TURUNAN FUNGSI DAN PERSAMAAN CAUCHY RIEMANN (C-R)

1. Definisi turunan
a. f (z ) dapat diturunkan di Z = Z 0 , dinyatakan sebagai:

f ( z0 + z) − f ( z0 )
f ' ( z 0 ) = lim
ΔZ →0 Δz

y0 y

x0 z0

b. f (t ) dapat diturunkan di Z ∈ D di bidang komplek Z ( D ⊆ C )

f ( z + Δz ) − f ( z0 )
f ' ( z ) = lim
ΔZ → 0 Δz

D D

x
Dari definisi 1b, dapat didefinisikan fungsi Analitik sebagai berikut;
2. Definisi fungsi Analitik
f (z ) Analitik di Z = Z 0 pada bidang komplek- Z ( D ⊆ C )

57
jika ∃ε > 0 s.d.h Z − Z 0 < δ dan untuk Z * ∈ Z − Z 0 maka f ' ( Z *) ada

x
Kesimpulan: fungsi f (z ) analitik di Z = Z 0 ⇒ f (z ) mempunyai turunan di Z = Z 0
Contoh:
1. f ( z ) = z apakah fungsi dapat diturunkan di z = 0

f ( z + Δz ) − f (z )
f ' ( z ) = lim
Δz →0 Δz
f (0 + Δz ) − f (0) f (Δz ) Δz
f ' (0 ) = lim = lim = lim
Δz →0 Δz Δz →0 Δz Δz →0 Δz

⎧ Δz , untuk Δz ≥ 0
⎪
Δz = ⎨
⎪− Δz , untuk Δz < 0
⎩
Δz − Δz
sehingga lim =1 ; lim = −1
Δz →0 + Δz Δz → 0 − Δz
Δz
Limit kiri dan limit kanan tidak sama maka lim tidak ada, karena limit tidak ada
Δz →0 Δz
maka turunannya tidak ada (tidak dapat diturunkan)

2. f ( z ) = z 2 apakah fungsi dapat diturunkan di z = 0

f ( z ) = z 2 adalah fungsi yang dapat diturunkan pada Z ∈ C , sehingga fungsi ini

analitik di setiap Z ∈ C (fungsi yang analitik pada Z ∈ C disebut fungsi menyeluruh
(entire fungsi) )

58
3. Persamaan Cauchy Riemann
Fungsi f ( z ) = u + iv dikatakan memenuhi persamaan C-R pada daerah D jika
∂u ∂v ∂u ∂v
dipenuhi: = dan =−
∂x ∂y ∂y ∂x
Akibatnya:
f (z ) Analitik di D ⇔ f (z ) memenuhi persamaan C-R di D
bukti :
====>Diketahui f(z) analitik akan ditunjukkan berlaku:
∂u ∂v ∂u ∂v
= dan =−
∂x ∂y ∂y ∂x
didefinisikan f ( z ) = u ( x, y ) + iv( x, y )
f ( z + Δz ) − f ( z )
f ( z ) analitik ⇒ f ' ( z ) =
Δz
f ' (z ) =
[u ( x + Δx, y + Δy ) + iv( x + Δx, y + Δy )] − [u ( x, y ) + v( x, y )]
Δx + iΔy

(i ). Δz → 0 dengan Δy = 0 dan Δx → 0

⎧ [u ( x + Δx, y ) + iv( x + Δx, y )] − [u ( x, y ) + iv( x, y )]⎫

f ' (z ) = ⎨ ⎬
⎩ Δx ⎭
⎧ u ( x + Δx, y ) − u ( x, y ) v( x + Δx, y ) − v(x, y ) ⎫
=⎨ +i ⎬
⎩ Δx Δx ⎭
∂u ∂v
= +i
∂x ∂x
(ii ). Δz → 0 dengan Δx = 0 dan Δy → 0

⎧ [u ( x, y + Δy ) + iv( x, y + Δy )] − [u ( x, y ) + iv( x, y )]⎫

f ' (z ) = ⎨ ⎬
⎩ iΔy ⎭
⎧ u ( x, y + Δy ) − u ( x, y ) v( x, y + Δy ) − v( x, y ) ⎫
=⎨ +i ⎬
⎩ iΔy iΔy ⎭
u ( x, y + Δy ) − u ( x, y ) v( x, y + Δy ) − v( x, y )
= −i +
Δy Δy
∂u ∂v
= −i +
∂y ∂y
karena f ' ( z ) nilainya tunggal untuk setiap z ∈ D , maka berlaku (i)=(ii)

59
4. Fungsi Harmonik : ( f ( z ) = u + iv )
f ( z ) disebut fungsi Harmonik di D jika berlaku:

∂ 2u ∂ 2u ∂ 2v ∂ 2v
+ = 0 dan + =0
∂x 2 ∂y 2 ∂x 2 ∂y 2
☻hubungan fungsi harmonik dengan Cauchy Rieman
Misal f ( z ) = u + iv analitik di D
∂u ∂v ∂v ∂u
karena f(z) analitik sehingga berlaku = dan =−
∂x ∂y ∂x ∂y
∂u ∂v ∂v ∂u
= =−
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ⎛ ∂u ⎞ ∂ ⎛ ∂v ⎞ ∂ ⎛ ∂v ⎞ ∂ ⎛ ∂u ⎞
⎜ ⎟= ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ = − ⎜⎜ ⎟⎟
∂x ⎝ ∂x ⎠ ∂x ⎜⎝ ∂y ⎟⎠ ∂y ⎝ ∂x ⎠ ∂y ⎝ ∂y ⎠
∂ 2u ∂ 2 v ∂ 2v ∂ 2u
= ..........(1) = − 2 ...........(2)
∂x 2 ∂x∂y ∂y∂x ∂y
subs. pers (1) ke (2)

∂ 2u ∂2 u
= −
∂x 2 ∂y 2
∂ 2u ∂ 2 u
+ =0 terbukti
∂x 2 ∂y 2

∂ 2v ∂ 2v
dengan cara yang sama akan dapat dibuktikan bahwa + =0
∂x 2 ∂y 2
5. Turunan tingkat tinggi(ke-n)
W = f (z )
Turunan pertama Contoh:
dw f (z ) = e 5 z
= f ' ( z)
dz f ' ( z ) = 5e 5 z
Turunan kedua f ' ' ( z ) = 25e 5 z
d 2w f (n ) ( z ) = 5 n e 5 z
= f ' ' ( z)
dz 2
.
.
Turunan ke-n
d nw
= f n (z )
dz n

61
6. Theorema L’hospital
f ( z) f ' ( z0 )
jika f & g analitik di D dan f ( z 0 ) = g ( z 0 ) = 0 , maka: lim =
z → z0 g ( z) g ' ( z0 )
∞ ∞
bentuk taktentu , 0 , ∞ 0 , 00 , 1∞ dan ∞ − ∞
∞
BUKTI :
didefinisikan bahwa f ( z0 ) = g ( z0 ) = 0

f ( z 0 + Δz ) − f ( z 0 )
f ' ( z ) = lim
Δz →0 Δz
g ( z 0 + Δz ) − g ( z 0 )
g ' ( z ) = lim
Δz →0 Δz
lim f ( z ) lim f ( z 0 + Δz ) − f ( z 0 )
f ( z ) z → z0
lim = = Δz →0
z → z0 g ( z ) lim g ( z ) lim g ( z 0 + Δz ) − g ( z 0 )
z → z0 Δz → 0

f ( z 0 + Δz ) − f (z 0 )
= lim
Δz → 0 g ( z 0 + Δz ) − g ( z 0 )
⎧ f ( z 0 + Δz ) − f ( z 0 ) g (z 0 + Δz ) − g ( z 0 ) ⎫
= lim ⎨ ⎬
Δz → 0
⎩ Δz Δz ⎭
f ( z 0 + Δz ) − f ( z 0 )
lim
Δz →0 Δz f ' (z 0 )
= =
g ( z 0 + Δz ) − g ( z 0 ) g ' ( z 0 )
lim
Δz →0 Δz

7. Titik Singular
Z 0 disebut titik Singular dari f (z ) jika f (z ) tidak analitik

Contoh: f ( z ) = z maka Z = 0 adalah titik singular

Jenis-jenis titik Singular

a. Titik Singular terisolasi
Z 0 disebut titik Singular terisolasi jika ∃δ > 0 s.d.h pada Z − Z 0 = δ hanya

memuat titik singular Z 0 saja.

