KEJURUTERAAN

MEKANIKAL

TEKNOLOGI BAHAN (ASAS)

POLIMAS
*NOTA RINGKAS

DISEDIAKAN OLEH
ZAIRUNIZAM BIN UMAR,
POLIMAS, 06000, JITRA, KEDAH
MZAIRUN@YAHOO.COM
JABATAN KEJURUTERAAN MEKANIKAL
POLITEKNIK SULTAN ABDUL HALIM MU’ADZAM SHAH (POLIMAS)
BANDAR DARUL AMAN,
06000 JITRA, KEDAH.

MODUL : TEKNOLOGI BAHAN

KOD MODUL : J3022
JAM KREDIT : 2.5
KURSUS : DIPLOMA/SIJIL KEJURUTERAAN MEKANIKAL
PENSYARAH : MOHD ZAIRUNIZAM BIN UMAR
BILIK : UNIT PEPERIKSAAN 1
TELEFON : 04 – 9146170/ 049146100 ext 6410/0125996667

OBJEKTIF AM
Di akhir modul ini, pelajar-pelajar akan dapat:-

• Memahami asas pembentukan struktur atom

• Memahami bagaimana proses pemejalan logam dan aloi berlaku
• Memahami jenis logam ferus dan proses pengeluarannya.
• Memahami dan mengetahui proses kerja logam, tuangan dan rawatan haba.
• Memahami dan mengtahui ujian mekanik dan sifat-sifat mekanik bahan.
• Mengetahui jenis-jenis kakisan dan proses pencegahan kakisan
• Memahami dan menyenaraikan jenis-jenis logam bukan ferus.
• Memahami dan mengetahui jenis-jenis plastik, kebaikan dan keburukannya serta proses
pembuatannya.

KEPERLUAN KURSUS :
1. Pembacaan modul dan lain-lain bahan bacaan berkaitan.
2. Melibatkan diri dengan latihan dan aktiviti semasa kuliah.
3. Mengambil ujian dan peperiksaan yang ditetapkan.

PENILAIAN :
1. Ujian 2 x 20% = 40%
2. Tugasan 4 x 5% = 20%
3. Kuiz 4 x 5% = 20%
4. Amali 2 x 10% = 20%
JUMLAH PENILAIAN BERTERUSAN (P.B) = 100%(60%)
5. PENILAIAN AKHIR (P.A) =100% (40%)

KEHADIRAN
1. Pelajar mesti hadir tidak kurang dari 80% masa pertemuan yang ditetapkan dalam jadual
perkuliahan.
2. Pelajar yang tidak memenuhi syarat kehadiran tersebut di atas tidak akan dibenarkan
menduduki peperiksaan akhir ( PB=0 & PA=0 ).

i
UNIT 1 : STRUKTUR BAHAN (5 JAM)
1.1 Struktur Bahan
1.2 Atom
1.3 Unsur ( Elemen )
1.4 Campuran
1.5 Sebatian
1.6 Jadual Pekalaan Unsur
1.7 Ciri-ciri Jadual Perkalaan Unsur
1.8 Kegunaan Jadual Perkalaan Unsur
1.9 Konfigurasi Elektron
1.10 Hablur
1.11 Jenis-jenis ikatan Atom

UNIT 2 SISTEM ALOI PERDUAAN (5 JAM )

2.1 Pemejalan Logam dan Aloi
2.2 Pertumbuhan Bijian
2.3 Logam Tulin
2.4 Aloi ( Pancalogam )
2.5 Larutan Pepejal
2.6 Jenis-Jenis Larutan Pepejal
2.7 Pemejalan Bahan
2.8 Pembentukan Teras Dalam Pemejalan Logam
2.9 Rajah Keseimbangan Fasa Bagi Sistem Aloi
Perduaan

SOALAN 1

UNIT 3 PENGELUARAN BESI DAN KELULI (2 JAM)

3.1 Jenis-jenis Bijih Besi
3.2 Ciri-ciri Bijih Besi
3.3 Proses pengeluaran besi
3.4 Proses pengeluaran keluli

UNIT 4 KELULI KARBON BIASA (4 JAM )

4.1 Alotropi Besi
4.2 Gambarajah Keseimbangan Besi Karbon
4.3 Juzuk-juzuk Mikro Pada Keluli Karbon Biasa
4.4 Keluli Karbon Biasa
4.5 Kesan Unsur Lain Kepada Keluli Karbon Biasa

ii
 4.6 Klasifikasi dan Kegunaan Keluli Karbon Biasa
4.7 Had-had Keluli Karbon

UNIT 5 KELULI ALOI DAN BESI TUANG (3 JAM)

5.1 Keluli Aloi
5.2 Pengkelasan Keluli Aloi
5.3 Besi Tuang
5.4 Faktor Yang Mempengaruhi Pembentukkan
Karbon Dalam Besi Tuang
5.5 Jenis-Jenis Besi Tuang
5.6 Kebaikan Besi Tuang
SOALAN 2

UNIT 6 KERJA LOGAM (2 JAM )

6.1 Kerja Sejuk
6.2 Kerja Panas

UNIT 7 PROSES TUANGAN (4 JAM)

7.1 Tuangan Pasir
7.2 Tuangan Lilin
7.3 Tuangan Acuan Tekanan
7.4 Perbandingan di Antara Kaedah-Kaedah Tuangan

UNIT 8 RAWATAN HABA PADA KELULI (3 JAM )

8.1 Penghabluran Semula
8.2 Proses Rawatan Haba
8.3 Proses Pegerasan Permukaan
SOALAN 3
UNIT 9 UJIAN BAHAN (2 JAM)
9.1 Sifat-Sifat Mekanik
9.2 Ujian Musnah
9.3 Ujian Tanpa Musnah
9.4 Ujian Penusukan Cecair
9.5 Ujian Serbuk Megnet
9.6 Ujian Ultra Sonik
9.7 Ujian Sinaran X
SOALAN 4
UNIT 10 KAKISAN (4 JAM )
10.1 Kakisan Pengoksidaan Terus
10.2 Kakisan Elektro Kimia
10.3 Bentuk Kakisan
10.4 Pencegahan Kakisan

UNIT 11 LOGAM BUKAN FERUS (3 JAM )

11.1 Aluminiun

iii
 11.2 Kuprum
11.3 Timah
11.4 Zink
11.5 Plumbum
11.6 Bahan Galas
SOALAN 5
UNIT 12 PLASTIK (4 JAM)
12.1 Polimer
12.2 Istilah-Istilah
12.3 Struktur polimer
12.4 Jenis-Jenis Rantai Polimer
12.5 Proses Pempolimeran
12.6 Jenis-Jenis Plastik
12.7 Sifat Am Plastik
12.8 Kebaikan Plastik
12.9 Keburukan Plastik
12.10 Kaedah Pembentukan Plastik
SOALAN 6

iv
 UNIT 1: STRUKTUR BAHAN

Sesuatu bahan berasal daripada struktur dalaman bahan tersebut. Struktur dalaman bahan melibatkan
atom-atom dan bagaimana atom-atom dihubungankan dengan atom-atom bersebelahan untuk
membentuk hablur, molekul dan struktur mikro.

Hablur terdiri daripada atom-atom yang tersusun dalam keadaan 3 dimensi mengikut corak berulang-
ulang atau sekata.

Molekul terdiri dua atau lebih atom-atom bergabung secara kimia, samada dari jenis atom yang sama
atau berlainan jenis.

Struktur mikro adalah struktur yang dipisahkan oleh sempadan ira (bijian). Struktur ini biasanya
memerlukan pembesaran untuk dilihat.

Atom Merupakan satu zarah asas yang membentuk segala bahan sama ada dalam bentuk pepejal, gas
atau cecair. Saiz atom adalah sangat kecil, walaubagaimana pun ia mempunyai berat dan sifat-sifat
tersendiri. Atom terdiri daripada tiga zarah asas

Zarah Cas
Proton Positif
Neutron Neutral
Elektron Negatif

Cas, atom adalah neutral kerana proton mempunyai cas yang bertentangan dengan elektron. Nukleus
terdiri daripada proton dan neutron. Manakala elektron berputar mengelilinginya. Susunan elektron
didalam atom ditunjukkan pada Rajah 1.2

Elektron

Petala / orbit /
Petala 2

Petala 3

Nukleus yang mengandungi

proton dan neutron

Kedudukan electron, nukleus dan orbit bagi atom

Elemen/Unsur merupakan gabungan 2 atau lebih atom-atom sejenis. Ianya berada dalam keadaan tulen.
Contoh: logam yang kurang relatif seperti emas dan paltinium. Bukan logam seperti intan, grafit dan
sulfur.

1
Campuran merupakan gabungan antara 2 atau lebih atom-atom yang berlainan jenis tetapi tidak
bergabung secara kimia.

Sebatian merupakan gabungan antara 2 atau lebih atom-atom yang berlainan jenis bergabung secara
kimia.
Contoh : Besi + Sulfida dan dipanaskan, menghasilkan besi sulfida.
Sebatian semulajadi sangat stabil kerana zarah-zarah didalamnya dipegang dengan kuat.
Jadi ia tidak akan mudah terurai. Cth : Natrium Klorida hanya boleh diuraikan pada suhu 800°C. Ikatan
yang terjadi disebut ikatan kimia.

Hablur
Pepejal boleh dikelaskan kepada pepejal berhablur dan pepejal amorfus.
Pepejal berhablur terdiri daripada atom-atom yang tersusun dalam tiga dimensi mengikut corak
berulang-ulang atau sekata.
Hablur terdiri dari logam dan bukan logam. Hablur tunggal ialah pepejal dengan sel unit tersusun sekata
manakala hablur polihablur pula terdiri daripada banyak hablur tunggal.

