Anda di halaman 1dari 38

BENTANG AWIG – AWIG

Daging Cakepan----------------------------------------------------------------------------------- i
Murdha Cita--------------------------------------------------------------------------------------- 5

SARGA I PANGAWIT--------------------------------------------------------------------- 6
Palet 1 : Aran lan Wewidangan-------------------------------------------------------- 6
Pawos 1 : Aran------------------------------------------------------------------ 6
Pawos 2 : Wewidangan-------------------------------------------------------- 6
Pawos 3 : Wates Wewidangan------------------------------------------------ 6
Palet 2 : Pamikukuh lan Patitis--------------------------------------------------------- 7
Pawos 4 : Pamikukuh----------------------------------------------------------- 7
Pawos 5 : Patitis----------------------------------------------------------------- 7
SARGA II AWIG – AWIG BANJAR PAKRAMAN BATAN ANCAK 8
KAPARTAMA : PARHYANGAN---------------------------------------------------- 8
Palet 1 : Pura---------------------------------------------------------------------------- 8
Pawos 6 : Pura Ring Wewidangan Banjar Pakraman -------------------- 8
Pawos 7 : Pangempon--------------------------------------------------------- 8
Palet 2 : Pamangku--------------------------------------------------------------------- 9
Pawos 8 : Ngadegang Pamangku------------------------------------------- 9
Pawos 9 : Uger – uger Dados Pamangku---------------------------------- 9
Pawos 10 : Swadharmaning Pamangku------------------------------------ 9
Palet 3 : Tata Trepti ring Parhyangan----------------------------------------------- 10
Pawos 11 : Tata Titi Ngranjing ka Pura---------------------------------- 10
Pawos 12 : Tata Titi ring Pura---------------------------------------------- 10
KAPING KALIH : PAWONGAN----------------------------------------------------- 11
Palet 1 : Banjar Pakraman----------------------------------------------------------- 11
Pawos 13 : Krama Banjar Pakraman--------------------------------------- 11

1
Pawos 14 : Krama Banjar Dinas-------------------------------------------- 12
Pawos 15 : Swadharmaning Krama Banjar-------------------------------- 12
Pawos 16 : Ngawit Dados Krama Banjar---------------------------------- 12
Pawos 17 : Wusan Dados Krama Banjar---------------------------------- 13
Pawos 18 : Tamiu------------------------------------------------------------- 13
Palet 2 : Prajuru Banjar---------------------------------------------------------------- 13
Pawos 19 : Wilangan Parajuru Banjar-------------------------------------- 13
Pawos 20 : Uger – uger Dados Prajuru Banjar----------------------------- 13
Pawos 21 : Swadharmaning Prajuru Banjar------------------------------- 14
Pawos 22 : Ngadegang lan Pamadegan Prajuru Banjar------------------ 14
Pawos 23 : Tata Treptinin Pawongan-------------------------------------- 15
Pawos 24 : Petias Prajuru Banjar------------------------------------------- 15
Palet 3 : Sabha Manggala Banjar--------------------------------------------------- 16
Pawos 25 : Wilangan Prajuru Sabha Manggala Banjar----------------- 16
Pawos 26 : Uger – uger Para Manggala Banjar-------------------------- 16
Pawos 27 : Swadharmaning Sabha Manggala Banjar------------------- 16
Pawos 28 : Ngadegang lan Pamadegan Sabha Manggala Banjar----- 17
Palet 4 : Pecalang -------------------------------------------------------------------- 17
Pawos 29 : Krama Pecalang------------------------------------------------ 17
Palet 5 : Krama Sesana--------------------------------------------------------------- 17
Pawos 30 : Meras utawi Ngangkat Sentana------------------------------- 17
Pawos 31 : Pawiwahan------------------------------------------------------ 18
Pawos 32 : Palas Marabian------------------------------------------------- 19
Pawos 33 : Mulih Daha Truna--------------------------------------------- 19
Pawos 34 : Makarambean--------------------------------------------------- 19
Pawos 35 ; Ninggal Kadaton----------------------------------------------- 20
Pawos 36 : Ngelus Ngasukin Ayah---------------------------------------- 20
Pawos 37 : Brata Penyepian lan Siwalatri-------------------------------- 20
Pawos 38 : Kalayuan Sekar------------------------------------------------- 21

2
Pawos 39 : Atiwa-tiwa utawi Ngaben------------------------------------- 22
Pawos 40 : Nepak kulkul---------------------------------------------------- 23
Pawos 41 : Nepak Nenengan----------------------------------------------- 24
Pawos 42 : Ayah-ayahan----------------------------------------------------- 24
Pawos 43 : Leluputan Ayah-------------------------------------------------- 24
Pawos 44 : Pawedal---------------------------------------------------------- 25
Pawos 45 : Leluputan Pawedal---------------------------------------------- 25
Pawos 46 : Mapuangkid------------------------------------------------------- 25
Pawos 47 : Ngajug------------------------------------------------------------- 26
Pawos 48 : Pamopog--------------------------------------------------------- 26
Pawos 49 : Pananjung Batu-------------------------------------------------- 26
Pawos 50 : Mabanjar Dinas-------------------------------------------------- 26
Pawos 51 :Paruman----------------------------------------------------------- 27
Pawos 52 : Sangkepan-------------------------------------------------------- 27
Pawos 53 : Pasungkem, Pararem, lan Pasuara----------------------------- 28
Pawos 54 : Wiara------------------------------------------------------------- 28
Pawos 55 : Matamiu lan Mapadunungan---------------------------------- 29
Pawos 56 : Ngundang Banjar----------------------------------------------- 29
Pawos 57 : Patus Banjar------------------------------------------------------ 29
Pawos 58 : Madelokang, Nabing lan Matempung----------------------- 30
Pawos 59 : Punia lan Pikolih Banjar---------------------------------------- 30
Pawos 60 : Padruwen Banjar------------------------------------------------ 31
Pawos 61 : Mamada utawi Mamunyah------------------------------------- 31
Pawos 62 : Candu utawi Madat lan Sasorohnyane------------------------ 31
Pawos 63 : Pamidanda-------------------------------------------------------- 31
Pawos 64 : Kanoroyang------------------------------------------------------ 32
KAPING TIGA : PALEMAHAN------------------------------------------------------- 32
Palet 1 : Pakarangan lan Wawangunan----------------------------------------------- 32
Pawos 65 : Pakarangan-------------------------------------------------------- 32

3
Pawos 66 : Wewangunan------------------------------------------------------ 33
Palet 2 : Kakayon lan Wawalungan---------------------------------------------------- 34
Pawos 67 : Kakayon------------------------------------------------------------ 34
Pawos 68 : Wewalungan------------------------------------------------------- 35
Palet 3 : Toya----------------------------------------------------------------------------- 35
Pawos 69 : Toyan Sabeh-------------------------------------------------------- 35
Pawos 70 : Toya Inem------------------------------------------------------------ 35
Palet 4 : Margi, Jinjingan lan Tukad miwah Lulu------------------------------------ 36
Pawos 71 : Margi-------------------------------------------------------------- 36
Pawos 72 : Jinjingan lan Tukad---------------------------------------------- 36
Pawos 73 : Lulu---------------------------------------------------------------- 36
SARGA III : PAMUPUT-------------------------------------------------------------------- 37
Pawos 74 : Nguwah – nguwuhin Awig – awig---------------------------- 37
Pawos 75 : Ngamargiang Awig – awig-------------------------------------- 37
LEPIHAN
Lepihan 1 : Baga Alit Pangincik Awig – awig Banjar Pakraman
Lepihan 2 : Tetegenan Para Rumawos Angga Ageng Pangincik Awig – awig Banjar
Pakraman

4
MURDHA CITA

OM AWIGNAMASTU NAMO SIDHAM


OM SWASTYASTU,

Kawiaktiannyane banjar pakraman punika wantah genah pasayuban krama, utawi


warga makasami, rikala ngamargiang Dharma Prakerti malarapan antuk Catur Dresta, inggih
punika : Purwa Dresta, Sastra Dresta, Loka Dresta, lan Desa Dresta. Sima krama punika
sampun kamargiang ajeg saking nguni, tur sampun mawukti sida ngawerdiang kasukertan
banjar lan jagat.
Warisan budaya laluhur sane inucap dresta punika, kabuatang pisan kasurat
kadadosang Awig – awig Banjar Pakraman, pinaka piranti pastika sane jagi kaanggen
gagulak sasuluh, lan sepat siku – siku miwah sepat gantung ring krama lan warga sami, rikala
ngulati pamatut ring sajeroning mapakraman. Taler awig – awig banjar puniki kaapti mangda
sida kaanggen nangkepin aab jagate kapungkur wekas tur mangda sida ajeg katami olih
pretisentana selanturnyane.
Sangkaning asung kerta wara nugraha Ida Sang Hyang Widhi Wasa, kalih Ida
Bhatara-bhatari sami, saha kadulurin antuk idep suci nirmala tan paleteh, malarapan pamutus
bawos ring paruman Banjar Pakraman Batan Ancak prasida kasurat Awig – awig Banjar
Pakraman puniki.
Dumogi malarapan antuk pasikian pikayun, krama banjar sida ngrajegang Awig-awig
Banjar Pakraman Batan Ancak puniki, tur sida nemoning tatujon sasidaning don.