Contoh: f ( z ) = z maka Z = 0 titik terisolasi

b. Titik pole: titik singular Z 0 ( Z 0 titik pole)

Z 0 disebut titik pole derajat n jika lim ( z − z0 ) f (z ) ≠ 0

n
z → z0

62
 z +1
Contoh: f ( z ) = maka Z = 2 titik pole berderajat 2
(z − 2)2
c. Titik cabang
Adalah titik singular yang berasal dari fungsi bernilai banyak.
1
Contoh : f ( z ) = ( z − 1) ⇒ f ' (t ) =
1
3

3( z − 1)
2
3

Z = 1 , titik cabang/singular
d. Titik Singular Removable(dapat dihapuskan)
sin z
Contoh : f ( z ) = maka f (z ) memiliki titik singular Z = 0
z
f ( z ) dapat diubah menjadi analitik sbb:

⎧ sin z
⎪ z untuk z ≠ 0
⎪
f (z ) = ⎨
⎪1 untuk z = 0
⎪
⎩
sin z
Hal tersebut dikarenakan: lim =1
z →0 z
e. Titik singular essensial
adalah titik singular selain titik singular b,c,d diatas
f. Titik singular tak hingga (~)
contoh : f ( z ) = z 2 memilih titik singular ~ orde 2

8. Kurva : z = x + iy dapat dipandang sebagai kurva pada bidang-Z x dan y adalah

fungsi parameter t
contoh :

1. z (t ) = x + iy , x = t , y = t , 0 ≤ t ≤ 4
2

x=t ⎫ 16
Karena ⎪
⎬ y=x
2

y = t 2 ⎪⎭

z (t ) = t + it 2
4 x

63
 2. kurva disebut tertutup sederhana jika kedua ujungnya berimpit dan tidak
mempunyai titik potong.
z (t ) = x + iy

x = cos t ⎫
⎪ 2
⎬ x + y = cos t + sin t = 1
2 2 2

y = sin t ⎪⎭
0 ≤ t ≤ 2π
z (t ) = cos t + i sin t '

3. kurva tertutup tidak sederhana jika memiliki satu titik potong / lebih.

⎧ (1 + cost ) + i sin t , 0 ≤ t ≤ 2π
⎪
z(t ) = ⎨
⎪cost + i(1 + sin t ) , 2π ≤ t ≤ 4π
⎩

9. Operator-Operator Diferensial
∂ ∂
a. Del (∇ ) , yaitu: ∇ = + i
∂x ∂y
v ∂ ∂
b. Del bar (∇ ), yaitu : ∇ = −i
∂x ∂y
v 1 1
karena Ζ = x + iy dan Ζ = x − iy atau x = (z + z ) dan y = ( z − z )
2 2i
∂ ∂ ∂z ∂ ∂z ∂ ∂ ∂z ∂ ∂z
sehingga = + dan = +
∂x ∂ z ∂x ∂ z ∂x ∂y ∂ z ∂y ∂ z ∂y
∂ ∂
maka : ∇ = 2 dan ∇ = 2
∂z ∂z
Bukti:

64
 didefinisikan bahwa z = x + iy, dan z = x − iy maka
∂z ∂z ∂z ∂z
=1, = i , = 1 , = −i
∂x ∂y ∂x ∂y
∂ ∂ ∂z ∂ ∂z ∂ ∂
= + = + .................................................1
∂x ∂z ∂x ∂z ∂x ∂z ∂z
∂ ∂ ∂z ∂ ∂z ⎛ ∂ ∂ ⎞
= ⋅ + ⋅ = i⎜ − ⎟................................................2
∂y ∂z ∂y ∂z ∂y ⎝ ∂z ∂z ⎠

subs. pers 1 dan 2 ke point a dan b

∂ ∂ ∂ ∂ ⎛ ∂ ∂ ⎞
∇= + i= + + i.i⎜ − ⎟
∂x ∂y ∂z ∂ z ⎝ ∂z ∂z ⎠
∂ ∂ ∂ ∂
= + − +
∂ z ∂z ∂ z ∂z
∂
=2 terbukti
∂z
∂ ∂ ∂ ∂ ⎛ ∂ ∂ ⎞
∇ = −i = + − i.i ⎜ − ⎟
∂x ∂y ∂z ∂z ⎝ ∂z ∂z ⎠
∂ ∂ ∂ ∂
= + + −
∂z ∂z ∂z ∂z
∂
=2 terbukti
∂z

10. Operasi-operasi yang Menggunakan Operator ∇

Perlu diingat bahwa F ( x, y ) = F ( z ) = P( x, y ) + iQ (x, y ) dan berlaku juga

⎛z+z z−z⎞
F ( x, y ) = F ⎜ , ⎟ = F (z, z )
⎝ 2 2i ⎠
a. Gradien yaitu
⎛ ∂F ∂F ⎞ ⎛∂ ∂ ⎞ ∂
grad F = ∇F = ⎜⎜ +i ⎟⎟ dan telah diketahui ∇ = ⎜⎜ + i ⎟⎟ = 2
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠ ∂z

⎛ ∂F ∂F ⎞ ∂F
jadi grad F = ∇F = ⎜⎜ +i ⎟⎟ = 2
⎝ ∂x ∂y ⎠ ∂z

arti Geometri dari grad F adalah sebagai berikut :

z

65
 n z0 = gradF z = z0

x z0

Misal F = P( x, y ) + iQ ( x, y ) maka

⎛∂ ∂ ⎞
grad F = ∇F = ⎜⎜ + i ⎟⎟(P + iQ )
⎝ ∂x ∂y ⎠
⎛ ∂P ∂Q ⎞ ⎛ ∂iQ ∂P ⎞
=⎜ +i ⎟ + ⎜⎜ i +i ⎟
⎝ ∂x ∂x ⎠ ⎝ ∂y ∂y ⎟⎠
∂P ∂Q ∂Q ∂P
= +i − +i
∂x ∂x ∂y ∂y
⎛ ∂P ∂Q ⎞ ⎛ ∂Q ∂P ⎞
= ⎜⎜ − ⎟⎟ + i⎜⎜ + ⎟⎟
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠

Selanjutnya untuk F analitik ⇔ F memenuhi persamaan Chauchy Rieman. Ini berarti

∂P ∂Q ∂P − ∂Q
untuk F = P + iQ ⇒ = dan =
∂x ∂y ∂y ∂y
∂F
Dan akibatnya grad F = 2 =0
∂z
Kesimpulan:
F analitik ⇔ F memenuhi persamaan Chauchy Rieman
⇔ grad F = 0 atau ∇F = 0

b.divergen, yaitu:
⎡⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎤ ∂p ∂q ⎛ ∂F ⎞
div f = ∇ . f = Re(∇ f ) = Re ⎢⎜⎜ − i ⎟⎟ . ( p + iq )⎥ = + = 2 Re ⎜ ⎟
⎣⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎦ ∂x ∂y ⎝ ∂z ⎠

66
 c. curl, yaitu:
curl f = ∇ x f = Im(∇ f )
∂q ∂p ⎛ ∂f ⎞
= − = 2 Im⎜ ⎟
∂x ∂y ⎝ ∂z ⎠
d.Operator lapace, yaitu:
∇ .∇ = ∇ 2

∂2 ∂2 ∂2
= Re(∇ ∇ ) = 2 + 2 = 4
∂x ∂y ∂z∂z

untuk f. analitik ⇒ ∇f = 0 ⇒ ∇ 2 f = ∇ 0∇f = 0 atau ∇ 2 p = 0 dan∇ 2 q = 0 maka p

dan q disebut fungsi harmonik

11. Sifat-sifat (buktikan)

misalkan F1 + F2 fungsi-fungsi yang mempunyai turunan
f ( x, y ) = f (z ) = p( x, y ) + iq( x, y )
didefinisikan
z = x + iy, danz = x − iy
a. grad (F1 + F2 ) = gradF1 + gradF2
Bukti:
⎛∂ ∂ ⎞
∇(F1 + F2 ) = ⎜⎜ + i ⎟⎟ [( p1 + iq1 ) + ( p 2 + iq 2 )]
⎝ ∂x ∂y ⎠
⎛∂ ∂ ⎞ ⎛∂ ∂ ⎞
= ⎜⎜ + i ⎟⎟( p1 + iq1 ) + ⎜⎜ + i ⎟⎟( p 2 + iq 2 )
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠
∇(F1 + F2 ) = ∇ F1 + ∇F2 (terbukti )

b. grad (F1 ⋅ F2 ) = F1 gradF2 + F2 gradF1

Bukti:

67
 ⎛ ∂ ∂ ⎞
∇ (F1 F2 ) = ⎜⎜ +i ⎟ (F1 F2 )
⎝ ∂x ∂ y ⎟⎠
⎛ ∂
= ⎜⎜ (F1 F2 ) + i
∂
(F1 F2 )⎞⎟⎟
⎝ ∂x ∂y ⎠
∂ F1 ∂ F2 ⎛ ∂F ∂ F2 ⎞
= F2 + F1 + i ⎜⎜ 1 F2 + F1 ⎟⎟
∂x ∂x ⎝ ∂y ∂y ⎠
∂F2 ∂ F2 ∂F ∂ F1
= F1 + iF1 + F2 1 + iF 2
∂x ∂y ∂x ∂y
⎛ ∂F ∂F ⎞ ⎛ ∂ F1 ∂ F1 ⎞
= F1 ⎜⎜ 2 + i 2 ⎟⎟ + F2 ⎜⎜ + i2 ⎟⎟
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠
= F1 ∇ F2 + F2 ∇ F1
∇ (F1 F2 ) = F2 gradF 1 + F1 gradF 2 (terbukti )
c. div (F1 + F2 ) = divF1 + divF2
Bukti :
div (F1 + F2 ) = div[( p1 + p 2 ) + i (q1 + q 2 )]
= ∇ o [( p1 + p 2 ) + i (q1 + q 2 )]
= Re{∇ o [( p1 + p 2 ) + i (q1 + q 2 )]}
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
= Re ⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ o [( p1 + p 2 ) + i (q1 + q 2 )]⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
∂p ∂p ∂q ∂q
= 1+ 2 + 1+ 2
∂x ∂x ∂y ∂y
⎛ ∂p ∂q ⎞ ⎛ ∂p ∂q ⎞
= ⎜⎜ 1 + 1 ⎟⎟ + ⎜⎜ 2 + 2 ⎟⎟ = Re(∇ F1 ) + Re(∇ F2 )
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠

div (F1 + F2 ) = DivF1 + DivF2 (terbukti )

d. curl (F1 + F2 ) = curlF1 + curlF2

Bukti:
⎛ ∂F ⎞
dari definisi operator curl F == Im(∇ F ) = 2 Im⎜ ⎟
⎝ ∂z ⎠
⎛ ∂F ⎞ ⎛ ∂F ⎞
curl F1 = 2 Im⎜ 1 ⎟ dan curl F2 = 2 Im⎜ 2 ⎟
⎝ ∂Z ⎠ ⎝ ∂z ⎠