Butiran hablur
tunggal

Sempadan ira/bijian

Struktur dan sempada sepadan

Dalam proses pemejalan atom, logam cair akan bertindakbalas antara satu sama lain dan
menyusun kedudukan masing-masing dalam bentuk yang seragam dan teratur. Penyusunan
secara teratur ini dinamakan proses pembuatan ruang kekisi.
Hablur dapat dilihat dengan menggunakan alat X – Ray defractometer manakala bijian dapat
dilihat dengan jelas menggunakan mikroskop kajilogam setelah dicanai (grinding), pengilapan
(polishing), punaran (etching).
Empat jenis struktur hablur yang kerap kali ditemui ialah

1.Kiub Mudah (Simple Cube) 2. Kiub berpusat jasad (BCC)

8 atom pada bucu x 1/8 = 1 atom 8 atom pada bucu x 1/8 = 1 atom
Cth: Garam (Na Cl) 1 atom pusat = 1 atom
Jumlah 2 atom
kromium, molibdenum, titanium dan tungsten. 2
 3. Kiub berpusat muka (FCC) 4. Heksagon padat (HCP)
8 atom pada bucu x 1/8= 1 atom 12 atom pada bucu x 1/6 = 2 atom
6 atom pada muka x ½ = 3 atom 2 atom pada muka x 1/2 = 1 atom
Jumlah 4 atom 6 atom pada sisi x 1/2 = 3 atom
aluminium, kuprum, emas dan nikel. Jumlah 6 atom
berilium, magnesium dan zink.
Jenis-Jenis Ikatan
1.Ikatan Ionik terjadi apabila satu atau lebih elektron dipindahkan (didermakan) daripada satu atom ke
satu atom yang alin. Atom yang kehilangan elektron menjadi ion +ve (kation) manakala atom yang
menerima elektron bercas –ve (anion).

Elektron berpindah
daripada natrium
kepada klorin

Ikatan Ionik bagi Natrium Klorida

2. Ikatan Kovalen Perkongsian antara elektron supaya elektron luarnya (elektron valensi) sentiasa terisi
penuh. Terhasil daripada tarikan diantara elektron yang dikongsi ini dengan nukleus positif bagi atom
yang masuk kedalam ikatan. Biasanya bahan (material) yang mempunyai ikatan ini adalah rapuh.

Cl Cl O O

(a) Molekul Cl2. Sepasang (b) Molekul oksigen O2. Dua

elektron yang berkongsi pasang elektron yang

3
3. Ikatan Logam (Metalik) atomnya tersusun sangat rapat antara satu sama lain. Setiap atom
membekalkan satu /lebih elektron yang bergerak keseluruh hablur logam berkenaan seperti yang
ditunjukkan pada rajah.
Tarikan antara ion logam positif dan elektron yang bebas akan menghasilkan daya ikatan yang kuat.

Ikatan logam (ion positif dalam gas elektron)

4
 UNIT2: SISTEM ALOI PENDUAAN

Pertumbuhan bijian/hablur

Pembentukan Dendrit Pertumbuhan dendrit & Pemejalan tamat dengan

nukleus tumbuh lengan bertemu terbentuknya bijian
membentuk sempadan
bijian

1. Pertumbuhan nukleus - Bucu-bucu nukleus yang bebas memilih jalan masing-

masing ketempat lebih sejuk menyebabkan
pertumbuhan nukelus dan pekembangan bucu sumakin
bertambah
2. Dendrite tumbuhan - Lengan jejari akan terbentuk ianya sendiri membentuk
lengan-lengan secondry masing-masing 90 darjah
diantara satu sama lain. Ia berlaku berterusan hingga
satu suktur dendrite wujud.
3. Pertumbuhan dendrite dan lengan bertemu membentuk sempadan bijian.
4. Pemejalan tamat dengan terbentuknya bijian

Logam tulin - Mempunyai elemen-elemen yang sama sifat-sifat yang lemah

Mudah ditempa - mudah ubah bentuk
Mulur - boleh ditarik jadikaan wayar

Aloi - 2 atau lebih kompenen bahan ( logam dan bukan logam )

Besi + C Keluli

4
Larutan pepejal - Atom atau molekul-molekul bahan telah menduduki keduukan yang
biasa dalam kekisi hablur dan membentuk sesuatu fasa tunggal.
- Apabila pemejalan berlaku , atom-atom aloi akan tersusun dengan
teratur. ( ruang kekisi ).

Jenis-Jenis Larutan Pepejal

a.Larutan Pepejal Gantian

1.Secara rawak 2.Secara teratur

Atom Zarah
Atom Utama

Zarah ambil tempat atom Susunan teratur

Utama secara rawak, tidak
teratur

b. Secara celahan

Atom zarah yang kecil mengisi ruang-ruang

Diantara atom dalam kekisi. Mengelakkan kegelincaran
jenis ini lebih kuat

Sebatian Intermetalik / Antara Logam

Tindak balas Kimia terjadi diantara dua logam.Sebatian ini biasanya menghablur dalam stuktur
yang berlainan dari logam-logam asalnya.Struktur yang agak kompleks,tetapi kandungan yang
tetap.sifat yang rapuh. Cementite (karbida besi).

5
Pemejalan Bahan
Logam dipanaskan dengan sekata mula melebur,seluruh logam akan melebur (titik melebur)

Penyejukkan
Tenaga kinetik bagi atom-atom/molekul bagi cecair tersebut berkurangan dan kelikatan logam semakin
bertambah
Dalam keadaan cecair atom-atom berada dalam keadaan rawak
Bila beku,atom tersusus dengan teratur ikut geometri tertentu.
Semua bahan pepejal terbentuk dalam keadaan amorphous (tak berhablur) atau crystalline ( hablur)

Pembentukan Turas Dalam Pemejalan

Logam

Susunan rangka dendrite

Rajah Keseimbangan Fasa Bagi Sistem

Aloi Perduaan
Menerangkan kandungan bahan dan struktur fasa.
Semua bahagian homogen (komponen) bahan yang boleh diasingkan secara fizikal dan
mempunyai kandungan kimia serta struktur yang teratur.
Fasa
Merujuk kepada suatu bentuk struktur atau kawasan yang mempunyai sifat berlainan jenis
akibat dari perubahan atau memiliki sifat semulajadi yang berbeza.
Ia dipisahkan oleh garis-garis lengkung pendinginan atau sempadan fasa

Rajah Keseimbangan Fasa

Peta sesuatu system dan ia menunjukkan fasa yang sepatutnya wujud di bawah keadaan
keseimbangan untuk sebarang gabungan rencaman dan suhu tertentu.
Memahami sistem logam dan aloi.

Komposisi
Peratus kandungan bahan-bahan yang tertentu sengaja atau tidak segaja di masukkan kedalam
sesuatu bahan
Kehadiran peratus komposisi bahan ini boleh menyebabkan perubahan dalam fasa, sifat dan
bentuk struktur miko bahan

Cecair (Liquidus)
Garisan lintang yang memisahkan antar fasa cecair bahan dengan fasa separa cecair
bahan.Semasa proses pemejalan berlaku, zarah bahan yang berada pada suhu lebur akan mula
memejal apabila suhu diturunkan.Titik permulaan proses pemejalan berlaku apabila melepasi
lintang liquidus.

Rajah Fasa Cu-Ni

1455

6
 t1 p
t2 m
t3 n q t1 – suhu pemejalan bermula
r
1083 t3 – suhu pemejalan berakhir
Suhu (o C)

-cecair yang kerencaman m berada dalam

Larutan keadaan keseimbangan dengan larutan pepejal
kerencaman.

100% Cu X% Ni 100
% Ni
Rajah di atas menunjukkan suatu aloi yang mengandungi X % nikel akan memejal seperti berikut
:

i. Pada suhu t1, kerencaman cecair 1 akan berada dalam keadaan keseimbangan
dengan larutan pepejal kerencaman yang sepadan kepada titik p pada garisan
solidus (garisan pepejalan). Oleh itu hablur larutan pepejal pertama membentuk
terdiri dari kerencaman p.
ii. Apabila suhu turun maka kerencaman larutan pepejal berkecenderung untuk
berubah dengan cara resapan mengikut garisan pepejalan kepada titik q.
iii. Pada suhu t2, cecair yang kerencaman m berada dalam keadaan keseimbangan
dengan larutan pepejal kerencaman.
iv. Proses pemejalan aloi ini akan selesai pada suhu t3 apabila titisan terakhir cecair
kerencaman n, memejal, membaiki kerencaman hablur larutan pepejal kepada r.

7
 UNIT 4: KELULI KARBON

Kealotropan Besi Tulin

Kealotropan-Kemampuan sesuatu bahan untuk mempunyai lebih dari satu struktur hablur (penyusunan
atom-atom membentuk struktur hablur yang baru)

•penjelmaan alotrop – proses penyusunan atom-atom membentuk hablur baru.

•besi tulin adalah bahan logam yang bersifat kealotropan
pada suhu bilik besi berbentuk BBC( α-Fe)dan bertukar kepada FCC(γ-Fe)bila suhu melebihi
910⁰C dan akan berubah menjadi BBC(δ-Fe)apabila suhu melebihi 1400⁰C dan besi tulin akan
lebur pada suhu 1540⁰C

Ringkasannya:
α-Fe(BBC)↔γ-Fe(FCC)↔δ-Fe(BBC)↔LEBUR

Rajah Keseimbangan Besi Karbon

• Menunjukkan fasa-fasa yang wujud dalam keseimbangan bila aloi-aloi besi-karbon disejukkan
dengan perlahan pada suhu dan komposisi karbom yang tentu.
• Banyak sifat-sifat besi tuang dan keluli karbon serta mikrostrukturnya dapat
dijelaskan.Kandungan karbon biasa ialah<2.0% sementara bagi besi tuang adalah 2.0%-6.67%.

Hubungan fasa yang wujud dijelaskan oleh komposisi karbon dan suhu fasa tersebut:
Garisan LIKUIDUS ~ garisan ABED
Garisan SOLIDUS ~ garisan AFPGEH
Kawasan fasa yang berada diantara dua garis an di atas adalah kawasan dua fasa

• Fasa pepejal yang terdapat di dalam rajah keseimbangan.

