah dipuntampi,
dipunremeni ing pasrawungan sarta tebih saking panyendu.
Tiyang ingkang mangertos ing unggah-ungguh saged mapanaken dhiri-pribadhinipun saleresleresipun sarta tansah caos kurmat dhateng tiyang sanes.
2. Bab-Bab Ingkang Gayut Kaliyan Unggah-Ungguh Basa
Tiyang ingkang saged tansah caos kurmat dhateng tiyang sanes, sarta mapanaken dhiripribadhinipun, pramila salebeting gineman utawi sesambetan kaliyan tiyang sanes kedah tansah
ngengeti:
1. Umur/yuswa
Lare alit kedah asung kurmat dhateng ingkang langkung ageng, ingkang enem kurmat dhateng
ingkang sepuh.
2. Peprenahan
Peprenahan ing pasedherekan/trah/awu. Ingkang akleres enem kedah ngurmati ingkang kaleres
sepuh, sinaosa ing bab yuswa langkung sepuh. Anak kurmat dhateng bapak/simbok, adhi kurmat
dhateng kakang/mbakyu, anak keponakan kurmat dhateng pak lik/pak dhe lsp.
3. Drajat/Pangkat
Kalenggahan (kedudukan) tiyang menawi drajat/pangkatipun andhap kedah caos kurmat dhateng
ingkang kalenggahanipun inggil. Upami pedamel kaliyan panginggilipun, rakyat kaliyan
lurahipun, warganing pakempalan kurmat dhumateng sesepuhipun, lsp.
4. Kasugihan
Tiyang ingkang gadhah arta-bandha kathah utawi sugih wajib dipunkurmati dening tiyang
ingkang mlarat. Tiyang ingkang pasitenipun wiyar, mesthinipun ugi dipun kurmati dening tiyang
ingkang sitinipun ciyut. Senaosa kasebat ing nginggil boten lepat saking watak sarta
bebudenipun tiyang ingkang sugih wau. Jer sedaya wau wangsul kaliyan ungel-ungelan ajining
dhiri saka lathi, ajining sarira saka busana.
5. Luhuring Bebuden
Tiyang ingkang gadhah bebuden luhur langkung inggil mesthinipun langkung kinurmatan
tinimbang ingkang boten. Upami: pimpinan agama (ulama); gadhah titel (Dr., Drs.lsp); ahli seni
(seniman); ahli budaya (budayawan), lsp.
6. Keturunan
Anak turunipun tiyang ingkang gadhah kaluhuran kados kasebat ing nomer 5, badhe langkung
dipunkurmati katimbang anak turunanipun tiyang umumipun.
7. Pitepangan Enggal
Tiyang srawung menika menawi sampun kulina ketimbang ingkang saweg tepang enggal mesthi
raos kurmatipun beda. Langkung kurmat dhateng ingkang saweg pitepangan enggal. Pramila
panganggenipun unggah-ungguh langkung dipungatosaken.
3. Wujuding Undha-Usuk Basa
Unggah-ungguh basa, wujudipun undha-usuk basa inggih menika:
Basa ngoko (dhapukanipun tembung ngoko sadaya) Tembung-tembung ing ukara basa ngoko
lugu kuwi kabeh ngoko kayata: aku, kowe: ater-ater: dak-, kok-, di-; uga panambang : -ku, -mu,
-ake, ora diowahi. Gunane basa ngoko lugu:
Basa ngoko alus (dhapukanipun tembung ngoko kacampur krama/krama inggil)
Basa krama (dhapukanipun tembung krama )
Basa krama alus (dhapukanipun tembung krama kacampur krama inggil)
4. Trap-Trapanipun Basa
Trap-trapanipun basa ngoko:
a)
Kangge tiyang sepuh dhateng putranipun/tiyang enem;
b)
Kangge sesami kanca ingkang sampun rumaket pasrawunganipun;
c)
Pangageng dhateng reh-rehanipun;
d)
Guru dhateng siswanipun.
e)
dianggo wektu ngunandika (ngomong karo awake dhewe)
Trap-trapanipun basa ngoko alus
a)
Tiyang sepuh dhateng tiyang enem, ingkang langkung enen langkung inggil pangkatipun.
b)
Kangge ngraosi tiyang sanes ingkang statusipun langkung inggil
c)
Tiyang ingkang rumaket srawungipun, ananging sami dene kepingin ngajeni.
Trap-trapanipun basa krama
a)
Tiyang gineman ing peken
b)
Tiyang sami pinanggih ing margi
Trap-trapanipun basa krama alus
a)
Anak dhateng tiyang sepuh, utawi tiyang ingkang langkung sepuh;
b)
Siswa dhateng guru
c)
Pitepangan enggal;
d)
Punggawa utawi reh-rehan dhateng penginggilipun;
e)
Anggota pakempalan dhateng ketuanipun.
Tuladha 1 pacelathon kang nganggo basa ngoko lan krama alus:

B. Bapak
A. Anak
B : Lho, kowe Di. Wayah apa tekamu? Rak ya padha slamet?

A : Pangestunipun Bapak. Wilujeng . kalawau enjing jam 9, anggen kula dumugi ing ngriki.
B : Bocah-bocah rak iya ora ana apa-apa, ta? Lha njur sida kepriye, anakmu si Gillang kae
kokkon nerusake nyang ngendi?
A : Menawi lare-lare sami sehat, ketingalipun inggih sami gumbira, dene bab Gillang, mila
menika badhe nyuwun rembag. Kajengipun lare badhe sinau dhateng SMA N1 Pati. Kula radi
kawratan.
B : Wah, ya kudu enggal kokputus bab iku. Aja kook sesuwe dene yen kowe njaluk rembugkuu
mangkene. Wong tuwa iku iya aja banget-banget enggone nyampuri pepingenane bocah. Yen
wong tuwa wus nerangake kanthi gambling siji-sijine, lan iya pikolehe tumrap awake dhewe
utawa masyarakat wus cukup. Bocahe milih endi, wong tuwa nimbang-nimbang maneh. Kayakaya yen Gillang milih sekolah kuwi, sakka rasaku yaw us pas. Aku ora kabotan, dene kowe ora
lila iku, rak bab dhuwit sing kudu bokbayarake akeh banget, ta?
A : Wah, nggih mboten ngaten kok, Pak. Sampun sapunika kula ndherek pamanggihipun
Bapak.
Tuladha 2 pacelathon kang nganggo basa ngoko: Bocah marang bocah
A : Mas Nugraha, aku mbokdiwarahi garapan matematika dhek wingi kae, yen ora, mengko
akubisa didukani Pak guru. Dhasar wingi aku ora mlebu, ora pamit sisan!
B : Lha, ya gene ta, kok ora mlebu? Enya iki lho, turunen wae. Mumpung isih esuk mengkoo
mundhak selak mlebu. Ning aja nganti kumel lo, ya! Aku arp ngresiki blabag lan nyaponi kelas.
Tuladha 3 pawongan ngunandika:
E, aku tak turu sedhela. Awakku kesele kok ora kira-kira.
A. Gawenen pacelathon (nganggo basa krama utawa krama alus, lan basa ngoko lugu
utawa ngoko alus) kanthi topik ing ngisor iki!
Mengeti pahargyan dina kamardikan
Kabudayan jawa perlu dileluri
Kethoprak perlu dingrembakake generasi mudha
Pathol, kesenian khas Rembang saya langka
Perlune nyinaoni basa Jawa
B. Pacelathon sing wis kokgawe kasebut paragakake ing ngarep kelas kanthi paugeran biji
ing ngisor iki! (sing biji kanca liyane sing ora maju)
No
Uraian
Kriteria Ketepatan
Benar
Setengah
Salah
20
10
20
10
20
10
20
10
20
10
100
50
25
Intonasi
1
Patrap/penampilan
2
Ekspresi
3
Bloking (keseimbangan panggung)
4
Kelancaran
5
Total Nilai
C. Wenehana tanggapanmu marang pacelathon kang diparagakake karo kancamu!
V. TUGAS
A. Gawea pacelathon antaraning guru lan siswa kanthi topik cara ngrembakake bakat seni!
B. Gawea tuladha pacelathon tumraping diri pribadi (wong kang ngunandika) kanthi
topik ngresula marang entuk-entukaning biji kang ala!
KARTI BASA
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas / Semester
: XI / I
Metode
Waktu
: 2 x 45 Menit
================================================================
I. MATERI PEMBELAJARAN
PEPRINCENING TATA UKARA