OM SANTIH, SANTIH, SANTIH, OM

5
SARGA I
PANGAWIT

PALET 1
Aran Lan Wewidangan
Pawos 1
Aran
Banjar piniki mawasta Banjar Pakraman Batan Ancak, magenah ring Desa Pakraman Mas,
Desa Mas, Kecamatan Ubud, Kabupaten Gianyar, Provinsi Bali.

Pawos 2
Wewidangan
Kakuwub wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak Punika :
a. Pupulan Karang paumahan ring Banjar Pakraman Batan Ancak sane kasinanggeh
palemahan Banjar Pakraman Batan Ancak.
na. Parahyangan, carik, tegal, margi, tukad, lan telajakan sane wenten ring kakuwub
wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak.
ca. Karang paumahan lan telajakan padruwen Krama Banjar Pakraman Batan Ancak, ring
wewidangan Desa Pakraman Mas.

Pawos 3
Wates Wewidangan
Wates wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak inggih punika :
a. Wates Kaler : Carik Bramasa (kacihnayang antuk tugu wates Desa Mas lan
Desa Peliatan).
na. Wates Kangin : Pura Bukit (Kacihnayang antuk tugu wates Banjar Batan
ancak lan Banjar Tegalbingin).
ca. Wates Kelod : Margi ke Setra Desa Pakraman Mas
ra. Wates Kauh ; Carik Subak Kumbuh

6
PALET 2
Pamikukuh lan Patitis
Pawos 4
Pamikukuh
Banjar Pakraman Batan Ancak ngamanggehang pamikukuh minakadi :
a. Agama Hindu
na. Pancasila sekadi sane munggah ring pamungkah Undang-undang Dasar 1945
ca. Undang-undang Dasar Negara Republik Indonesia
ra. Peraturan Daerah Nomor 3 Tahun 2001 nganinin Desa Pakraman
ka. Awig-awig Desa Adat Mas

Pawos 5
Patitis
Patitis utawi tatujon Banjar Pakraman Batan Ancak luwir punika :
a. Mikukuhin Agama Hindu sakadi anggah-ungguh sane mamargi ring Bali.
na. Ngarajegang dresta Bali sane kasinanggeh adhiluhung
ca. Nunggilang tata prawertining maagama
ra. Ngupadi krama banjar mangda prasida ngamangguhin kasukertan lan kajagatdhitan
ring sakahuripan.
ka. Ngawerdiang parilaksana saling asih, saling asah. Saling asuh, paras-paros, sagilik-
saguluk, salunglung sabayantaka.

7
SARGA II
AWIG-AWIG BANJAR PAKRAMAN BATAN ANCAK
KAPARTAMA
PARAHYANGAN

PALET 1
Pura
Pawos 6
Pura ring Wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak
Pura sane wenten ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak inggih punika :
a. Pura Manca luire :

 Pura Bongli
 Pura Bukit Dauhan
 Pura Bukit Danginan
 Pura Telaga Waja
 Pura Taman Pule
 Pura Kelembu
 Pura Anyar
 Pura Beji Taman Pule
 Pura Buk Jambe
 Pura Kaseh
 Pura Meegalan
na. Pura Banjar :

 Pura Tirtha utawi Pura Beji


ca. Pura sane siosan manut kawigunan kadulurin antuk pararem banjar

Pawos 7
Pangempon
a. Pura Manca sane wenten ring wewidangan Banjar Batan Ancak, kaempon olih
pamaksan manut dresta tetami, utawi sangkaning pararem saking Desa Pakraman
Mas.
na. Pura Banjar
Pura Banjar kaempon olih Krama Banjar Pakraman Batan Ancak.

8
PALET 2
Pamangku
Pawos 8
Ngadegang Pamangku
Ring sajeroning parhyangan utawi pura patut kamadegang pamangku, sane
nganterang yadnya sarahina. Pamangku kadegang olih pangempon pura inucap nginutin
sinalih tunggil pamargi :

 Antuk wit waris


 Kajudi olih Pangempon
 Antuk pamargi nyanjan ring pura inucap
Pamangku patut ngamargiang Adyatmika Marga antuk pawintenan majalaran upakara
manut dresta. Pamadegang pamangku patut kasaksinin olih kelihan Banjar Pakraman Batan
Ancak lan jero bendesa Desa Pakraman Mas.

Pawos 9
Uger-uger Dados Pamangku
Gaguat ring sang pacang kamadegang pamangku inggih punika :

 Mayusa sakirangnyane selai warsa


 Tan ceda ring angga lan suksma sarira
 Ngamanggehang dharma susila
 Kasinanggeh widya, sakirang-kirangnyane uning ring sastra lan agama

Pawos 10
Swadharmaning Pamangku
Pamangku patut ngamanggehang swadharma kapamangkuan manut dresta luire :

 Mabusana sarwa putih rikala nglaksanayang swadharma


 Tan wenang ajejudan
 Tan aparek ring naya dusta
 Tan atayub ring tarub cemara yudha
 Tan pati pikul-pikulan
 Tan ngaranjing ring umah wong bajina karma
 Ambek dharma sadu
 Aswaka dharma
 Tan anganjing ring umah wong drati karma
 Tan amangan lan anginum sahanan sane ngawe wra
 Tan wenang salab-sulub
 Tan keneng cuntaka wong len

9
 Yan mawija wahara, tan wenang anayub upadrawaning cor, saha wenang madewa
saksi.

PALET 3
Tata Trepti ring Parhyangan
Pawos 11
Tata Titi Ngranjing ka Pura
Tata titi ngranjing ka pura inggih punika :
a. Patut mabusana nginutin dresta lan maparilaksana trepti
na. Matatujon wantah ngaturang ayah, ngastiti lan ngaturang bakti
ca. Tan makta babaktan sane kasinanggeh ngaletehin, manut dresta
ra. Tan kalugra ngranjing ka pura luire :

 Anak alit sane dereng mapinton


 Sang sane kacuntakan
 Sang mobot tan kapiangken, putra babinjat, lan putra astra, sane durung
kaparisudha
 Buduh lan sakit ila
 Wawalungan mapada papat, sajaba rikala mapada utawi kaanggen yadnya ring
pura

Pawos 12
Tata Titi ring Pura
Tata titi ring pura inggih pinika :
a. Patut trepti lan tan dados maparilaksana sane kasinanggeh ngeletehin luire :

 Mamisuh
 Mapisuna miwah wakpurusya sane siosan
 Makoratan, mawarih
 Makakobetan, masesenengan
 Masemaragama
 Ngametuang rah witning baya lan kacuntakan
na. Tan ajejuden
ca. Tan dados mamada lan mamunyah
ra. Tan dados ngambil sahananing arca, pratima, piranti, lan padruwen pura sane siosan,
sane kasinaggeh suci.