FERIT (α)/Besi alfa ~merupakan larutan pepejal celahan karbon di dalam struktur BBC
besi.Daripada rajah,keseimbangan cuma sedikit karbon yang boleh larut dalam ferit dimana
takat kelarutan maksimanya ialah 0.02% pada suhu 723⁰C.Kebolehlarutan karbpn menurun
kepada 0.005% pada suhu 0⁰

AUSTENIT(γ)/ Besi gama -merupakan larutan pepejal karbon di dalam besi. Mempunyai
struktur hablur FCC dan kebolehan karbon yang lebih tinggi dari ferit.Kebolehlarutan karbon di
dalam austenite yang maksima adalah 2.0% pada suhu 1140⁰C dan menurun kepada 0.8% pada
suhu 723⁰C

SIMENTIT(Fe₃C)-merupakan satu sebatian antara logam (intermetallic).Tidak mempunyai had

kelarutan dan komposisinya adalah 6.67%C dan 93.3%Fe.Bersifat keras dan rapuh .

FERIT (δ) / Besi delta -merupakan larutan pepejal karbon di dalam δ besi.Mempunyai struktur
BBC seperti ferit tetapi mempunyai perimeter kesisi yang lebih besar.Kebolehlarutan maksima
karbon di dalam δ ferit ialah 0.09% pada suhu 1465⁰C

7
8
RAJAH KESEIMBANGAN FASA BESI KARBON (Fe-C)

9
Kesan unsur-unsur lain (selain karbon) terhadap keluli karbon biasa
(1.0%Mn,0.3%Si,0.05%S,0.05%P)

Mangan (Mn)
• Satu unsur yang penting.
• Semua keluli ada menbebaskan keluli daripada rongga-rongga gas/udara.
• Unsur ini boleh bergabung dengan sulfur-MnS boleh melemahkan keluli.
• Mn3C (larutan mangan +austernit) karbida stabil meningkatkan kekuatan tegangan dan
rintangan hentaman (keliatan).
• Mn dihadkan kepada 0.5%Mn sahaja.

Silikon (Si)
• Unsur bendasing berguna pada had 0.05-0.3%Si sahaja.
• Keluli berum dihadkan kepada 0.05% Si.
• Meninggikan kebolehaliran keluli semasa proses tuangan.

Sulfur (S)
• Kehadiran sulfur dalam bentuk MnS atau FeS,sulfur < 0.01%S.
• FeS > takat leburendah-keluli jadi lemah,bila dikerja panas.
>bahan yang rapuh pada suhu bilik,tak sesuai untuk dikerja sejuk.
• Biasanya Mn ditambah banyak untuk elak FeS terbentuk.
• Kandungan sulfur tidak melebihi 0.05%S.Untuk keluli alat (0.03%S)
• Untuk keluli pemotongan bebas (0.3%S,1.5%Mn dan 0.03%P).
• Kehadiran MnS pada keluli meningkatkan sifat kebolehmesinannya.

Fosforus (P)
• Fe3P (fosfid besi) rapuh dan larut dalam keluli.
• Kesan kekerasan,akan berkurangan dengan 0.05%P.
• Jika lebih,besi menjadi rapuh

10
11
10
11
12
13
14
 UNIT 6 : KERJA LOGAM

Proses yang dilakukan ke atas logam sebelum ianya boleh dikeluarkan untuk kegunaan/ pasaran.

KERJA SEJUK

- Proses pengubahan plastik yang dijalankan pada suhu di bawah takat penghabluran
semula
- Proses dijalankan pada suhu bilik.
- Semasa proses (kepingan / jongkong) struktur hablur diubah dan terherot serta
memanjang kea rah kerja dilakukan.
- Logam jadi keras dan kekuatan berubah menjadi tegasan dalaman akan bertambah dan
kemuluran berkurangan.
- Sifat-sifat logam – kekuatan rintangan elektrik bertambah.
- Logam lebih rapuh dan keras dan akan pecah / retak jika terus diproses.
- Contoh :- Proses – mengelek,menarik,menekan dan biasanya pada logam yang sudah
dikerja sejuk.
- Proses pengakhiran (Finishing).

Fungsi :-

- Membolehkan dimensi yang tepat didapati pada hasil kerjanya.

- Mendapatkan kemasan permukaan yang bersih / licin.
- Mendapatkan pelbagai darjah kekerasan dengan mengenakan pelbagai kerja sejuk.

1. Proses Menarik.

- Penghasilan dawai,rod dan tiub.

- Hanya logam mempunyai kemuluran tinggi sahaja (disepuhlindap).
- Ditarik melalui satu acuan yang bergaris pusat tirus.
- Geseran, kesan licin dan tekanan yang kuat berlaku dibahagian persentuhan antara
acuan dengan bahan dan memanaskan bahagian ini.
- Penyejukan diberikan.
- Bahan acuan mestilah cukup keras / kuat menentang kehausan / lelasan yang dibawa
oleh kesan-kesan tersebut.

Bahan acuan keras dan kuat

Tungsten Carbide insert (die insert)

15
Geseran / kesan ricih tekanan.
-panas.

-
- harus diperhatikan telah dikerja sejuk dengan lengkap dan sejuk dengan cepat elak
herot/putus.
2. Proses Menggelek

- Produk- kepingan jalur/skrip.

- Dengan 4 penggelek
- Penggelek kecil untik nipiskan logam.
- Penggelek besar menyokong/resapgeteran ketebaan yang tetap.
- Bahan pelincir diberikan sebelum dan selepas proses, untuk elak berlakunya
pertumbuhan bijian.

Kebaikan dan keburukan Proses Kerja Sejuk

Kebaikan
Kemasan permukaan yang baik.
Ketepatan ukuran yang tinggi.
Meninggikan cirri-ciri kemasan logam supaya
kemasan yang baik dan membaiki kekutan dan
tengangan.
Keburukan
Kos yang tinggi berbanding dengan proses
kerja panas.
Bahan menjadi rapuh kurang mulur
disebabkan pengerasan kerja.

KERJA PANAS

1. Pembentukan logam yang dilakukan sedikit diatas suhu penghabluran semula.

2. Berlaku canggan plastic pada struktur bijian.
Penghabluran semula akan memulihkan kekisi asas.
3. Jika suhu rendah lebih banyak daya diperlukan untuk mengherotkan logam.
4. Jika suhu lebih tinggi kerja mudah dilakukan tanpa risiko logam meretak.
5. Jika panas lampau akan berlaku pengoksidaan dan melemahkan bahan.

Jenis-jenis Kerja Panas.

- Menggelek panas.
- Tempaan panas
- Penyemperitan panas

1. Proses Menggelek panas.

16
 - Proses – menipis/meratakan jongkong.
- Digelek satu peringkat atau beberapa peringkat sehingga ketebalan yang dikehendaki.
- Contoh :- Rangka pembinaan, bar bulat – guna penggelek bentuk khas.

2. Tempaan Panas.

- Kepingan/jonkong dihantam dengan tukul/punch, sama ada guna gravity atau

pneumatic.
- Bahan kerja (logam) diletak diantara dua awan.
- Acuan diikat pada tukul (atas) dan anvil (bawah).
- Apabila daya diberikan kedua-dua bahan awan ini akan bercantum menjadi satu awan
(awan tertutup).
- Bahan – ikut isipadu atau dilebihkan – bahan slesh mengalir keluar.
- Struktur atau bijian akan berubah orentasi.
- Contoh :- Spanar,rod penyambung, bolt.

3. Penyemperitan (Extrution).

- Penolakan satu billet panas melalui satu awan dengan menggunakan kuasa hidraulik.
- Jongkong (ingot) ditekan sehingga menyalir dibawah tekanan tinggi, melalui saluran
orifis/die.
- Kelebihannya adalah hasil dapat dipelbagaikan. Bentuk yang rumit dengan ketepatan
dimensi yang baik.
- Bahan kerja adalah terhad dimana bahan yang takat lebur rendah, berkecairan baik,
tembaga, aloi loyang dan aluminium serta alloinya.

Kebaikan dan Keburukan Kerja Panas.

Kebaikan Keburukan
Memecahkan struktur hablur yang besar/kasar Dimensi akhir agak sukar diperolehi – logam
yang terdapat didalam jongkong. panas mengecut.

Jika suhu kemasan yang betul, pengahalusan
bijian akan didapati..
Jika dibawah tekanan tinggi dikenakan,
rongga-rongga (blow hole) akan terhapus.
Kekuatan,kemuluran,keliatan benda kerja lebih
baik bebanding dengan proses kerja sejuk.
Permukaan akhir tidak kemas. Berlaku
pengoksidaan di permukaan pada suhu yabg
tinggi.
Untuk membaiki bendanya haruslah melalui
kerja sejuk semula.

17
 UNIT 7: PROSES TUANGAN

Tuangan
Proses tuangan adalah satu proses pengeluaran di mana bahan yang diperlukan, dipanaskan
sehingga lebur dan kemudiannya dituangkan ke dalam acuan dan dibiarkan memejal melalui
penyejukan tersendiri sebelum dikeluarkan untuk dibersihkan atau di mesin semula
menggunakan acuan daripada pasir.

Kaedah-kaedah tuangan :
a) Tuangan pasir ( sand casting )
b) Tuangan lilin hilang ( lost wax/investment )
c) Tuangan acuan tekanan (pressure die-casting )
d) Tuangan gravity ( acuan kekal ) dan kelompang

1. Tuangan Pasir ( sand casting)

a) Satu acuan dihasilkan dengan memadatkan pasir-pasir pengacuan (campuran pasir

silika dengan satu kadar tanah liat yang berfungsi sebagai pelekat), mengelilingi satu
bentuk corak komponen yang biasanya diperbuat dari kayu.

b) Acuan ini terbahagi kepada dua bahagian atau lebih. Bahagian atas acuan dinamakan
“COPE” dan bahagian bawah pula dipanggil “DRAG”

c) Disebabkan kekonduksian haba yang rendah pada pasir pengacuan, kadar pemejalan
dalam tuangan pasir amat kecil. Ini menyebabkan terjadinya struktur bijian yang kasar
pada hasil tuangan.

d) Tuangan pasir dianggap sesuai bagi menghasilkan tuangan berbagai bentuk bagi
hampir semua logam pada sebarang saiz dengan kos acuan yang murah.

