Anda di halaman 1dari 2

Asal Mula Boyolali

Boyolali merupakan salah satu nama kabupaten yang berada di Provinsi Jawa Tengah. Daerah ini
termasuk daerah yang strategis karena wilayahnya dilalui oleh jalan negara yang menghubungkan
Kota Solo dengan Semarang. Asal mula nama Boyolali tidak lepas dari kisah perjalanan Kyai
Ageng Pandan Arang menuju ke Tembayat untuk melakukan syiar Islam. Alkisah, Kyai Ageng
Pandan Arang atau Tumenggung Notoprojo adalah seorang bekas bupati di Semarang. Menurut
ramalan Sunan Kalijaga, Kyai Ageng Pandan Arang nantinya akan menjadi Wali Penutup
menggantikan kedudukan Syech Siti Jenar. “Wisikipun Sunan Kalijaga sampun priksa yen Kyai
Ageng Pandan Arang punika ing tembe dados tiyang mukmin saged dados Wali Penutup
anggentosi Syech Siti Jenar”. Pada suatu ketika, Kyai Ageng Pandan Arang pergi ke Jabalkat di
Tembayat bersama isterinya, Nyai Ageng Kaliwungu atau Nyai Ageng Karakitan, beserta
puteranya yang bernama Pangeran Jiwo. Di dalam perjalanan tersebut usai dirampok di daerah
yang sekarang dinamakan Salatiga, Nyai Ageng tertinggal jauh di belakang. Maka ucapnya, “Baya
wis lali, Kyai teko ninggal aku”. Sumber lain menyebutkan, “Baya lan mami, adarbe garwa maring
sun”. Tempat berkata Nyai Ageng tersebut sampai sekarang disebut Boyolali. Tentang nama
Boyolali, MS. Hanjoyo dalam Berita Buana (1976) menulis: Kira-kira 25 Km dari Salatiga, dalam
perjalanannya, Kyai Ageng Pandan Arang duduk di atas batu besar sambil menanti isteri dan anak-
anaknya yang masih jauh di belakang. Setelah lama dinanti tidak juga datang, Kyai Ageng Pandan
Arang berkata, “ Baya wis lali wong iki”. Tempat itu kemudian disebut Boyolali. Letak batu besar
tersebut sekarang di belakang Gedung Sana Sudara Boyolali. Karena dinanti lama tidak juga
datang, maka Kyai Ageng melanjutkan perjalanan. Ketika Nyai Ageng sampai di tempat Kyai
Ageng beristirahat tersebut, dilihatnya Kyai Ageng Pandan Arang sudah tidak ada. Nyai Ageng
berkata, “Kyai, baya wis lali aku, teko ninggal bae”. Jelas berdasarkan ceritera Kyai Ageng
Pandan Arang dalam Babad Tanah Jawi, nama Boyolali berasal dari kata “boya lali” atau “baya
lali”. Menurut Kamus Jawa – Belanda (JFC Geriecke en T. Roorda, 1901), “boyolali” disebut
“boyowangsul” atau “bwangsul”. Kata ini menunjukkan nama sejenis pohon, yaitu Aglaia Lourn,
suku Meliaceae, yang mungkin sejenis pohon apel Jawa. Nama “boyolali” dalam Serat Angger-
Anggeran Nagari atau Angger Gunung dalam bab 40 disebutkan Bayawangsul. Serat Angger-
Anggeran Nagari itu merupakan Surat Keputusan Bersama antara Patih Raden Adipati
Sasradiningrat di Surakarta dan Patih Raden Adipati Danurejo di Yogyakarta tahun 1840. Dari
pernyataan di atas jelas bahwa “boyolali” sama dengan “boyowangsul” atau “bwangsul”.
Boyolali, apabila kita jadikan bahasa Jawa Krama, mestinya menjadi “bajulkesupen” atau
“boyosupe” dan bukan “boyowangsul” atau “bwangsul”. Geriecke en Roorda, selanjutnya
menjelaskan, dalam bahasa Jawa terdapat kata: wali dapat berubah menjadi bali atau mali, artinya
wangsul atau bangsul. Maleni = mbaleni = mangsuli. Contoh lain: ora wali-wali = ora bali-bali,
ora pisan-pisan, babar pisan; walik identik dengan balik; diwalik = dibalik, dibangsul atau
diwangsul; ping wola-wali = ping bola-bali. Kemudian kata “lali” = supe, kesupen; kelalen =
kesupen; boya lali = ora lali, boten kesupen, artinya eling = ingat, tidak lupa. Boyo lali = tidak
lupa, ingat; sedang baya lali = apa lali? Juga dapat berarti ingat. Pertanyaan “Apa lali?”, jawabnya
“Ora lali”, tidak lupa, sama dengan ingat. Jadi perkataan “boya lali” searti dengan “baya lali”,
bwangsul. Gejala Boyolali menjadi Bayawangsul atau Bajulkesupen merupakan gejala
hypercorrect, yaitu hal yang sudah benar masih dibenarkan lagi, akibatnya malah salah. Gejala ini
banyak terdapat di dalam bahasa Jawa Krama, yaitu Krama Desa. Tujuannya untuk lebih
menghormati orang yang diajak bicara. Contoh lain: Gedangan menjadi Pisangan; Surabaya =
Surabanggi; Jambangan = Jambetan; Kedelai = Kedhangsul; Karanganyar = Kawisenggal;
Masaran = Mekenan; Ketiga = Ketigen; Jaran = Kepel, dan sebagainya. Berdasarkan uraian di
atas, akhirnya sejauh ini nama Boyolali bersumber pada ceritera rakyat tentang Kyai Ageng
Pandan Arang. *** Sumber:Tim Peneliti Universitas Sebelas Maret, 2010, Sejarah dan Hari Jadi
Kabupaten Boyolali, Boyolali: WBC (Watutelenan Bicycle Community).