10
KAPING KALIH
PAWONGAN
PALET 1
Banjar Pakraman
Pawos 13
Krama Banjar Pakraman
Krama Banjar Pakraman Batan Ancak inggih punika, krama banjar sane
ngamanggehang Agama Hindu, papalihannyane luire :
a. Krama Marep inggih punika :

 Krama sane mawiwit saking Banjar Pakraman Batan Ancak ngawaris ayah
napak ring karang ayahan desa
 Krama sane mawiwit saking dura Desa Pakraman Mas, madrebe karang guna
kaya ring Banjar Pakraman Batan Ancak lan sampun kalekitayang tedun
makrama Desa Pakraman Mas.
Krama Marep keni ayahan lan pawedal napak ring desa pakraman.
na. Krama Pamadenan utawi Pangele inggih punika, krama banjar pakraman sane jenek
ring karang ayahan desa, duwaning wenten paiketan pasemetonan ring sang sane
ngawaris ayah napak. Krama puniki keni ayahan napak lan pawedal nyibakin ring
desa pakraman.
ca. Krama Balu inggih punika, krama sane katinggal seda olih lanang utawi istrinyane.
Krama puniki keni ayahan lan pawedal nyibakang.
ra. Krama Sapian inggih punika, krama sane palas marabian. Krama sapian sane mawak
purusa keni ayah nyibakan lan pawedal napak.
ka. Krama Makrambean inggih punika, krama sapian mawak pradana sane mawali ring
tegak raramannyane saha kasarengin olih sang putra sane sampun kaepah. Krama
puniki keni ayah nyibakan lan pawedal napak.
da. Krama Mulih Daha Truna inggih punika, krama sapian mawak pradana sane mewali
ring tegak raramannyane tan kasarengin olih putrannyane. Krama puniki tan keni
ayahan lan pawedal.
ta. Krama Tapukan inggih punika, krama sane katinggal seda olih yayah renannyane tur
durung tutug yusa selae warsa. Krama puniki tan keni ayahan lan pawedal.

11
Pawos 14
Krama Banjar Dinas
Sane kabawos krama Banjar Dinas luire :
a. Krama Dinas Marep inggih punika, krama Banjar Pakraman Batan Ancak.
na. Krama Dinas Dura Desa inggih punika, krama banjar sane mawiwit saking dura desa,
jenek lan maderbe karang guna kaya ring Banjar Batan Ancak.
ca. Krama Dinas Padunungan utawi Krama Ngempi inggih punika, krama sane mawiwit
saking dura desa, satunggil utawi sampun mapakuren, jenek mapadunungan ring
Banjar.

Pawos 15
Swadharmaning Krama Banjar
Swadharmaning krama Banjar Batan Ancak inggih punika :
a. Ngarajegang lan mikukuhin awig-awig, pararem miwah pasuara Banjar Pakraman
Batan Ancak Desa Pakraman Mas.
na. Ngamedalang pikayun ritatkala wenten paparuman
ca. Ngamedalang ayah-ayahan, pawedal lan punia manut pararem
ra. Ngawantu krama banjar sane keni panca baya
ka. Ngutsahayang kasukertan lan kajagadhitan Banjar Pakraman
da. Nreptiang parhyangan, pawongan lan palemahan
ta. Krama Banjar Pakraman patut misadia nyudi lan kasudi karajegang dados prajuru
banjar utawi prajuru desa.
sa. Krama Banjar Pakraman patut ngarajegang pasukadukan manut dresta
wa. Krama Banjar Pakraman patut nyadokang putrannyane sane sampun daha truna dados
warga Skaa Truna

Pawos 16
Ngawit Dados Krama Banjar
a. Ngawit dados krama banjar pakraman inggih punika, asasih sesampun
ngalaksanayang pawiwahan manut dresta.
Na. Ngawit dados krama banjar dinas inggih punika, ngawit mapaumahan utawi jenek
ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak.

12
Pawos 17
Wusan Dados Krama Banjar
a. Sangkaning cendek yusa utawi seda
na. Pinunas ngaraga sangkaning kesah ka dura banjar
ca. Kanoroyang duwaning sampun nenten prasida ngesehang solah prawerti, setata
lempas ring kecaping awig-awig.
ra. Wusan dados krama banjar pakraman sangkaning nilarin agama Hindu

Pawos 18
Tamiu
Tamiu inggih punika, para jana sane mawiwit saking dura Banjar Batan Ancak rauh ring
wewidangan Banjar

PALET 2
Prajuru Banjar
Pawos 19
Wilangan Prajuru Banjar
Banjar Pakraman Batan Ancak kaenter olih Kelihan Banjar kawantu olih : Pangliman utawi
Patajuh, Panyarikan, Artha Raksa, Kasinoman Gede, lan Kasinoman Alit ring suang-suang
tempekan.

Pawos 20
Uger-uger Dados Prajuru Banjar
a. Sampun ngaranjing dados krama Banjar Pakraman Batan Ancak
na. Tan ceda ring angga lan suksma sarira
ca. Kasinanggeh widya, kautamayang sane uning nyurat lan ngawacen aksara latin
ra. Nenten naenang kanoroyang.

13
Pawos 21
Swadharmaning Prajuru Banjar
Swadharmaning Prajuru Banjar Pakraman Batan Ancak inggih punika :
a. Ngawit ngalaksanayang swadharmannyane, prajuru banjar sane anyar patut
ngadegang sabha manggala banjar sane anyar
na. Ngenterang sahanan kakaryan banjar
ca. Ngenterang paruman banjar lan palaksanan sadaging awig-awig, pasungkem, pararem
miwah pasuaran banjar lan desa
ra. Ngenterang krama banjar mangulati kasukertan jagat, lan kajagadhitan ring
sakahuripan
ka. Ngaraksa lan ngajegang artha brana padruwen banjar
da. Maka upasaksi ring sajeroning pamargin yadnya, ring Banjar Pakraman Batan Ancak
ta. Ngamanggehang lan ngalimbakang dharma agama
sa. Maka Panyade banjar matamuang babawos ring sapasira ugi
wa. Mawosin kalih niwakin pamutus wicara, arep ring sahananing wiara ring Banjar
Pakraman Batan Ancak.

Pawos 22
Ngadegang lan Pamadegan Prajuru Banjar
a. Prajuru banjar kaadegan nyabran limang warsa apisan
na. Prajuru banjar sane sampun telas wates swadharmannyane, dados kasudi malih
yening sampun prama ledang
ca. Pamadegan prajuru kalaksanayang ring paruman banjar, tata cara pamadegannyane
manut pararem
ra. Yening ring sapamadegannyane, kelihan banjar cendek yusa, kanoroyang, cedangga
banget, tur tan sida ngalaksanayang swadharmaning kelihan banjar,
swadharmannyane kalanturang olih pangliman utawi kadadosang ngamadegang
kelihan sane anyar

14
Pawos 23
Tata Treptinin Pawongan
a. Tata treptinin pawongan matatujon mangda nyabran masa kawentenan pawongan ring
wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak, sida pastika
na. Tata treptinin pawongan kaenter olih kelihan banjar, kawantu olih prajuru banjar,
pecalang lan warga sami
ca. Pawongan patut pastika kawentenannyane nyabran masa inggian :
ca.a Makweh kramannyane minakadi :

 Krama banjar pakraman


 Krama banjar dinas
 Krama tamiu
ca.na Pawijil anak alit sang sane kalayuan sekar
ca.ca Krama sane anyar lan sang sane nilarin banjar
ca.ra Krama sane kaperas, sang marabian nyeburin, sang palas marabian sang
panyade ayah putung miwah sane siosan manut kawigunan

Pawos 24
Petias Prajuru Banjar
a. Petia saking guru wisesa
na. Petias leluputan pawedal salami dados prajuru
ca. Petias duman tengah utawi cenengan
ra. Petias leluputan ayah salami enem sasih sesampun wusan dados prajuru sajabaning
antuk pamargi kanoroyang
ka. Petias siosan manut pararem

15
PALET 3
Sabha Manggala Banjar
Pawos 25
Wilangan Prajuru Sabha Manggala Banjar
Ring sajeroning ngalaksanayang swadharmannyane prajuru banjar kasangga olih
sabha manggala banjar
Wilangan prajuru sabha manggala banjar inggih punika :
a. Kelihan sabha manggala adiri, panyarikan lan kasinoman akwehnyane manut
kawigunan
na. Panyarikan lan kasinoman sabha manggala dados kawangku olih panyarikan lan
kasinoman banjar manut pararem
ca. Para manggala banjar luire, para kelihan banjar sane lawas tigang diri, para manggala
banjar sane siosan, akwehnyane manut kawigunan

