J4012 - Pneumatik Dan Hidraulik PDF

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK
(i)
MODUL
POLITEKNIK
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN MALAYSIA
J4012
PNEUMATIK DAN HIDRAULIK
AHMAD SYAYUTHI BIN ABD. RAHMAN (PUO)

CHE MOHD AZMI BIN CHE IBRAHIM (PUO)
KAMARUZAMAN BIN DAUD (PUO)
http://modul2poli.blogspot.com/
( ii )
BIODATA PENULIS
J4012 - PNEUMATIK DAN HIDRAULIK
Nama
Alamat
No Tel
Email
Kelulusan
Jawatan
Nama
Alamat
No Tel
Email :
Kelulusan
Jawatan
Nama
Alamat
No Tel
Email
Kelulusan
Jawatan
: Ahmad Syayuthi B Abdul Rahman

: Jabatan Kejuruteraan Mekanikal
Politeknik Ungku Omar
Jln Raja Musa Mahadi, 31450 Ipoh.
:05-5457656/7622 ext 465
: syayuthi@hotmail.com
: BEng (Hons) KejMekanikal(USM)
(Bahan)
Sijil Teknologi Pembuatan (POLIMAS)
: Pensyarah Teknik
: Che Mohd Azmi Bin Che Ibrahim

31450 Jln Raja Musa Mahadi, Ipoh.
:05-5457656/7622 ext 465
: Sarjana Pendidikan (Teknikal)(UTM)
BSc (Hons) Kej Mekanikal(UTM)
(Teknologi Pembuatan)
Diploma Tek. Perindustrian (KUSZA)
: Pensyarah Teknik
: Kamaruzzaman Bin Daud

Jln Raja Musa Mahadi,31450, Ipoh Perak
:05-5457656/7622 ext 468
: kman_dd@hotmail.com
:Diploma Kejuruteraan Pert. (UPM)
: Pensyarah Teknik
( iii )
SOAL SELIDIK MODUL OLEH PELAJAR

Tajuk Modul
: _________________________Kod Modul
Nama Pelajar
: _______________________ No. Pendaftaran : ____________
Kursus
: ____________________________________
Nama Penulis Modul
: _____________
: ______________________________
Sila gunakan skala berikut untuk penilaian anda.
4
3
2
1
Sangat setuju
Setuju
Tidak setuju
Sangat tidak setuju
Arahan : Tandakan pada ruangan skor yang dipilih.

Bil
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
ELEMEN PENILAIAN
A. FORMAT
Susun atur muka surat adalah menarik.
Saiz font yang digunakan adalah senang untuk dibaca.
Saiz dan jenis gambar serta carta yang digunakan sesuai
dengan input.
Carta dan gambar senang dibaca dan difahami.
Jadual yang digunakan tersusun dengan teratur dan mudah
difahami.
Teks input disusun dengan cara yang mudah difahami.
Semua ayat berbentuk arahan dipamerkan dengan jelas.
B. ISI KANDUNGAN
Saya faham semua objektif dengan jelas.
Saya faham pada idea yang disampaikan.
Cara persembahan idea adalah menarik.
Semua arahan yang diberikan mudah difahami.
Saya boleh melaksanakan semua arahan yang diberikan
dalam unit ini.
Soalan dalam aktiviti adalah mudah dijawab.
Saya boleh menjawab soalan-soalan dalam penilaian kendiri.
Maklum balas boleh membantu mengenalpasti kesilapan saya.
Ayat-ayat yang digunakan mudah difahami.
Gaya penulisan menarik.
Saya boleh mengikuti unit ini dengan mudah.
Unit ini memudahkan saya mempelajari & memahami topik ini.
Penggunaan modul ini menarik minat saya.
SKALA
2
3
( iv )
GRID KURIKULUM
Grid kurikulum ini adalah berdasarkan kepada kurikulum yang sedang digunakan
di Politeknik-Politeknik Kementerian Pendidikan Malaysia.
TOPIK
UNIT
PENGENALAN KEPADA PNEUMATIK
SISTEM KERJA PNEUMATIK
REKABENTUK LITAR
KOMPONEN-KOMPONEN SISTEM HIDRAULIK
LITAR ASAS HIDRAULIK
PEMBINAAN LITAR HIDRAULIK
10
PERMASALAHAN DALAM SISTEM HIDRAULIK
11