68
 curl (F1 + F2 ) = ∇x (F1 + F2 )
= Im{∇ (F1 + F2 )}
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
= Im ⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ x[( p1 + iq1 ) + ( p 2 + iq 2 )]⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
⎧⎛ ∂q ∂p ⎞ ⎛ ∂q ∂p ⎞ ⎫
= Im ⎨⎜⎜ i 1 − i 1 ⎟⎟ + ⎜⎜ i 2 − i 2 ⎟⎟ ⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂ x ∂y ⎠ ⎭
⎛ ∂q ∂p ⎞ ⎛ ∂q ∂p ⎞
= ⎜⎜ 1 − 1 ⎟⎟ + ⎜⎜ 2 − 2 ⎟⎟ = Im{(∇ F1 ) + (∇ F2 )}
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠
⎛ ∂F ⎞ ⎛ ∂F ⎞
= 2 Im⎜ 1 ⎟ + 2 Im⎜ 2 ⎟ = curl F1 + curl F2
⎝ ∂Z ⎠ ⎝ ∂Z ⎠

e. Jika F = p ( x, y ) maka curl(grad F) = 0

Bukti : Curl (grad F) = Curl {∇F }

⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
= Curl ⎨⎜⎜ + i ⎟⎟ p ⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
⎧ ∂p ∂p ⎫
= Curl ⎨ + i ⎬
⎩ ∂x ∂y ⎭
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎛ ∂p ∂p ⎞⎫
= Im⎨⎜⎜ + i ⎟⎟ x⎜⎜ + i ⎟⎟⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎝ ∂x ∂y ⎠⎭
⎧⎛ ∂ 2 p ∂ 2 p ⎞⎫
= Im⎨⎜⎜ i −i ⎟⎬
⎩⎝ ∂x∂y ∂x∂y ⎟⎠⎭

Curl (grad F) = 0 (terbukti)

f. jika F = iq ( x, y ) maka div(grad F) = 0

bukti : div(grad F) = div(∇F )

⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
= div ⎨⎜⎜ + i ⎟⎟iq ⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
⎧⎛ ∂q ∂q ⎞⎫
= div ⎨⎜⎜ i − ⎟⎟⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠⎭

69
 ⎛ ∂q ∂q ⎞ ⎧ ⎛ ∂q ∂q ⎞⎫
= ∇.⎜⎜ i − ⎟⎟ = Re⎨∇.⎜⎜ i − ⎟⎟⎬
⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎩ ⎝ ∂x ∂y ⎠⎭
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞⎛ ∂q ∂q ⎞⎫
= Re⎨⎜⎜ − i ⎟⎟⎜⎜ i − ⎟⎬
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠⎝ ∂x ∂y ⎟⎠⎭
⎧ ∂ 2q ∂ 2q ∂ 2q ∂ 2q ⎫
= Re⎨i 2 + − +i 2 ⎬
⎩ ∂x ∂x∂y ∂x∂y ∂y ⎭

div(grad F) = 0 (terbukti )

SOAL-SOAL
1. Apakah f ( z ) = z analitik? tentukan daerah analitik / bukan analitiknya?
1+ z
2. Apakah f ( z ) = analitik? tentukan daerahnya?
1− z
3. Tunjukkan fungsi berikut analitik atau tidak melalui persamaan C – R:
a. f ( z ) = z 2 + 5iz + (3 − i )

b. f ( z ) = ze − z
c. f ( z ) = sin 2 z
2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞
d. f ( z ) = ⎜ ⎟ +⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠
e. f ( z ) = cosh 4 z

f. f ( z ) = e z
2

4. Untuk setiap fungsi u=u(x,y) apakah merupakan fungsi harmonik? tentukan v=v(x,y)
s.d.h f ( z ) = u + iv analitik.
a. u = 2 x(1 − y )

b. u = x 2 − y 2 − 2 xy − 2 x + 3 y

c. u = xe x cos y − ye x sin y
d. u = e −2 xy sin (x 2 − y 2 )

5. Jika Im( f ' ( z )) = 6 x(2 y − 1), f (0) = 3 − 2i dan f(1)=6-5i maka tentukanlah
a. f(1+i)
b. f(a+bi)

6. Nyatakan f(x,y) pada soal nomor 4 dalam f(z)!

7. Dari ΔW = f (z + Δz) − f (z)

70
 = f ' ( z )Δz + εΔz ≈ f ' ( z )dz + εdz
dw f ( z + Δz ) − f ( z )
Jika ε → 0 dan Δz → 0 maka Δw → dw atau = lim
dz Δz → 0 Δz
Untuk ini tentukan Δw, dw dan Δw − dw dari
a. w = iz 2 − 4 z + 3i
b. w = (2 z + 1) 3
c. w = cos z
d. w = e z

8. Buktikan
d 1
a. (tg −1 z ) = 2
dz z +1
d 1
b. (sec −1 z ) =
dz z z2 −1
d 1
c. (sinh −1 z ) =
dz 1+ z2
d −1
d. (cos ech −1 z ) =
dz z z2 +1
d 2w
9. Tentukan dari
dz 2
a. w = 3 sin 2 (2 z − z + 2i )
b. w = ln tg z 2
c. w = sinh 2 ( z + 1)
d. w = cos −1 ln z

10. Tentukan nilai limit berikut dengan L’Hopital

z2 + 4
a. lim 2
z → zi 2 z + (3 − 4i ) z − 6i

z − sin z
b. lim
z →0 z2
⎛ ez ⎞
c. lim ( z − 4πi )⎜⎜ ⎟⎟
z → 4πi
⎝ sin z ⎠
z 2 − 2iz − 1
d. lim 4
z →i z + 2 z 2 + 1

11. Tentukan grad F dan div F,curl F dan lapalce untuk

a. F = x 2 y − xy 2 + ix 2 y 2
b. F = 3 z 2 + 4 z

12. Tentukan vektor normal dari kurva x 2 − xy + y 2 = 7 dititik :

a. (-1,2)
b. (x0 , y 0 )

71
13. Buktikan
[ ]
2
a. ∇ 2 ( F ( z )) 2 = 4 F ' ( z )
b. ∇ 2 ( FG ) = F∇ 2 G + G∇ 2 F + 2∇F .∇G

14.Selesaikan pdp berikut

∂2F ∂2F 8
a. + 2 = 2
∂x 2
∂y x + y2
∇4F ∂4F ∂4F
b. + 2 + = 36( x 2 + y 2 )
∂x 4
∂x ∂y
2 2
∂y 4

JAWABAN
1. Apakah f ( z ) = z analitik? tentukan daerah analitik/bukan analitiknya?
Penyelesaian:
d f ( x + Δx) − f ( x)
Menurut definisinya f ( z ) = lim
dz Δx → 0 Δx
d z + Δz − z x + iy + Δx + iΔy − x + iy
z = lim = lim
dz Δz → 0 Δz Δx → 0
Δy → 0
Δx + iΔy

x − iy + Δx − iΔy − ( x − iy ) Δx − iΔy
= lim = lim
Δx → 0
Δy →0
Δx + iΔy Δx → 0
Δy → 0
Δx + iΔy

Δx
Jika Δy = 0 maka limitnya lim =1
Δx → 0 Δx
− iΔy
Jika Δx = 0 maka limitnya lim = −1
Δx → 0 iΔy

Δx − iΔy
Karena lim = 1 ≠ lim = −1 maka limitnya tidak ada. Karena limit tidak ada
Δx → 0 Δx Δx → 0 iΔy

maka turunannya tidak ada. Jadi f ( z ) = z tidak analitik dimana-mana.