Pawos 26
Uger-uger Para Manggala Banjar
a. Sampun ngeranjing dados krama Banjar Pakraman Batan Ancak
na. Tan ceda ring angga lan suksma sarira
ca. Madruwe kainggilan kawiadnyanan
ra. Nenten naenan kanoroyang

Pawos 27
Swadharmaning Sabha Manggala Banjar
a. Ngamanggehang lan ngalimbakang dharma agama
na. Nyarengin prajuru banjar, ngarincikang bantang rencana sane jagi kamargiang olih
prajuru banjar nemu limang warsa.
ca. Mratiaksayang sekancan pamargi prajuru banjar mangda tan lempas ring sadaging
awig-awig, pasungkem, pararem, pasuaran banjar lan desa.
ra. Micayang pamargi rikala prajuru banjar nemoning kakobetan
ka. Sareng ring prajuru banjar pinaka sabha kertha banjar

16
Pawos 28
Ngadegang lan Pamadegan Sabha Manggala Banjar
a. Para manggala banjar kacatri utawi kajudi olih kelihan banjar, lan patut kasobiah, ring
paruman banjar
na. Kelihan sabha manggala banjar lan prajuru sane siosan, kacatri ring para angga sabha,
kaenter olih kelihan banjar
ra. Pamadegan sabha manggala banjar, kalaksanayang nyabran limang warsa sapisan

PALET 4
Pecalang
Pawos 29
Krama Pecalang
a. Pecalang inggih punika pawantu prajuru banjar ring ngupadi kasukertan jagat lan
nreptiang pawongan, palemahan, parahyangan, miwah sahanan yadnya ring
wewidangan Banjar Batan Ancak
na. Pecalang kaenter olih kelihan pecalang kawantu olih juru tulis miwah kasinoman,
akweh kramannyane manut kawigunan
ca. Para pecalang kacatri saking krama Banjar Pakraman Batan Ancak olih kelihan banjar
antuk pasungkem saking sabha manggala banjar
ra. Pecalang kalugrayang mapitulung ring dura banjar sajeroning nreptiang pamargin
yadnya, antuk pamutus bawos kelihan banjar

PALET 5
Krama Sesama
Pawos 30
Meras utawi Ngangkat Sentana
a. Polih pasungkem saking kaluarga sane kaangkat lan kaluarga sane ngangkat
na. Ngawentenang pasadok ring kelihan banjar tigang sasih sadurung meras
ca. Yening kawentenannyane sampun pastika, kelihan banjar patut nyobyahang ring
banjar pakraman
ra. Sang sapasira ugi rumasa tan cumpu mangda gelis masadok ring kelihan banjar,
masengker tigang sasih saking rahina kasobyahang

17
ka. Prade wenten rumasa tan cumpu manut sengker inucap, kelihan banjar patut ngicenin
panuntun lan niwakin pamargi sepatutnyane
da. Meras patut kaupakara manut dresta tur kaupasaksinin olih krama banjar, kelihan
banjar lan jero bendesa Desa Pakraman Mas
ta. Meras patut taler kauningang ring sang rumaga guru wisesa

Pawos 31
Pawiwahan
a. Uger-uger pawiwahan :
a.a Sang jagi mawiwaha patut sampun manggeh daha truna utawi nginutin
pauwak yusa saking guru wisesa
a.na Sangkaning pada lila arsa utawi pada tresna
a.ca Tata kramannyane nginutin dresta
a.ra Kajangkepin olih tri upa saksi inggih punika :

 Bhuta saksi
 Manusa saksi
 Dewa saksi
na. Tata krama pawiwahan sane kalekitayang ring Banjar Batan Ancak luire :
na.a Antuk pamargi papadikan :

 Kamanggala antuk pakruna saha makta suar


 Ngamargiang pabeyakala lan masakapan utawi widi widana
 Ngaturang pajati utawi majajauman
na.na Antuk pamargi ngarorod

 Sang lanang lan istri kajangkepin riyin


 Kalanturan antuk lan paktuna saha makta suar saking kaluarga purusa
 Ngamargiang pabeyekala, masakapang utawi widi widana
 Ngaturang pajati utawi majajauman
na.ca Antuk pamargi nyeburin utawi nyentana :

 Kamanggala antuk paingkup bawos saking kaluarga purusa lan pradena


 Kalanturan antuk pakruna saha makta suar
 Ngamargiang pabeakala, masakapan utawi widi-widana
 Ngaturang pajati utawi majajauman
na.ra Dudonan tata krama pawiwahan, tan dados lempas sakadi dudonan pamargi
ring arep

18
na.ka Pawiwahan ring sang tan maagama Hindu patut kadulurin antuk upakara
sudiwadani

Pawos 32
Palas Marabian
Dudonan palas marabian :
a. Patut kadulurin antuk pinunas sang marabian maka kalih ring kelihan banjar
na. Kelihan banjar maritetes sang makakalih indik pangrencana palas marabian
ca. Kelihan banjar patut ngutsahayang sang makakalih mangda prasida satya alaki rabi
sakahuripan
ra. Yening nenten sida, pinunas punika patut kasobyahang ring banjar pakraman
ka. Sang makakalih patut nguningayang pinunas nyane ring paruman banjar
da. Kelihan banjar dados niwakang pikolih soang-soang palas marabian manut sakadi
ring sor
da.a Artha brana guna kaya polih pah-pahan pada asah
da.na Artha brana tadtadan, kakuasa niri-niri
da.ca Artha brana warisan kakuasa olih sang maraga purusa
da.ra Upakara perti sentananyane kalanturang olih sang purusa

Pawos 33
Mulih Daha Truna
Prade wenten krama mawak pradana, balu utawi sepihan, tur mawali malih ring tegak
reramannyane saha tan kasarengin olih putrannyane, patut nguningayang ring kelihan banjar.
Krama inucap patut ngamargiang upakara manut dresta, mangda janten pangaskarannyane ri
wekas. Selanturnyane krama inucap kadadosan ngawak sekadi krama daha truna lan patut
kasobyahan ring paruman banjar.
Pawos 34
Makerambean
Prade wenten krama mawak pradana, balu utawi sepihan, tur mawali malih ring tegak
reramannyane saha kasarengin olih putrannyane, patut nguningayang ring kelihan banjar.
Krama inucap patut ngamargiang upakara manut dresta, mangda janten pangaskarannyane ri
wekas. Selanturnyane krama inucap kadadosan ngawak sekadi krama daha truna lan patut
kasobyahan ring paruman banjar.

19
Pawos 35
Ninggal Kadaton
Prade wenten mawak pradana, ninggalin swadharmannyane ring sang mawak purusa,
antuk pamargi tan becik patut kasadokang olih sang purusa ring kelihan banjar. Kelihan
banjar patut nitenin kawentenan alaki rabi punika, yening sampun pastika patut kasobyahang
ring paruman banjar
Enem sasih sesampun kasobyahang, sang purusa ngamolihang leluputan ayah istri.
Sang ninggal kadaton punika patut kakenenin pamidanda sekadi ring sor :

 Ical paiketannyane ring kadatonne lawas


 Ical waris
 Ical wirang utawi pangupapira
 Ical pangaskara manusa lan pitra yadnya saking kaluarga sane katinggal

Pawos 36
Ngelus Ngasukin Ayah
a. Krama sane nilarin banjar patut kaparitetes kawentenannyane inggian :

 Tatujon
 Laminnyane
 Kajantenannyane dados krama banjar pakraman
 Panyade ayah-ayahan lan pawedal sang matilar
na. Kajantenan krama sane nilarin banjar patut kasobyahang ring paruman banjar
ca. Sang matilar sane nenten kantun dados krama banjar pakraman, prade mapikayun
ngasukin ayah malih patut kaparitetes olih kelihan banjar
ra. Sang jagi ngasukin ayah malih, patut naur prabea marupa beras sane pinih becik seket
kilo utawi manut pararem

Pawos 37
Brata Panyepian lan Siwalatri
a. Catur brata panyepian patut kaajegan ring rahina nyepi. Prajuru patut nuntun saha
midabdabin mangda banjar pakraman sida trepti :

 Amati Geni
 Amati Lelungan
 Amati Lelanguan
 Amati Karya

20
na. Upakara siwalatri patut taler kaajegan lan prajuru patut nuntun saha midabdabin
mangda krama banjar lan daha teruna maka sami sida ngamargiang pabratan
sapatutnyane manut dresta.