Ukara miturut Tata Bahasa Baku Bahasa Indonesia nduweni teges peranganing basa
kang dumadi saka tembung-tembung kang nduweni teges kang jangkep. Teges kang jangkep
kuwi nduweni perangan paling sithik loro cacahe, yakuwi jejer lan wasesa. Yen tinulis ukara
kuwi kudu tinulis mawa aksara capital ing purwaning ukara lan dipungkasi karo tandha wacan
titik, panyeru, utawa pitakon. Dene yen sacara lisan, ukara kuwi dipungkasi mawa lagu utawa
intonasi pawarta, panyeru utawa pitakon.
Ukara yen dideleng saka patraping jejer (subjek) marang wasesa (predikat/tindakan) lan wasesa
marang lesan utawa katrangan kaperang dadi:
Ukara tanduk (kalimat aktif) tegese ukara kang jejere nindakake pakaryan kang sinebut
ana ing wasesa.
Ukara tanggap (kalimat pasif) tegese ukara kang jejere kataman pakaryan kaya kang
sinebut ing wasesa.
Ditonton saka wujuding ukara kabedakake dadi telung ukara:
Ukara ganep utawa ukara lamba (kalimat lengkap)
Ukara lamba paling sithik nduweni jejer lan wasesa. Luwih jangkep menawa nduweni lesan lan
katrangan.
Tuladha:
Rikala wulan November 2010, Merapi njeblug
Katrangan
jejer
wasesa
Pak Minto nerangake piwulangan matematika ing kelas XI IPS3

J
Ukara ora ganep (kalimat tidak lengkap)
Ing ngisor iki jinising ukara ora ganep:

1. Ukara cewet jejere
Tuladha:
() Damunen teplik kae!
() Mangana!
() Nulis apa?
1. Ukara cewet wasesane
Tuladha:
Sriyati! (kudune Sriyati mrenea!)
1. Ukara cewet jejer lan wasesane
Tuladha:
HUT SMA 3 (Kudune Murid-murid mahargya HUT SMA 3)
ukara rangkep (kalimat majemuk)
Ukara yen dideleng saka isining pikiran, gagasan utawa teges sing diwedharake kaperang dadi
wolu, yakuwi:
Ukara crita/pawarta (kalimat berita)
Ukara pitakon (kalimat Tanya)
Ukara pakon (kalimat perintah)
Ukara pangajak (kalimat ajakan)
Ukara panjaluk (kalimat permintaan)
Ukara pangarep-arep/pangajab (kalimat pengharapan)
Ukara prajanji (kalimat janji)
Ukara pepindhan/umpama (kalimat perumpamaan)
1. Jejer
Jejer ana ing Basa Indonesiadiarani subjek, yakuwi paraga utawa bab tertemtu kang
nindakake/ngayahi utawa kataman pakaryan. Jejer biasane dumaddi saka tembung aran (kata
benda/kata yang dibendakan).
Tuladha:
Dhek wingi aku dolan menyang Juwana
Kasugihane ora ana sing ngungkuli
Anggone arep tindak menyang Semarang wurung
2. Wasesa
Tegese sakabehing tembung kang nerangake jejer ngenani patrap, tumindak, utawa
kahanan/sipate. Wasesa kaperang dadi telu:
Wasesa ana ing sajroning ukara tanduk
Wasesa ana sajroning ukara tanduk dumadi saka tembung-tembung karimbag tanduk (kata kerja
aktif/tembung kriya tanduk). Tembung kriya kabedakake rong tembung.
Tembung kriya tanpa lesan (kata kerja tak berobjek);
Tembung kriya mawa lesan (kata kerja berobjek)
Tuladha:
Sriningsih lungguh ing meja (tembung kriya tanpa lesan)
Wayah ngene kowe lagi teka (tembung kriya tanpa lesan)
Esuk-esuk Karna wisnganggo klambi lurik (tembung kriya mawa lesan)
Aku tuku buku roman (tembung kriya mawa lesan)
Wasesa ana ing sajroning ukara tanggap
Wasesa ana sajroning ukara tanggap dumadi saka tembung kriya kang antuk wuwuhan ater-ater
kok- lan di-.
Tuladha:
Anake diturokake (simboke)
Anake kokturokake
Klambine dikumbah (rewange)
Klambine kokumbah
Adhik kokjiwit
Wasesa bisa kedadeyan saka tembung-tembung ing ngisor iki

1. 1.
Wasesa saka tembung aran
Tuladha:
Buntelan kae buku
Kang abang-abang kae puthu
Kang diimpi-impi kekasihe

1. Wasesa saka tembung kaanan
Tuladha:
Gambar iku apik
Rupane ala
1. Wasesa saka tembung sesulih
Tuladha:
Kang kokgoleki iku apa?
Iki laying kang ketlisut

1. Wasesa saka tembung wilangan
Tuladha:
Dhuwitku sithik banget
3. Lesan
Lesan utawa objek biyasane ana ing mburine wasesa. Tuladha:
Adhine ditukokake dolanan.
Segane dientekake anakke.
4. Jinising Katrangan
1. Katrangan titimangsa
Tuladha:
Adhimu lagi mangan aja diregoni (katrangan wektu)
Aku mentas mangan (katrangan titimangsa kang kepungkur)
Anita arep mangan (katrangan ttitimangsa kang during kelakon)

1. Katrangan panggonan
Tuladha:
Bapak tindak kantor
Ibu tindak menyang Solo
1. Katrangan sebab
Tuladha:
Gillang ora ndherek, amerga lagi lara
Inggih mergi gerahipun sanget, mila Bapak kedah enggal dipun jampi
1. Katrangan akibat
Tuladha:
Mlakune terus wae tanpa leren, nganthi theyol sikile.
Bocah iku dipilara nganti biru erem

1. Katrangan kosok balen
Aja pisan-pisan cilik atimu, najan ala bijimu

1. Katrangan kaanan
Anjana macane plegak-pleguk
Asune playune nggendring

1. Katrangan watesan
Lare menika tan sesakitan kemawon, kejawi ta yen pinilala ingkang saestu
1. Katrangan ukuran
Sawahe jembar banget
Omahe rada gede, ning rada ala.
II. PENDALAMAN MATERI
Tulisen aksara a, b, c, d, utawa e ana wangsulan kang bener!