1+ z
2. Apakah f ( z ) = analitik? tentukan daerahnya?
1− z
a). Metode I, dengan menggunakan definisinya,
1 + ( z + Δz ) 1 + z
−
f ( z + Δz ) − f ( z ) 1 − ( z + Δz ) 1 − z
f ( z ) = lim
d
= lim
dz Δz →0 Δz Δz → 0 Δz
2 2
= lim =
Δz →0 (1 − z − Δz )(1 − z ) (1 − z ) 2

72
 1+ z 1+ z
Untuk z=1 , f ( z ) = nilai limitnya tidak ada maka f ( z ) = tidak analitik
1− z 1− z
Metode II, dengan menggunakan aturan – aturan pendeferensialan
Menurut aturan pembagian, maka untuk z ≠ 1 berlaku
d d
(1 − z ) (1 + z ) − (1 + z ) (1 − z )
d ⎛1+ z ⎞ dz dz (1 − z )(1) − (1 + z )(−1) 2
⎜ ⎟= = =
dz ⎝ 1 − z ⎠ (1 − z ) 2
(1 − z ) 2
(1 − z ) 2
b). Fungsi f(z) analitik untuk setiap nilai berhingga dari z kecuali z = 1 dimana
turunannya tidak ada dan fungsi tersebut tidak analitik . Titik z = 1 adalah titik
singular dari f(z).
3.Tunjukkan fungsi berikut analitik atau tidak melalui persamaan C-R
a. f ( z ) = z 2 + 5iz + (3 − i )
Penyelesaian:
f ( z ) = z 2 + 5iz + (3 − i )
= ( x + iy ) + 5i ( x + iy ) + (3 − i )
2

= x 2 + 2 xyi − y 2 + 5ix − 5 y + 3 − i
( )
= x 2 − y 2 − 5 y + 3 + i (2 xy + 5 x − 1)
u = x − y − 5y + 3
2 2

v = 2 xy + 5 x − 1

(
∂u ∂ x 2 − y 2 − 5 y + 3
= = 2x
)
∂x ∂x
∂ v ∂ (2 xy + 5 x − 1)
= = 2x
∂y ∂y
∂u ∂v
=
∂x ∂y

∂u ∂ (x 2 − y 2 − 5 y + 3)
= = −2 y − 5
∂y ∂y
∂v ∂ (2 xy + 5 x − 1)
= = 2y + 5
∂x ∂x
∂u ∂v
=−
∂y ∂x
∂u ∂v ∂u ∂v
karena = dan = − maka f ( z ) = z 2 + 5iz + (3 − i ) analitik
∂x ∂y ∂y ∂x

b. f ( z ) = ze − z
Penyelesaian:

73
 f ( z ) = ze − z
= ( x + iy )e −( x +iy )
= ( x + iy )e − x e −iy

=
(x + iy )e − x
eiy

=
(x + iy )e − x
cos y + i sin y
xe − x + iye − x cos y − i sin y
=
cos y + i sin y cos y − i sin y

=
(xe −x
+ iye − x )(cos y − i sin y )
cos 2 y + sin 2 y
= xe − x cos y − ixe − x sin y + iye − x cos y + ye − x sin y
= xe − x cos y + ye − x sin y + i ( ye − x cos y − xe − x sin y )

u = xe − x cos y + ye − x sin y
v = ye − x cos y − xe − x sin y

∂u ∂u
= e − x cos y − xe − x cos y − ye − x sin y = − xe − x sin y + y cos ye − x + e − x sin y
∂x ∂y
= e − x (cos y − x cos y − y sin y ) = e − x (− x sin y + y cos y + sin y )
∂v ∂v
= −e − x y sin y + e − x cos y − xe − x cos y = −e − x y cos y − (sin ye − x − xe − x sin y )
∂x ∂y
= e − x (cos y − x cos y − y sin y ) = −e − x (− x sin y + y cos y + sin y )
∂u ∂v ∂u ∂v
= =−
∂x ∂x ∂y ∂y
∂u ∂v ∂u ∂v
karena = dan = − maka f ( z ) = ze − z analitik
∂x ∂y ∂y ∂x
c. f ( z ) = sin 2 z
Penyelesaian:

74
 f ( z ) = sin 2 z
= 2 sin z cos z
= 2 sin( x + iy ) cos( x + iy )
= 2 (sin x cosh y + i cos x sinh y )(cos x cosh y + i sin x sinh y )
= 2 (sin x cos x cosh 2 y + i sin 2 x sinh y cosh y + i cos 2 x sinh y cosh y − sin x cos x sinh 2 y )
= 2 (sin x cos x cosh 2 y − sin x cos x sinh 2 y ) + i 2 (sin 2 x sinh y cosh y + cos 2 x sinh y cosh y )
= 2 (sin x cos x (cosh 2 y − sinh 2 y )) + i 2 (sinh y cosh y (sin 2 x + cos 2 x ))
= 2 sin x cos x + i ( 2 sinh y cosh y )

u = 2 sin x cos x
v = 2 sinh y cosh y
∂u ∂v
= 2 cos x cos x + 2 sin x(− sin x) = 2 cosh y cosh y + 2 sinh y (− sinh y )
∂x ∂y
= 2 cos 2 x − 2 sin 2 x = 2 cosh 2 y − 2 sinh 2 y
= 2(cos 2 x − sin 2 x) = 2(cosh 2 y − sinh 2 y )
= 2(1 − 2 sin 2 x) =2

∂u ∂v
≠ → fungsi tidak analitik
∂x ∂y
2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞
d. f ( z ) = ⎜ ⎟ +⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠
Penyelesaian:
2 2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞ ⎛ x + iy + x − iy ⎞ ⎛ x + iy − x + iy ⎞
f (z) = ⎜ ⎟ +⎜ ⎟ =⎜ ⎟ +⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠
2 2
⎛ 2x ⎞ ⎛ 2iy ⎞
=⎜ ⎟ +⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠
= x2 + y2
u = x2 + y2 ;v = 0

∂u
= 2x
∂x
∂v
=0
∂y
2 2
∂u ∂v ⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞
Karena ≠ maka f ( z ) = ⎜ ⎟ +⎜ ⎟ tidak analitik
∂x ∂y ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠

e. f ( z ) = cosh 4 z
Penyelesaian:

75
f ( z ) = cosh 4 z = cos 2 2 z − sin 2 2 z
( )
= cos 2 z − sin 2 z − (2 sin z cos z )
2 2

= cos 4 z − 2 sin 2 z cos 2 z + sin 4 z − 4 sin 2 z cos 2 z

= cos 4 z + sin 4 z − 6 sin 2 z cos 2 z
= cos 4 ( x + iy ) + sin 4 ( x + iy ) − 6 sin 2 ( x + iy ) cos 2 ( x + iy )
= (cos x cosh y − i sin x sinh y ) + (sin x cosh y + i cos x sinh y ) −
4 4

6(sin x cosh y + i cos x sinh y ) (cos x cosh y − i sin x sinh y )

2 2

= (cos x cosh y ) − 4(cos x cosh y ) (i sin x sinh y ) + 6(cos x cosh y ) (i sin x sinh y )
4 3 2 2

− 4(cos x cosh y )(i sin x sinh y ) + (i sin x sinh y ) + (sin x cosh y ) + 4(sin x cosh y ) (i cos x sinh y )
3 4 4 3

+ 6(sin x cosh y ) (i cos x sinh y ) + 4(sin x cosh y )(i cos x sinh y ) + (i cos x sinh y )
2 2 3 4

(
− 6 sin 2 x cosh 2 y + 2i sin x cos x sinh y cosh y − cos 2 x sinh 2 y )
(cos 2
x cosh y − 2i sin x cos x sinh y cosh y − sin x sinh y
2 2 2
)
= cos 4 x cosh 4 y − i 4 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y
+ i 4 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y + sin 4 x sinh 4 y + sin 4 x cosh 4 y + i 4 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y
− 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y − i 4 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y + cos 4 x sinh 4 y
⎛ sin 2 x cos 2 x cosh 4 y − i 2 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y − sin 4 x sinh 2 y cosh 2 y ⎞
⎜ ⎟
⎜ + i 2 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y + 4 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y ⎟
− 6⎜ ⎟
⎜ − i 2 sin x cos x sinh y cosh y − cos x sinh y cosh y
3 3 4 2 2
⎟
⎜ + i 2 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y + sin 2 x cos 2 x sinh 4 y ⎟
⎝ ⎠
= cos x cosh y − i 4 sin x cos x sinh y cosh y − 6 sin x cos x sinh y cosh y
4 4 3 3 2 2 2 2

+ i 4 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y + sin 4 x sinh 4 y + sin 4 x cosh 4 y + i 4 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y
− 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y − i 4 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y + cos 4 x sinh 4 y
− 6 sin 2 x cos 2 x cosh 4 y + i12 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y + 6 sin 4 x sinh 2 y cosh 2 y
− i12 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y − 24 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y
+ i12 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y + 6 cos 4 x sinh 2 y cosh 2 y
− i12 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 4 y
= cos 4 x cosh 4 y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + sin 4 x sinh 4 y + sin 4 x cosh 4 y
− 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + cos 4 x sinh 4 y − 6 sin 2 x cos 2 x cosh 4 y + 6 sin 4 x sinh 2 y cosh 2 y
− 24 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + 6 cos 4 x sinh 2 y cosh 2 y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 4 y
⎛ − 4 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y + 4 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y + 4 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y ⎞
⎜ ⎟
+ i⎜ − 4 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y + 12 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y − 12 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y⎟
⎜ ⎟
⎜ + 12 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y − 12 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y ⎟
⎝ ⎠

