Anda di halaman 1dari 51

RAGAM MOTIF

UKIRAN MINANGKABAU

http://zulfikri.wordpress.com/
http://zulfikri.orgfree.com/ukiran_00.html
RAGAM MOTIF
UKIRAN MINANGKABAU
http://zulfikri.wordpress.com/
http://zulfikri.orgfree.com/ukiran_00.html

PERAN KATA-KATA  DALAM UKIRAN 


  
Falsafah atau pandangan hidup masyarakat adat Minagkabau adalah "adat basandi
syarak syarak basandi kitabullah" (ABS-SBK) "syarak mangato, adat mamakai, alam
takambang jadi guru" 
 
Dalam hal ini akal dan budi, keluasan perasaan budi sangat berperan, "manusia tahan
kieh, binatang tahan lacuik, kilek baliung alah ka kaki, kilek kaco alah kamuko,
tagisia lah labiah bak kanai, tasinggung labiah bak jadi". Pepatah tersebut menuntut
kearifan dan kebijaksanaan manusia dalam berkata bertindak dan bekerja. Sehingga
disebut pula dalam adat "nan bagarih babalabeh" sebagai hasil kearif bijaksanaan
sebagai berikut :   

Basilek diujung lidah


Malangkah dipangka
karih
Bamain diujuang
padang
Tahu dikieh kato putuih
Tahu digelek kato abih
Tahu diereang jo
gendeang
Sarato kurenah jo
baenah
Tahu dirunciang ka
mancucuak
Tahu dirantiang
kamalantiang
Tahu didahan kamahimpok
Tahu digantiang nan kaputuih
Tahu dicondong kamahimpik
Tahu dibiang nan katabuak
Tahu diunah kamahambek
Tahu dibayang kato sampai
  

http://zulfikri.wordpress.com/ 2
Dalam melahirkan motif-motif dasar ukiran juga terdapat ungkapan adat atau pepatah
petitihnya sebagai pangkal tolak renungan seni ukir Minangkabau.

Ukia banamo bungo janggi Alua jo patuik mangamudi


Sakaki samundam panuah Panakiak pisau sirauik
Dibaliak gunuang maha biru Ambiak galah batang lintabuang
Ditangahnyo tatandu bararak Salodang ambiak kaniru
Kiri kanan baaka cino Nan satitiak jadikan lauik
Kaliliang bungo sari manjari Nan sakapa jadikan gunuang
Warano kambang gumirab Alam takambang jadi guru
Turang manurang biludu gandum Nan Basaluak nan balaka
Siba batanti kiri kanan Nan Bakaik nan bagagang
Buatan jambak jambu erang Supayo tali nan jan putuih
Batatah intan co padi Kaik kaik nak jan sangkah
Ruponyo bagirinyam Kaluak paku kacang balimbiang
Kilau gumilau camburano Tampuruang lenggang lenggokkan
Ukia banamo dandam tak sudah Bawo manurun ka Saruaso
Salusin buliah diragam Anak dipangku kamanakan dibimbiang
Salaso dapek dilariak Urang kampuang dipatenggangkan
Maukia dipapan laweh Tenggang nagari jan binaso
Elok arak dihari paneh Tenggang sarato jo adatnyo
Rancak lenggang di jalan data Pilin aka nak mamanjek
Tiok kelok nampak baliku Pilin jariang nak barisi
Makanan ukia kasamonyo Ramo-ramo sikumbang jati
Cancang tadaeh jadi ukia Katik Endah pulang bakudo
Alam takambang jadi guru Patah tumbuah hilang baganti
Raso pareso tagak ditangah Pusako turun ka nan mudo
    
  
LETAK UKIRAN 
     
Walaupun tempat ukiran pada sebuah rumah "gadang" tidak muthlak ada satu jenis
ukiran, namun hal ini diatur dan berpedoman juga pada ukuran "jangko" dalam adat.
"Patut senteang" tidak boleh dalam, "patut" dalam boleh "senteang" , didalam "alur" 
dengan "patut, malabihi ancak-ancak, mangurangi sio-sio, talampau aru
bapantiangan, kurang aru cirik kambiangan, condong mato ka nan elok, condong
salero ka nan lamak.
 
Namun secara umum dapat dijelaskan letaknya pada bahagian rumah "gadang"  yang
walaupun pada beberapa daerah di Minagkabau masih terdapat perbedaan. Adapun
tempat atau letak ukiran serta jenisnya adalah sebagai berikut :

http://zulfikri.wordpress.com/ 3
  
PADA LINGKUNGAN ANJUANG RUMAH
   

     Jenis atau Ragam Ukiran : Penempatan atau lokasi Ukiran :


1. Saluak Laka 
2. Labah Mangirok  pada pereng
3. Kalalawa Bagayuik  pada papan galuang
4. Salimpat pada dinding hari
5. Tatandu Manyasok Bungo pada papan salangko
6. Itiak Pulang Patang pada papan sabalik anjuang
7. Tangguak Lamah pada paso-paso
8. Lumuik Hanyuik pada tarawang
9. Pesong Aia Babuih pada lambai-lambai tagak
10. Tupai Managun pada camin-camin
pada petak dindiang hari
 

PADA BADAN RUMAH


   

     Jenis atau Ragam Ukiran : Penempatan atau lokasi Ukiran :