Unit 1
1.0
1.1
1.2
1.3
Sistem Pneumatik
( 2 Jam )
Pengenalan
Komponen Sistem Pneumatik
Kebaikan Sistem Pneumatik
Keburukan Sistem Pneumatik
Unit 2
Sistem Penjanaan Pneumatic Dan Pengagihan Udara
( 2 Jam )
2.0 Pengenalan
2.1 Persamaan yang berkaitan dengan udara mampatan
2.2 Pemampat udara
2.3 Jenis-jenis Pemampat
2.4 Penghasilan udara bebas
2.5 Penyahidratan udara
Unit 3
Penggerak Dan Injap
3.0 Pengenalan
3.1 Penggerak pneumatik
3.2 Jenis-jenis Silinder Lelurus
3.3 Menentukan daya dan saiz silinder
3.4 Pengkusyenan dalam silinder pneumatik
( 2 Jam )
(v)
3.5 Pencagak silinder

3.6 Silinder istimewa
3.7 Penggerak berputar
3.8 Penggerak istimewa
3.9 Injap
Unit 4
Penderia Dan Kawalan Gerakan Satu Selinder
( 2 Jam )
4.0 Pengenalan
4.1 Penderia
4.2 Pengawalan Pergerakan silinder
REKABENTUK LITAR
Unit 5
Kawalan Turutan Berbilang Selinder
( 5 Jam )
5.0 Pengenalan
5.1 Pengendalian litar asas kawalan turutan berbilang silinder
5.2 Rajah gerakan masa
5.3 Membina litar lata (Cascade)
5.4 Membina litar pembilang langkah (Step Counter)
Unit 6
Fungsi Tambahan Kawalan Turutan Pneumatic

Dan Elektro-Penumatik
( 3 Jam )
6.0 Pengenalan
6.1 Fungsi dan alat tambahan bagi kawalan turutan pneumatik dan
elektropneumatik.
KOMPONEN-KOMPONEN SISTEM HIDRAULIK
Unit 7
Simbol Piawai Dan Kegunaan Komponen
7.0 Pengenalan
7.1 Simbol piawai bagi komponen hidraulik
7.2 Pengenalan kepada komponen asas hidraulik
7.3 Pam
7.4 Injap
7.5 Penggerak
( 3 Jam )
( vi )
LITAR ASAS HIDRAULIK

Unit 8
Susunatur Komponen Dan Sistem Asas Litar Hidraulik
( 3 Jam )
8.0 Pengenalan
8.1 Susunatur komponen hidraulik
8.2 Sistem asas hidraulik
8.3 Litar sistem asas hidraulik
Unit 9
Pengawalan Tekanan Dan Aliran Pada Penggerak
( 1 Jam )
9.0 Pengenalan
9.1 Pengawalan tekanan dan aliran pada penggerak-penggerak sistem hidraulik
PEMBINAAN LITAR HIDRAULIK
Unit 10
Rekabentuk Litar
( 5 Jam )
10.0 Pengenalan
10.1 Pembinaan litar kawalan
10.2 Gabungan litar kawalan

Unit 11
Masalah-Maslah Utama Dalam Sistem Hidraulik
11.0 Pengenalan
11.1 Permasalahan dalam sistem hidraulik
( 2 Jam )
( vii )
PANDUAN MENGGUNAKAN MODUL

1. Modul ini dibahagikan kepada 11 unit. Setiap unit disediakan dalam jilid yang sama.
2. Mukasurat dinomborkan berdasarkan kepada kod subjek, unit dan halaman.
Contoh :
J4012 / Unit 1 / 1
Subjek
Unit
Halaman
3. Pada permulaan unit, objektif am dan khusus dinyatakan.