76
 u = cos 4 x cosh 4 y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + sin 4 x sinh 4 y + sin 4 x cosh 4 y
− 6 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + cos 4 x sinh 4 y − 6 sin 2 x cos 2 x cosh 4 y + 6 sin 4 x sinh 2 y cosh 2 y
− 24 sin 2 x cos 2 x sinh 2 y cosh 2 y + 6 cos 4 x sinh 2 y cosh 2 y − 6 sin 2 x cos 2 x sinh 4 y
( )(
= sin 4 x + cos 4 x sinh 4 y + cosh 4 y + 6 sinh 2 y cosh 2 y )
+ sin 2 x cos 2 x (− 36 sinh 2
y cosh 2 y − 6 cosh 4 y − 6 sinh 4 y )
v = −4 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y + 4 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y + 4 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y
− 4 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y + 12 sin 3 x cos x sinh y cosh 3 y − 12 sin x cos 3 x sinh y cosh 3 y
+ 12 sin 3 x cos x sinh 3 y cosh y − 12 sin x cos 3 x sinh 3 y cosh y
( ) (
= sinh y cosh 3 y − 16 sin x cos 3 x + 16 sin 3 x cos x + sinh 3 y cosh y 16 sin 3 x cos x − 16 sin x cos 3 x )

∂u
∂x
( )(
= sinh 4 y + cosh 4 y + 6 sinh 2 y cosh 2 y 4 sin 3 x cos x − 4 sin x cos 3 x )
( )(
+ − 36 sinh 2 y cosh 2 y − 6 cosh 4 y − 6 sinh 4 y 2 sin x cos x cos 2 x − 2 sin 2 x cos x sin x )
∂v
∂y
( )(
= − 16 sin x cos 3 x + 16 sin 3 x cos x cosh y cosh 3 y + 3 sinh y cosh 2 y sinh y )
(
+ 16 sin 3 x cos x − 16 sin x cos 3 x )(3 sinh 2
y cosh y cosh y + sinh 3 y sinh y )
∂u ∂v
karena ≠ maka f ( z ) = cosh 4 z tidak analitik
∂x ∂y

2
f. f ( z ) = e
z

2
+ 2 ixy − y 2 )
= e(x
2
− y 2 + i ( 2 xy ))
= e(x
2
− y2 )
= e(x (cos 2 xy + i sin 2 xy )
2 2 2
−y ) − y2 )
= e(x cos 2 xy + ie ( x sin 2 xy
2 2
−y )
u = e(x cos 2 xy
2 2
−y )
v = e(x sin 2 xy

∂u 2 2 2 2
= (2 xe ( x − y ) cos 2 xy + e ( x − y ) 2 y. − sin 2 xy )
∂x
2 2
= e ( x − y ) (2 x cos 2 xy − 2 y sin 2 xy )
∂u ∂v
=
∂x ∂y
∂v 2 2 2 2
= (−2 ye ( x − y ) sin 2 xy + e ( x − y ) 2 x cos 2 xy )
∂y
2
− y2 )
= e(x (2 x cos 2 xy − 2 y sin 2 xy )

77
 ∂u 2 2 2 2
= (−2 ye ( x − y ) cos 2 xy + e ( x − y ) 2 x. − sin 2 xy )
∂y
∂u ∂v
=−
∂y ∂x
∂v 2 2 2 2
= (2 xe ( x − y ) sin 2 xy + e ( x − y ) 2 y cos 2 xy )
∂x

∂u ∂v ∂u ∂v z2
karena = dan =− maka f ( z ) = e merupakan fungsi analitik
∂x ∂y ∂y ∂x

4.Jika u = u(x,y) harmonik, tentukan v = v(x,y) sedemikian hingga f ( z ) = u + iv analitik

∂ 2u ∂ 2u ∂ 2v ∂ 2v
Penyelesaian : suatu fungsi dikatakan harmonik jika + = 0 dan + =0
∂x 2 ∂y 2 ∂x 2 ∂y 2
a) u=2x(1-y)
∂u ∂u
= 2(1 − y ) = −2 x
∂x ∂y
∂ 2u ∂ 2u
=0 =0
∂x 2 ∂y 2
∂ 2u ∂ 2u
+ = 0 (harmonik )
∂x 2 ∂y 2
* *Dari pers C − R
∂v ∂u
= = 2(1 − y )
∂y ∂x

∫ dv = ∫ 2(1 − y )dy
v = 2 y − y 2 + F ( x)

∂v
= F ′( x )
∂x
∂v ∂u
= − = 2x
∂x ∂y
F ′( x ) = 2 x
F (x) = x 2
∴ v = 2y − y 2
+ x2

78
 b)u = x 2 − y 2 − 2 xy − 2 x + 3 y
∂u ∂u
= 2x − 2 y − 2 = −2 y − 2 x + 3
∂x ∂y
∂ 2u ∂ 2u
=2 = −2
∂x 2 ∂y 2
∂ 2u ∂ 2u
+ = 0 (harmonik )
∂x 2 ∂y 2
* * Dari pers C − R
∂v ∂u
= = 2x − 2y − 2
∂y ∂x

∫ dv = ∫ (2 x − 2 y − 2 ) dy
v = 2 xy − y 2 − 2 y + F ( x )
∂v
= 2 y + F ′( x )
∂x
∂v ∂u
= − = 2y + 2x − 3
∂x ∂y
2 y + F ′( x ) = 2 y + 2 x − 3
F ′( x ) = 2 x − 3
F (x) = x2 − 3x
∴ v = 2 xy − y 2 − 2 y + x 2 − 3 x

c) u = xe cos y − ye sin y
x x

∂u ∂u
∂x
(
= cos y 1e x + xe x − ye x sin y) ∂y
= − xe x sin y − e x (sin y + y cos y )

∂ 2u ∂ 2u
∂x 2
(
= cos y e x + e x + xe x − ye x sin y ) ∂y 2
= − xe x cos y − e x (cos y + cos y − y sin y )

( )
= 2 e x + xe x cos y − e x y sin y ( )
= − xe x + 2 e x cos y + e x y sin y
∂ u
2
∂ u 2
+ =0 (harmonik )
∂x 2 ∂y 2

* *dari persamaan C − R
∂v ∂u
=
∂y ∂x
(
= cos y e x + xe x − ye x sin y )
∫ dv = ∫ (cos y(e )
+ xe x − ye x sin y dy )
x

79
 v = xe x sin y + e x y cos y + F ( x )
∂v ∂u
=− = xe x sin y + e x (sin y + y cos y )
∂x ∂y
( )
sin y e x + e x + xe x − (− y cos y + sin y )e x + F ′( x ) = xe x sin y + e x (sin y + y cos y )
F ′( x ) = xe x sin y + e x sin y + e x y cos y − 2e x sin y − xe x sin y + e x sin y − e x y cos y
=0
F (x ) = C ; C = kons tan ta
∴ v = xe x sin y + e x y cos y + C

d) (
u = e −2 xy sin x 2 − y 2 )

80
 ∂u
∂x
( )
= −2 ye − 2 xy sin x 2 − y 2 + 2 xe − 2 xy cos x 2 − y 2 ( )
∂ 2u
( ) ( )
= 4 y 2 e − 2 xy sin x 2 − y 2 − 4 x 2 e − 2 xy sin x 2 − y 2 − 8 xye −2 xy cos x 2 − y 2 + 2e − 2 xy cos x 2 − y 2 ( ) ( )
∂x 2

∂u
∂y
( )
= −2 xe − 2 xy sin x 2 − y 2 − 2 ye −2 xy cos x 2 − y 2 ( )
∂ 2u
( ) ( )
= −4 y 2 e − 2 xy sin x 2 − y 2 + 4 x 2 e − 2 xy sin x 2 − y 2 + 8 xye − 2 xy cos x 2 − y 2 − 2e − 2 xy cos x 2 − y 2 ( ) ( )
∂y 2
∂ 2u ∂ 2u
+ =0 (harmonik )
∂x 2 ∂y 2
* *Dari pers C − R
∂v ∂u
=
∂y ∂x
(
= −2 ye − 2 xy sin x 2 − y 2 + 2 xe − 2 xy cos x 2 − y 2 ) ( )
∫ dv = ∫ − 2 ye
− 2 xy
( )
sin x 2 − y 2 + 2 xe − 2 xy cos x 2 − y 2 dy ( )
v = −2∫ ye − 2 xy
( )
sin x 2 − y 2 dy + 2 x ∫ e − 2 xy cos x 2 − y 2 dy ( )
misal :
u = e − 2 xy dv = y sin x 2 − y 2 dy − − > v = ∫ sin t − 1 dt
2
( ) ( )
du = −2 xe − 2 xy
dy t=x −y2 2
= 1 cos t
2
dt = −2 y dy = 1 cos x 2 − y 2
2
( )
[ ]
v = −2 uv − ∫ vdu + 2 x ∫ e − 2 xy
cos x − y dy
2 2
( )
= −2[e (1 2 cos(x
− 2 xy
)) ( (
− y 2 − ∫ − 1 cos x 2 − y 2 − 2 xe − 2 xy dy + 2 x ∫ e − 2 xy cos x 2 − y 2 dy
2
))( )] ( )
2
= −e − 2 xy
( )
cos x − y − 2 x ∫ e
2 2 − 2 xy
(
cos x 2 − y 2 dy + 2 x ∫ e − 2 xy cos x 2 − y 2 dy ) ( )
= −e − 2 xy cos(x − y ) + F (x )
2 2