Pawos 38
Kalayuan Sekar
a. Sang madruwe kaluarga kalayuan sekar patut masadok ring kelihan banjar lan nunas
pamargi ring jero bendesa, inggian padewasan lan rencana pacang ngangge setra
na. Yening sane padem jatma alit durung maketus, kapendem ring setra sane sampun
kapastikayang, nenten malih nunas padewasan
ca. Sang kalayuan sekar patut kasobyahang ring banjar, antuk cihna suaran kulkul manut
dresta
ra. Genah mendem asing-asing kaluarga manut waris, prade wenten kakobetan utawi
wenten krama pakraman anyar, genah mendemnyane nginutin pituduh jero bendesa
ka. Krama banjar patut ngamargiang nabing lan nyarengin makarya pula-puli
(panyiraman / joli) upakara sang kalayuan sekar, saha nyarengin mendem sawa
ngantos puput. KB, gong baleganjur, yan kadadosan mendem.
da. Mendem sawa tan dados lianan ring setra
ta. Sahanan pendeman patut kadagingin pinget mangda sumeken sapasira sane
kapendem. Sahanan pendeman tan dados kasusunin
sa. Tan kadadosan ngusak asik sawa lan pendeman. Prajuru banjar patut ngenter
sutreptining upakara ngantos puput
wa. Sasebelan banjar kadabdab antuk krama banjar, pasengkernyane wantah tigang rahina
la. Layon sane durung kapendem patut kagebagin olih krama banjar masengker tigang
rahina ngawit rahina kalayuan sekar
ma. Prade wenten krama kalayuan sekar ri kala wenten krama siosan sampun janten
nyambut karya pacang madewa yadnya, pamargin pamendeman patut masulub,
nenten nyuarayang neng-nengan. Lan pamargi ngeseng sawa tan kadadosang.
ga. Prade wenten krama ngempi, krama dura banjar padem ring palemahan banjar Batan
Ancak, prajuru banjar patut matur piuning ring sang guru wisesa, lan genanh sang
krama inucap padem patut kaparisudha manut dresta. Prabeannyane katiwakin ring
kaluarga sane padem

21
Pawos 39
Atiwa-tiwa utawi Ngaben
a. Banjar pakraman Batan Ancak ngamargiang pauwak atiwa-tiwa masa nyabran warsa
manut pituduh jero bendesa
na. Pauwak inucap patut kasobyahang ring banjar pakraman
ca. Krama sane pacang ngalaksanayang atiwa-tiwa patut masadok ring kelihan banjar
ra. Banjar pakraman Batan Ancak ngamargiang pauwak patus atiwa-tiwa kerthamas, ping
kalih nyabran tigang warsa.
Pauwak patus inucap kaepah sakadi ring sor :
ra.a Prade ring warsa kapartama atiwa-tiwa masal kamargiang, banjar
ngamedalang patus. Krama pasadok patut ngalaksanayang atiwa-tiwa mapupul ring
banjar.

 Upakara kamanggala olih prajuru banjar


 Kagentos antuk banten. Banjar nedunang patus atiwa-tiwa masal ring banjar
utawi kapupulang olih prajuru
 Patempung banjar kapupulang ring prajuru banjar
 Sang sane madrebe karya ngamolihang ayahan lan pagebagan manut akweh
krama sane kapolihang utawi kaedum
 Krama banjar mapitulung ngantos karyane puput
 Krama banjar magebang ping tiga manut pah-pahan suang-suang
 Krama banjar kasanggra antuk sangu sate tiga, lanang istri ping kalih
ra.na Ri sampun kawentenang atiwa-tiwa masal sakadi ring arep, ring warsa
salanturnyane banjar nenten ngamedalang patus. Prade ring warsa puniki wenten
krama ngamargiang atiwa-tiwa pamargine wenten kakalih.
ra.na.a Sang masadok nedunang utawi ngundang banjar

 Upakara kamanggala olih sang masadok


 Sang madrebe karya nenten polih patus banjar
 Banjar mapitulung ngantos puput
 Pagebagan banjar kamargiang
 Patempungan banjar nenten kamargiang
 Panyanggra karya nyangu banjar antuk tandingan sate,
lanang istri ping kalih kawis 1 ajengan 4 tanding
ra.na.na Sang masadok nenten nedunang banjar

 Upakara kamanggala olih sang masadok


 Krama banjar nenten nedunang patus banjar
 Krama banjar nenten nedunang patempung
 Panyanggra nenten nyangu banjar
 Banjar patut nodia ring rahinanpangutangan kaenter
antuk suaran kulkul

22
ra.ca Kalih warsa ri sampun kawentenan atiwa-tiwa masal, banjar nguwakang
atiwa-tiwa niri, tur ngamolihang patus

 Upakara kamanggala olih prajuru banjar


 Sang sane madrebe karya ngamolihang patus atiwa-tiwa niri, ayahan
lan pagebagan manut akweh sane kapolihang utawi kaedum
 Patempung banjar kamargiang niri-niri ring pasadok manut pahpahan
 Krama banjar mapitulung ngantos karyane puput
 Krama banjar magebag ping tiga manut pah-pahan suang-suang
 Krama banjar kasanggra antuk sangu sate, lanang istri ping kaling +
ajengan
ka. Ring sajeroning upakara atiwa-tiwa prade wenten kakenian pabekel sawa ri kala
ngagah, pabekel punika patut kasukserahang ring sang madrebe sawa. Krama sane
ngambil pabekel inucap tur nenten ngawaliang ring sang madrebe sawa, dados
kapidanda nikel ping tiga
da. Ri kala wenten sulinggih, pamangku Dang Kahyangan, pamangku Kahyangan Tiga,
sane mawit saking Banjar Pakraman Batan Ancak kelayuan sekar,pamargi atiwa-tiwa
nenten nginutin pauwak ring arep. Krama banjar ngaturang pawedal lan aturan ayah-
ayahan manut pamutus bawos saking jero bendesa.
ta. Prade krama Banjar Pakraman Batan Ancak ngalaksanayang atiwa-tiwa masal,
wenten krama sane ngambil sawa kaluarganyane ring siosan Banjar, ring wewidangan
Desa Pakraman Mas, Kaluarga sang sane kaupakara patut ngaturang ayah-ayahan
sepatutnyane ngantos puput, banjar kasangu antuk sate , lanang istri apisan

Pawos 40
Nepak Kulkul
a. Kulkul banjar katepak olih sinoman gede banjar antuk pituduh kelihan banjar, anggen
nyanggra pamargin karya utawi yadnya, ngawentenang paruman lan pamargi sane
siosan manut pawarah utawi pasungkem.
na. Yening wenten paribaya sekadi kapandungan, karampok kapelaibang, wenten jatma
ngamuk, wenten paiyeg saha sanjata lan wenten geni baya, kulkul banjar kalugrayang
katepak olih sinalih tunggil krama banjar Batan Ancak
ca. Sang nepak kulkul tan sangkaning pituduh kelihan banjar miwah sane tan manut ring
daging awig-awig, patut digelis katuriksa olih kelihan banjar lan prajuru sane siosan.
Yan tan manut sakadi ring arep sang nepak kulkul patut kakenin pamidanda manut
pararem
ra. Tabuh kulkul manut dresta :
ra.a Tabuh lambat atulud maka cihna wenten paruman, miwah makarya sakadi
sane sampun kaarahang antuk prajuru banjar
ra.na Tabuh bulus atulud maka cihna wenten geni baya, krama patut makta sarana
ngamademang api

23
ra. ca Tabuh bulus kalih tulud maka cihna wenten maling, jatma ngamuk, krama
patut makta gegawan anggen mapitulung

Pawos 41
Nepak Ngendongan / Kulkul
a. Kulkul banjar wantah dadaos katepak ritatkala wenten krama banjar sane kalayuan
sekar, malarapan antuk pamutus bawos saking kelihan banjar
na. Sang nepak kulkul sane nenten manut sakadi daging awig-awig, patut katuriksa olih
kelihan banjar lan prajuru sane siosan tur patut katiwakin pamidanda manut pararem
banjar
Pawos 42
Ayah-ayahan
a. Asing krama banjar pakraman patut ngamedalang ayah-ayahan lanang lan utawi istri
ri kala wenten pabuat ring banjar
na. Asing krama banjar dinas taler patut ngaturang ayah-ayahan lanang lan utawi istri ri
kala wenten pabuat saking banjar