PROSES PENGACUANAN TUANGAN PASIR

Bagi menghasilkan acuan ini pula, jenis corak yang digunakan adalah corak belah dan
menggunakan satu teras pasir lembab.

18
 Acuan bagi produk tuangan pasir.

TUANGAN LILIN HILANG

Langkah-langkah Penghasilan Produk Tuangan Lilin Hilang.

• Corak tuangan lilin dihasilkan dengan menggunakan lilin. Corak lilin dicelup ke dalam pekatan
bahan penyalut tahan panas untuk menghasilkan permukaan yang licin pada bahagian dalam
dinding acuan .

Gambarajah 7.16 : Satu corak tuangan lilin

• Corak lilin yang disaluti bahan tahan panas diletakkan ke dalam bekas acuan logam. Bahan
peleburan dituangkan ke dalam bekas acuan. Kemudian dibiarkan mengeras di keseluruhan
bekas acuan bagi membentuk acuan. Bahan peleburan yang digunakan terdiri daripada bahan
pengeras dan pasir silika.

Gambarajah 7.16 : Kedudukan corak bagi tuangan lilin

• Acuan lilin kemudian dipanaskan di dalam relau pada julat suhu 100°C sehingga 200ºC. Corak
lilin akan lebur dan mengalir keluar untuk menghasilkan rongga acuan.

• Acuan akan dikeluarkan daripada relau dan diterbalikkan. Logam lebur akan dituang ke dalam
rongga acuan. Bila logam lebur telah memejal, produk tuangan bolehlah dikeluarkan.

Gambarajah 7.17 : Lilin lebur dan mengalir keluar

19
 Kebaikan proses ini ialah pencapaian ketepatan dimensi yang lebih tinggi (0.05mm), kemasan
permukaan yang lebih baik dan kos memprosesnya adalah murah.

TUANGAN ACUAN TEKANAN

• Langkah-langkah Penghasilan Produk Tuangan Acuan Tekanan.

• Logam lebur dimasukkan ke dalam kebuk.

• Teras dikeluarkan dan die pengeluar digerakkan ke belakang.

• Pin penolak akan menolak produk tuangan keluar dari die.

20
Kebaikan proses ini ialah :

i. Acuan ini adalah acuan kekal dan boleh digunakan berulangkali.

ii. Ia adalah lebih ekonomik dan sesuai dalam pengeluaran komponen-komponen kecil secara
besar-besaran.
iii. Rupabentuk yang rumit dan keratan yang nipis boleh diperolehi.
iv. Kecacatan keliangan dapat diperkecilkan disebabkan tiada kedapatan sebarang gelembung
udara yang terperangkap kerana telah dimampat keluar oleh tekanan.

21
SEPUH LINDAP (ANNEALING)
Ditakrifkan sebagai pemanasan keluli kepada suhu yang melebihi suhu
kritikal atas dan diikuti dengan proses penyejukan yang perlahan
dalam furnace/relau.
Sepuh lindap biasanya dilakukan ke atas kepingan logam atau
komponen-komponen yang telah dikerja-sejuk, tempaan dan
tuangan.
Tujuan:
i. Melembutkan keluli dan memperbaikkan lagi kebolehmesinannya
(machinebility).
ii.Menghapuskan tegasan dalaman yang dihasilkan dari rawatan
terdahulu seperti gelekan (rolling), tempaan (forging) dan
penyejukan yang tidak seragam.
iii.Menghaluskan bijian-bijian yang kasar.
Langkah pengendalian Sepuh Lindap terdiri dari:
Pemanasan rendaman(soaking) secukup masa
ke suhu dan membiarkan perubahan
tertentu berlaku
1.Sepuh Lindap Penuh (Full Annealing)
Tujuan proses ini ialah untuk menghapuskan keterikan yang
dihasilkan dari proses tempaan dan tuangan, memperbaiki keboleh-
mesinan (machinability), melembut dan menghaluskan struktur
hablurnya.
Sepuh lindap penuh melibatkan pemanasan dan rendaman (biasanya 2
jam) bergantung kepada tebal komponen dan diikuti dengan
penyejukan yang amat perlahan. Proses penyejukan dilakukan dalam
relau.
Untuk keluli yang mengandungi kurang daripada 0.83 %C,
pemanasan dilakukan ke suhu 25-50 oC di atas garis kritikal atas bagi
keluli yang berkarbon tinggi ( > 0.83% C ), suhunya ialah 50 oC di atas
garis kritikal bawah.
2.Sepuh Lindap Proses/Sub Kritikal
Proses ini biasanya dilakukan ke atas keluli berkarbon rendah
( kurang daripada 0.83 %C ). Pemanasan dilakukan pada suhu
650 - 700 oC selama beberapa jam untuk melembutkan keluli.
Rawatan ini biasanya dilakukan ke atas aloi yang mengalami
ketegasan-ketegasan teruk setelah dikerja-sejuk bagi
mengembalikan kemulurannya supaya kerja-kerja sejuk yang
selanjutnya dapat diteruskan.
3.Sepuh Lindap Pengsferaan (Spheroidising)
Lebih kurang serupa dengan sepuh lindap penuh tetapi untuk keluli
berkarbon tinggi ( > 0.83 %C ). Pemanasan dijalankan pada suhu 650
-700oC.
UNIT 8: RAWATAN HABA
Tujuan
Utk mengubah & mempelbagaikan sifat2mekanikal logam
Proses pemanasan logam kpd suatu tahap suhu yg tertentu & - kekerasan ,kerapuhan,kekuatan
diikuti dgn proses penyejukan pada kadar yg tertentu tegangan,kemuluran, ketempaan, keanjalan &
kebolehmesinan.
Dalam proses rawatan haba terhadap keluli , beberapa
pusingan haba di kenakan terhadap keluli tersebut iaitu
:-
Media Penyejukkan
1.Dipanaskan secara perlahan-lahan sehingga suhu Air garam
yang ditetapkan iaitu bergantung kepada kandungan
Larutan garam
karbon. Air sejuk (paip)
2.Kemudiannya direndamkan atau dibiarkan pada suhu Minyak
itu dalam jangkamasa yang tertentu Udara
bergantung kepada
saiz komponen yang dirawat-haba.
3.Disejukkan dalam media yang dikhaskan dengan kadar
penyejukan dengan yang tertentu. KUENC (LINDAP-KEJUT) - PROSES
kadar tertentu PENGERASAN
<Proses rawatan pendinginan yang pantas
Proses pemanasan dilakukan sehingga suhu kritikal atas dan
kemudian diikuti dengan proses penyejukan pada kadar yang
pantas.
Apabila keluli ( < 0.83 %C ) dipanaskan 10 oC di atas titik
kritikal atas dan di atas garis kritikal bawah bagi keluli (> 0.83
Jenis-jenis proses rawatan haba :- %C ), semua ferit akan berubah menjadi austenit sebelum
dilindapkejutkan di dalam media kuenc.
Sepuh lindap ( annealing ).
Sepuh lazim/Penormalan ( normalising ). Apabila keluli mengalami proses penyejukan yang cepat,
Pengerasan ( hardening )/Lindap-Kejut(Quenc).
Pembajaan ( tempering ). austenit martensit.
tidak sempat berubah menjadi pearlit
Oleh sebab kekisinya terterik dan diherot,
strukturnya berbentuk seperti jarum. Ia mempunyai sifat
mekanikal yang sangat keras dan rapuh. Sifat-sifat ini bergantung
SEPUH LAZIM/PERNORMALAN kepada kandungan karbon, suhu pemanasan, tempoh pemanasan,
(NORMALISING) suhu permulaan penyejukan dan kadar penyejukan.
Proses ini hampir sama dengan proses sepuh lindap kecuali proses
penyejukannya dilakukan di udara.
Tujuan utama proses ini ialah untuk menghasilkan hablur yang halus
bagi memperbaiki sifat-sifat mekanikal seperti kemuluran dan keliatan.
Sepuh lazim sama seperti sepuh lindap penuh tetapi penyejukan
dilakukan dalam udara yang tetap, dan pemanasannya pula dilakukan
pada 50oC di atas garis kritikal atas untuk semua kandungan karbon.
Biasanya ini merupakan proses rawatan haba yang terakhir sebab
selepas proses sepuh lazim, keluli yang diperolehi adalah lebih kuat
dari sepuh lindap penuh disebabkan strukturnya yang lebih halus.
Tegasan, kekuatan tegangan, titik alah dan nilai tenaga hentaman
(impact) adalah lebih tinggi dari yang didapati melalui sepuh lindap
penuh.