1. Ukara kang jejere nindakake pakaryan diarani
1. Ukara lamba
2. Ukara tanggap
3. Ukara tanduk
4. Ukara cewet
5. Ukara pawarta
2. Ukara kang jejere kataman pakaryan diarani ukara .
1. Ukara lamba
2. Ukara tanggap
3. Ukara tanduk
4. Ukara cewet
5. Ukara pawarta
3. Ukara kang paling sithik nduweni jejer, wasesa, utawa katambahan katrangan liyane sing
komplit diarani .
1. Ukara lamba
2. Ukara tanggap
3. Ukara tanduk
4. Ukara cewet
5. Ukara pawarta
4. Ukara ing ngisor iki kalebu ukara miturut isining pikiran, gagasan kajaba .
1. Ukara crita/pawarta
2. Ukara pakon
3. Ukara rangkep
4. Ukara pangajak
5. Ukara pangajab
5. Yen wis gedhe aku kepingin dadi ketua KPK.

Ukara kuwi kalebu
2. Ukara pakon
3. Ukara rangkep
4. Ukara pangajak
5. Ukara pangajab
6. Bapak maos kalawarti Jaya Baya ing teras.
Ukara ing ndhuwur katilik jinising wasesa sing butuhake lesan, diarani ukara .
2. Ukara pakon
3. Ukara rangkep
4. Ukara pangajak
5. Ukara pangajab
7. Lungguha ndhuwur! Diarani ukara .
2. Ukara pakon
3. Ukara rangkep
4. Ukara pangajak
5. Ukara pangajab
8. Sriningsih lungguh ing meja. Ukara kasebut nduweni wasesa awujud tembung
1. Tembung aran
2. Tembung kriya
3. Tembung kaanan
4. Tembung sesulih
5. Tembung katrangan
9. Wayah ngene kowe lagi teka. Ukara iki kalebu ukara kajaba
1. Ukara lamba
2. Ukara tanggap
3. Ukara tanduk
4. Ukara ganep
5. Ukara pawarta
10.Esuk-esuk Karna wisnganggo klambi lurik.
1. Esuk-esuk Karna wis nganggo klambi lurik.
K
W
1.
Esuk-esuk Karna wis nganggo klambi lurik.
W
1.

W
1.
K
1. Esuk-esuk Karna wis nganggo klambi lurik.

K
III. TUGAS
1. Gawea jinising ukara ing ngisor iki (2 saben ukara)!
Ukara lamba
Ukara tanduk
Ukara tanggap
Ukara pakon
Ukara ora jangkep
2. Apa bedane wasesa ana ing ukara tanduk lan ing ukara tanggap!
3. Jinising katrangan kuwi akeh banget. Wenehana tuladha telu (sisan saukarane)!
4. Apa kang diarani ukara tanggap lan ukara tanduk iku?
5. Wasesa bisa kadadeyan saka tembung apa wae! Wenehana tuladhane!
SOAL ULANGAN UMUM SEMESTER I
TAHUN PELAJARAN 2009/2010
Mata Pelajaran
: Bahasa Jawa
Kelas/Program
: XI (IPA-IPS)
Hari/Tanggal :
Waktu
1. I.
Wangsulana kanthi menehi tandha ping (X) ing aksara a, b, c, d utawa e
pratelan kang bener ing lembar jawaban kang cumawis!
Wacanen khotbah ing ngisor kanthi premati!

Assalamualaikum wr. wb.
Allahu Akbar, Allahu Akbar, Allahu Akbar. Para sedherek mangga samya nambahi
taqwa dhumateng Allah, inggih punika nindakaken sedaya parentahipun Allah tuwin nebihi
sedaya larangan Allah.
Para sedherek muslimin lan muslimat, ing dinten riyaya Idul Fitri punika kalebet
dinten ingkang mulya tumrapipun umat Islam, ingkang sami suka sokur amargi sampun
ngrampungaken anggenipun nindakaken siyam Romadhon setunggal wulan. Bilih sinten
kemawon ingkang nindhakaken siyam ing wulan Romadhon, dipuntebihaken saking siksa
neraka, dipunparingi ganjaran ingkang matikel-tikel.
Para sedherek muslim ingkang minulya, begja sanget tumrap para sedherek ingkang
sami enggal-enggal nindakaken kewajiban, ingkang sampun katetepaken dhumateng kita sedaya
umat Islam, inggih punika ngedalaken zakat fitrah, minangka kangge nyuceni dhumateng
abdhan kita tuwin ndadosaken sebab leburipun sedaya dosa wekdal ngibadah siyam kita. Kados
dhawuhipun nabi Muhammad SAW. Siyam wulan Romadhon punika dipunibarataken
antaranipun langit kaliyan bumi, boten katrima sampurna dening Allah kajawi manawi sampun
ngedalaken zakat
fitrah.
1 . Andharan khotbah kuwi diwenehake nalika acara

a. sholat idul Adha
b. Sholat Jumat
c. Sholat Taraweh
d. Sholat Idul Fitri
e. Pengajian
2 . Manut khotbah kuwi, apa kang kudu ditindakake supaya ibadah siyam katrima sampurna
dening Allah ?
a. bayar zakat fitrah
b. sholat tarawih
c. sholat Idul Adha
d. Sholat Idul Fitri
e. bayar sodaqoh
3. Pratelan ing ngisor kang jumbuh karo khotbah ing dhuwur yaiku
a. nindakake pasa ing dina Idul Fitri halal.
b. sarampunge pasa Romadhon bayar zakat maal.
c. pasa Romadhon katrima sampurna sanajan durung bayar zakat fitrah.
d. Ing wulan Romadhon diadohke saka siksa neraka lan diparingi ganjaran matikel-tikel.
e. Diajab supaya ora cepet-cepet bayar zakat fitrah.