Pawos 43
Leluputan Ayah
Sane polih leluputan ayah ring banjar Batan Ancak inggih punika :
a. Para sulinggih, para pamangku dang kahyangan, para pemangku kahyangan tiga, para
pamangku pura manca lan pura banjar, sane mawit saking Banjar pakraman
na. Sang sane sungkan tur tan sida ngamargiang swadharma ayah-ayahan, tur tan wenten
ayah panyade
ca. Sang cedangga lumpuh lan buta tan wenten ayah penyade
ra. Sang krama tapukan
ka. Sang ayah balu. Sang balu lanang polih luput ayah istri, sang balu istri polih luput
ayah lanang
da. Sang ayah sapihan. Sang sapihan lanang polih luput ayah istri., sang sepihan istri
polih luput ayah lanang
ta. Sang makarambean, luput ayah lanang
sa. Sang mawak purusa sane katinggal kadaton, luput ayah sinalih tunggil lanang utawi
istri

24
wa. Para manggala banjar lan manggala desa saking Banjar Pakraman Batan Ancak polih
luput ayah manut pasungkem lan pararem
la. Para prajuru banjar sane sampun puput ngalaksanayang swadharmannyane sakadi
daging awig-awig, polih luput ayahan salami enem sasih, sajabaning mawit saking
kanoroyang
ma. Para krama sane ngajug ayah
ga. Skaa gong polih leluputan tutus lan pakemit utawi manut pararem

Pawos 44
Paweedal
a. Asing krama banjar pakraman patut ngamedalang pawedal sane marupa jinah utawi
brana siosan manut pasungkem lan pararem
na. Asing krama Dinas patut ngamedalang pawedal sane marupa jinah utawi brana siosan
manut pasungkem lan pararem

Pawos 45
Leluput Pawedal
Leluput pawedal sane marupa jinah lan utawi brana siosan katur ring :
a. Para sulinggih, para pamangku Dang Kahyangan, para pamangku Kahyangan Tiga,
Pura Banjar, sane mawit saking Banjar Pakraman Batan Ancak
na. Para prajuru banjar sane kantun madeg
ca. Para manggala desa polih leluputan pawedal manut pasungkem utawi pararem

Pawos 46
Mapuangkid
Mapuangkid inggih punika pamargi krama banjar sane kalugrayang nenten nyarengin
makarya utawi ngarauhin paruman, sangkepan sakadi pituduh prajuru, sangkanin wenten
pikobet sane pastika luire :
a. Sangkaning sungkan banget
na. Kacuntakan
ca. Wenten kakaryan ngaturang yadnya, utawi karya sane siosan antuk pasungkem
prajuru banjar

25
Pawos 47
Ngajug
Ngajug ayah-ayahan ring banjar, antuk pawedal jinah utawi brana sane siosan
kadadosan antuk pabuat sane pastika luire :
a. Genah sang krama jenek kalintang doh saking wewidangan Banjar Pakraman Batan
Ancak
na. Kaiket olih swadharma ring genahnyane makarya
ca. Pakerana pastika siosan, sane kasungkemin olih prajuru banjar
Jinah pangajug utawi brana sane kaanggen ngajug ayah punika agengnyane manut
pararem. Sang sane jagi ngajug patut masadok ring kelihan banjar

Pawos 48
Pamopog
Pamopog inggih punika : Prabea sane patut katawur duaning nenten ngalaksanayang
swadharmaning krama banjar pakraman. Ageng alit pamopog katenger olih prajuru banjar lan
sabha manggala banjar manut ayah-ayahan sane sampun kalaksanayang, paedum tegak,
miwah sane siosan.

Pawos 49
Pananjung Batu
Pananjung batu inggih punika prabea pangulun setra sane patut kataur olihkrama
banjar pakraman anyar sane mawiwit saking dura Desa Pakraman Mas marep ring banjar lan
desa pakraman ri kala ngawit dados krama banjar pakraman. Ageng prabea pananjung batu
inucap manut pararem
Pawos 50
Mabanjar Dinas
a. Krama dura desa sane madrebe karang guna karya ring wewidangan Banjar Batan
Ancak patut ngamiletin dados krama banjar dinas ngawit jenek ring Banjar Batan
Ancak krama inucap kabawos Krama Dinas Dura Desa. Prabea sane patut katawur
inggih punika :
a.a. Prabea pasadok mabanjar dines, marupa beras sane pinih becik akwintal
apisan
a.na. Prabe masa, marupa beras sane pinih becik seket kilo, nyabran enem sasih
na. Krama Dinas Padunungan utawi Krama Ngempi luire :
na.a. Krama Satunggil

26
 Naur prabea pasadok, marupa beras sane pinih becik petang kilo
 Naur prabea masa, marupa beras sane pinih becik petang kilo nyabran
asasih
na.na. Krama mapaistri :
Ri kala ngawit dados krama banjar dinas, naur prabea pasadok ke banjar
marupa beras sane pinih becik seket kilo. Naurprabea masa, marupa beras sane
becik kutus kilo nyabran asasih
ca. Ring sapasira ugi sane kajudi mupulin prabea inucap, ngamolihang patias siki pah
limaan saking prabea sane patut kapupulang
Pawos 51
Paruman
Paruman inggih punika patemon krama banjar lan prajuru banjar sane kabuat manut
kawigunan, minakadi
a. Paruman maosang pariindikan :

 Pamargi, pakerti, lan rencana utawi pamargin pawangunan


 Inggian treptining parhyangan, pawongan, palemahan
 Atur piuning inggian artha brana banjar
 Pikobet-pikobet prajuru banjar, miwah sane siosan
na. Paruman ngalimangwarsa
Kawentenangri kala ngamanggehang prajuru banjar sane anyar
ca. Paruman ngamasa, kawentenan ri kala :

 Makarya pararem
 Makarya prajuru anyar, prade prajuru nenten sida ngamargiang
swadharmanyane sakadi daging awig-awig utawi kanoroyang
ra. Pamilet paruman patut mabusana manut dresta ngamanggehang dharma susila
peparuman
ka. Paruman banjar kasinanggeh lekita yening sampun kamiletin olih krama banjar
sakirang-kirangnyane tiga pah empatan saking wilangan krama banjar pakraman

Pawos 52
Sangkepan
Sangkep utawi samua inggih punika patemon krama banjar lan prajuru banjar sane
kabuat manut kawigunan, minakadi :
a. Sangkepan ngenem sasih Swilang Nemu Wuku Pahang

 Jagi nyanggra piodalan

27
 Jagi nyanggra karya
 Jagi ngampin dadosan
na. Sangkepan ngawarsa
Kawentenang nyabran warsa nganinin atiwa-tiwa
ca. Sangkepan ngamasa
Kawentenang nyabran masa manut pabuat
ra. Pamilet sangkepan patut mabusana manut dresta lan ngamanggehang dharma susila
pasangkepan
ka. Sangkepan banjar kasinanggeh lekita yening sampun kamiletin olih krama banjar
sakirang-kirangnyane tiga pah empatan saking wilangan krama banjar pakraman

Pawos 53
Pasungkem, Pararem lan Pasuara
a. Pasungkem pinih riin patut kautsahayang antuk pamargi paras-paros lan saguluk.
Pasungkem,sakirang-kirangnyane patjut kaambil pah kalih langkung adiri saking
warga sane rawuh ngamiletin paparuman utawi sangkep banjar.
na. Pararem banjar kamedalang mejalaran antuk paruman banjar nanging tan kengin
lempas ring pasungkem lan sadaging awig-awig
ca. Prajuru banjar wenang ngamedalang pasuara nanging tan kengin lempas ring sedaging
awig-awig, pasungkem lan pararem