∂v
= 2 ye −2 xy 2 2
cos(x − y ) + e − 2 xy
(
2 x sin x 2 − y 2 + F ′ (x ) )
∂x
dari persamaan C − R
∂v ∂u
=−
∂x ∂y
( ) ( )
2 ye − 2 xy cos x 2 − y 2 + e − 2 xy 2 x sin x 2 − y 2 + F ′ ( x ) = 2 xe − 2 xy sin x 2 − y 2 + 2 ye − 2 xy cos x 2 − y 2 ( ) ( )
F ′ (x ) = 0 F (x ) = c
(
jadi v = −e − 2 xy cos x 2 − y 2 + c )

5.Im(f’(z))=6x(2y-1)
f(0)=3-2i
f(1)= 6-5i

81
dicari: a. f(1+i)
b. f(a+bi)
jawab:

V = ∫ 6 x (2 y − 1) dx U = − ∫ 6 x (2 y − 1) dy
= 3x 2 (2 y − 1) + F ( y ) (
= − 6 xy 2 − 6 xy + F (x ) )
∂V ∂U
= 6x2 + F ′ ( y) = − 6 y 2 + 6 y − F ′ (x )
∂y ∂x

C−R
∂V ∂U
=
∂y ∂x
6 x 2 + F ′ ( y ) = −6 y 2 + 6 y − F ′ ( x )
didapat :
6 x 2 = − F ′ (x ) F ′ ( y ) = −6 y 2 + 6 y
F ′ ( x ) = −6 x 2 F ( y ) = −2 y 3 + 3 y 2 + c 2
F ( x ) = −2 x 3 + c1

(
U = − 6 xy 2 − 6 xy − 2 x 3 + c1 )
= −6 xy 2 + 6 xy + 2 x 3 − c1
f ( z ) = U ( x, y ) + i V ( x, y )
f ′ ( z ) = U ′ ( x, y ) + i V ′ ( x, y )

C−R
∂U ∂V
f ′ (z ) = +i
∂x ∂x
∂V ∂U
= −i
∂y ∂y
dari C − R
∂V ∂U
=− = 6 x (2 y − 1)
∂x ∂y

82
 V = 3x 2 (2 y − 1) − 2 y 3 + 3 y 2 + c 2
= 6 x 2 y − 3x 2 − 2 y 3 + 3 y 2 + c2
f ( z ) = U ( x , y ) + i V ( x, y )
(
= −6 xy 2 + 6 xy + 2 x 3 − c1 + i 6 x 2 y − 3x 2 − 2 y 3 + 3 y 2 + c 2 )
diketahui :
f (1) = 6 − 5i
3
(
− 6(1)(0) + 6(1)(0 ) + 2(1) − c1 + i 6(1) (0) − 3(1) − 2(0) + 3(0) + c 2 = 6 − 5i
2 2 2 3 2
)
2 − c1 + i (− 3 + c 2 ) = 6 − 5i
c1 = −4 c 2 = −2

(
f ( z ) = −6 xy 2 + 6 xy + 2 x 3 + 4 + i 6 x 2 y − 3x 2 − 2 y 3 + 3 y 2 − 2 )
3
(
f (1 + i ) = −6(1)(1) + 6(1)(1) + 2(1) + 4 + i 6(1) (1) − 3(1) − 2(1) + 3(1) − 2
2 2 2 3 2
)
= −6 + 6 + 2 + 4 + i (6 − 3 − 2 + 3 − 2 )
= 6 + 2i
(
f (a + bi ) = −6ab 2 + 6ab + 2a 3 + 4 + i 6a 2 b − 3a 2 − 2b 3 + 3b 2 − 2 )

6.Nyatakan f(x,y) pada soal no. 4 dalam f(z)

a) f(u,v)=u(x,y)+iv(x,y)
z + z z − z
=2x(1-y)+i(2y-y2+x2) x = dan y =
2 2i
=2x-2xy+ i(2y-y2+x2)

z + z z − z ⎛⎜ z − z ⎛ z − z ⎞ ⎛ z + z ⎞ ⎞⎟
2 2
z+z
f (u, v ) = 2 −2 +i 2 −⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ⎟
2 2 2i ⎜ 2i ⎝ 2i ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎠
⎝
1
(
= 2z + i 2z 2 − 2z 2 + 2z 2 + 2z 2
4
)
= 2 z + iz 2
b) f (u, v) = u( x, y) + iv( x, y)
(
= x 2 − y 2 − 2xy − 2x + 3 y + i 2xy − y 2 − 2 y + x 2 − 3x )
2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞ z+z z−z z+z z−z
=⎜ ⎟ −⎜ ⎟ −2 −2 +3 +
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠ 2 2i 2 2i
⎛ z + z z − z ⎛ z − z ⎞2 z−z ⎛z+z⎞
2
z + z ⎞⎟
⎜
i 2 −⎜ ⎟ −2 +⎜ ⎟ −3
⎜ 2 2i ⎝ 2i ⎠ 2i ⎝ 2 ⎠ 2 ⎟⎠
⎝
(
= z 2 − 2z + i z 2 − 3z )
c) f ( z ) = u + iv

83
 = xe x cos y − ye x sin y + i xe x sin y + ye x cos y( )
z+z ⎡ z +2 z ⎤ z−z z−z ⎡ z +2 z ⎤ z−z
= ⎢e ⎥ cos − ⎢e ⎥ sin
2 ⎣ ⎦ 2i 2i ⎣ ⎦ 2i
⎡ z + z ⎛ z+ z ⎞ z−z z−z⎛ 2
z+ z
⎞ z− z⎤
+i ⎢ ⎜e 2 ⎟ sin + ⎜e ⎟ cos ⎥
⎜ ⎟ 2i ⎜⎝ ⎟
⎢⎣ 2 ⎝ ⎠ 2i ⎠ 2i ⎥⎦

d) f ( z ) = u + iv
( ) (
= e −2 xy sin x 2 − y 2 + i − e −2 xy cos x 2 − y 2 ( ))
z+ z z−z
⎛⎛ z + z ⎞2 ⎛ z − z ⎞2 ⎞ ⎛ −2 z + z z − z ⎛ 2 2
⎞⎞
⎜ − e 2 2i cos⎜ ⎛⎜ z + z ⎞⎟ − ⎛⎜ z − z ⎞⎟ ⎟ ⎟
−2
=e sin ⎜ ⎜ − ⎟+i
⎜ ⎝ 2 ⎟⎠ ⎜⎝ 2i ⎟⎠ ⎟
2 2i
⎜ ⎜ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠ ⎟ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎝ ⎠⎠
i
z2 −z 2
z2 + z2 ⎡ i z2 −z 2
z2 + z2 ⎤
=e 2
sin + i ⎢e 2
cos ⎥
2 ⎢⎣ 2 ⎥⎦

7. Δ W = f ( z + Δ z ) − f ( z )
= f ' ( z )Δz + εΔz ≈ f ' ( z )dz + εdz
dw f ( z + Δz ) − f ( z )
Jika ε → 0 dan Δz → 0 maka Δw → dw atau = lim
dz Δz →0 Δz
a) w = iz 2 − 4 z + 3i
Δ w = f (z + Δ z ) − f ( z )
= i ( z + Δ z ) − 4 ( z + Δ z ) + 3 i − ( iz 2 − 4 z + 3i )
2

( )
= i z 2 + 2 z ( Δ z ) + ( Δ z ) 2 − 4 ( z + Δ z ) + 3 i − iz 2 + 4 z − 3 i
= iz + 2 iz ( Δ z ) + i ( Δ z ) − 4 z − 4 Δ z + 3 i − iz 2 + 4 z − 3 i
2 2

Δ w = 2 iz ( Δ z ) + i ( Δ z ) 2 − 4 Δ z
dw = 2 iz ( Δ z ) − 4 Δ z
= ( 2 iz − 4 ) Δ z = ( 2 iz − 4 ) dz
Δ w − dw = i ( Δ z ) 2

b) w = (2 z + 1) 3
Δw = f (z + Δz ) − f (z )
= (2(z + Δz ) + 1) − (2 z + 1)
3 3

= (2 z + 2Δz + 1) − (2 z + 1)
3 3

= 8 z 3 + 24 z 2 Δz + 24 z (Δz ) + 8(Δz ) + 12 z 2 + 24 zΔz + 12(Δz ) + 6 z + 6Δz − 8 z 3 − 12 z 2 − 6 z − 1 + 1

2 3 2

= ( 24 z 2 + 24 z + 6) Δz + 24 z ( Δz ) 2 + 8(Δz ) 3 + 12(Δz ) 2

dw = (24 z 2 + 24 z + 6)Δz
= (24 z 2 + 24 z + 6)dz
Δw − dw = 24 z (Δz ) 2 + 8(Δz ) 3 + 12(Δz ) 2

84
c) w = cos z
Δ w = f (z + Δ z ) − f (z )
= coz ( z + Δ z ) − cos z
= cos z cos Δ z − sin z sin Δ z − cos z
= − sin z sin Δ z + cos z cos Δ z − cos z
dw = − sin z sin Δ z = − sin z dz
Δ w − dw = cos z cos Δ z − cos z
= cos z (cos Δ z − 1)
d )w = e z
Δw = f ( z + Δz ) − f ( z )
= e z + Δz − e z
= e z e Δz − e z
dw = e z e Δz = e z dz
Δw − dw = −e z