4. Crita pengalaman ana wong kang kepengin ngliling bayi, nanging kliru nyebut jenenge bayi
kuwi, jebul sing disebut kuwi jenenge bapake. Crita kuwi dadi sumber gagasan crita
pengalaman :
a. lucu
b. ngisin-ngisini
c. mesakake
d. nrenyuhake
e. nyedhihake.
5. Wedhuse Kandhi kena penyakit, sikile pincang, saking sayange karo wedhuse, lha kok mara
ning omahe Pak Ketua RT njaluk layang keluarga miskin arep kanggo pengantar nambakake
wedhuse. Dhasar sing njaluk layang wong gebleg, Ketua RT melu nggeblegi pisan, kowe dak
gaweake layang
ndi wedhusmu iku, mbok menawa kaserang penyakit folio, kudu cepet diobati. Becike gawa ing
posyandu sesuk ben disuntik lan diparingi vitamin.Amarga wedhusku iki kurang gizi. Sesuk
wedhuse digawa ning posyandu dipondhong dicedhakake pegawe puskesmas.
Menda kula sakit polio Bu, kurang gizi, nyuwun dipun timbang kaliyan diparingi vitamin.
Nuwun sewu Pak ngriki mung mligi mriksa balita, keterangane Bu Bidan karo ngguyu.
Lho menda mboten saged dipun obati ting ngriki?
mboten saged, mboten dhateng ngriki pengobatane !
Lho dhateng pundi Bu pengobatane?
Dhateng bakul sate ! jawabe Bu Bidan karo ngempet ngguyu.
Wong-wong sing ana kono padha ngguyu kabeh. Apa tumon? ( S. Dwidjopurnomo.PS-06, 11
Pebruari 2006, kapethik saperlune).
Apa kang nyebabake crita pengalaman kuwi lucu?
1. Saking bodhone Si Kandhi
2. Saking bodhone Pak Ketua RT
3. Saking ketula-tulane wedhuse

4. Saking lucune Si Kandhi
e. Saking lucune Bu Bidan le menehi saran
6. Crita pengalaman ana wong kang kepengin ngliling bayi, nanging kliru nyebut jenenge bayi
kuwi, jebul sing disebut kuwi jenenge bapake. Crita kuwi dadi sumber gagasan crita
pengalaman :
a. lucu
b. ngisin-ngisini
c. mesakake
d. nrenyuhake
e. nyedhihake.
7.
Manungsa lan tetuwuhan mbutuhake banyu kanggo urip. Banyu digunakake dening
manungsa kanggo kaperluan ngombe, adus, lan masak. Dene tetuwuhan mbutuhake
banyu, kajaba kanggo urip uga kanggo nak-kumanakake tetuwuhan. Manawa manungsa
lan tetuwuhan kakurangan banyu, uripe ora bakal sampurna
Menawa nilik saka ukara pokok, paragrap ing dhuwur kalebu jinis paragrap
1. induktif
2. deduktif
3. repetitif
4. deskriptif
5. persuasif
8.
Ukara penjelas ing paragrap dhuwur iku arupa

1. bukti
2. uraian
3. tuladha
4. tuladha lan uraian
5. bukti lan tuladha
6. Paragrap ing dhuwur nganggo pola pengembangan kang arupa
1. analogi
2. generalisasi
3. sebab akibat
4. akibat sebab
5. perbandingan
6. Srengenge wis jumedhul ing sisih wetan. Katon mencorong, among tani padha
mangkat menyang sawah manggul garu lan nuntun sapine. Sing wadon padha
menyang pasar nggendhong asil pawetune, Bocah-bocah padha budhal sekolah.
Manuk-manuk padha ngoceh ing wit-witan. Pitik, bebek, menthog wis padha
metu saka kandhange golek pangan dhewe-dhewe. Ora katon mega sathithikthithika. Esuk iki pancen padhang njingglang.
Ukara pokok paragrap ing dhuwur mapan ing .
1. tengahing paragrap
2. awal paragraf
3. pungkasane paragraf
4. campuran
5. ora ana ukara pokoke
1.
Ukara penjelas ing paragrap dhuwur arupa ..
2. bukti
3. uraian
4. tuladha
5. tuladha lan uraian
6. bukti lan tuladha

7.
Paragrap ing duwur nganggo pola pengembangan kang arupa

1. analogi
2. generalisasi
3. sebab akibat
4. akibat sebab
5. perbandingan
13. Ing ngisor iki sing wacane bathok, yaiku : .

1. btek\
2. b[tok\
3. bqk\
4. b[qk\
5. b[qok\
14. Tembung banjir yen ditulis nganggo aksara jawa, yaiku ..
1. bnJi/
2. bnJu/
3. bkJu/
4. znJi/
5. bvJi/
15. Panulisane aksara jawa sing bener kanggone tembung Sinau, tukua, dadia yaiku .
1. sinau,tukuw,ffiw
2. sinau,tukuw,pdiw
3. sinau,tukua,ffiw
4. sinau,tukua,ffia
5. sinau,tukuw,ffiy
6.
2007 yen ditulis nganggo aksara jawa dadine
a. 2006
b. 2016
c. 2007
d. 2005
e. 2001
17. Asia Tenggara yen ditulis nganggo aksara Jawa dadine
1. asiywe=mr
2. asiyte=mr
3. asiawe=mr
4. Asiyte=gr
5. Asiywe=gr
18. Basa kramane muleh yen ditulis nganggo aksara jawa, yaiku
a.
mulih
1. bli
2. [konFu/
3. w=sul\
4. tinFk\
1.
? 4573 .
Yen diulis nganggo aksara latin dadine..

a. 3407
b. 4752
c. 4573
d. 5472
e. 4527
20. Pasangan aksara jawa kang ditulis ing jejere aksara jawa yaiku ..
a. p t l
1. n a v
2. a s p
3. a l k
4. l s f
Wacan rumpang iki jangkepana!

Aku nate diajak Bapak (21) Wonosobo. Ing tengah dalan ana (21) Jual bibit lele
Dumbo. Dasar hobi, aku (21) tuku bibit lele 20 -(22) lan pakane. Tekan ngomah (22)
dakcemplungake ing kolam kang (22). Esuk-esuk aku tangi gasik (23) makani lele.
Iseng-iseng daketung kayane kok (23). Ah,mbok menawa isih (23) ing ngisor watu,
ngono batinku. (24) saeba kagetku bareng kolame (24) lelene dakwadahi ember jebul
(24) kari 11 iji.
21.
a. dolan, tulisan, lagi
b. menyang, papan nama, pengin

c. menyang, tulisan, banjur
d. lunga, papan nama, langsung
e. lunga, tulisan, banjur
22. a. akehe, langsung, lawas
b. iji, banjur, lawas
c. iwak, sisan, lawas
d. lele, banjur, lawas
e. wiji, sisan, lawas

23.
a. lali, mencolot, nglangi
b. arep, nglangi, ndekem

c. arep, mencolot, ndekem
d. arep, kurang, ndelik
e. langsung, mencolot, ndelik
24.
a. nanging, dakkuras, mung
b. menawa, dakjupuk, mung

c. banjur, dakkuras, kok
d. banjur, dakjupuk, kok
e. nanging, dakkuras, kok
1.
Apa kang diarani layang iber-iber kuwi .
2. layang ringkes utawa cekak aos kang isine saperlune bae

3. layang kang dicaosake, dikirimake utawa di iberake
4. layang kang isine ngaturi supaya rawuh
1. layang kang isine babagan kesripahan
2. Layang kang surasane prajanji babagan dol tinuku barang, nyewakake barang lsp.
3.
(1) Kanggo mitraku,
Lembut Cahaya Bulan