Sumber Artikel : http://sclm17.blogspot.com/2016/03/sejarah-boyolali.html


Sejarah, Cerita, Legenda, Mitos, TOKOH, Situs
Asale Boyolali

Asal Boyolali minangka salah sawijining jeneng kabupaten ing Provinsi Jawa Tengah. Wilayah
kasebut minangka wilayah sing strategis amarga wilayah kasebut nyabrang kanthi dalan nasional
sing nyambung karo Kota Solo karo Semarang. Asal saka jeneng Boyolali ora bisa kapisah saka
critane lelampahan Kyai Ageng Pandan Arang menyang Tembayat kanggo nindakake panyebaran
agama Islam. Biyen, Kyai Ageng Pandan Arang utawa Tumenggung Notoprojo minangka mantan
bupati ing Semarang. Miturut ramalan Sunan Kalijaga, Kyai Ageng Pandan Arang mengko bakal
dadi Penjaga Akhir kanggo ngganti Syech Siti Jenar. "Kawicaksanan uga Sunan Kalijaga nganti
ujian pra-yen yen Kyai Ageng Pandan Arang ana ing Tembe dhukungane wong sing percaya bisa
dadi Wali Menutup Anggota Persatuan Syech Siti Jenar". Ing sawijining wektu, Kyai Ageng
Pandan Arang menyang Jabalkat ing Tembayat karo garwane, Nyai Ageng Kaliwungu utawa Nyai
Ageng Karakitan, bebarengan karo putrane jenenge Pangeran Jiwo. Sajrone lelungan kasebut
sawise dirampok ing saiki sing diarani Salatiga, Nyai Ageng isih kiwa. Dadi dheweke kandha,
"Bali wis lali, Kyai teapot ninggal aku". Sumber liyane ujar, "Baya lan mami, adarbe garwa
maring sun". Papan kasebut kandhane Nyai Ageng nganti saiki diarani Boyolali. Babagan jeneng
Boyolali, MS. Hanjoyo ing Buana News (1976) nyerat: udakara 25 Km saka Salatiga, nalika
lunga, Kyai Ageng Pandan Arang lungguh ing watu sing gedhe nalika ngenteni garwane lan anak-
anak sing isih adoh banget. Sawise ngenteni suwe ora teka, Kyai Ageng Pandan Arang ujar, "Baya
wis lali karo wong iki". Panggonan kasebut diarani Boyolali. Lokasi watu gedhe saiki ana ing
mburi Gedung Sana Sudara Boyolali. Amarga wis ngenteni suwe ora teka, mula Kyai Ageng
nerusake perjalanan. Nalika Nyai Ageng wis tekan papan sing disenengi Kyai Ageng, dheweke
weruh Kyai Ageng Pandan Arang lunga. Nyai Ageng ujar, "Kyai, wong tengah wis lulus, teapot
mati bae". Kanthi terang adhedhasar crita Kyai Ageng Pandan Arang ing Babad Tanah Jawi,
jeneng Boyolali asale saka tembung "boya lali" utawa "baya lali". Miturut kamus Jawa-Walanda