1. Pisang Sasikek
2. Aka Cino Sagagang Duo Gagang pada papan garebek kepala pintu
3. Ukir Tirai pada lambai-lambai garebek
4. Sikambang Manih pada lambai-lambai di atas garebek
5. Kudo Manyipak pada dindiang tapi/jendela
6. Takuak Kudo Basipak pada konsen jendela
7. Saluak Laka pada konsen jendela
8. Salimpat pada papan sakapiang di bawah pengadan
9. Aka Barayun jendela
10. Kuciang Lalok pada papan sakapiang di bawah pengadan
11. Pesong Aia Babuih jendela
12. Saluak Laka pada papan sakapiang di bawah pengadan
jendela
camin-camin jendela
camin-camin jendela
camin-camin jendela
 

PADA TEMPAT-TEMPAT YANG UMUM LAINNYA


   

http://zulfikri.wordpress.com/ 4
     Jenis atau Ragam Ukiran : Penempatan atau lokasi Ukiran :
1. Tantadu Manyasok Bungo
2. Itiak Pulang Patang pada tepi ukiran besar
3. Aka Barayun pada tepi ukiran besar
4. Aka Duo Gagang pada ukiran tengah
5. Lapiah Batang Jarami pada lambai-lambai
6. Tupai Managun pada lambai-lambai
7. Kalalawa Bagayuik pada ujung-ujung pekayuan/balok
8. Siku Kalalawa dibawah kasau dan lain-lain
9. Bada Mudiak pada lambai-lambai dinding
10. Buah Palo Bapatah pada tepi ukiran
11. Bungo Mangarang Buah pada tepi ukiran
12. Paruah Anggang pada papan dinding
13. Jalo Takaka/Taserak ujung ukir pekayuan / balok
14. Kaluak Paku pada hamparan
15. Aka Cino pada pain dan tiang
16. Saik Galamai pada tempe-tempe panjang
17. Kuciang Lalok pada les plang
18. Lumuik Hanyuik pada pangka ukiran
19. Pucuak Rabuang pada tiang-tiang besar
20. Tampuak Manggih penutup ukiran
21. Labah Mangirok pada gonjong
22. Lumuik Hanyuik/Aka Barayun pada atap penipiran
23. Alang Babega pada serambi / rumah gonjong
24. Itiak Pulang Patang pada tuturan atap
25. Daun Bodi pada lesplank / les tempe
26. Aka Cino pada dindiang hari
27. Sajamba Makan pada pintu
28. Carano Kanso pada dindiang
29. Siriah Gadang pada ujuang peranginan
pada ujuang peranginan

http://zulfikri.wordpress.com/ 5
( 01 )
SINGO MANDONGKAK 
JO TAKUAK KACANG GOREANG
 

  

 
Singo mandongkak namonyo ukia
Ukia di papan nan sakapiang
Dirumah gadang sulangko gadiang
Di dalam lumbuang nan bapereng

Asa di Agam Balai Gurah


     Kiasan jago pado adaik
     Ingek-ingek sabalun kanai
     Sadio payuang sabalun hujan
  
Ingek-ingek nan di ataeh
Nan di bawah kok mahimpok
Baitu kieh ibaraitnyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 6
(02)
CARANO KANSO
 

  
Carano kanso namonyo ukia
Siriah gadang lingka-balingka
Balingka jo arai pinang
Batukuik dulamak kaco
  
     Kuniang sacoreng di atehnyo
     Pananti sutan jolong pulang
     Sajamba makan mairiangnyo
     Latak diateh pintu biliak
 
Suko rayo raso dipakai
Sanang siat puti bakuruang
Cupu bakaran basusun nyato
  
     Santo timbakau pakaian adat
     Latak di dalam carano kanso
     Suatu talatak di tampeknyo
     Ukia dikarang tampuak tangkai
  
Pakaian balai nan saruang
Pariangan jo Padang Panjang
Ukia tuo ukia usali
Warih dek anak Indo Jati
Warih nan indak putuih
Tutua nan samo kito danga 

http://zulfikri.wordpress.com/ 7
( 03 )
SIRIAH GADANG
 

  
 
Siriah gadang siriah balingka
Kuniang sacoreng diatehnyo
Baaleh batadah tampan

     Hulu adat kapalo baso


     Pangka kato hulu bicaro
     Panyingkok peti bunian
     Pambukak biliak nan dalam

Susunan dari Priangan


Buatan Parpatiah Nan Sabatang
Tidan nan turun dari ateh
Balingka jo mufakat
Balingka jo limbago
Jadi pusako alam nangko

Latak diateh pintu biliak


     Dijujuang jo mufakat
     Dipikua kato baiyo

Barundiang sasudah makan


Batanyo salapeh arak
Siriah gadang manjadi punco

     Anak kunci dalam hetongan


     Tando adat badiri nyato
 

http://zulfikri.wordpress.com/ 8
Nan tampak sirah balingka
Isinyo adat jo pusako
Bapahek diateh papan
Baukia ditimbago
Bacacak ateh batu

     Manjadi pado zaman


     Tando biti adat bapakai
Tinggi nan amban jantan
     Dalam juo takasiak bulan

Pandai ukia  di timbago


Pandai pahek pado kayu
Disitu hati mako sanang

     Dilahia manahan bandiang


     Di bathin manahan tiliak
     Nan nyato nampak di mato
Nan bathin dibawo raso

Distulah latak makna siriah


Siriah sahalai nan bagagang
Gagang barangkai jo bungonyo
Bungo nan elok katiruan

     Disinan tiruan adat


Di situ limbago tumbuah

Laweh dikambang ka alam nangko


Kucuik saleba daun siriah
Kok rimbun tampak di junjuangan Urek malakek di
rumpunyo
Aka mancakam masuak tanah