Ing Ngayogyakarta
(2) Salam kangen,
(3)
Bulan mitraku, lumantar layang iki aku nggambarake menawa kahananku apik-apik
wae, tansah bagas waras ora ana alangan sawiji. Muga-muga kahananmu uga mangkana,
satemah bisa nindakake jejibahan dadi murid yaiku sinau.
(4) Dakcritani, menawa SMA ku dhek dina Senen tanggal 27 Juli 2009 nganakake sarasehan
Basa Jawa. Ing Sarasehan kuwi ngrawuhake pakar Basa Jawa saka UGM sing asmane Bapak
Prof. Dr. Soepomo Poedjosoedarno. Sing melu sarasehan dumadi saka kaluwarga besar SMA ku
wiwit saka murid., guru, sarta Bapak Kepala Sekolah uga kepareng rawuh. Ing adicara iku Bapak
Soepomo ngndharake babagan budi pekerti dikanteheni tuladha sing gampang di ngerteni.
Bulan, saka sarasehan kuwi aku dadi luwih ngerti bab unggah-ungguh, tata krama lan
panggonane basa Jawa ing pasrawungan. O, iya. Kapan kowe dolan neng Rembang? Jare arep
dolan ? Mengko diajak menyang taman Kartini deleng Segara. Neng Yogya rak arang deleng
segara to? He he he.
(5) Semene dhisik mitraku, liya wektu disambung maneh. Menawa ana luputku aku njaluk
pangapura.
(6) Rembang, 20 Juli 2009
(7) saka mitraku lawas
(8) Puspita Nareswari
Wasana Basa ana ing layang dhuwur isine ..
1. Rembang, 20 Juli 2009
2. Saka mitraku lawas
3. Puspita Nareswari
4. Semene dhisik mitraku, liya wektu disambung maneh
5. Salam kangen
1.
Paprenah ana ing layang iber-iber yaiku

1. Puspita Nareswari
2. Saka mitra lawasku
3. Semene dhisik mitraku, liya wektu disambung maneh
4. Salam kangen
5. Rembang, 20 Juli 2009
1.
Sedaya Lumampah kantghi rancag. Yen ditulis jawa dadine ..
a. rncg\
b. rnCg\
c. rv\cg\
d. rn\cg\
e. rvcg\
29. Aja tansah sesambat wae. Tembung sesambet yen ditulis nganggo aksara jawa dadine
.
a. sesm\bt\
b. sesmbt\
c. [ssmBt\
d. ssmBt\
e. ssm\bt\
30.
Tulisan Jawa ing ngisor iki wacane sesorah
a. [s[sorh
b. se[sorh
c. [so[sorh
d. sesrh
e. ssrh
31. Tlaga ranjeng iku ana Kabupaten Brebes. Ranjeng yen ditulis nganggo aksara jawa dadine
a. rnJe=
b. rvJe=
c. rvJe=
d. rn\je=
e. rv\je=
32. Panjangipun telaga kirang langkung 1400 meter. 1400 meter yen ditulis nganggo aksara jawa
dadine ..
a. 1500 mete/
b. 1200 [mte/
c. 2100 [mte/
d. 1500 [mte/
e. 5100 [mte/
Geguritan ing ngisor iki wacanen kanthi patitis !
Sobat Sayekti
Fx. Sumarma, S. Pd.
Weninging embun ing wayah esuk
Yaiku kang ora nate aku ngerteni
Kaya dewa lan dewi
Wis cinipta kanggo aku
Ing wektu aku ngalami susah
Dumadi lelagon kang merdhu kanggoku
Ing wektu aku ngrasa seneng
Dumadi swasana kang katon gumuyu
Pancene dumadi becik lan edi
Kang tansah ngancani aku
Yen saiki aku wis mangerteni
Sejatine .
Sliramu kang tansah dadi atiku
Yoyakarta, Desember 2006

PS- 15/2006
33.
Geguritan ing dhuwur diripta dening .
a. Fx. Sumarma, S. Pd.

b. Yogyakarta
c. Desember 2005
d. PS- 15/2005
e. Sobat Sayekti
34.
Wektu ngripta geguritan ing dhuwur rikala

1. Fx. Sumarma, S. Pd.
2. Yogyakarta
3. Desember 2005
4. PS-15/2006
5. Sobat Sayekti
6.
Pancene dumadi becik lan edi
Tegese Edi ana ukara ing dhuwur yaiku

Kajaba
1. endah
2. apik
3. peni
4. nyenengake
5. adhi
6.
Lelagon dumadi saka tembung .
7. lela
8. lagu
9. lelagu
10. lagon
11. legon
37.
Irah-irahan geguritan ing dhuwur yaiku :
a. sobat sayekti
b. PS-15/2006
c. Yogyakarta
d. Fx. Sumarma, S. Pd.
e. Desember 2005
38. Unsur-unsur intrinsik geguritan kajaba .
a. amanat
b. pesan
c. basane endah
d. ide
e. tema
39. ndhek bengi simbah nginep neng omahe pak dhe, ukara kasebut yen di gawe dadi basa
krama yaiku ..
a. kala ndalu simbah nyipeng dalemipun pak dhe
b. ndhek dalu simbah nyipeng daleme pak dhe
c. ndhek dalu simbah nginep wonten daleme pak dhe
d. kala dalu eyang nginep teng griyane pak dhe
e. kala dalu eyang nyipeng teng griyane pak dhe
40. Rambute simbah wis putih kabeh amarga umure wis tuwa banget. Yen diowahi dadi basa
krama yaiku .
1. Rambutipun simbah sampun pethak sedaya amargi umuripun sampun tuwa sanget.
2. Rambutipun eyang sampun putih sedanten amargi umure sampun sepuh sanget.
3. Rikmanipun simbah sampun pethak sedaya amargi yuswanipun sampun sepuh sanget.
4. Rikmanipun simbah sampun putih sedaya amargi umuripun sampun sepuh sanget.
5. Rikmanipun eyang sampun putih sedanten amargi yuswanipun sampun sepuh sanget.
6.
Ukara ing ngisor iki miturut unggah-ungguh basa kang bener, yaiku ..
1. Bapak nembe sare, adhik ugii ndherek tilem
2. Bapak nembe sare, nalika ibu lagi teka
3. Ibu saweg tindak teng pasar, nalika adhik tindak sekolah
4. Ibu nembe tindak wonten peken, wekdal adhik kesah kantor
5. Ibu teka saking peken
42.
Sotya murca ing embanon, candraning alam kasebut tegese mangsa .
a.
kapisan
b.
kapindho
c.
katelu
d.
kapapat
e.
kalima
43.
Candraning alam pancuran mas sumawur ing jagad teges, yaiku

1. Wiwit akeh udan
2. Usum woh-wohan mirasa
3. Akeh lelara
4. Lemah-lemah padha mlethek
5. Wit-witan padha mbrindhili

1.
Ana puisi jawa sing nduweni ciri-ciri pantun diarani .
a. parikan
b. singir
1. geguritan
d. tembang
e. pada
1.
Ing ngisor iki sing dudu kalebu tembang tengahan yaiku ..