Pawos 54
Wiara
a. Sahanan wiara sane mawit saking pamargi nungkasin daging awig-awig, pasungkem,
pararem miwah pasuara, prajuru banjar patut maosan tan nyantos pasadok
na. Wiara sane siosan patut nyantosan pasadok saking sang mawiara
ca. Sane wenang mawosang wiara ring banjar inggih punika prajuru banjar lan sabha
manggala banjar sane kasinanggeh kertha sabha, kaenter olih kelihan banjar
ra. Kelihan banjar niwakang pamutus bawos ring sang mawiara
ka. Prade sang mawiara tan cumpu ring pamutus inucap, kengin maosang malih ring sang
maraga guru wisesa

28
Pawos 55
Matamiu lan Mapadunungan
a. Tamiu sane rawuh ring banjar pakraman Batan Ancak patut satinut ring sadaging
awig-awig, pasungkem, pararem, lan pasuara Banjar Pakraman Batan Ancak
na. Tamiu taler patut pastika tatujonnyane, pasikiannyane lan laminyane matamiu
ca. Tamiu sane mapadunungan lintangan ring arahina lan awengi patut kasadokang ring
kelihan banjar olih krama banjar sane nerima padunungan
ra. Tan kadadosan nerima padunungan yening tatujonnyane, jagi maparilaksana sane
ngranayang kaduskertan ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak
ka. Saparipolah sang mapadunungan, patut kapratiaksa olih krama sane nerima
padunungan mangda tan lempas ring sadaging awig-awig, pasungkem, pararem, lan
pasuara prajuru banjar

Pawos 56
Ngundang Banjar
Krama banjar sane madruwe kakaryan utawi yadnya, kadadosan ngundang banjar :

 Sang sane ngundang patut nyang banjar antuk tandingan sate lanang
istri
 Krama banjar patut mapitulung ngantos puput

Pawos 57
Patus Banjar
Patus banjar patut kamargiang ri tatkala prajuru banjar nguwehin pamargi atiwa-tiwa luire :
a. Atiwa-tiwa niri, ngamolihin patus banjar :

 Bambu akatih
 Klabang duang papah
 Busung a muncuk
 Turus asiki
na. Atiwa-tiwa mapupulan utawi masal, ngamolihin patus banjar :

 Bambu akatih
 Klabang duang papah
 Busung a muncuk
 Kelapa ageng abungkul
 Jaja uli putih barak ageng, asing asing tigang bidang
 Jaja dadalan barak putih ageng, asing asing tigang bidang

29
 Jaja penyon ageng tigang bidang
 Tamas, kulit santun, taledan asing-asing limang besik

Pawos 58
Madelokang, Nabing lan Matempung
a. Yening wenten krama banjar sane madruwe putra maraga purusa ngelaksanayang
pawiwahan, krama banjar pakraman patut madelokang saha makta bebaktan luire :

 Akilogram beras
 Adeng itik asiki
 Kelapa a bungkul
Padelokan puniki wantah kamargiang ri kala ngalaksanayang pawiwahan kapertama
na. Yening wenten krama banjar pakraman sane kalayuan sekar, krama banjar pakraman
patut nabing. Babaktan nabing luire :

 Beras a kilo
 Jinah bolong solas keteng
ca. Yening wenten krama banjar pakraman ngalaksanayang tiwa-tiwa, krama banjar
pakraman patut matempung. Babaktan matempung luire :

 Atiwa-tiwa niri, beras sane pinih becik kalih kilo ring suang-suang
pasadok
 Atiwa-tiwa masal, beras sane pinih becik limang kilo kapupulang ring
banjar

Pawos 59
Punia lan Pikolih Banjar
a. Utsaha mapupulan punia olih sang sapa sira wewidangan Banjar Pakraman Batan
Ancak, patut madulurin antuk pasadok lan polih pauwak saking Kelihan Banjar
Pakraman Batan Ancak
na. Pikolih banjar luire :

 Pikolih-pikolih saking karang padruwen banjar


 Urun-urunan utawi pawedal saking krama banjar
 Pananjung batu, pamopog lan pangajug
 Prabea pasadok lan prabea masa saking krama dinas
 Dadosan saking warga banjar
 Pamidanda
 Paica-paica saking guru wisesa
 Paica-paica lan punia siosan sane patut
 Saking utsaha banjar sane lekite

30
Pawos 60
Padruwen Banjar
Padruwen Banjar Batan Ancak inggih punika :
a. Kahyangan luire Pura Beji lan Pura Banjar
na. Bale Banjar
ca. Pelaba Banjar marupa carik
ra. Karang tatamian
ka. Gong lan angklung
da. Miwah artha brana siosan sane kagambel olih prajuru banjar

Pawos 61
Mamada utawi Mamunyah
a. Ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak tan kadadosang ngamargiang
parilaksana mamada utawi mamunyah
na. Ring sajeroning wenten karya utawi upakara yening wenten sang nginem ineman
nyantos punyah tur ngraragada, mawinan biut lan jagate cemer, sang madruwe
kakaryan lan sang mamada kakenenin pamidanda manut pararem

Pawos 62
Candu utawi Madat lan Sasorohnyane
a. Ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak tan kalugra nruwenang, nyimpen,
ngedarang, ngangge candu utawi madat lan sasorohnyane
na. Sang sane maparilaksana asapunika, kakenenin pamidanda manut pararem

Pawos 63
Pamidanda
a. Banjar wenang niwakang pamidanda ring warga banjar sane sisip
na. Pamidanda punika luire :
na.a Pamidanda arta utawi dadosan
na.na Pamidanda panikel urunan lan panikel dadosan
na.ca Rarampagan

31
na.ra Ayahan lan panukun kasisipan
na.ka Pamidanda nunas pangampura
na.da Pamidanda pacamil
na.ta Upakara pangaskara
na.sa Nyangu banjar
na.wa Kanoroyang
na.la Kawusang dados krama banjar utawi prajuru banjar
ca. Pamidanda sane katiwakang patut manut ring daging awig-awig, pasuara,pararem,
dresta miwah agama

Pawos 64
Kanoroyang
a. Kanoroyang inggih punika pamidanda sane katiwakang duaning wenten parilaku nista
sane kalaksanayang ring pakraman lan wewidangan Banjar Batan Ancak. Parilaku
punika patut sampun kapastikayang lan lekita kawentenannyane
na. Yening sang kanoroyang sampun mapiangken ring kaiwangannyane pamidanda patut
kalanturin antuk nunas pangampura ring banjar pakraman, saha ngaturang pangaskara
utawi pamidanda sane siosan manut pararem
ca. Yening sang kanoroyang tan mapiangken ring kaiwangannyane, pamidanda sang
kanoroyang dados katincapang antuk kawusan makrama banjar manut pararem

KAPING TIGA
PALEMAHAN
PALET 1
Pakarangan lan Wawangunan
Pawos 65
Pakarangan
a. Krama Banjar Pakraman Batan Ancak sane ngamong tanah karang ayahan desa, patut
ngawatesang karang inucap antuk tembok panyengker utawi pagehan nginutin
pamargi magaleng ka luan
na. Magaleng ka luan taler kamargiang ring tanah tegal miwah tanah carik

32
ca. Tanah karang guna kaya pawatesnyane, nginutin wates sane kasinanggeh lekita utawi
manut paingkup bawos ring sang dadamping
ra. Tanah karang ayah desa lan tanah pakarangan desa tan dados kaadol. Tanah karang
ayah desa sane sampun kaadol sadurung awig-awig puniki kamargiang, patut
kadulurin antuk ayahan napak ring desa pakraman
ka. Rurung sane mawit saking tanah pakarangan desa, kalugrayang kaangge olih krama
banjar pakraman sane madrebe karang kabebeng
da. Sajabaning olih krama Banjar Pakraman Batan Ancak rurung sane mawit saking tanah
pakarangan desa, tan dados angge paletesan yening tan maduluran antuk pararem
banjar
ta. Sinalih tunggil krama, neneten kadaddosan maparilaku angalah-alah margi, tegal,
carik, miwah tanah sane siosan. Prade wenten sakadi ring ajeng, sang ngalah-alah
patut ngawaliang tanah inucap, saha keni pamidanda upakara manut pararem
sa. Sang adrebe karang patut miara karang padruwennyane nginutin dresta, sekala lan
niskala
wa. Sang sane ngraksa tanah karang ayahan desa patut masadok ring prajuru banjar
inggian ;
wa.a Sapasira putrannyane sane jagi ngentosang ayah napak
wa.na Sapasira putrannyane sane jagi ngaturang ayah panyibakan utawi pangele
utawi pamadenan
la. Sahanan tanah karang ayahan desa patut kagentosin ayahnyane sakirang-kirangnyane
antuk ayah napak adiri
ma. Sahanan tanah karang ayah desa sane kawaliang ring desa, kakuasa antuk banjar
pakraman