PEMBAJAAN (TEMPERING)
Melibatkan pemanasan semula keluli ke suhu di bawah garisan
kritikal bawah - perubahan rupabentuk martensit yang terhasil
selepas kuenc menjadi struktur yang lebih lembut tetapi liat.
Lebih tinggi suhu pembajaan digunakan, lebih hampir struktur itu
menjadi struktur pearlit yang stabil dan bahan itu menjadi lebih
lembut dan liat.
Pembajaan mesti dilakukan selepas sahaja selesai kuenc supaya
tidak terjadi retak kuenc.
Tujuan - melegakan keterikan dalaman yang terhasil dari pengerasan
kuenc ,
- sambil memperbaiki keliatan dan kemulurannya tetapi
mengurangkan kekerasan dan kekuatannya.
Proses pemanasan dilakukan sehingga ke suhu pembajaan dan
dikekalkan pada suhu tersebut untuk suatu jangka masa tertentu
Suhu pembajaan perlu dikawal rapi untuk mendapat hasil yang baik.
Suhu pembajaan maksima (yang dibenarkan) tidak boleh melampaui
garisan kritikal bawah bagi mengelakkan dari berlakunya mendakan
sementit yang membawa kesan rapuh (embrittlement).
Suhu melebihi garisan kritikal bawah juga membenarkan
pertumbuhan bijian menjadi bertambah kasar yang akan menjejaskan
kekuatan. Suhu yang disyorkan seperti dalam Jadual dibawah.
Penyejukan dari suhu pembajaan dilakukan samada dalam udara, atau
dilindapkejut dalam minyak atau air.
Suhu pembajaan (oC) Penggunaan
220 mata gergaji
240 mata gerudi, mata kisar
250 acuan, penebuk
280 pahat
nitrogen diresap dengan cepat ke dalam keluli. Permukaan yang tidak
dikeraskan ditutup dengan saduran nikel.
Contoh-contoh komponen yang dinitridkan ialah blok acuan, aci
pam, acuan percetakan, gandar dan gelendong brek (brake drum).
PENGERASAN PERMUKAAN (SURFACE HARDENING)
Antara kelebihan-kelebihanya ialah:
Satu bahan yang liat serta mempunyai kekerasan yang tinggi di
permukaanya. Contohnya, komponen keluli seperti giar, aci dan i. Retakan dan erotan dapat dihapuskan sebab tiada proses
sesondol. kuenc
Dengan membentuk satu lapisan yang mempunyai kekerasan yang terlibat.
tinggi pada permukaan tetapi liat pada terasnya (di dalam). Ia boleh ii.Rintangan hakisan bertambah.
dilakukan dengan beberapa cara. iii.Kekerasan yang dihasil boleh dikekalkan sehingga suhu
500oC berbanding 220oC yang dikeraskan dengan cara
1.Pengerasan selongsong (case hardening) pengerasan selongsong.
merupakan salah satu cara yang digunakan untuk menghasilkan satu iv.Nilai kekerasan komponen dapat ditingkatkan sehingga 1100 HV.
permukaan yang keras atas keluli yang mulur. Proses ini v.Proses ini adalah sesuai untuk merawat bilangan komponen yang
menambahkan kandungan karbon ke dalam permukaan sesuatu keluli banyak supaya kos pemprosesan boleh diturunkan.
lembut, dan seterusnya menghasilkan dengan berkesan satu rencaman
(composite) yang terdiri daripada keluli berkarbon rendah dengan Kelemahan-kelemahannya ialah:
kulit nipis yang berkarbon tinggi (dalamnya 0.5-0.7mm). Atom-atom i. Kos kapital bagi loji adalah tinggi.
karbon diresap ke dalam besi pada suhu melebihi 910oC. Ketebalan ii. Keluli aloi yang diperlukan dalam proses ini mempunyai kos
selongsong karbon yang dihasilkan adalah bergantung kepada masa yang tinggi.
dan suhu pengkarbonan. Bahagian-bahagian yang tidak dikeraskan iii.Proses ini mengambil masa yang lama dan memerlukan
disalut dengan kuprum atau abestos. kawalan yang rapi. Sebagai contoh, untuk ketebalan
0.2mm, rendaman pada suhu 500oC dijalankan selama 36
Dua cara utama digunakan; jam.
a) penyusuk karbon bungkus (pack carburizing)
Dalam penyusuk karbon bungkus , komponen - komponen hendak
dirawat akan dipanaskan ke suhu atas Garis Kritikal Atas dan
bersentuh dengan bahan karbon seperti kayu, kayu arang, atau
barium carbonate dalam bekas besi tuangan.
b) penyusuk karbon gas (gas carburizing)
Dalam penyusukkarbon gas, komponen-komponen dipanaskan ke
suhu atas Garis Kritikal Atas dalam satu relau yang dipenuhi
dengan
methane atau gas-gas campuran hidrokarbon.
Rawatan Selepas Penyusukkarbon
Keluli yang telah melalui proses penyusuk-karbon tidaklah keras
yang disangkakan. Apa yang terjadi hanyalah penambahan
kandungan karbon pada bahagian luar (kulit) komponen tersebut dan
pada bahagian dalamnya (teras) pula adalah seperti disepuh lindap
penuh dengan struktur bijian yang kasar. Rawatan haba selanjutnya
perlu dijalankan bagi mengeraskan kulit/selongsong dan seterusnya
menghaluskan bijian supaya keliatan dan kekuatan yang sempurna
diperolehi., proses yang dijalankan ialah:
i. penghalusan (bijian) teras (core refining)
ii. pengerasan permukaan/kulit (case hardening)
iii. pembajaan permukaan (case tempering)
2. Penitridaan (Nitriding)
Proses ini dilakukan untuk memberikan satu salutan yang keras dan
boleh merintang kehausan kepada komponen yang dibuat daripada
keluli aloi. Nitrogen diresapkan ke dalam permukaan logam untuk
membentuk nitrid. Kejadian ini dicapai dengan memanaskan
komponen dalam atmosfera gas ammonia pada suhu 500 - 600 oC
melebihi 40 jam. Pada suhu ini, ammonia akan berpecah dan atom
 UNIT 9: UJIAN BAHAN
Tujuan
¾ Untuk menentukan mutu/kualiti sesuatu bahan.
¾ Untuk menentukan sifat-sifat mekanikal seperti kekuatan,kekerasan dan kemuluran.
¾ Untuk mengesan kecacatan dalam bahan komponen yang dihasilkan.
¾ Untuk menilai prestasi bahan dalam keadaan perkhidmatan yang tertentu.

Sifat Bahan(Logam)
Sifat sesuatu logam akan menentukan perlakuan logam terhadap persekitaran/kerja yang
dikenakan terhadapnay.

Contoh : Logam - berkarat bila terdedah pada suhu yang lembap

- patah/pecah bila dikenakan beban

SIFAT MEKANIKAL
Ialah sifat yang menunjukkan perlakuan sesuatu logam,yang diujimenggunakan alat penguji
tertentu.

1. Kemuluran (Ductility)
¾ Kebolehan sesuatu bahan ditarik oleh daya tegangan tanpa putus.Sifat ini adalah
penting dalam proses tarikan(drawing) dan tekanan(pressing)
Contoh : Logam mulur – Tembaga dan Aluminium(sangat sesuai untuk dibuat
dawai/rod)

2. Kebolehtempaan (Malleability)
¾ Kemampuan sesuatu bahan menerima canggaan atau ubah-bentuk plastik oleh
daya mampatan tanpa pecah(boleh dibentuk dengan mudah).Sifat ini
membolehkan bahan itu ditempa dan digelek
Contoh : Kepala rivet

3. Keliatan (Toughness)
¾ Kebolehan sesuatu bahan menyerap tenaga dan mengalami ubah-bentuk plastik
sebelum ianya patah semasa menerima hentaman dan kejutan.

4. Kerapuhan (Brittleness)
¾ Ketidak mampuan sesuatu bahan mengalami ubah-bentuk plastik dan pecah jika
dihentamkan secara mengejut.

5. Kekerasan (Hardness)
¾ Kebolehan sesuatu bahan menentang cakaran,kehausan dan tembusan.
Contoh : Logam keras – Keluli berkarbon,keluli tahan lasak dan keluli alat
(boleh dijadikan alat pemotong selepas proses pengerasan dan
pembajaan)

23
UJIAN MUSNAH
Ujian musnah merupakan satu pemeriksaan ujian bahan yang dijalankan ke atas bahan dan
ia akan mengakibatkan kerosakan pada bahan itu.

Ujian ini amat penting bagi menentukan sifat-sifat mekaniikal sesuatu bahan seperti
kekuatan, kekerasan dan kemuluran.ia menentukan mutu atau kualiti sesuatu bahan. Ujian
musnah juag menilaiprestasi bahan dalam keadaan perkhidmatan yang tertentu.

Ujian Kekerasan (Hardness Test)

— Kekerasan diukur dengan mengunakan satu pelekuk yang ditusuk di atas permukaan
logam.
— Pelekuk berbentuk berbola,pyramid/kon.
— Dibuat daripada bahan yang keras-berlian,tungsten karbida/keluli yang dikeraskan.

¾ Ujian Brinell
¾ Ujian Vickers
¾ Ujian Rockwell
¾ Ujian Shore Soleroscope

Ujian Hentaman (Impact Test)

— Untuk menentukan keliatan sesuatu bahan itu.
— Sifat ini ialah gabungan antara kekuatan dan kemuluran.
— Kaedah yang biasa digunakan ialah

¾ Ujian Izod
¾ Ujian Charpy

Ujian Izod Ujian Charpy

¾ Specimen dikapitkan ¾ Specimen hanya

satu hujung dengan disokong sebagai rasuk
ragum
¾ Hentaman penukul 298.3
¾ Hentaman penukul J tnaga kinetic
162.72J
¾ V=5m/s
¾ V=3.8m/s

24
 Rajah Kaedah Ujian Hentaman

UJIAN TANPA MUSNAH/NON DESTRUCTIVE TEST

Ujian yang dilakukan tanpa memusnahkan komponen/spesimen yang diuji

¾ Ujian yang mahal,melibatkan satu siri aturcara pemeriksaan yang rapi

¾ Penggunaan alat-alat kelengkapan yang sofistikated
¾ Memerlukan tenaga yang mahir/kepakaran tinggi

Tujuan
Mengesan sebarang kecacatan

1. meningkatkan produktiviti dimana UTM/NDT dapat mengesan kecacatan pada

peringkat awal proses
2. Pemeriksaan kecacatan dalam komponen boleh membawa kepada kawalan kualiti –
komponen mempunyai tahap keselamatan yang tinggi
3. Meningkatkan perkhidmatan dimana kecacatan yang wujud boleh mengurangkan hayat
gua\na dapat dikenalpasti pada peringkat awal

Jenis Kecacatan
Bahan Yang Telah proses biasanya akan mengalami kecacatan-kecacatan akibat keterikan
dalaman.
Contoh : Proses Tuangan,Proses Pemesinan
Kecacatan : retak,keliangan terjadi di atsas atau bawah permukaan bendakerja

Kecacatan boleh dikategori ke dalam 3 kategori

1. Kecacatan terwujud(inherent discontinuity)

¾ Kecacatan yang berhubung dengan proses pemejalan logam seperti
tuangan

25
 2. Kecacatatan Proses
¾ Kecacatan berhubung dengan berbagai proses seperti memesin,
pembentukan(forming), tempaan, extrusi, menggelek, kimpalan dan
rawatan haba

3. Kecacatan Perkhidmatan
¾ Kecacatan berhubung dengan berbagai keadaan atau suasana
perkhidmatan seperti kakisan, tegasan dan kelesuan

Jenis-Jenis/Kaedah Ujian Tanpa Musnah

1. Ujian Penusukan
Penusuk cecair adalah kaedah ujian yang secara relatif lebih mudah dan murah
untuk mengesan kecacatan pada permukaan bahan. Terlebih dahulu, semburkan
Penentrant Remover pada permukaan bahan yang hendak diuji untuk mengelakkan
kehadiran bendasing seperti minyak, habuk, air dan pengoksidaan logam. Cecair
Penusuk (Red Dye Penentrant) yang terdiri daripada cecair yang rendah kelikatannya
dapat meresap masuk ± 5 mm dari permukaan retak bahan.