     Kok lah tampak siriah balingko


     Mangundang pintak dengan pinto
     Siriah naiak junjungan naiak
Baitu dandamnyo siriah nantun

Lakek di papan nan balariak


Ukiran di rumah gadang
Lukisan adat jo limbago
Jadi pakaian di istano

     Manjadi suri tuladan kain


     Umpamo ragi nan tadendeng

http://zulfikri.wordpress.com/ 9
     Dalam bathin budi marangkak
     Lahianyo kayu nan balariak
Bathinnyo limbago cupak adapt

Adat limbago tempat diam 


di alam Minangkabau
Alam takambang jadi guru

( 04 )
BADA MUDIAK
ITIAK PULANG PATANG 
 

  
                        Elok susun bada mudiak
Manyonsong aia samo sakato
Arak baririang samo saraso
Indak saiku nan mayalo

      Saiyo sakato bakayuah mudiak


      Tuah di ateh nan sakato
      Cilako kato basilang
      Dilukih diateh papan
      Diukia di rumah gadang

Rumah gadang sandaran adat


Adat di alam Minangkabau
Indah nian tampak dimato

      Raso dibawo turun


      Dilahia bada nan disabuik
      Di bathin adat jo limbago

Kieh ibarat caro Minang


Adat nan samo kito pakai
Tempe manempe ukia gadang
Salo manyalo dan nan banyak

      Baitu latak ragam ukia

http://zulfikri.wordpress.com/ 10
      Alua patuik, barih balabehnyo

( 05 )
TATANDU MANYASOK 
BUNGO JO BUAH NIBUANG

Tatandu samo manyasok


Bungo satangkai kambang nyarak
Dibuek ukia langkok-langkok
Susun barangkai tatandu bararak
 
Buah nibuang sato bararak
Bararak sarato jo putiaknyo
Indah ukia jo tatahnyo
Ragam sarato indahnyo 
 
Papan sabalik kagunonyo
Pita jo pilin kabatehnyo
Ukia sabalik nan tampak nyato
Adat bajalin di dalamnyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 11
( 06 )
LUMUIK HANYUIK

Aka lapuak gagangnyo lapuak


Hiduik nan indak mamilihah tampek

Asa lai lambah inyo lah tumbuah


Dalam aia bagagang juo
Aia hilia lumuik pun hilia
      Walau tasalek di ruang batu
      Baguba babondoang-bondoang

Aia bapasang lumuik 


Bapiuah namun hiduik bapantang mati
Baitu untuangnyo lumuik

      Indak mancari tampek diam


      Hanyo manompang jo aia hilia

Indak mamiliah tampek tumbuah


Asa kasampai ka muaro

      Usah cameh badan kahanyuik


      Baguru kito kalumuik

Alam takambang jadi guru


Lahianyo lumuik  nan disabuik
Bathinnyo adat Minangkabau

      Dilariak di papan tapi


      Ukiran rumah nan di lua

http://zulfikri.wordpress.com/ 12
Gambaran adat hiasan alam
pusako salamonyo 

( 07 )
BUAH PALO PATAH

Rancak raginyo buah palo


Dikarek disusun nyato
Elok tampaknyo pandangan mato

Ukia tuturan tumpuan kasau


Balampih jo itiak pulang patang
Basalo jo tatandu manyasok bungo
Raginyo dama tirih bintang gumarau

Baitu tatah lataknyo ukia


Dalam barih cupak adapt

( 08 )
TAJI SIAREK

Papan gadang baujuan ukia


Ukia bataji jo siarek

Talatak di papan pereng


Buliah di lumbuang nan bapereng
Baik di rumah nan baanjuang

http://zulfikri.wordpress.com/ 13
( 09 )
PARUAH ANGGANG

Paruah anggang kaluak bakaluak


Mangkuto di ateh ranggah
Suntiangan buruang di rimbo

Runciang saragam pisau lariak


Pambuek ukia panca ragam
Pakakeh tukang ukia maukia

Tumbuak manumbuak rasuk jo paran


Disinan baukia pamalanggang

( 10 )
SALANGKO

Rumah gadang silanko gadiang


Salajang kudo balari
Sawah gadang lumbuang bapereng
Pereng banamo silangko gadiang
Baitu barih balabehnyo
Pereng baukia jo silangko
Baujuang simanggih karek
Talatak di papan taba
Kan ganti ukua dengan jangko
Pambateh didiang sasak basusun
Latak di ateh tampek nan tinggi
Indak buliah karandahan
 
Ukia banamo ukia tuo
Samo tajadi ju lumbuang nangko

http://zulfikri.wordpress.com/ 14
Samo tadiri jo rumah gadang
Samo naiak jo galombang
Samo turun jo gapocong
Indak baumpuak bakeh tumbuah
Gadang tabawo dek pungkamnyo
Tinggi tabawo de ruehnyo
( 11 )
AKA TANGAH DUO GAGANG

Sipasan baranak jantan


Anaknyo baranak pulo
Anak jadih induakpun jadih
Anak manjadi induak pulo
Alam bakalebaran
Manusia bakakambangan

Lukisan alam Minangkabau


Ada barasa di Pariangan
Nan samo naiak jo galombang
Samo turun jo kapocoang

Ukia gambaran alam bakalebaran


Diukia di kasau gadang
Baitu cancang tarahnyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 15
( 12 )
BUNGO PANCA MATOHARI 
JO RANTAK MALAM