Pawos 66
Wewangunan
a. Sahanan krama sane jagi mapawangun sane anyar, utawi ngarangin ring wewidangan
Banjar Batan Ancak patut masadok ring prajuru banjar. Sang mapawangun patut
ngesehin kawigunan karang punika manut dresta
na. Sang mapawangun taler patut nguningayang lan nunas kaledangan para
dadampingnyane, inggian kawigunan wawangunan inucap
ca. Sang mapawangun patut mastikayang wates-wates karangnyane, kasarengin olih para
dadamping, kasaksinin olih prajuru banjar
ra. Wawangunan sane jagi kakaryanin, tan dados ngaranayang kaduskertan wewidangan
ring Banjar Pkraman Batan Ancak. Prade wenten asapunika patut kakenenin
pamidanda manut pararem

33
ka. Pawangunan ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak patut kautsahayang
ngangge gagulak manut dresta, mangda sida asri kajantenanne
da. Sahanan wawangunan tan dados ngalimbak ring pakarangan dadamping prade
wenten, wawangunanne patut kalebar, ngantos wates pakarangan sane pastika lan
sang mawangun patut kakenenin pamidanda manut pararem
ta. Toya sabeh saking raab wangunan taler tan dados runtuh ring pakarangan dadamping,
rurung lan margi
sa. Prade wenten krama banjar sane pacang ngawangun lubang bacin, patut madulurin
atur piuning ring para dadamping. Doh lubang bacin saking sumur sakirang-
kirangnyane 10 meter
wa. Mapawangun patut nginutin tata trepti mapawangun manut pauwak guru wisesa lan
pararem
la. Sahanan wawangunan sane magenah ring wewidangan Banjar Pakraman Batan
Ancak, patut kapiara anntuk pamargi sakala lan niskala
la.a Wangunan adat utawi bale dangin, wangunan suci utawi sanggah utawi
mrajan, sane magenah ring karang ayah desa patut kapiara lan kaupakara olih
pratisentanannyane, ayah napak lan ayah pamade sane jenek ring karang ayah inucap
la.na Wangunan suci utawi sanggah utawi mrajan patut kasiwi olih
pratisentanannyane kapungkur wekas

PALET 2
Kakayon lan Wawalungan
Pawos 67
Kakayon
a. Kakayon ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak, patut kapiara
kawentenannyane manut dresta, sekala, lan niskala
na. Kakayon tan dados ngungkulin karang dadamping. Prade sekadi punika, sang rumasa
kaletehan patut mapaungu ring sang madrebe kakayon inucap, mangda katotor utawi
kaebah yening kajantenan jagi ngeranayang baya
ca. Kakayon rubuh sane ngeranayang paribhaya artha, jiwa, lan brana ring krama siosan,
patut kakenenin pamidanda ring sang madruwe kakayon punika. Akweh nyane manut
pasungkem sang madrebe kakayon lan sang kakenenin paribhaya utawi antuk
pamutus bawos kelihan banjar
ra. Kakayon sane mentik ngalintangin wates, dados kataban utawi kadruwenang olih
dadamping
ka. Krama Banjar Batan Ancak patut ngutsahayang nandur kakayon utawi tatanduran
sane mawiguna ring sakahuripan

34
Pawos 68
Wawalungan
a. Sahanan wawalungan ring wewidangan Banjar Pakraman patut kapiara antuk pamargi
sakala lan niskala manut dresta
na. Wawalungan bawi, banteng, lan sato catur pada siosan patut katitenin olih sang
madrebe wawalungan, mangda wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak sida asri
ca. Wawalungan dwi pada sakadi ayam, itik, lan paksi taler patut katitetin olih sang
madrebe, mangda ambunnyane nenten ngalimbak ka pisaga
ra. Tan kadadosang nguruh lan ngamademang paksi. Taler tan kadadosang nuba mina
ring sajeroning wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak
ka. Wawalungan naler nenten dados kalumbar. Prade wenten wawalungan malumbar
ngrusak pakarangan utawi paabian krama siosan, sang madrebe wawalungan patut
kapidanda manut pasungkem lan pituduh prajuru

PALET 3
Toya
Pawos 69
Toyan Sabeh
Toyan sabeh mangda state kautsahayang antar pamarginnyane, prade wenten pikobet
mangda digelis katiwakin pamargi olih prajuru banjar

Pawos 70
Toya Inem
a. Toya inem sane mawit saking sumur suang-suang krama banjar, patut kapiara mangda
tan keni cemer
na. Toya inem sane mawit saking bulakan lan genah patirtan, taler patut kapiara mangda
ajeg lan asri kawentenannyane. Sang ngambil toya saking genah sane kasinanggeh
suci patut mabusana manut dresta
ca. Ring wewidangan banjar pakraman Batan Ancak tan kadadosang ngambil toya inem
sane jagi kaadol antuk pamargi ngebor, sane ngaranayang sumur warga siosan nyat
toyannyane

35
PALET 4
Margi, Jlinjingan lan Tukad miwah Lulu
Pawos 71
Margi
Sahanan margi lan rurung kapiara kaasriannyane olih banjar, utaminnyane olih sang
sane madrebe pamedal ring arep margi lan ring arep rurung punika. Sahanan margi patut
madaging ambal-ambal lan sahanan ambal-ambal patut kapiara lan kadagingin taneman sekar
miwah taneman sane siosan sapatut nyane. Ageng alit ambal-ambal manut pararem

Pawos 72
Jlinjingan lan Tukad
a. Sahanan jlinjingan patut kapiara olih banjar, pabersihannyane kasukserahang ring
sang sane madrebe karang ring arepnyane
na. Ring jliningan toyan sabeh tan kadadosang ngentungin lulu, tan kadadosang
ngentungin bacin wawalungan miwah kakotoran sane siosan, sane ngeranayang
palemahannyane tan sida asri
ca. Tukad sane wenten ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak patut kapiara
kaasriannyane
ra. Sapasira ugi tan dados ngotorin toyan tukad antuk pacemer bacin, lulu utawi pacemer
sane siosan, sane ngeranayang palemahannyane tan sida asri

Pawos 73
Lulu
a. Lulu sane wenten ring palemahan suang-suang krama banjar, patut kapupulang niri-
niri lan kautsahayang kageseng, utawi nginutin pamargi sane kaenter olih prajuru
desa, lulu ring genah wangunan pakraman taler patut katata sapatutnyane, olih prajuru
banjar lan krama sane ngangge wangunan punika
na. Lulu sane mawit saking pamargi upakara utawi yadnya, patut digelis kabersihin olih
sang ngaturang yadnya manut dresta
ca. Lulu ring margi sane mawit saking sabeh, taler patut digelis kabersihan kaenter olih
prajuru banjar

36
SARGA III
PAMUPUT
Pawos 74
Nguwah-nguwuhin Awig-awig
Awig-awig puniki kawastanin Awig-awig Banjar Pakraman Batan Ancak, saha
kajangkepin antuk pararem lan pasuara. Pamargi nguwah-uwuhin awig-awig patut malarapan
antuk paruman banjar

Pawos 75
Ngamargiang Awig-awig
a. Sapasira ugi sane wenten ring wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak tan maren,
patut ngarajegang awig-awig Banjar Pakraman Batan Ancak saha paniwak
pamidandanyane
na. Sahanan parilaksana sisip lan tata pamidandanyane sane nenten munggah ring
sadaging awig-awig puniki, pacang katiwakin antuk pararem banjar
ca. Sadaging awig-awig Banjar Pakraman Batan Ancak puniki, kamargiang ring
sawewengkon wewidangan Banjar Pakraman Batan Ancak rahina Budha Kliwon

Bendesa Kelihan Banjar


Desa Pakraman Mas Pakraman Batan Ancak

I Wayan Balik Sukanta I Made Rupet

37
38

Anda mungkin juga menyukai