1. megatruh
2. gambuh
3. sinom
4. balabak
5. wirangrong
6.
Tembang macapat sing nduweni watak merak ati, sedhih, karana asmara yaiku
.
1. Maskumambang
2. Mijil
3. Asmaradana
4. Durma
5. Dhandhanggula
7.
Ing ngisor iki dudu kalebu paugeran yen nggawe tembang yaiku
1. guru tembang
2. guru gatra
3. guru wilangan
4. dhong dhing
5. guru lagu
6.
Cacahing wanda saben sagatra diarani ..
7. guru gatra
8. guru wilangan
9. guru lagu
10. dhong dhing
11. guru pada
1.
Mrih tan kemba kembanganing pambudi

Yen tan mikani rasa
Samangsana pakumpulan
Gonyak ganyuk ngelingsemi
Tembang macapat ing dhuwur kuwi tuladha tembang ..
1. pangkur
2. sinom
3. asmaradana
4. maskumambang
5. mijil
1.
Golekana guru lagu lan guru wilangane tembang macapat ing dhuwur .
1. 8i, 11a, 8u, 7a, 12a, 8a, 8i
2. 8a, 11i, 8a, 7a, 12a, 8a, 8i

3. 7a, 12i, 7a, 7a, 12a, 8a, 8i
4. 7a, 11i, 8a, 8a, 11a, 8a, 8i
5. 8a, 11i, 9a, 8a, 11a, 8a, 7i
SOAL URAIAN
1. Tulisen nganggo aksara ukara ing ngisor iki !
1. kacang mangsa, ninggala lanjaran
2. blusuk ketekuk, pinter keblinger
3. emban cindhe, emban ciladan
2. a. Apa bedane paragrap deduktif lan paragrap induktif ?
b. Gawenen tuladha paragrap deduktif lan induktif !
3. Tulisen Latine tulisan aksara jawa ing ngisor iki ?k/
[to[no:b[bonPutihk[rob[bonHix=pinTe/si=aenFi,ar.
?Alibb:aemBuh,y,lh[wo=pdbiss[nze[nDog\,
?k/[to[no.mekSpinTe/si=aix=.tnD[nae[nDo[gGbisputih.bx=b[bonPutihae[nDo[gG[aorbisaix=.
==== Sugeng Makarya====
SOAL ULANGAN SEMESTER 1

TAHUN PELAJARAN 2010-2011
I. Wenehana tandha ping (X) ana aksara a, b, c, d, utawa e, kang paling bener!
1. Bapak-Bapak, Ibu-Ibu saha Sadherek-Sadherek ingkang dahat kinurmatan. Sadherengipun
mangga kita sesarengan ngaturaken pudya puji pudyastuti wonten ngarsaning Gusti Allah SWT,
dene kita taksih sami pinaringan rahmat hidayahipun, saha kasugengan, karaharjan sahingga
saged makempal wonten pawiwahan menika.
Perangan sambutan ing ndhuwur kasebut minangka

a. Adangiyah
d. Panutup
b. Bebuka
e. Titiwanti
c. Surasa
2. Perangan sambutan sing isine ngrembug babagan sing baku, yaiku
a. Adangiyah
d. Panutup
b. Bebuka
e. Titiwanti
c. Surasa
3. Kanggo mengeti lan mahargya dina Kamardikan RI, sekolah ngadakake lomba sesorah kanggo
siswa. Nadhira arep melu lomba sesorah kuwi. Gandheng dheweke kulina sesorah, Nadhira ora
nggawe teks komplit nanging mung nggawe cengkorongan sing wigati. Metode sing digunakake
Nadhira yaiku
a.Impromptu
d. Ekstemporan
b. Teknik
e. Apalan
c. Naskah
4. Apa tumon, maling kok keturon. Critane mangkene: Nalika satengahe beraksi, kedadak
sing kagungan dalem kondur saka kerja. Rumangsa kesumpeg lan bingung, sang pandung mau
munggah plafon kamar mandi. Tuwan rumah kaget, ing arah kamar mandi ana swara HP muni
nada panggil. Bareng ditlusur,e.jebul malinge keturon ana ing plafon. Hpku sing lagi wae
dijupuk bisa dakslametake.
Carita ing ndhuwur surasane.
a. Nyenengake
d. Nyedihake
b. Nrenyuhake
e. Lumrah
c. Lucu
5. Sapa sing nyritakake crita apa tumon kuwi?
a. Panulis
b. Aku
d. Simbah
e. Maling
c. Pandung
6. Ana ibu kang wus tuwa, mecaki dawane dalan, kanthi nyangking tas isi alat-alat elektronik.
Kang diedol menyang ngomah-ngomah warga. Dheweke ora leren nadyan udan, panas. Betheke
supaya bisa nyukupi uripe.
Crita mau surasane.
a. Nyenengake
d. Nyedihake
b. Nrenyuhake
e. Lumrah
c. Lucu
Wacan ing ngisor iki wacanen kanthi patitis! (Kanggo soal nomer 7-8)
Manungsa ora bisa urip ijen, mula dibutuhake pasrawungan karo wong liya, kanggo nyukupi
kabutuhan mau dibutuhake sarana komunikasi kang awujud basa. Ana basa isyarat, basa tinulis
lan basa lisan. Mula banjur sinebut basa iku minangka piranti kanggo sesrawungan.
7. Paragraf ing ndhuwur katilik saka panggonan ukara pokoke diarani paragraf.
a. Deduktif
d. Deskriptif
b. Induktif
e. Argumentatif
c. Repetitif
8. Dudutan paragraf ing ndhuwur yaiku
1. Manungsa ora bisa urip ijen
2. Dibutuhake pasrawungan karo wong liya
3. Basa minangka piranti kanggo sesrawungan
4. Ana basa isyarat, basa tinulis lan basa lisan.
5. Sarana komunikasi kuwi awujud basa
Wacanen paragraf ing ngisor iki! (soal nomer 9-11)
Kanthi ajune jaman lan teknologi kaya sing lagi dialami saiki, basa lan budaya Jawa wus ora
katengen maneh(1). Malah kepara wiwit cilik bocah wus padha dikulinakake omongan nganggo
basa Indonesia(2). Dadi wiwit cilik, bocah kasebut wus ora mangerti pasrawungan kang
njawani(3). Kamangka basa lan budaya Jawa iku bisa ngalusake bebuden(4).
9. Ukara pokok paragraf ing ndhuwur ana ukara nomer..
a. 1
d. 4
b. 2
e. 1 lan 2
c. 3
10. Katilik saka papan panggonane ukara pokok paragraf ing ndhuwur diarani.
a. Deduktif
d. Deskriptif
b. Induktif
e. Naratif
c. Repetitif
11. Ukara panjelas paragraf ing ndhuwur kedadeyan saka ukara.
a. 1
d. 4
b. 2
e. 5
c. 3
12. Paragraf sing ukara pokoke ana ngarep dalah ana pungkasaning paragraf diarani paragraf..
a. Deduktif
d. Deskriptif
b. Induktif
e. Argumentatif
c. Repetitif
$LmetRiyfiphlwnNsi[yonl\
?swi[sSfipe/juw=z[k:30:tau[nFni=tilsKvClnHnkB|wh
[a,mLigi[npra=[gottenTr pelj/ si=aisihsug_,suw/gi$LmetRiyfiwusn[nktetepP[kmi[n=ok phlwnN
s[yonl\. kjbkuwiai=Upcr
[mzetiTariphlwn\,pmrinThaugasu=binT=maput]Adip]dnmr=pejuw=aslSlsi=kekenFelL[ng[wmi
ri[sStenTrpen|DDdukKnWlnFksebut\,
?mi[n=okpzucpSuku/ks[fJnFer
[lJo[kos[nTos,seninHwn:12:
[no[pmBe/me/[lokK[ktinFkSlspe/luz}[sMkK[kpt=u[z$LmetRiyfik=mpnHi=bun/Fern\gLdgSl.
13. Sapa pahlawan nasional sing kasebut ana ing wacana kuwi?
1. Pangeran Diponegoro
2. Teuku Umar
3. Slamet Riyadi
4. Sultan Hasanudin
5. Teuku Cik Di Tiro
14. Pirang taun tilas kanca lan anggota tentara pelajar olehe merjuangake Slamet Riyadi sahingga
katetepake minangka pahlawan nasional?
a. 20
b. 30
c. 40
d. 50
e. 60
15. Pamarentah uga asung penghargaan marang almarhum Slamet Riyadi ing upacara hari
pahlawan. Penghargaan kuwi arupa
1. Bintang Maha Putra Ari Pradana
2. Bintang Maha Putra Upakarti
3. Bintang Maha Putra Adiijiwanda
4. Bintang Maha Putra Adipradana
5. Bintang Maha Putra Yudhapradana
16. Mapan ana ing ngendi patunge Slamet Riyadi?
1. Ngarepe benteng viktoria
2. Ambon
3. Maluku
4. Bukit Barisan
5. Bunderan Gladhag Sala
17. Kasad Joko Santoso tindak Sala tanggal