Panco ringek di tapi jalan


Mati-mati mako babuah
Ingek-ingek anak bajalan
Lauik sati rantau batuah
 
Bungo matohari kapunco ukia
Rantak malam lingka ba lingka
Gayo mantohari nan jadi rasiah
Corak bulan mancari aka 

Dipetak, ukia dibuek


Mancari tenggang jo kalaka
Maragam bungo sari manjari
 
Baitu alam salingka laweh
Alam takambang jadi guru
Buliah maukia jo maragam
Malukih adat jo limbago
Pakaian alam saisinyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 16
( 13 )
KUCIANG LALOK 
JO SAIK GALAMAI

Bakirim  usah bapitaruah


Bapasan usah baturuti
Manyuruah usah bakahandak hati
Bana lai picayo tidak
Pitaruah baunyikan juo
Itu nan labiah rang pantangkan
 
Ukia ragam kuciang lalok
Salo manyalo saik galamai
Latak dipucuak dindiang hari
Disingok di ujuang paran
Parannyo ulua mangulampai
Asanyo di Gudam Balai janggo
Di dalam Koto Pagaruyuang
Ukiran Rajo Tigo Selo

Pikia-pikia mangambang kato


Kato rahasio baandokkan
Simpan bakeh nan picayo
Lamak usah dimakan sajo
Rancak usah capek dilakekan
 
Ingek dirantiang kamancucuak
Jago di unak kamanaruang
Lalok usah talalu mati
Manyuruak usah talalu hilang
 

http://zulfikri.wordpress.com/ 17
Lamak manih raso galamai
Dalam gatah minyaknyo tumbuah
Ingek dibadan kabinaso

( 14 )
PESONG AIA BABUIAH

Bulek kato dek mufakaik


Bulek aia dek pambuluah
Alua jo patuik tagak ditangah
Bana nan satu panyudahan
Sapuluah kelek ditampuah
Sabaleh lauik jo buiah
Namun bana hanyo sabuah
 
Pesong babuih puputan kaliang
Sabuah ujuid jo mukasuik
Dilengong ka suok jo ka kida
Dipakai baso jo basi
Dalam raso jo pareso

Aia luluih aia lah tingga


Bana lalu hetongan tingga
Nan janiah buliah diminum
Nan karuah lalu ka hilia 
 
Ukia nan turun dari Saruaso
Payuang panji alam Minangkabau
Basa Ampek Balai nan punyo ukia
Baitu warih nan bajawek
Bapasang di singok jo pasarek
Dindiang hari tupai managun

http://zulfikri.wordpress.com/ 18
( 15 )
SIKUMBANG MANIH ( I )

Kambang manih bungo nan mulia


Timbalan bungo sari manjari
Dicaliah gunung maha biru
Batangkai babuah labek
Balingka baaka cino
Silang bapiuah di salo daun
Buah manih satandan labek
Mainan bundo, simpanan puti
Panyaru dagang di rantau
Pananti alek nan dating

Ukia diulak Tanjuang Bungo


Pakaian Ranah Minangkabau
Latak di muko adaok halaman 
  
Ukia nan tagak surang
Puti bakuruan jo aturan
Baitu warih di Gudam Balai Janggo
Kambang tigo buatan tukang
Indah di dalam maliputi
Adat nan nyato bakambangan

http://zulfikri.wordpress.com/ 19
( 16 )
SIKUMBANG MANIH ( II )

 
SIKUMBANG MANIH ( III )

 
SIKUMBANG MANIH ( IV )

http://zulfikri.wordpress.com/ 20
 
SIKUMBANG MANIH ( V )

Kambang manih bungo nan mulia


Timbalan bungo sari manjari
Dibaliak gunung maha biru
Babuah babungo pulo
Rajo Bajalan badaulat
Pangulu bajalan basisampiang
 
Balingka baaka cino
Silang bapiuah kri kanan
Panyalo buah jo putiak
Palingka bungo ka kambang
Kambang manih kulindam suto

Bujang Salamat duo sairiang


Urang dalam suruah suruahan
Patuah nan indak basisiah

http://zulfikri.wordpress.com/ 21
Salo manyalo di ukiran
Sisampiang tibo dipakaian
Bitu arak iriangannyo
Baitu barih curiangnyo
Aturan di Ulak Tanjuang Bungo
Bapakai di Gudam Balai Janggo
Ikutan alam saisinyo

( 17 )
LAPIAH BATANG JARAMI

Bilalang dapek dek manuai


Lapiah balapiah batang padi
Tapijak dek tapak manuju lampok
Bakeh lalu tampek bapijak
Tanah lambok, bungin kok rawang
Nak samat padi ka lampok
Elok nampak dek mato
Indah nan lalu kahati
Timbua kalukih papan tuai
Manjala katumbuang sitinjau lauik
Dek arih tukang nan utuih
Lah jadi ukia sampai kini

Latak di panin ukia dindiang


Panyalo papan nan tagak
Mauleh tak mangasan
Mambuhua tak mambuku
Ukia salayok sabidang dindiang
lapiah jarami tagak di bateh
Baitu arih situkang utuih
Pakaian anak Minangkabau
Pusako Tuan Gadang Pamuncak Alam
Baitu curiang barih adat

http://zulfikri.wordpress.com/ 22
( 18 )
AKA DUO GAGANG

Gagang nan duo saaturan


Lareh nan duo sasaiang
Koto Piliang lareh nan bunta
Bodi Caniago lareh nan panjang
Aturan Tantejo Garhano
Turun kaukia di Guguak Sikaladi
Pakaian lareh nan duo
Bacarai carai tak baragiah
Samo tapakai kaduonyo
Tidak silang jo salisiah
Jauhkan sangketo di alamko