8a)Akan dibuktikan
d
(
tan −1 z = 2 )
1
dz z +1
1 ⎛ 1 + iz ⎞
tan −1 z = ln⎜ ⎟
2i ⎝ 1 − iz ⎠

d ⎛ 1 ⎛ 1 + iz ⎞ ⎞
d
dz
( )
tan −1 z = ⎜⎜ ln⎜
dz ⎝ 2i ⎝ 1 − iz ⎠ ⎟⎠
⎟⎟

1 d ⎛ 1 + iz ⎞
= ln⎜ ⎟
2i dz ⎝ 1 − iz ⎠
1 i (1 − iz ) + (1 + iz )i 1 − iz
=
2i (1 − iz ) 2 1 + iz
1 i+ z+i− z
=
2i 1 + z 2
d
dz
( )
tan −1 z = 2
1
z +1
(terbukti)

b) akan dibuktikan
d
( )
sec −1 z = −
1
dz z z 2 −1
d 1
c) akan dibuktikan bahwa (sinh −1 z ) =
dz 1+ z2

85
 (
sinh −1 z = ln z + 1 + z 2 )
d
dz
(sinh −1 z ) =
d
dz
{(
ln z + 1 + z 2 )}
1 ⎛ z ⎞
= ⎜1 + ⎟
⎜ ⎟
z + 1+ z2 ⎝ 1+ z2 ⎠
1 z − 1 + z 2 ⎛⎜ z ⎞
⎟
= ⎜ 1 + ⎟ (dikalikan sekawan)
z + 1+ z2 z − 1+ z2 ⎝ 1+ z2 ⎠
z − 1+ z2 ⎛ z ⎞
= ⎜1 + ⎟
z2 −1− z2 ⎜ ⎟
⎝ 1+ z2 ⎠
z( 1 + z 2 − z)
= 1+ z2 − z +
1+ z2
1 + z 2 ( 1 + z 2 − z) + z 1 + z 2 − z 2
=
1+ z2
1
= (terbukti)
1+ z2
d −1
d) akan dibuktikan bahwa (cos ech −1 z ) =
dz z z2 +1

⎛1+ z2 +1 ⎞
cos ech −1 z = ln⎜ ⎟
⎜ z ⎟
⎝ ⎠
d ⎛ ⎛ 1 + z 2 + 1 ⎞⎟ ⎞⎟
d
dz
( )
cos ech −1 z = ⎜ ln⎜
dz ⎜ ⎜ z ⎟ ⎟
d
dx
ln f ( x ) =
f
1 d
( x ) dx
f (x )
⎝ ⎝ ⎠⎠
1 d ⎛⎜ 1 + z 2 + 1 ⎞⎟
=
1 + z 2 + 1 dz ⎜⎝ z ⎟
⎠
z
=
z d ⎛ −1
⎜ z + z −1 z 2 + 1 2 ⎞⎟
1
( )
1 + z 2 + 1 dz ⎝ ⎠

=
z ⎛ d −1 d −1 2
⎜ z + z z +1 2 ⎟
1 ⎞
( )
1 + z 2 + 1 ⎝ dz dz ⎠
⎛ −2 ⎛ −2 2 ⎞⎞
=
z
⎜⎜ − z + ⎜ − z z + 1 ( ) 1
2
+ z −1
1 2
2
( −1
)
z + 1 2 2 z ⎟ ⎟⎟
1+ z2 +1 ⎝ ⎝ ⎠⎠

86
 d
(
cos ech −1 z = ) z
⎜ ⎜
⎝
(
⎛ − z −2 + ⎛ − z −2 z 2 + 1 12 + z 2 + 1 − 12 ⎞ ⎞
⎟⎟
⎠⎠
) ( )
dz 1+ z2 +1 ⎝

=
z ⎛
⎜
−1 ⎞
− z − 2 ⎛⎜1 + z 2 + 1 2 ⎞⎟ + z 2 + 1 2 ⎟
1

⎠
( ) ( )
1+ z2 +1 ⎝ ⎝ ⎠
z
= z (− z −2 ) +
(
1+ z2 +1 z2 +1 2
1
)( )
1 z
=− +
(
z 1+ z2 +1 z2 +1 )
z2 − 1+( z2 +1 ) z2 +1
=
(
z 1+ z2 +1 ) z2 +1
z2 − ( z2 +1 + z2 +1 ( ))
=
z z +11+
2
( z +12
)
−1− z2 +1
=
z z2 +11+ ( z2 +1 )
− 1+( z2 +1 )
=
z z2 +11+ ( z2 +1 )
−1
= (terbukti )
z z2 +1

d 2w
9. akan ditentukan dari :
dz 2
a. w = 3 sin 2 (2 z − z + 2i )

= 3 (2 ) [2 sin (2 z − 2 + 2 i ) cos (2 z − 2 + 2 i )]
dw
dz
= 6 sin 2 (2 z − 2 + 2 i )
= 6 sin (4 z − 4 + 4 i )
d 2w
= 6 (4 ) cos (4 z − 4 + 4 i )
dz 2
= 24 cos (4 z − 4 + 4 i )

b. w = ln tg z 2
dw 1 d
= 2
tg z 2
dz tg z dz
1
= 2 z sec 2 z 2
tg z 2
sin z 2
= 2z
cos 3 z 2

87
 d 2w ⎛ sin z 2 ⎞ ⎡ 2 z cos z 2 cos 3 z 2 + sin z 2 (2 z )3 cos 2 z 2 sin z 2 ⎤
= 2 ⎜⎜ ⎟⎟ + 2 z ⎢ ⎥
dz 2 3 2
⎝ cos z ⎠ ⎣ cos 6 z 2 ⎦
2 sin z 2
4 z cos z + 12 z sin z cos z
2 4 2 2 2 2 2 2
= 3 2
+
cos z cos 6 z 2
4 z 2 cos 4 z 2 + 2 sin z 2 cos 3 z 2 + 12 z 2 sin 2 z 2 cos 2 z 2
=
cos 6 z 2
4 z 2 cos 2 z 2 + 2 sin z 2 cos z 2 + 12 z 2 sin 2 z 2
=
cos 4 z 2

c. w = sinh 2 ( z + 1)

= 2 sinh ( z + 1) cosh ( z + 1)
dw
dz
d 2w
= 2[cosh ( z + 1) cosh ( z + 1) + sinh ( z + 1)sinh ( z + 1)]
dz 2
[
= 2 cosh 2 ( z + 1) + sinh 2 ( z + 1) ]

z2 + 4 2z
10a) lim = lim
z → 2 i 2 z + (3 − 4i ) z − 6i
2 z → 2 i 4 z + (3 − 4i )

2(2i )
=
4(2i ) + (3 − 4i )
4i
=
4i + 3

z − sin z 1 − cos z sin z

b) lim 2
= lim = lim
z →0 z z → 0 2z z → 0 2
0
= =0
2
⎛ ez ⎞ ⎛ e 4πi ⎞
c) lim ( z − 4πi )⎜⎜ ⎟⎟ = (4πi − 4πi )⎜⎜ ⎟⎟
z → 4πi
⎝ sin z ⎠ ⎝ sin 4πi ⎠
e − 4π − e 4π
sin 4πi = ≠0
2i
⎛ ez ⎞
Jadi lim ( z − 4πi )⎜⎜ ⎟⎟ = 0
z → 4πi
⎝ sin z ⎠
Maka tidak dapat diselesaikan dengan dalil L' Hospital

88
 z 2 − 2iz − 1 2 z − 2i 2
d ) lim 4 = lim 3 = lim
z →i z + 2 z 2 + 1 z →i 4 z + 4 z z →i 12 z 2 + 4

2
=
− 12 + 4
1
=−
4

11 a) F = x 2 y − xy 2 + i x 2 y 2
grad F = ∇F
⎛∂ ∂ ⎞
(
= ⎜⎜ + i ⎟⎟ x 2 y − xy 2 + i x 2 y 2 )
⎝ ∂x ∂y ⎠
∂ 2 ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= x y − xy 2 + i x 2 y 2 + i x 2 y − i xy 2 − x 2 y 2
∂x ∂x ∂x ∂y ∂y ∂y
= 2 xy − y 2 + i 2 xy 2 + i x 2 − i 2 xy − 2 x 2 y
( ) (
= 2 xy − 2 x 2 y − y 2 + i 2 xy 2 − 2 xy + x 2 )
div F = Re(∇ F )
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
(
= Re⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ x 2 y − xy 2 + i x 2 y 2 ⎬ )
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
⎛∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂ 2 2⎞
= Re⎜⎜ x 2 y − xy 2 + i x 2 y 2 − i x 2 y + i xy 2 + x y ⎟⎟
⎝ ∂x ∂x ∂x ∂y ∂y ∂y ⎠
(
= Re 2 xy − y 2 + i 2 xy 2 − i x 2 + i 2 xy + 2 x 2 y )
= Re{(2 xy + 2 x 2
y−y 2
) + i (2 xy 2
+ 2 xy − x 2
)}
= 2 xy + 2 x y − y
2 2