Cecair tersebut boleh dikenakan dengan cara menyembur, menggosok atau

mencelup bahagian bahan yang hendak diuji. Cecair penusuk yang berlebihan pada
permukaan bahan dikeluarkan selepas berlakunya penusukan yang lengkap selepas
suatu selang masa tertentu. Kemudian permukaan bahan itu dicuci secara
menyalutkannya dengan suatu lapisan serbuk penyerap yang halus. Bahan penyerap
yang terdapat di atas kecacatan akan menyedut keluar cecair penusuk dari dalam
kecacatan itu. Tanda-tanda merah pada permukaan penyerap menunjukkan
kewujudan kecacatan. Semburkan Developer pada permukaan bahan bagi
menjelaskan lagi kesan kecacatan itu. Kaedah ini boleh digunakan untuk sebarang
bahan yang tak telap dan tak menyerap.

2. Ujian Serbuk Magnet

Kaedah ini sungguh pun murah dan boleharap, tetapi penggunaannya terhad
kepada pengesahan retakan permukaan di atas bahan-bahan ferus seperti besi
tuangan dan keluli. Teknik ini berdasarkan prinsip bahawa keretanan magnet
(susceptibility) dalam kawasan sekitar sesuatu retakan tidaklah begitu berkesan
seperti di sekeliling logam. Ciri ini akan mengherotkan agihan fluks magnet yang
teraruh. Herotan fluks ini biasanya dikesan dengan serbuk magnet (oksida besi)
terampai dalam minyak atau paraffin. Ampaian serbuk merebak secara sekata ke
seluruh permukaan komponen dan serbuk magnetik akan menggugus (bunches)
di sekitaran retakan itu.

Keberkesanan pengesanan sesuatu retakan bergantung pada orientasi

retakan dengan garis-garis daya magnet dan yang paling baik sekali bersudut
tepat di antara satu sama lain. Penyambungan garis daya magnet terganggu
bila bertemu jurang udara (retakan) di mana ia akan menyesar dari laluan
yang sepatutnya. Keadaan ini adalah seperti satu kutub tempatan yang
dapat mengherotkan fluks magnet melaluinya. Jika orientasi jurang udara
selari dengan garis-garis daya magnet, maka kesesaran garis daya dan
herotan fluks magnet adalah minima dan ternyata. Medan magnet yang teraruh
dalam komponen ujian adalah ditentukan oleh cara bagaimana ia diwujudkan.

26
 Terdapat dua jenis medan magnet yang dapat diwujudkan oleh berbagai cara
pemagnetan iaitu medan magnet membujur dan medan magnet membulat.

3. Ujian Ultrasonik
4. Ujian Sianr X
5. Ujian Arus Pusar
6. Ujian Penglihatan

27
 Besi -0.05
UNIT 10:KAKISAN Plumbum -0.13
PROSES PENURUNAN LOGAM DRPD KEADAAN YG BOLEH Timah -0.14
DIGUNAKAN KPD KEADAAN YG TIDAK BOLEH Nikel -0.25
DIGUNAKAN. Kadmium -0.40
Kakisan boleh dikelaskan kepada dua bentuk yang utama Kromium -0.74
iaitu: Zink -0.76
a. Kakisan Pengoksidaan Terus Aluminium -1.66
b. Kakisan Galvanik/Eletrokimia Magnesium -2.37 Lebih Anodik
Jadual:Siri-siri elektrokimia mengikut susunan potensi
KAKISAN PENGOKSIDAAN TERUS (KAKISAN KERING) elektrod
<Berlaku disebabkan tindakbalas kimia dengan gas
oksigen di dalam atmosfera.
<Bila logam bertindakbalas dengan oksigen, satu
lapisan oksida terbentuk diatas
permukaannya.Lapisan ini akan menyebabkan
kesemua logam tersebut mengkakis. Contoh
<Proses kakisan besi akan berterusan selagi a)nikel dgn aluminium -nikel adalah katodik dan aluminium
permukaan besi tersebut tidak dilindungi. adalah anodik.
Contoh b)emas dgn kuprum –emas adalah katodik dan
Besi dipanaskan bersama dengan gas oksigen di kuprum adalah anodik.
dalam relau, maka akan terjadi satu tindakbalas c)kuprum dgn plumbum - kuprum adalah katodik
kimia yang mana hasil dari proses ini sisik-sisik dan plumbum adalah anadok, begitulah seterusnya.
hitam akan wujud pada permukaan logam tersebut.
2Fe + O2 2FeO
KAKISAN ELEKTROKIMIA/GALVANIK
<Dikenali juga sebagai kakisan basah
<Berlaku pada suhu biasa/suhu bilik dgn kehadiran
lembapan/elektrolit.
<Kakisan ini melibatkan kedudukkan sesuatu
logam
didalam siri elektrokimia Gambarajah : Kakisan Antara Bijian
<Menyebabkan kerosakkan logam secara perlahan
tetapi berkesan ContohKakisan elektrokimia
<Dalam proses ini logam akan berubah menjadi Ialah:
ion (ion +ve & -ve)/sebatian kimia. <Zink disambung dengan kuprum dan direndam
<Kakisan ini adalah disebabkan oleh perpindahan didalam bahan elektrolit (air garam, asid atau
ion +ve dan ion -ve di antara dua logam yang alkali).
berlainan potensi dlm susunan siri elektrokimia <Dalam proses ini logam akan berubah menjadi ion
atau sebatian kimia dan dengan bantuan elektrolit,
Kakisan elektrokimia berlaku apabila wujudnya elemen-elemen ia menjadi satu larutan yang mengalirkan arus
berikut:-
Anod – tempat dimana berlakunya kakisan elektrik iaitu ion +ve dan -ve.
Elektrolit – bahantara kakisan <Kakisan ini adalah disebabkan oleh perpindahan
ion +ve dan ion –ve diantara dua logam yang
berlainan potensi.
<Apabila terdapat dua jenis logam didalam elektro-
Jenis Logam Potensi Elektrod lit maka bahan yang lebih anodic akan terhakis
Emas +1.50 Lebih Katodik melalui proses elektrokimia.
Platinum +0.86
Perak +0.80
Kuprum +0.52
Hidrogen (bahan rujukan) 0.00