Baitu pituah Datuak nan bduo


Sungguahpun balain bulakannyo
Aliran samo kailia juo
Sapiak aianyo lareh nan baduo
Usah manduo hati lai
Lukisan diukia di papan
Paukia rumah nan gadang
Hiasan dindiang samo tapakai

http://zulfikri.wordpress.com/ 23
( 19 )
RUSO BALARI DALAM RANSANG

Ingek-ingek jago-jago
Kana diri kanalah badan
Tanduak bacapang kaki nan haluih
Karuik maruik samak sameto
Ingek juo sabalun kanai
Kulimek sabalun habih
Dalam hiduik di dunia ko
Banyak sansaro nan katumbuah

Ingek tasumbek jo tasanduang


Arih jo bijak ka dipakai
Ulemu dalam paham bakunci
Bapakai ukua jo jangko
Salamat badan kasubarang

Ukia nan turun dari Tampuang tangkai


Pariangan Lapan Koto nan Ampek Koto
Diateh nan Ampek Koto Dibawah
Pasangan di dakek pintu katurun
Palapeh dagang kabajalan

http://zulfikri.wordpress.com/ 24
( 20 )
KALUAK PAKU KACANG BALIMBIANG

  
Kaluak paku kaca balimbiang
Tampuruang lenggang lenggokan
Bawo manurun ka Saruaso
Tanam siriah jo gagangnyo
Anak dipangku kamanakan di bimbiang
Urang kampuang dipatenggangkan
Tenggang nagari jan binaso
Tenggang sarato jo adatnyo
 
Ukia nak rang Saruaso
Dibuek anak Balai Salasa
Sonsong runuik Sungai Pagu
Baitu curiang barih rang dahulu
Anak bapangku kamanakan babimbiang
Samo dibawo kaduonyo
Arif manganduang bijak bicaro

Kini basuo dalam ukia


Latak di rasuak paran dalam
Disalasa balai-balai
Baitu tutua rang dahulu

http://zulfikri.wordpress.com/ 25
( 21 )
BUNGO DUO TANGKAI 
JO BUAH PINANG-PINANG

Ukia tungga buah pinang


Bapetak papan tampek diam
Bungonyo duo tangkai sajo
Sanang batenggang di nan lapang
Adat limbago tampek diam
Santoso alam saisinyo
 
Kiasan adat bungo pusako
Di dalam alam Minangkabau
Maukia di papan laweh
Elok arak di hari paneh

http://zulfikri.wordpress.com/ 26
( 22 )
BUNGO TARATAI DALAM AIA

Taratai, bungo taratai


Talipuak di dalam tabek
Usah picayo daun takampai
Di dalam lunau urek takabek
 
Ukia di aliah ateh papan
Ujuang ukia talipuak layua
Badannyo buliah jo nan lain
 
Lataknyo di ateh alua patuit
Condoang mato kan nan rancak
Condoang salero ka nan lamak
 
Nan tampak papan baukia
Bathinnyo adat jo pusako
Babedo lahie jo bathin
Talampau bathin kalihatan

http://zulfikri.wordpress.com/ 27
Baitu suriah barih adat

( 23 )
DAUN BODI

Daun bodi nago taran


Badaun babubgo pulo
Tampek balinduang kapanehan
Dek rajo nan dahulu
Samaso di Dusun Tuo
Daun di buek jadi ukia
Bacampua campua jo akanyo
 
Buliah di latak di nan petak
Di ujuang bakipeh ambai-ambai
Tandonyo santoso alam nangko
 
Asa ukia di daun tuo
Di Limo Kaum Duo Baleh Koto
Sambilan Koto Di Dalam
Ukia rang Bodi Caniago
 
Dek pandai tukang maukiakan
Jalan pisau lariak balariak

http://zulfikri.wordpress.com/ 28
Di dalamnyo adat maha mulie
Kok singkek bari bauleh
Sakapa jadikan gunuang
Satitiak jadikan lauik
Tariklah isi maknanyo
Usah diliek nyato sajo
Baitu warih kito jawek
( 24 )
DAUN PULUIK-PULUIK

Puluik-puluik tumbuah di parak


Babuah lai, mamakan tidak
Pauitan kambiang, tambang taranak
Tangah padang puputan angin
Kok gadang kagalang tabuah
Tabuah pusako di Pariangan
Kok pupuih di surek, di batu tingga juo
Kok habih tumbuah puluik-puluik
Dalam ukia tingga juo
 
Ukia banamo puluik-puluik
Latak di ujuang bakeh sudah
Ujuang rasuak ujuang paran
Baitu latak tatahnyo
 
Asa di Batipuah Pariangan
Di Sumpu Batu Taba
Baitu warih cupak adapt

http://zulfikri.wordpress.com/ 29
( 25 )
GAJAH BADORONG

Gajah gadang ta dorong lalu


Pilanduak mati tasapik
Salisiah basa samo basa
Paduko tagak di tangah
Gajah dilukih aka bagaluang
Bungo tasapik dalam guluangan
Itu nan tando balarangan
Dek adat nyato batagah
Dek syarak nan jauh bana
 