1. 10 Nopember
2. 11 Nopember
3. 12 Nopember
4. 13 Nopember
5. 14 Nopember
18. Saka ngendi asale Slamet riyadi?
a.Surabaya
d. Blitar
b. Salatiga
e.Jakarta
c. Sala
19. Tegese tembung mligine yaiku
a. Umume
d. Amerga
b. Khususe
e. Mungsuhe
c. Kanggone
Wacanen paragraph ing ngisor iki! (soal nomer 20-23)

Dhek dina Rebo Pertamina lan Exxon- Mobil Oil Indonesia (kang pusate ing Houston Amerika
Serikat). wis.20nandatangani perjanjian..21kerjasama operasional pengembangan
Blok Cepu. Luwih terange bebadan leloro mau nedya bebarengan nyedot, nyuling sarta ngolah
lenga bumi kang..22ing bumi Blok Cepu. Wilayahe ngliputi Kabupaten Blora (Jateng) lan
Kabupaten Bojonegoro (Jatim).
Tembung-tembung kang trep kanggo ngisi ukara kang gothang ing ndhuwur yaiku
20.
a. Ngasilake
b. Pratela
c. Nggelar
d. Kesepakatan
e. Klakon
21.
a. Kesepakatan
b. Bareng-bareng
d. Wilayah
e. Ngliputi
c. Pihak
22.
a. Kandhutan
b. Sumimpen
d. Dialab
e. Ngeruk
c. Ngasag
23. Ukara pokok paragraf ing ndhuwur yaiku.
1. Pertamina lan Exxon Mobil Oil wis nanda tangani perjanjian.
2. Anane kerjasama operasional pengembangan blok Cepu
3. Bebadan leloro mau nedya bebarengan nyedot, nyuling, sarta ngolah lenga bumi.
4. Wilayahe ngliputi Kabupaten Blora lan Kabupaten Bojonegoro.
5. Exxon Mobil Oil pusate ing Houstan Amerika Serikat.
24. Sing marakake kodhenge para ahli sejarah, kok makame Rara Mendhut iku ana telu.
Tembung kodhenge tegese
a. Gumune
d. Susahe
b. Ngelune
e. Mikire
c. Bingunge
25. Sing kalebu adangiah ing ngisor iki yaiku
1. Rembang, 25 November 2010-11-07
2. Katur Bapak/ Ibu Sumaharja ing Rembang
3. Bebarengan layang iki kang putra ngaturi kabar menawa kahanan kang putra sehatlsp.
4. Salam takdzim
5. Bapak lan Ibu, ing mriki kula namung matur nyuwun transfer arta kangge mbayar widya
wisata wonten Bali mbenjing wulan Desember.
26. Ing ngisor iki sing kalebu titi mangsa yaiku

4. Salam takdzim
wisata wonten Bali mbenjing wulan Desember
27. Perangan layang sing kalebu surasa basa yaiku
4. Salam takdzim
wisata wonten Bali mbenjing wulan Desember
28. Swarane Setyawan kung yen ditulis jawa dadine
a. ?sWr[nset-wn=|.
b. ?sWrnesetiywnK=u.
c.?suwr[nsetiywnKu=z \.
d.?suwr[neset-an|=.
e.?sWr[nsetYwn|z \.
29. Tembung tetuwuhan menawa katulis aksara Jawa kang bener yaiku
a. tutuwuhan\
b.tetuwuan\
c. tutuwuan\
d. tetuwuhan\
e.tetuwuan
30. ?titikPusPnFu[wx[spH[w[tNom\.
Aksara ing dhuwur yen ditulis nganggo aksara latin dadi
1. a.Titik puspa duwe resep hawet enom
2. b.
Titika puspa anduweni resep awet nom
3. Titik puspa nduwe resep awet nom