(JFC Geriecke en T. Roorda, 1901), "boyolali" diarani "boyowangsul" utawa "bwangsul".
Tembung iki nuduhake jeneng jinis wit, yaiku Aglaia Lourn, suku Meliaceae, sing bisa uga
minangka jinis wit apel Jawa. Jeneng "boyolali" ing Serat Nagari-Anggeran utawa Angger
Gunung ing bab 40 diarani Bayawangsul. Serat Angari-Anggeran minangka Pratelan Bersama
antara Patih Raden Adipati Sasradiningrat ing Surakarta lan Patih Raden Adipati Danurejo ing
Yogyakarta taun 1840. Saka pethikan ing ndhuwur jelas yen "boyolali" padha karo "boyowangsul"
utawa "bwangsul". Boyolali, yen kita nggawe Krama Jawa, mesthine "bajulkesupen" utawa
"boyosupe" lan dudu "boyowangsul" utawa "bwangsul". Geriecke en Roorda, luwih nerangake,
ing basa Jawa ana tembung: wali bisa dadi bali utawa salah, tegese wangsul utawa bangsul. Maleni
= mbaleni = mangsuli. Conto liyane: ora wali-wali = ora bali-bali, ora gampang banget, babar
pisan; walik padha karo ngowahi; diwalik = dibalik, diguling utawa diguling; ping wola-wali =
ping bal-bali. Banjur tembung "lali" = supe, kesupen; kelalen = kesupen; boya lali = ora lali, ora
kesupen, tegese eling = eling, aja lali. Boyo Lali = aja lali, elinga; lali umur tengah = apa lali? Uga
bisa ateges kelingan. Pitakon "Apa Lali?", Wangsulan "Ora Lali", ora lali, padha karo ngeling-
eling. Dadi tembung "boya lali" sinonim karo "bali lali", bwangsul. Gejala Boyolali dadi
Bayawangsul utawa Bajulkesupen minangka gejala hiperlis, yaiku, sing bener isih bener
dibenerake, asile sejatine salah. Gejala kasebut biasane ditemokake ing Krama basa Jawa, yaiku
Krama Desa. Tujuane kanggo luwih ngormati wong sing diomongake. Conto liyane: Gedangan
dadi Pisangan; Surabaya = Surabanggi; Jambangan = Jambetan; Kacang = Kedhangsul;
Karanganyar = Kawisenggal; Masaran = Mekenan; Ketelu = ketigen; Jaran = Kepel, lan liya-
liyane. Adhedhasar andharan ing ndhuwur, pungkasane nganti saiki jenenge Boyolali duwe
sumber ing crita rakyat babagan Kyai Ageng Pandan Arang. *** Sumber: Tim Penyelidikan
Universitas Sebelas Maret, 2010, Sejarah lan Pengetan Kabupaten Boyolali, Boyolali: WBC
(Komunitas Bicycle Watutelenan).

Sumber Artikel: http://sclm17.blogspot.com/2016/03/sejarah-boyolali.html


Sejarah, Crita, Legenda, Mitos, Angka, Situs

Anda mungkin juga menyukai