Disusun oleh:
Happy Nurul Hanifah PGSD 4A/17108244053
2019
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN
(RPP)
Satuan Pendidikan : Sekolah Dasar
A. Kompetensi Inti
KI-3 Memahami pengetahuan faktual dengan cara mengamati (mendengar, melihat,
membaca) dan menanya berdasarkan rasa ingin tahu tentang dirinya, makhluk
ciptaan Tuhan dan kegiatannya, dan benda-benda yang dijumpainya di rumah
dan di sekolah.
KI-4 Menyajikan pengetahuan faktual dalam bahasa yang jelas dan logis, dalam
karya yang estetis, dalam gerakan yang mencerminkan perilaku anak beriman
dan berakhlak mulia.
B. Kompetensi Dasar
Bahasa Jawa
3.2. Memahami tembang Gambuh
4.2. Melantunkan tembang macapat Gambuh
C. Indikator
Bahasa Jawa
3.2.1. Mengidentifikasi isi teks tembang Gambuh
4.2.1. Mempraktekkan tembah macapat Gambuh di depan kelas secara individu
D. Tujuan Pembelajaran
1. Dengan diskusi bersama kelompok siswa mampu mencermati isi tembang macapat
gambuh
2. Dengan membuat teks tembang macapat “Gambuh” siswa mampu menggolongkan
aturan-aturan dalam tembang macapat
3. Dengan melakukan pengamatan dan pengumpulan informasi siswa mampu
membuat teks tembang macapat tentang “Gambuh” berdasarkan informasi yang
diketahui secara benar.
E. Materi Pembelajaran
1. Bacaan tembang macapat
2. Teks tembang macapat gambuh
G. Kegiatan Pembelajaran
Kegiatan Kegiatan Guru Kegiatan Siswa Alokasi
Waktu
H. Teknik Penilaian
1. Penilaian Sikap : Observasi selama kegiatan (Pengamatan dan
pencatatan sikap siswa selama kegiatan).
2. Penilaian Pengetahuan : Tes Lisan dan Tes Tertulis
3. Penilaian Keterampilan : Praktik
I. Media / Alat Bahan dan Sumber Belajar
1. Media / Alat Bahan :
a. Buku pedoman guru dan siswa kelas 4 Semester II
b. Teks bacaan
c. Video
2. Sumber Belajar : Buku Sinau Basa Jawa Gagrag Anyar Kelas IV SD,
Penulis: Drs. Haryono dkk, penerbit PT Yudhistira
J. Penilaian
1. Penugasan : Diskusi mengenau tembang macapat
2. Tes Praktik : Melagukan tembang macapat gambuh
Mengetahui,
Kepala Sekolah Guru Kelas V
( ) ( )
Lampiran 1
Materi Pembelajaran
A. Tembang Macapat Gambuh
TEMBANG MACAPAT
Karya sastra Jawa sing minangka warisane leluhur ana akeh maceme sing bisa
awake dhewe petuki nganti saiki. Salah sawijine geguritan Jawa sing kerep awake
dhewe rungokake yaiku tembang macapat, sing minangka pametu cipta sastra Jawa
anyar sing nggunakake basa Jawa anyar (Saputra, 2010: 12-13). Miturut ukura liyane,
tembang macapat yaiku minangka wujud geguritan Jawa sing migunakake bahasa Jawa
anyar, tinalenan karo paugeran guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
Macapat kagolong geguritan tradisional Jawa, saben ayat macapat nduweni
baris ukara sing kasebut gatra, lan saben gatra nduweni sakrenane guru wilangan
tartamtu, lan akhir saka suara sing disebut guru lagu. Tembang macapat diartekne dadi
maca papat-papat, yaiku maksude cara maca sing kajalin saben papat suku tembung.
Pangerten Macapat
Karya sastra Jawa sing minangka warisane leluhur ana akeh maceme sing bisa
awake dhewe petuki nganti saiki. Salah sawijine geguritan Jawa sing kerep awake
dhewe rungokake yaiku tembang macapat, sing minangka pametu cipta sastra Jawa
anyar sing nggunakake basa Jawa anyar (Saputra, 2010: 12-13). Miturut ukura liyane,
tembang macapat yaiku minangka wujud geguritan Jawa sing migunakake bahasa Jawa
anyar, tinalenan karo paugeran guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.Puisi
tradisional Jawa utawa tembang biasané dipérang dadi telung kategori: tembang cilik,
tembang tengahan lan tembang gedhé. Macapat digolongaké kategori tembang cilik lan
uga tembang tengahan, déné tembang gedhé arupa kakawin utawa puisi tradhisional
Jawa Kuna, nanging ing jaman Mataram Anyar, ora dipatrapaké prabédan antara suku
kata dawa lan cendhak. Saliyané kuwi tembang tengahan uga bisa ngarujuk marang
kidung, puisi tradhisional jroning basa Jawa Tengahan.
Yèn dibandhingaké karo kakawin, aturan-aturan jroning macapat kuwi béda lan
luwih gampang dipatrapaké jroning basa Jawa amarga béda karo kakawin sing
didhasaraké marang basa Sanskerta, jroning macapat prabédan antara suku kata dawa
lan cendhak dilirwakaké.