4. Titik Puspa nduwe resep kanggo nom
5. Titik Puspa duwe resep kanggo nom
31. Dina idul fitri ing wulan Oktober menawa katulis jawa dadi
a. ?finaidulP+t]iai=wuln [ao[koTbe/.
b.?finaidulP+t]iai=wuln \O[koTbe/.
c?dinIdulP+t]iai=wuln \O[koTbe/.
d?finiiiIfulP+t]iai=wuln \O[koTbe/.
e?finaifulP+t]iai=wuln [ao[koTbe/.
32.Gusti Natakusuma tindak Sala, menawa ditulis jawa dadi.
a.?&usTi!tkusumtinFkSl.
b.?gusTintkusumtinFkSl. c.?%usTi*tkusumtinFkSl.
d.?#usti!tkusumtinFkSl.
e.?&usTi!tkusum^nFkSl.
Wacanen geguritan ing ngisor iki! (soal 33 -36)
Kaanan jaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ati-ati
33. Geguritan ing ndhuwur ngrembug bab
1. Donya saiki
2. Srawunge pemudha-pemudhi
3. Akeh bencana
4. Bocah kang nakal
5. Owah gingsire jaman
34. Tembung sing nuduhke kosok balen geguritan ing dhuwur yaiku
1. Pemudha-pemudhi
2. Ngati-ati
3. Jaman nguni
4. Jaman saiki
5. Saya ndadi
35. Tema geguritan ing dhuwur yaiku
a. Moral d. Katresnan
b. Sosial
e. Religius
c. Misteri
36. Tegese tembung jaman nguni ing geguritan kuwi yaiku jaman
a. Modern
b. Tradisional
d. Biyen
e. Milenium
c. Saiki
Wacanen geguritan ing ngisor iki! (soal nomer 37-38)
Tanpa upama bungahe driya
Angles rasa ndika tanggap sasmita
Mangayubagya nugraha dalem
Awujud tresna
37.Pethilan geguritan ing dhuwur duweni tema
a. Moral
d. Katresnan
b. Sosial
e. Religius
c. Misterius
38. Tembung bungah ing geguritan kasebut nduweni teges kang padha karo tembung
a. Sedih
d. Seneng
b. Susah
e. Kuciwa
c. Tresna
39. Kula sampun mulih kala wau enjing, dene ibu dereng mulih
Tembung mulih kudhu dowahi dadi
1. a.Kondur, kondur
2. Wangsul, wangsul
3. Wangsul, kondur
4. Wangsul, wangsul
5. Kondur, wangsul
40. Minggu, Bapak mlaku-mlaku, kula inggih ndherek mlaku-mlaku supados sehat.
Tembung mlaku-mlaku dowahi dadi
1. a.Mlampah-mlampah, mlampah-mlampah
2. Mlampah-mlampah, tindak-tindak
3. Tindak-tindak, mlampah-mlampah
4. Mlampah-mlampah, mlajeng-mlajeng
5. Tindak-tindak, tindak-tindak
41. Kula mundhut apel sekilo, jebul ibu sampun tumbas ugi.
Tembung kang kacithak kandel diganti
1. Tuku, tuku
2. Tumbas, mundhut
3. Mundhut, mundhut
4. Tuku, tumbas
5. Mundhut, tuku
42. Candraning kahananing alam ing mangsa kapisan .
1. Suta manut ing bapa
2. Sotya murca saking embanan
3. Wisa kentir ing maruta
4. Bantala rengka
5. Rasa mulya kasucian
43. Candraning mangsa karo yaiku Bantala rengka. Tegese mangsa apa?
1. a.Wit-witan akeh sing brindil
2. Lemah pada mlethek
3. Tuk-tuk pada mampet
4. Wiwit ana udan deres
5. Akeh woh-wohan kang enak/ mirasa

44. Sing kalebu tembang tengahan yaiku
a. Pangkur
d. Sinom
b. Pocung
e. Kinanthi
c. Gambuh
45. Ing ngisor iki sing dadi paugerane tembang, kajaba
a. Guru gatra
d. Guru Lagu
b. Guru wilangan
e. Dhong dhing
c. Guru tembang
46. Guru wilangan tembang asmaradhana sing ora padha wandane ana ing gatra
a. 3
d. 6
b. 4
e. 7
c. 5
47. Tembang sinom parijatha duweni gatra?
a. 6
d. 9
b. 7
e. 10
c. 8
48. Guru wilangan tembang sinom parijatha sing beda gunggunge ana gatra
a. 5 lan 7
d. 6 lan 9
b. 5 lan 9
e. 7 lan 8
c. 7 lan 9
49. Waspadakno tembang ing ngisor iki!
?
Murid iku kudhu manut marang guru

Rukun marang kanca
Aja drengki aja srei
Aja climut aja jail aja nakal
Tembang ing dhuwur nduweni tema
1. a.Moral
2. b.Budi pekerti
3. Pendidikan
4. Lingkungan
5. e Agama
50. Tembang ing dhuwur nduweni irah-irahan
a. Pocung
b. Maskumambang
d. Mijil
e. Sinom
c. Asmaradhana
III. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi patitis!
1. Gawea layang iber-iber katujokake marang bapak/ibu kanthi basa kang trep!
2. Gawea sawijining paragraf induktif kanthi tema Bebayaning Narkoba !
3. Paragraf ing ngisor iki salinen nganggo aksara jawa!
wnitai=p/X[mnHisihwintesGu=gu=[z
?tunTutT[nkaumWnitI[nDo[nsiyhsupybiszuL=guhaiku/sip/2[mn\ :30:pe/[snHisihduru
=k2kSnNn\ ,aemBuhkuwiai= d,p,r,r,I,apai=d,p,r,d.wnitai=p/2[mnGu=gu= [zaisih
wintesLnFikuwsaikaumP]iy.bbKuwime/gaisihfuru=an[n kese tra[nGnDe/avJl/riwni
t[aoranF/[bnikesemPtTnLnH[kSs\ k2buw nitsi= avJegu/ai=kvCh[politikP]kTis\,
About these ads
Share this:
Twitter1
Facebook
Related
modul basa jawa kelas xi semester 1
modul basa jawa kelas x semester 1
Posted in: Uncategorized
modul basa jawa kelas xii semester 1
Be the first to start a conversation
Leave a Reply

RPP Bhs Jawa

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

RPP Bhs Jawa

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Contoh Soal : Ulangan Semester Kelas XI Bahasa Jawa + Kunci Jawaba

Terimakasih Atas Kunjungannya :-)

SOAL BAHASA JAWA KELAS XI

d. Wawancara sambil lalu

d. Wawancara sambil lalu

panemuinterviewee babagan sawijing masalah utawa prastawa, diarani

d. Wawancara sambil lalu

d. Wawancara sambil lalu

d. Wawancara sambil lalu

Setitekna geguritan iki!

Ludira kadya kandheg, kapireng kekidunganmu endah rinasa

Panjeriting lintang wengi

lintang kang njerit

d. langit kang kebak mendhung

swasana kang peteng

e. ora katon srengenge

lintang kang abyor

11. Wos surasane paragraf kapisan yaiku .

12. Wos surasane paragraf kapindho yaiku .

13. Kang dadi tema geguritan ing dhuwur yaiku

d. pitutur kang becik

sapa kang medhar sabda

apa kang kawedhar

kepiye tujuwane medhar sabda

24. Ing ngisor iki diarani tembang macapat

25. Ing ngisor iki diarani tembang macapat

27. Perangane layang kang nerangake kang ngirim layang diarani

29. Basa kang kanggo bocah-karo bocah utawa sapadha-padha yaiku .

II. Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi premati !

Gawea tuladhane paragraf deduktif lan induktif? Nyiji wae!

10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, 7a

8i, 8a, 8e, 8a, 7a, 8a, 8u

Jlentrehna makna tembang macapat Pocung ing ngisor iki!

Tulisen nganggo aksara Jawa!

KUNCI SOAL BAHASA JAWA KELAS XI

MIRENGAKEN TANGGAP WACANA/KHOTBAH

: Latihan, tanya jawab, ceramah

Uga maca Materi Bab MIRENGAKEN TANGGAP WACANA

Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane.

Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.

Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH

Garapen pitakon-pitakon ing ngisor iki!

Ing dinten menika surya

agung junjungan kula

Mengeti dina pahargyan kamardikan kaping 66 RepublikIndonesia

Pengetan Isro Miroj

Pengetan dina Pendidikan

Pengetan Hari Ibu

Pengetan Maulud Nabi

: Latihan, tanya jawab, ceramah

Uga maca Materi Bab NYEMAK WAWANCARA

Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane.

Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan.

Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH

1. Menyebutkan pokok-pokok isi wawancara

2. Merangkum pokok-pokok isi wawancara dengan kalimat sendiri

2. Nggawe dudutan bab-bab kang wigati lan merak ati.

Dudutan isi wawancara :

NASIBE SENI TRADHISIONAL KANG MRIHATINAKE