27

Gambarajah Kakisan elektrokimia
BENTUK KAKISAN
Kakisan boleh dikelaskan mengikut keadaan logam yang
telah menjadi kakis seperti berikut:
a)Kakisan tumpuan
• Kakisan ini berlaku pada satu-satu tempat atau
lubang pada permukaan logam.
• Ini akan menyebabkan logam akan menjadi lemah
pada tempat tersebut.Bahagian kecil yang lemah ini
akan menjadi anodik,manakala bahagian yang besar
akan menjadi katodik.
• Rajah dibawah menunjukan keratan rentas bentuk
kakisan tumpuan.
Katod elektrolit katod
d)Kakisan Tegasan
Anod
Gambarajah : Kakisan Tumpuan
b) Kakisan Antara Bijian
• Kakisan jenis ini berlaku disepanjang sempadan
bijian yg sensitif lepada kakisan
• Ia berlaku disebabkan oleh potensi yang berbeza di
antara atom pada satu sempadan yang bersebelahan
dan akan mewujudkan sempadan anod dan
katod.Kakisan ini selalunya bermula pada
permukaan logam dan akan melarat cepat ke dalam
disebabkan oleh strukturdalaman yang tidak elok.
• Contoh:Apabila dibiarkan keluli tahan karat
(stainless steel)berada pada suhu tinggi (500˚C-
800˚C) dalam tempoh yang panjang, akan terdedah
pada kakisan jenis ini yang mula wujud di
sempadan ira.
• Dipercayai terjadinya demikian kerana rawatan
haba (pemanasan tempoh yang lama) berkenaan
menyebakan terbentuk mendakan kecil kromium
karbida di sempadan ira,hasil tindakbalas kromium
dan carbón.
• Kawasan sempadan ira yang wujud kormium
klorida ini mudah diserang kakisan.Kakisan ini
banyak berlaku pada kawasan keluli tahan karat
yang dikimpal.
c)Kakisan Celahan
• Biasanya terjadi pada bahagian yang retak atau
dicelah pertemuan dua permukaan yang
terpasang.Kakisan ini boleh terjadi pada celahan
permukaan logam yang sama atau berbeza.
• Contoh- kakisan yang berlaku pada kepingan logam
yang diikat dengan bolt dan nat seperti pada rajah
• Kakisan berlaku pada kawasan dengan kepekatan
oksigen yang rendah.
• Jenis kakisan eletrokimia yang keempat pula
melibatkan logam yang sejenis tetapi mempunyai
kawasan-kawasan tegasan yang berlainan di dalam
barangan tersebut.
• Bahagian-bahagian yang tinggi nilai tegasannya
adalah anodic dan bahagian lain adalah
katodik.Apabila barangan ini terdedah kepada
bahan elektrolit maka bahagian yang tinggi
tegasannya akan terhakis.
• Contoh: sebuah bekas air yang disebabkan oleh
perbezaan kawasan tegasan.
• Kakisan jenis ini dapat dielakkan melalui
rekabentuk baik dan sesuai yang boleh
mengelakkan daripada terdapatnya kawasan
tegasan yang ketara.
ƒ Serangan Seragam
ƒ Kakisan Galvanik
ƒ Kakisan Lubang
ƒ Pengurasan Terpilih
Rintangan tinggi
ƒ Kakisan Hakisan
28
PENCEGAHAN KAKISAN
1. Pemilihan Bahan b)Salutan Bahan Bukan Logam
9 Pemilihan bahan yang rintangan • Menyalut logam dengan bahan ukan logam
tinggi terhadap kakisan dalam juga dapat menghalangnya daripada
sekitaran yang menghakis. terkakis.Ianya bertindak melindungi
2. Rekabentuk permukaan logam dari bersentuh dengan
Kakisan boleh dielak dengan memilih rekabentuk yang oksigen ataupun memberikan perlindungan
sesuai. asas dengan salutan bahan yang tidak
9 Rekabentuk mestilah mengambil kira factor-faktor mudah ditembusi oleh kelembapan.
berikut. Elakkan daripada menggunakan bahan • Ianya terdiri dari bahan organik dan bukan
yang berlainan untuk mencegah daripada organi.Contoh:salutan organik ialah cat, tar,
berlakunya kakisan galvani. Walaubagaimanapun, minyak dan varnis.Manakala salutan tak
jika terpaksa menggunakan bahan yang sama, organik ialah enamel.
pilih logam yang mempunyai potensi yang • Plastik serta minyak ialah di antara 2 bahan
terhampir dalam siri elektrokimia. bukan logam yang utamadigunakan sebagai
9 Elakkan daripada kehadiran retakkan. vahan penyalut.Proses ini dibuat secara
9 Pepenjuru yang tajam perlu dielakkan pada celupan panas ataupun melalui semburan
komponen kerana ini akan menyebabkan bahan perintang kakisan tersebut.
berlakunya tegasan.
9 Gantikan kaedah sambungan rivet dengan
4. Lapisan Oksida
sambungan kimpalan.
3. Salutan
• Lapisan oksida seperti lapisan zink dan
a)Salutan Logam
aluminium adalah diantara bahan-bahan
• Penyalutan sesuatu barangan dengan logam
perintang kakisan.Lapisan oksida ini adalah
yang tertentu juga boleh menghalang kesan
tinggi ketumpatanya dan dengan ini dapat
kakisan.
menghalang tinggi ketumpatanya dan
• Penyalutan dibuat melalui beberapa proses
dengan ini dapat menghalang oksigen serta
seperti celupan ke dalam logam panas,
air daripada menghakisnya.
penyemburan logam, dan penyaduran
• Lapisan oksida selalunya terdapat pada
elektroplat.
barangan yang sememangnya dibuat
• Jenis-jenis bahan penyadur yang selalu
daripada zink, aluminium dan plumbum.
digunakan ialah emas, perak, kromium,
• Lapisan oksida juga dapat digunakan
kuprum, cadmium, timah, dan zink
sebagai satu bahan saduran keatas barangan
logam.
Salutan logam boleh dikelaskan kepada dua:
• Contoh:Penyaduran zink digunakan untuk
i. Salutan Nobel-Dalam penyalutan nobel salutan
keluli didalam pembuatan bumbung,dimana
hádala bersifat nobel terhadap logam asas.Salutan
zink akan membentuk satu lapisan oksida.
jenis ini tidak akan melindungi logam asas jira
terdapat lubang-lubang pada salutan.Ini kerana
5.Perlindungan Katodik
logam asas akan menjadi anod.Contoh:salutan jenis
• Perlindungan ini bermaksud bahan yang
ini ahíla Cu,Ni,Cr.
perlu dilindungi dari kakisan ditukar
ii. Salutan Korban-Logam asas dilindungi dengan
menjadi katod oleh kerana logam yang
mengorbankanlogam salutan yang bertindak
mengalami kakisan.
sebagai anod.Tidak seperti salutan nobel, kaedah ini
• Contoh:Badan kapal selalunya diperbuat
masih melindungi logam asas walaupun terdapat
dari keluli dan propelannya di buat dari
lubang padanya.Contoh: penyaduran atap yang
gangsa.Keluli adalah anodik manakala
diperbuat daripadakeluli dengan lapisan zink.Zink
propelan adalah katodik dan kedua-duanya
bertindak sebagai lapisan penghalang unsur-unsur
berada da dalam air laut yang merupakan
kakisan daripada terkena atap keluli.
suatu bahan elektrolit.Badan kapal akan
terhakis disebabkan sifat anodiknya,jadi
untuk mengatasi masalah ini satu bahan
yang lebih anodik daripada gangsa dan
29
 keluli digunakan sebagai perintang kakisan
iaitu logam zink.Kepingan zink diletakkan
kepada badan kapal supaya semasa proses
kakisan elektrokimia berlaku hanyazink
sahaja yang terkakis disebabkan ianya
adalah yang paling anodik.Kepingan zink
ini perlu digantikan dari masa ke semasa
kerana kehausan disebabkan kakisan seperti
gambarajah.

Rajah disebelah menunjukan kaedah perlindungan katod

dengan cara anod umpan-anod magnesium.Dengan adanya
anod umpan arus kakisan mengalir antara paip sebagai
katod dan magnesium bertindak sebagai anod umpan dan
akan terkakis.

6.Pengaloian

• Logam-logam juga dapat dibuat supaya tahan

kakisan dengan mengaloikanya dengan logam-
logam yang lain.
• Keluli selalunya dialoikan dengan logam
kromium dan magnesium untuk mendapatkan
keluli tahan karat.

30
 UNIT 11: LOGAM BUKAN FERUS

¾ Merupakan logam yang lain daripada logam besi dan keluli

¾ Mengandungi sedikit sahaja besi atau tiada langsung
¾ Contoh ; Aluminium, Perak, Kuprum, Plumbum, Timah, Nikel, Zink, Kromium, Emas,
Molydenum, Magnesium, Kobalt, Manganese dan lain-lain lagi.

Ciri-ciri Utama Logam Bukan Ferus

a) Rintangan kakisan yang tinggi

b) Mudah untuk difabikrasi
c) Keberaliran haba dan elektrik yang tinggi
d) Bebas dari kesan magnetik
e) Ringan

Aluminium

• Merupakan logam yang banyak sekali di mukabumi dalam bentuk bijih aluminium jenis Bauksit.
• Ringan, berwarna putih kelabu dan mempunyai permukaan yang berkilat apabila digilap atau
dimesin.
• Jarang digunakan dalam bentuk tulennya di dalam bidang kejuruteraan kerana kekuatan dan
kekerasannya adalah rendah.
• Kebanyakannya digunakan untuk membuat pembalut, pembalik cahaya, barang perhiasan serta
salutan untuk menahan kakisan.

Aloi Aluminium

• Selalunya digunakan dalam bentuk aloinya.

• Keras dan kuat seperti keluli.
• Tiga kali lebih ringan daripada keluli.
• Diantara aloi aluminium yang ada adalah dereti berikut ;
a) Magnesium
I. Mengandungi – Cu(0.14%), Si(0.5%), Fe(0.7%), Cr(0.5%) dan Mg(5.0%)
II. Tiga kali ganda lebih kuat daripada Aluminium tulen.
III. Digunakan untuk membuat badan kapal dan disambung menggunakan rivet
atau kimpalan TIG.
b) Manganese
I. Mengandungi 1.5% Manganese
II. Digunakan untuk membuat bumbung rumah, bekas takungan dan juga badan
lori serta bas.
c) Duralmin
I. Mengandungi 4% Kuprum.
II. Mempunyai kekuatan seperti keluli tetapi lebih ringan.
III. Digunakan dalam pembuatan kapal terbang, dawai, rivet, kepingan logam dan
juga bekas acuan.
d) Silikon
I. Mengandungi 10% hingga 13% Silikon.
II. Mempunyai daya ketahanan kakisan terhadap air garam dan atmosfera.

30
 III.Selalu digunakan dalam proses tuangan untuk membuat blok enjin kapal dan
kereta, kotak gear, acid an kotak engkol.
e) Kuprum Jenis Tuangan
I. Mempunyai kandungan kuprum diantara 1.5% hingga 4.0%.
II. Digunakan untuk membuat blok enjin kelajuan tinggi untuk kereta dan kapal
terbang.

Kuprum

• Merupakan logam yang paling banyak digunakan di dalam bidang kejuruteraan terutamanya
bidang elektrik.
• Mempunyai warna merah-coklat apabila terdapat lapisan oksida di permukaannya tetapi apabila
digilap, warnanya ialah merah-keemasan.
• Digunakan untuk membuat kabel, peralatan untuk televisyen dan radio, suis, paip air, bahan
pateri, bekas memasak, bahagian-bahagian kapal dan lain-lain lagi.

Aloi Kuprum

• Jarang digunakan dalam bentuk aloi.

• Diantara aloi kuprum yang boleh didapati ;
a. Gangsa
I. Merupakan aloi antara kuprum dan timah tetapi bahan utamanya ialah kuprum.
II. Kuat, keras dan mempunyai ketahanan kakisan yang tinggi serta mempunyai
pekali geseran yang rendah.
III. Terdapat berbagai jenis gangsa seperti Phosphor Tempaan, Phosphor Tuangan
dan Aluminium.
b. Loyang
I. Merupakan campuran kuprum dengan zink dalam nisbah-nisbah tertentu.
II. Loyang 65/35 mempunyai nilai kuprum 63% dan zink 35% digunakan dalam
proses penarikan,proses penekanan dan untuk kerja sejuk.
III. Terdapat berbagai jenis Loyang seperti Lotang 62/37, Loyang 70/30, Loyang
60/40.