Di latak diateh papan data
Tampek nan tarang kalihatan
Nak jaleh dek nan banyak
Pamimpin indak buliah basalisiah paham
Hambo rakyat bapantiangan
Baitu barih nan tabantang
 
Asa ukia di Luhak Agam
Kambang di alam Minangkaba

http://zulfikri.wordpress.com/ 30
( 26 )
RAJO NAN TIGO SELO

Rajo bajalan badaulat


Pangulu bajalan basisampiang
Anjuang perak anjuang suaso
Kaduduakan rajo tigo selo
 
Diukia singok dindiang hari
Lukisan bungo tigo tangkai
Diapik daun baaka pulo
Apik barapik daun haluih
Sakik tampek mintak tawa
Damam bakeh mintak ubek
Lambangnyo Alam Minangkabau
 
Tampek gantiang mintak putuih
Biang tampek kamamutuih
Hukum syarak nyato lazim
Hukum adat basumpah sati
 
Ukia di Luak Tanah Data
Baitu warih nan dijawek
Lukisan alam nan santoso
Lunak langgam barihnyo jaleh
Banamo rajo tigo selo
Ukia di ateh papan sakapiang
Langgam di Bodi Caniago

http://zulfikri.wordpress.com/ 31
( 27 )
TUPAI MANAGUN

 
(I)
     

http://zulfikri.wordpress.com/ 32
( II )

Tupai managun namonyo ukia


Ukia diradai nan di tapi
Latak di ateh tampek nan tinggi
Di ujuang paran nan di singok
Dakek calekak padang basentak
Ukia di Luak Tanah Data
Turun ka Alam Minangkabau

( 28 )
AYAM MANCOTOK 
DALAM TALAM

Ayam panaiak bundo kanduang


Makan di ateh tapak tangan
Kini dialiah kadulang talam
Ciek dicotok ampek taserak
Dilukih jo ukia bungo cino
 
Di ateh papan nan balariak
Banamo ukia bungo janggi
Diagak mako diagiah
Salah cotok bapantiangan
 
Baitu ragam ukia nantun
Kieh ibarat nan isinyo
Tujuah pangaja pado kito
Kiasan di rumah gadang

http://zulfikri.wordpress.com/ 33
 

( 29 )
SALUAK LAKA

Saluak nan jaleh bakaitan


Laka basauh jo baukuran
Silang bapiuah di dalamnyo
Aleh pariang jo balango
Panadah angek jo dingin
Panatiang kuma baarang
Palatak tambika nan kapacah
Nan sanang talatak di tampeknyo
Buliah katangah jo katapi
Baiak di ateh ruang tangah
Dari muko lalu ka ujuang
Laka nan indak dapek tingga
 
Basauk untuang jo bagian
Lahia jo bathin di dalamnyo
Lahianyo aleh tambika
Bathin mangaik kaukuran
Balah sapiahan jo karek kuduangan
Bapantang putuih di dalam adat
Bagaikan apo nan lah tumbuah
Kok jauah jalang manjalang
Kok hampia silau manyilau
Kaik nan indak dapek sangkah
Tali nan indak buliah putuih

http://zulfikri.wordpress.com/ 34
Putuihnyo antaro batenggang

 
Dilukih di ateh papan
Dibarih mako dipahek
Jadi ragam bungo janggi
Nan sakaki samundan panuah
Jadi hiasan di rumah gadang

Bagaluik galuang jo siku 


Antah siku di ateh galuang
Antah galuang manitih siku
Aka manjadi pangka ragam
Bungo manyumbua di nan putuih
Di dalam bungo putiak marangko
Ujuang jo pangka nan tak tampak
Awal jo akhia nan tidak kalihatan
Baitu ragamnyo saluak laka
  
Lataknyo di dalam tingkok 
Nak tarang tampak dimato
Nak baguru bujang jo buatan
Dagang nak jan salah sangko
Urang di rantau saruannyo
Alam takambang jadi guru
Imbau maimbau dalam bathin
Japuik manjapuik dalam raso
 
Saluak laka namonyo ukia
Dilariak nan rang Balai Gurah
Ukia nan turun dari aka
Dilingkuang alua jo patuik
Lahia jo bathin ado maknanyo
Utang di kito manguasai

http://zulfikri.wordpress.com/ 35
( 30 )
PISANG SASIKEK

Pisang sasikek masak mudo 


Latak di ateh dulang
Panjang jo singkek paulehkan
Pandai nan usah mangupalang
 
Baburu ka padang data
Dapek ruso balang kaki
Baguru kapalang aja
Bak bungo kambang tak jadi
 
Ukia banamo pisang sasikek
Latak di ateh tingkok paninjauan
Dindiang ari nan barangin
Tando maninjau jo manyuruak
Maukua dalam jo dangka

http://zulfikri.wordpress.com/ 36
( 31 )
KUDO MANYIPAK DALAM KANDANG

Kandang sampik kudo panyipak


Kapuran gadang pado asok
Sipak manyipak bakuhampeh
Tinggi aia pado ruok
Pantangan adat Minangkabau
 
Baitu kieh jo ibarat
Usah maangok kalua badan
Pantangan adat sajo galo
 
Ukia di tapi bawah tingkok
Papan sakapiang dindiang tapi
Baitu tutua tukang lukih

http://zulfikri.wordpress.com/ 37
( 32 )
SALIMPAT

 ( I )