Sekar gambuh ping catur (Tembang iki tembang sing kaping papat)
Kang cinatur polah kang kalantur (Sing dadi omongan yaiku lakon kang
keblabasen)
Kapatuh pan dadi awon (Suwe-suwe dadi lakon kang ora becik)
Memiliki Guru Gatra: 5 baris setiap bait (Artinya tembang Gambuh ini
memiliki 5 larik atau baris kalimat).
Memiliki Guru wilangan: 7, 10, 12, 8, 8 (Artinya baris pertama terdiri
dari 7 suku kata, baris kedua berisi 10 suku kata, dan seterusnya)
Memiliki Guru lagu: u, u, i, u, o (Artinya baris pertama berakhir dengan
vokal u, baris kedua berakhir vokal u, dan seterusnya).
LAMPIRAN 2. Lembar Kerja Siswa
a. Soal Isian
Soal Uraian
Tembang Gambuh
1. Sebutna aturan tembang macapat gambuh! (Guru gatra, guru wilangan, guru lagu)
2. Apa makna tembang macapat gambuh?
Kunci Jawaban
Soal isian
Soal Uraian
2. Arti tembang gambuh: Gambuh (kecocokan) ing bahasa jawa yaiku "jumbuh
utawa sarujuk" sing duweni arti cocok. Tembang iki nggambaraken komitmen
menungsa sing wis wara-wara katresnan lan siap kanggo dumunung mudhun.
Gancarne tembang gambuh yaiku salah sawijine tembang kang ngandung akeh
piwulang.
Sifat tembang gambuh: Tembang iki nyritakake babagan tugas lan kewajibane
para generasi muda. Sifate lagu iki kulina lan nepung-nepungke. Watake
tembang gambuh yaiku grapyak, sumanak, mula cocok kanggo nyritakake
pitutur. Saliyane iku, tembang gambuh uga menehi piwulangan marang kabeh
wong. Tembang Gambuh njelasake yen manungsa iku ora isa urip dewe utawa
nggantungake wong liya. Manungsa mbutuhake wong liya kanggo gawe
kepribadian diri. Tembang iki akeh pituduh lan nasehat kanggo generasi muda,
babagan pentinge ngormati wong kang luwih tuwa.
Lampiran 3. Instrumen Penilaian
a. Sikap
Petunjuk:
Berilah tanda centang (v) pada nilai 1,2,3,4 sesuai dengan sikap yang ditunjukkan
oleh siswa!
1. Pedoman Observasi Sikap Bertanggung jawab
Skor
No Aspek Pengamatan
1 2 3 4
2. Mengakui kesalahan.
Jumlah Skor
Jumlah Skor
Jumlah Skor
Pedoman Penskoran:
b. Pengetahuan
Deskripsi Sangat Baik Baik Cukup Perlu
Bimbingan
(4) (3) (2)
(1)
Menjelaskan Siswa Siswa Siswa mampu Siswa belum
pengertian mampu mampu menjelaskan mampu
tembang menjelaskan
menjelaskan pengertian menjelaskan
macapat pengertainpengertian tembang pengertian
sesuai tembang tembang macapat tembang
dengan macapat macapat dengan macapat
kaidah dengan sesuai membawa dengan tepat
bahasan bahasanya dengan buku catatan dan benar
sendiri teks dengan
dengan tepat
tepat dan
dan benar benar
Menyebutka Siswa Siswa Siswa mampu Siswa belum
n macam- mampu mampu menyebutkan 6 mampu
macam menyebutkamenyebutkan macam menyebutka
tembang n 11 macam11 macam tembang n macam-
macapat tembang tembang macapat dan macam
macapat dan
macapat dalam tembang
menjelaskan
tetapi menjelaskanny macapat
dengan penjelasanny a kurang baik
bahasanya a masih
sendiri kurang
paham.
Penilaian (Penskoran) : Total nilai siswa
X 10
Total nilai maksimal
c. Ketrampilan
Jawab:
Soal Uraian
Tembang Gambuh
1. Sebutna aturan tembang macapat gambuh! (Guru gatra, guru wilangan, guru lagu)
2. Apa makna tembang macapat gambuh?
Jawab
2. Arti tembang gambuh: Gambuh (kecocokan) ing bahasa jawa yaiku "jumbuh
utawa sarujuk" sing duweni arti cocok. Tembang iki nggambaraken komitmen
menungsa sing wis wara-wara katresnan lan siap kanggo dumunung mudhun.
Gancarne tembang gambuh yaiku salah sawijine tembang kang ngandung akeh
piwulang.
Sifat tembang gambuh: Tembang iki nyritakake babagan tugas lan kewajibane
para generasi muda. Sifate lagu iki kulina lan nepung-nepungke. Watake
tembang gambuh yaiku grapyak, sumanak, mula cocok kanggo nyritakake
pitutur. Saliyane iku, tembang gambuh uga menehi piwulangan marang kabeh
wong. Tembang Gambuh njelasake yen manungsa iku ora isa urip dewe utawa
nggantungake wong liya. Manungsa mbutuhake wong liya kanggo gawe
kepribadian diri. Tembang iki akeh pituduh lan nasehat kanggo generasi muda,
babagan pentinge ngormati wong kang luwih tuwa.