Timah

• Mempunyai satu logam yang mempuyai sifat kakisan yang baik.

• Mempuyai warna putih keperakan dan akan menghasilkan satu lapisan penyudahan yang
berkilat apabila digunakan sebagai saduran di dalam proses celupan panas.
• Timah tulen lembut dan mulur.
• Digunakan sebagai bahan pateri dan untuk menghasilkan gangsa.

Zink

• Sebagai bahan penyadur untuk keluli supaya kalis kakisan,bahan penampal gigi dan bahan
membuat cat.

31
 • Warna zink ialah putih keperakan apabila digilap.
• Aloi utama yang dihasilkan dengan zink ialah Loyang.

Plumbum

• Mempunyai ketumpatan yang tinggi, lembut, serta mempunyai daya ketahanan kakisan yang
baik.
• Pengalir yang baik untuk elektrik dan haba.
• Digunakan untuk membuat paip air, pembalut kabel, salutan untuk bekas kimia, berat timbang,
pelindung daripada pancaran sinar-x, pancaran radioaktif di dalam loji nuklear.
• Juga digunakan sebagai bahan aloi dengan timah untuk dibuat logam pateri.
• Ditambah pada bahan galas jenis gangsa untuk menambah sifat keplastikannya.

32
 UNIT 12:PLASTIK
Plastik adalah polimer tetapi polimer tidak semestinya plastik. Polimer terdiri daripada kayu, getah, kaca dan seramik
selain dari plastik. Bahan plastik ialah bahan polimer yang bersifat tegar atau separa tegar (semi-rigid).
Istilah-istilah:-

i. Amorfus : Tidak berhablur

ii. Monomer : Unit tunggal. Molekul-molekul mudah atau kecil yang diikat secara kovalen kedalam
rantai yang panjang. Dikenali juga sebagai “mer”
iii. Polimer : Molekul rantai panjang yang terhasil daripada ulangan unit-unit monomer dan tindakbalas itu
dipanggil pempolimeran.

Contoh: X X-X-X-X-X-X-

Struktur Polimer Monomer Polimer

Polimer mempunyai ikatan struktur yang panjang (beribu-ribu Angstrom). Rantai molekul diikat bersama oleh daya
yang lemah dan mempunyai sifat boleh ubah (flexible) sebab setiap ikatan karbon boleh berputar di dalam tetulang
rantai. Satu ikatan karbon selalunya berada pada sudut 109○ C kepada ikatan lain. Ini menerbitkan konfigurasi molekul
yang kompleks. Polimer boleh wujud dalam 2 struktur iaitu Amorphous (tidak berhablur) dan Separa berhablur.

Bahan plastik

Termoplastik Termosetting

Polisterina Epoksida

Polietilena Polyester

Polyamida Urea / Amino

Akriliks Melamin

Plastik Vinil Fenolik

Plastik Selulos

Gambarajah 12.1: Pengkelasan Plastik

JENIS-JENIS RANTAIAN POLIMER

Polimer lelurus:- dibentuk dari rantai molekul gentian panjang, boleh jadi rantaian homopolimer atau kopolimer.
Polimer bercabang:- Rantai lelurus dengan suatu siri rantai sisi bercantum
Polimer barpaut silang:- terdapat pautan pendek yang menyambung rantai polimer yang berdekatan antara satu sama
lain.
Polimer rangkaian:- truktur molekul berada dalam bentuk jaringan 3 dimensi. Struktur biasa bahan termoset.

Struktur Armorphous ( tak berhablur) Struktur Separuh Hablur

32
 JENIS-JENIS PLASTIK.
Plastik boleh terbahagi kepada dua kagori umun iaitu Plastik Termo dan Plastik Termoset.
Sifat Umum Plastik Haba atau Plastik Termo
Plastik jenis ini boleh dilembutkan dan dikeraskan berulang Sifat Umum Plastik Termoset
kali dengan dikenakan kepanasan dan tekanan yang sesuai. Ia
Merupakan bahan yang lebur semasa pemanasan kali pertama
boleh terurai jika suhu kepanasan yang terlalu tinggi
dan kemudiannya terset atau terawet kepada bentuk yang keras
dikenakan.
dan tegar pada suhu tersebut.
Merupakan polimer lelurus yang terbentuk daripada rantai
Selepas pembentukan pertama, perubahan tidak akan berlaku
karbon panjang yang terikat secara kovalen.
lagi walaupun kepanasan dan tekanan dikenakan.
Termoplastik boleh diperolehi dalam bentuk kepingan, tiub,
Selalunya lebih keras, lebih kuat dan lebih rapuh berbanding
kepingan nipis, rod dan bahan-bahan pengacuanan.
plastik termo.
Pembentukan boleh dilakukan pada suhu di atas sedikit dari
Kegunaannya: peralatan penebat elektrik, lapisan gelas
suhu didih air dan memerlukan daya yang sedikit untuk
gentian, perkakas dapur dan penebat haba.
mengubah bentuknya.
Di antara kegunaannya ialah bahan-bahan elektrik, hulu alatan,
penebat, pembungkus dan pakaian.

Sifat-sifat Am Plastik
Graviti tentunya rendah.
Perintang haba dan elektrik yang baik.
Kemasan muka yang baik.
Boleh diperolehi dalam berbagai warna dan lutsinar.
Mempunyai kekuatan yang rendah berbanding logam.
Tidak sesuai untuk kegunaan pada suhu yang tinggi.
Kestabilan dimensi yang rendah terutama dalam cuaca yang lembab.

Kebaikan Plastik Keburukan Plastik

Harga murah Ukuran boleh berubah disebabkan kelembapan
Tahan lama Suhu operasi yang rendah
Sebahagiannya boleh dikitar semula Mudah rapuh pad suhu yang rendah
Mudah untuk dibentuk Lembut dan kurang anjal berbanding logam
Penebat elektrik yang baik Sebahagian plastik amat mudah terbakar
Sebahagian kalis air Sebahagian mudah diserang oleh cahaya lampu unggu
Rayapan pada semu keadaan suhu

KAEDAH BAGI PEMBENTUKAN BAHAN PLASTIK

Pengacuanan Penyemperitan (Extrusion Moulding).
Pengacuanan Penyuntikan (Injection Moulding).
Pengacuanan Peniupan (Blow Moulding).
Pengacuanan Pindah/Mampatan (Transfer/Compression Moulding).

33
Pengacuanan Penyemperitan.
Proses pengacuan penyemperitan secara amnya adalah
hampir sama dengan proses pengacuan suntikan. Berbeza
utama proses ini dengan proses pengacuan suntikan ialah
ia melibatkan operasi menghasilkan produk panjangan
berterusan serta mempunyai bentuk keratan rentas yang
sekata. Proses penghasilan produt dilakukan dengan cara
serbuk plastik dibawa ke bahagian hadapan dan ditekan
oleh penyuap skrew. Pemanas akan meleburkan plastik
dan menolaknya melalui die. Bentuk dan saiz die adalah
mengikut spesifikasi yang dikehendaki dalam
pengeluaran. Gambarajah 12.5 di bawah menunjukkan
kaedah pengacuan penyemperitan
Pengacuanan Penyuntikan
Konsep asas mesin pengacuan suntikan adalah
keupayaan termoplastik untuk dilembutkan semula
dengan pemanasan dan dikeraskan semula ke bentuk
tertentu dengan penyejukan.Proses ini sesuai untuk
pengeluaran plastik haba seperti polietilena, polistirena
dan sebagainya. Ia merupakan proses yang paling cepat
dan meluas digunakan. Gambarajah 12.6 di bawah
menunjukkan kaedah pengacuan penyuntikan.

Merujuk kepada rajah,bahan plastik dimasukkan

kedalam ruang suntikan dan ditolak ke dalam bahagian
zon pemanasan. Contohnya:- nylon akan dipanaskan
pada suhu 190 - 220°C. Plastik akan menjadi lembut dan
ia akan mengalir melalui nozel apabila dikenakan
tekanan oleh pelocok. Seterusnya plastik alan masuk
kedalam acuan tertutup yang sejuk. Apabila acuan telah
penuh, plastik tadi disejukkan dengan cepat. Acuan
dibuka setelah plastik memejal dan komponen
dikeluarkan

Pengacuanan Peniupan.
Mesin ini digunakan untuk menghasilkan bekas lubang
berdinding nipis. Proses ini bermula apabila bahan
plastik di dalam bekas selinder yang dipanggil `parison’
dilunjur keluar secepat mungkin diantara dua acuan
terpisah. Apabila acuan ditutup, udara akan ditiup dan
menolak bahan plastik ke permukaan acuan. Sebaik
sahaja produk disejukkan, acuan akan dibuka semula
untuk membenarkan komponan dikeluarkan.
Gambarajah di bawah menunjukkan kaedah pengacuan
tiupan.
Di antara produk yang dihasilkan melalui cara ini adalah
seperti pembungkus kosmetik, botol dan bekas sabun
cecair.

34
Mesin Pengacuan Mampatan
Proses pengacuan mampatan secara ringkasnya adalah
satu proses dimana acuan dua – bahagian dicantumkan
bersama dibawah satu tekanan mampatan. Percantuman
ini akan memberikan bentuk rongga (cavity)
berdasarkan bentuk komponen. Sebelum dicantumkan,
bahan plastik (biasanya termoset) diletakkan pada
bahagian bawah acuan, selepas itu acuan bahagian atas
akan ditolak (dimampat) dan pada masa yang sama
acuan dipanaskan.
Bahan plastik akan melembut dan membentuk kepada
komponen yang dikehendaki dalam acuan rongga
seperti yang ditunjukkan dalam Gambarajah di bawah.

Proses ini biasanya digunakan untuk menghasilkan

produk – produk seperti soket, palam, penebat voltan di
dalam TV, kotak suis dan housing untuk komponen
elektronik.

35