( II )

Salimpat namonyo aka


Lapiah bapiuah jo asam puyuah
Abih tenggang jo kalaka
Lauik panuah danau malimpah
 
Ukia di muko dindiang tapi
Panagua alek jamu datang
Di bawah tingkok manambah ragam
Tando ibarat pado nan ado
 
Kayo di aka sarato budi
Dalam bapantang kaajuakkan
Dangka nan tidak kasubarangkan

http://zulfikri.wordpress.com/ 38
( 33 )
TANGGUAK LAMAH

Bamulo ukia ka nan dikarang


Alam takambang jadi guru
Latak di muko kahadapan
Di ateh papan nan sakapiang
 
Di bawah tingkok nan di tapi
Nan elok kamari pai
Nan bak tangguak lamah bingkai
Lapang sampik gaung nan ado
Sasuai sajo dianikan 
Baitu langgam tangguak lamah
 
Dek pandai situkang ukia
Duo tigo ragam dibuek
Ampek limo pamanihnyo
Elok arak dihari paneh
Elok lenggang di jalan data
Hilang baso tak bapitih
Hilang rono dek panyakik
 
Kok maukia di papan laweh
Baratuih ragam nan dapek
Baitu tatah barihnyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 39
( 34 )
HARIMAU DALAM PARANGKOK

Kiasan harimau dalam parangkok


Bungo aka nan diukia
Lah basaluak balaka pulo
Sudah bapiuah bapilin pulo
 
Ukia banamo ukia gadang
Kieh ibarat nan isinyo
Latak di dindiang ukia pintu
Manuruik tutua nan didanga
Ukia rang Agam Balai Gurah
Manuruik tatah barih adapt

http://zulfikri.wordpress.com/ 40
( 35 )
JAREK TAKAMBANG

Anak kanduang sibiran tulang


Jarek samato bundo kanduang
putuih jo apo kan diuleh
Paham urang satangahnyo
Mananti di nan gantiang
Jarek sarupo jo jarami
 
Di lukih di papan tapi
Galuang bagaluang aka cino
Kiasan jarek nan tatahan
Paringatan kapado nan basamo
Usah lalai sarato lengah
Usah lalok talalu mati
Manyuruak jan talalu hilang
Ingek bangek sabalun kanai

http://zulfikri.wordpress.com/ 41
( 36 )
JALO TASERAK

Jalo taserak di nan dangka


Ikan lari ka nan dalam
Alek bak kato urang sipangka
Intan talatak di nan kalam
Alek bapanggia mangko tibo
Buruak nan datang bahambauan
Barek ringan saiyo satido
Musuah nan indak ba imbauan
 
Ukia laweh balingkaran
Panutuik pagu nan di ateh
Hiasan langik-langik kabasaran
Tando basuriah basalasaran
Laweh nan ado basibiran
Kabuang nan ado bakarek-an
Tumbuah diadat barungguan
Tibo di syarak samo bajaniah-an
Alam santoso tampek badiam
 

http://zulfikri.wordpress.com/ 42
( 37 )
JAMBUA CAWEK RANG PITALAH

  

Kabek sabalik buhua sentak


Tibo rang punyo lapeh sajo
Tibo diadat bateh jambua
Baso jo basi di dalamnyo
 
Cawek dibari nan bajambua
Kiasan adat maha mulia
Jangan basuo bidal adat
Putuih kalawan rampuang hiduang
 
Tando bakato lamak manih
Rundiang nan usah lalu landang
Usah bakato sabuah sadang
Tidak marantak mahantam tanah
 
Dibuek ukia di rumah gadang
Pisau sarauik bulek talua
Pandai maukia kandirian
Ukia diasah nak rang Pitalah
Baitu asa mulo jadi nyo

http://zulfikri.wordpress.com/ 43
( 38 )
RAMO-RAMO INGGOK 
DI UJUANG KAYU

  

Ramo-ramo sikumbang jati


Katik endah pulang bakudo
Patah tumbuah hilang baganti
Pusako lamo baitu juo
 
Ramo-ramo inggok di ujuang
Limpapeh rumah nan gadang
Ancang-ancang di nagari
Mainan rumah nan gadang
 
Aka jua kabatang ukia 
Buah jo putiak di ujuangnyo
Salo manyalo daun rimbun
Putiaknyo manyumbua di kalupak
Bungonyo kambang bak kapak ramo-ramo
Hinggoknyo di ujuang putiak
Kayu banamo aka budi
Budi marangkak dalam itu
 
Dek arif tukang maukia
Jadi hiasan rumah nan gadang
Jadi mainan Puti Bakuruang
Pusako dek Alam Minangkabau
Asa nan dari tukang tuo
Sasian Cati Bilang Pandai
Ajaran Tantejo Garhano

http://zulfikri.wordpress.com/ 44
( 39 )
LABAH MANGIROK

Sabondoang lalu satampuah suruik


Sakali tabang samo inggok
Malayok tabang mandanguang-danguang
Balun lai tau tujuan nyato
Namun tabangnyo basuko rio
Sambia malagu mandanguang panjang
Tabang ciek, tabang kasadonyo
Saulang tinggi nan dituju
Di tangah hutan rimbo rayo
Labah manyasok ragam bungo
 
Aka jua ka batang ukia
Daun jo bungo maragami
Manganduang aka duo parkaro
Lahianyo aka di dalam hutan
Bathinnyo aka dalam kapalo
Aka budi tabang marangkak
Baso basi ereng jo gendeang
Aka labah aka nan endah
Budinyo baiak dituladani
 