curl F = Im(∇ F )
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
(
= Im⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ x 2 y − xy 2 + i x 2 y 2 ⎬ )
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
= 2 xy + 2 xy − x
2 2

laplace F = ∇ 2 F
⎛ ∂2 ∂2 ⎞ 2
= ⎜⎜ 2 + 2 (
⎟⎟ x y − xy 2 + i x 2 y 2 )
⎝ ∂x ∂y ⎠

89
 ∂2 2 ∂2 2
laplace F =
∂x 2
x y(− xy 2
+ i x 2 2
y +
∂y 2
)
x y − xy 2 + i x 2 y 2 ( )
∂ ∂ 2
=
∂x
(
2 xy − y 2 + i 2 xy 2 +
∂y
) (
x − 2 xy + i 2 x 2 y )
= 2 y + i2 y 2 − 2x + i2 x 2
(
= 2 y − 2x + i 2x 2 + 2 y 2 )

b) F = 3 z 2 + 4 z
= 3( x + iy ) + 4( x + iy )
2

( )
= 3 x 2 + i 2 xy − y 2 + 4( x + iy )
(
= 3x − 3 y2 2
+ 4 x ) + i (6 xy + 4 y )

grad F = ∇ F
⎛ ∂ ∂ ⎞
{(
= ⎜⎜ + i ⎟⎟ 3 x 2 − 3 y 2 + 4 x + i (6 xy + 4 y ) ) }
⎝ ∂x ∂y ⎠
=0 → menunjukka n analitik

div F = Re (∇ F )
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
{(
= Re ⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ 3 x 2 − 3 y 2 + 4 x + i (6 xy + 4 y ) ⎬ ) }
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
= 6 x + 4 + 6 x + 4 = 12 x + 8
curl F = Im(∇ F )
⎧⎛ ∂ ∂ ⎞ ⎫
{(
= Im ⎨⎜⎜ − i ⎟⎟ 3 x 2 − 3 y 2 + 4 x + i (6 xy + 4 y ) ⎬ ) }
⎩⎝ ∂x ∂y ⎠ ⎭
= 6 y + 6 y = 12 y
laplace F = ∇ 2 F
⎛ ∂2 ∂2 ⎞
= ⎜⎜ 2 + 2 {( )
⎟⎟ 3 x 2 − 3 y 2 + 4 x + i (6 xy + 4 y ) }
⎝ ∂x ∂y ⎠
∂2 ∂2 ⎡ ∂2 ∂2 ⎤
∂x
2
(2

∂y
2 2
) ( )
= 2 3 x − 3 y + 4 x + 2 3 x − 3 y + 4 x + i ⎢ 2 (6 xy + 4 y ) + 2 (6 xy + 4 y )⎥
⎣ ∂x ∂y ⎦

=
∂
(6 x + 4 ) + ∂ (− 6 y ) + i ⎡⎢ ∂ (6 y ) + ∂ (6 x + 4 )⎤⎥
∂x ∂y ⎣ ∂x ∂y ⎦
= 6 − 6 + i (0 + 0 )
=0

90
 12.F = x 2 − xy + y 2 − 7 = 0
vektor normal dari kurva adalah Gradien
a. n z0 = ∇F z0 z 0 = (− 1,2)
⎛∂ ∂ ⎞
(
= ⎜⎜ + i ⎟⎟ x 2 − xy + y 2 − 7 )
⎝ ∂x ∂y ⎠
= (2 x − y ) + i (− x + 2 y ) z0
= −4 + 5i
n z0 = − 4,5

b. n z0 = ∇F z0 z 0 = (x0 , y 0 )
⎛∂ ∂ ⎞
(
= ⎜⎜ + i ⎟⎟ x 2 − xy + y 2 − 7 )
⎝ ∂x ∂y ⎠
= (2 x − y ) + i (− x + 2 y ) z0
= (2 x0 − y 0 ) + i (− x0 + 2 y 0 )
= (2 x 0 − y 0 ), (− x0 + 2 y 0 )

13a) akan dibuktikan ∇ 2 ( F ( z )) 2 = 4[F ' ( z )]

2

∂
dari operator laplace ∇ = maka
∂z
∇ 2 [F ( z )] = (∇F ( z ))
2 2

2
⎛ ∂ ⎞
= ⎜ 2 F ( z )⎟
⎝ ∂z ⎠
= 4[F ′ ( z )]
2
terbukti

b) akan dibuktikan ∇ 2 (FG ) = F ∇ 2 G + G ∇ 2 F + 2∇F ∇G

dari sifat ∇(F1 ⋅ F2 ) = F1∇F2 + F2 ∇F1
∇ 2 (FG ) = ∇ (∇(FG ))
= ∇ (∇(FG ))
= ∇ ( F ∇G + G ∇ F ) dari sifat ∇(F1 + F2 ) = ∇F1 + ∇F2
= ∇(F ∇G ) + ∇ (G ∇F )
( ) (
= F ∇ 2 G + ∇G ∇F + G ∇ 2 F + ∇F ∇G )
= F ∇ G + G ∇ F + 2 ∇ F ∇G
2 2

91
 ∂2F ∂2F 8
14 a ) penyelesaian + 2 = 2
∂x 2
∂y x + y2
z = x + iy ⎫
⎪ z+z z−z
misal : ⎬ x= , y=
2 2i
z = x − iy ⎪⎭
maka :
2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞
x + y = ⎜⎜
2 2
⎟ +⎜ ⎟
⎟ ⎜ 2i ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ ⎠
z 2 + 2z z + z 2 z 2 − 2z z + z 2
= +
4 −4
z 2 + 2z z + z 2 −z 2 + 2z z −z 2
x2 + y2 =
4
= zz

∂2F ∂2F ⎛ ∂2 ∂2 ⎞
+ = ⎜ + ⎟F
∂x 2 ∂y 2 ⎜⎝ ∂x 2 ∂y 2 ⎟⎠
∂2
= ∇2F = 4 F
∂z∂ z
jadi
∂2F ∂2F 8
+ 2 = 2
∂x 2
∂y x + y2
∂2 8
F =
4
∂z∂ z zz
∂ 2
2
F =
∂z∂ z zz
∂ ⎛ ∂F ⎞ 2
⎜ ⎟ =
∂z ⎝ ∂ z ⎠ z z
∂F 2
=∫ dz
∂z zz
2 1
= ∫ dz
z z
2
= ln z + C1 (z )
z
∂F 2
= ln z + C1 ( z ) int egralkan terhadap z
∂z z
F = 2 ln z ln z + C1 ( z ) + C 2 ( z )
* *substitusi z = x + iy dan z = x − iy
F = 2 ln x + iy ln x − iy + C1 ( x − iy ) + C 2 ( x + iy )

92
 ∂4F ∂4F ∂4F
14 b) penyelesaian
∂x 4
+ 2 +
∂x 2 ∂y 2 ∂y 4
(
= 36 x 2 + y 2 )
z = x + iy ⎫
⎪ z+z z−z
misal : ⎬ x= y=
2 2i
z = x − iy ⎪⎭

maka :
2 2
⎛z+z⎞ ⎛z−z⎞
x2 + y2 = ⎜ ⎟ +⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2i ⎠
z 2 + 2 zz + z 2 z 2 − 2 z z + z 2
= +
4 −4
z + 2 zz + z − z + 2 z z − z 2
2 2 2
=
4
x + y = zz
2 2

2
∂4F ∂4F ∂4F ⎛ ∂2 ∂2 ⎞
+ 2 + = ⎜ + ⎟ F
∂x 4 ∂x 2 ∂y 2 ∂y 4 ⎜⎝ ∂x 2 ∂y 2 ⎟⎠
2
⎛ ∂2 ⎞
( )
= ∇ 2 2
F = ⎜⎜ 4
∂ ∂
⎟⎟ F
⎝ z z ⎠

93
jadi
∂4F ∂4F ∂4F
+ 2 + = 36 x 2 + y 2( )
∂x 4 ∂x 2 ∂y 2 ∂y 4
∂4
16 F = 36 zz
∂z 2 ∂z 2
∂4 9
F = zz
∂z 2 ∂z 2 4
∂ ⎛ ∂3 ⎞ 9
⎜⎜ F ⎟⎟ = zz
∂z ⎝ ∂z∂z 2
⎠ 4

∂3 9
F = ∫ zz dz
∂z∂z 2
4
∂ ⎛∂ 2
⎞ 9
⎜⎜ 2 F ⎟⎟ = z 2 z + C1 ( z )
∂z ⎝ ∂z ⎠ 8
∂2 9
F = ∫ z 2 z dz + C1 (z )
∂z 2
8
∂ ⎛∂ ⎞ 3 3
⎜ F ⎟ = z z + C1 ( z ) + C 2 ( z )
∂z ⎝ ∂z ⎠ 8
∂ 3
F = ∫ z 3 z dz + C1 ( z ) + C 2 ( z )
∂z 8
∂ 3
F = z 3 z 2 + C1 ( z ) + C 2 (z ) + C 3 ( z )
∂z 16
3 3 2
F =∫ z z dz + C1 ( z ) + C 2 ( z ) + C 3 (z )
16
1
F = z 3 z 3 + C1 ( z ) + C 2 ( z ) + C 3 ( z ) + C 4 ( z )
16

94