Tasirok darah tukang ukia
Pisau sirauik main ujuang
Dilapeh ka papan ukia
Manjadi ukiran labah mangirok
Ajaran Tantejo Garhano
Aturan Cati bilang Pandai
Di Pariangan dahulunyo
Raso basatunyo labah mangirok
Manjadi guru tuladan kito

http://zulfikri.wordpress.com/ 45
( 40 )
KIJANG BALARI UNTUAK MANYURUAK

  

Alam takambang jadi guru


Budi marangkak dalam raib
Dipandang kijang di dalam rimbo
Dikaja musuah samo binatang
 
Takuik bacampua dengan rusuah
Lamah gumalai garak jo garik
Aka bamain dalam itu
Dek lihai tukang nan diutuih
Ilham tibo di dalam pandangan
Mailia ukia ka ujuang pisau
Manggamba dalam lukisan
 
Bamain misa jo umpamo
Bukan kijang tibo diukia
Buah jo bungo balinduang daun
Aka manjadi batang ukia
Latak dipapan rumah tanggo
Bidang nan laweh papan ukia
 
Bamain mungkin jo patuik
Adat nan indak buliah tidak
Putiak manyuruak dalam daun
Raso umpamo putiak jo buah
Indah talamun dalam itu
 
Asa nan dari sari manjari
Bungo dilereng gunuang marapi
Harum sataun palayaran

http://zulfikri.wordpress.com/ 46
( 41 )
SIKU-SIKU JO BUNGO LADO

(I)
 

( II )

Rang Padang ma-anik banang


Mandi basiram bungo lado
Usah dirantang panjang-panjang
Ambiak sakiro kapaguno
 
Siku-siku basagi ampek
Pucuak rabuang bari ujuangnyo
Baitu siku pagaran rapek
Nak jan ruyuang mamatah juo
 
Saik ajik jo galamai basagi ampek
Aturan adat jo limbago
Diansua jalan basilambek
Nan bana usah di paduo
 
Kieh ibarat papan ukia
Adat limbago nan isinyo
Taserak buliah taserai
Adat bahinggo jo babateh

http://zulfikri.wordpress.com/ 47
( 42 )
TIRAI RANG AMPEK ANGKEK

Di lingkuang paserek jo pasebang


Salilik biliak nan dalam
Kacubuang bungo baputiak
Harum sarupo sari manjari
 
Asa nan dari Ampek Angkek
Agam Biaro Balai Gurah
Liuak bapilin aka jo daun
Di dalam daun putiak manyumbua
Alamaiknyo mudo mangucambah
Barulah tuo mamakan ragam
 
Batindak budi jo aka
Balimpah baso jo basi
Endah di dalam itu pulo
Tandonyo rumah barajo Qali
Tibo di kampuang barajo mamak
Rumah gadang batunganai
Di lingkuang adat jo pusako
Pusako Agam balai Gurah
Di dalam Alam Minangkabau

http://zulfikri.wordpress.com/ 48
( 43 )
SIKU KALALAWA BAGAYUIK

Ukia kalalawa nan bagayuik


Siku basuduit kaki jo sayok
Siang lalok malam bajago
Lalok bagayuik jo kukunyo
 
Ukia di dalam kieh juo
Namo tasabuik kalalawa
Ukia aka nan basiku
Bungo baruntun jo daunnyo 
 
Latak diateh papan singok
Salo-basalo tupai managun
Padang basentak tigo selo
Ukia rang Sumpu jo Batipuah
Buliah talatak di lambai-lambai dindiang
Dindiang ari samo di dalam
 

http://zulfikri.wordpress.com/ 49
( 44 )
AKA BARAYUN

Aka barayun namonyo ukia


Ukia maliuak jo malambai
Piuah bapilin lamah malayok
Mahimbau marayu jauah

Aka jo budi nan malayok


Alam takambang guru mulia
Asa nan dari Agam Biaro
Canduang Koto Laweh
 
Manuangg ulu bicaro
Pisau sirauik nan maukia
Tukang nan utuih pandai ukia
Indahnyo baso nan malukih
Baiknyo budi nan ma-isi

Dilukih di papan ukia


Dipakai di rumah tanggo
Mungkin jo patuik jadi ukuran
Baitu langgamnyo aka barayun

http://zulfikri.wordpress.com/ 50
45 )
AKA CINO SAGAGANG

  

Ukia aka induak ukiran


Gambaran hiduik sa-alam nangko
Aka nan jadi isi buahnyo
Nan tampak aka bapiuah
Kieh ibarat nan bapakai
Pakaian adat jo limbago
Asa mulo dahulunyo
Cino manjadi bandiangan
Aka labiah, bicaro tajam
Baguru barajo maso itu
 
Dilukih kayu sabilah
Kiasan pilin aka cino
Dalam batang rueh manyalo
Disalo daun baaka pulo
Ilia mudiak aka manyalo
Ka ateh ka bawah pucuak mangulai
Badaun sambia manyalo
Liauk bak cando kaputuih
Leoh bak cando kakusuik
Namun pucuak manyumbua juo
 
Kok hiduik di aia hilia
Manjala di junjuangan siriah
Kok tinggi di batang urang
Bitu hiduiknyo aka
Aka mangulai mangucambah
Paham hakikat pagunokan

http://zulfikri.wordpress.com/ 51

Anda mungkin juga menyukai