4. Setiap unit mengandungi urutan aktiviti dan diberikan simbol berikut :-
OBJEKTIF
Bahagian ini mengandungi objektif am dan khusus setiap
pembelajaran
INPUT
Input mengandungi maklumat yang akan anda pelajari.
AKTIVITI
Bahagian ini mengandungi proses pembelajaran secara aktif
untuk menguji kefahaman anda. Anda perlu ikuti dengan teliti
dan melaksanakan arahan yang diberikan.
MAKLUMBALAS KEPADA AKTIVITI
Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang
dikemukakan dalam aktiviti
PENILAIAN KENDIRI
Penilaian kendiri menguji kefahaman anda dalam setiap unit.
MAKLUMBALAS KEPADA PENILAIAN KENDIRI

Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan yang
dikemukakan dalam penilaian kendiri
5. Anda perlu mengikuti unit demi unit yang disediakan.
6. Anda boleh meneruskan unit selanjutnya setelah berjaya melalui unit sebelumnya
dan yakin dengan pencapaian anda.
( viii )
PERNYATAAN TUJUAN
Modul ini disediakan untuk kegunaan pelajar-pelajar Semester 5 yang mengikuti
kursus Diploma di Jabatan Kejuruteraan Mekanikal, Politeknik-Politeknik
Kementerian Pendidikan Malaysia. Ianya bertujuan untuk memberi pendedahan
kepada pelajar tentang konsep sesuatu unit kearah pembelajaran kendiri atau
dengan bimbingan daripada pensyarah.
PRA-SYARAT KEMAHIRAN.
Pra-syarat untuk mengikuti modul ini adalah lulus penuh pada semester
sebelumnya.
OBJEKTIF AM
Diakhir modul ini, pelajar akan dapat :1. Mempelajari, memahami dan melakarkan rajah blok struktur dan aliran
isyarat sistem pneumatik, sistem penjanaan udara dan pengagihan udara.
2. Mempelajari , memahami, merekabentuk dan melakarkan binaan silinder,
injap dan penderia.
3. Mempelajari , memahami, merekabentuk dan menerangkan kawalan
turutan berbilang silinder dan fungsi tambahan.
4. Mempelajari , memahami dan melakarkan binaan injap dan penggerak.
5. Mempelajari , memahami dan melakarkan susunatur, litar asas,
pengawalan tekanan dan aliran pada penggerak-penggerak sistem
hidraul.
6. Menyatakan dan menyelesaikan masalah-masalah utama dalam sistem
hidraulik.
PERALATAN & SUMBER YANG PERLU DIGUNAKAN BERSAMA MODUL
1. Kertas graf.
2. Alat-alat geometri.
3. Kalkulator.
4. OHP.
5. Magnetic Teaching.
RUJUKAN
1. S. Majumdar, Pneumatic Systems, Principles and Maintenance, Mc Graw
Hill, 1995
2. David Booth, Pneumatic & Hydraulic, Oxford University, 1998.
3. Peter Rohner, Pneumatic Control for Industrial Automation,AE
Press,1987.
4. Aizerman,Pneumatic & Hydraulic Control System, Penrgamon Press,
1968.
5. CD Simulasi SMC, SMC Pneumatic Sdn. Bhd.
6. CD Simulasi Festo, Festo Didactic Sdn. Bhd.
J4012 / UNIT 1/1

SISTEM PNEUMATIK
UNIT 1
(SISTEM PNEUMATIK)
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Mempelajari dan memahami rajah

blok struktur dan aliran isyarat sistem
pneumatik.
Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:-
Menerangkan pengenalan dan penggunaan kawalan

pneumatik di industri.
Melakarkan dan menerangkan rajah blok struktur
dan aliran isyarat sistem pneumatik.
Menyatakan kelebihan dan kekurangan sistem
pneumatik
Menyatakan simbol piawai ISO komponenkomponen sistem pneumatik.
J4012 / UNIT 1/2

SISTEM PNEUMATIK
INPUT
Tahukah anda bahawa setiap sesuatu yang ada pada
hari ini mesti ada sejarahnya yang tersendiri. Begitu
juga dengan Pneumatik, di mana ianya mempunyai
sejarah yang agak panjang untuk berkembang seperti
yang anda lihat pada hari ini.
Untuk mengetahuinya TERUSKAN MEMBACA unit ini.
1.0 PENGENALAN
Sebaik sahaja Pneumatik diperkenalkan di Amerika Syarikat, ia mengambil masa
yang agak lama untuk diperkenalkan kepada negara-negara lain terutamanya Eropah.
Pneumatik telah pun digunakan secara meluas di Amerika Syarikat iaitu sebelum
Perang Dunia II. Jenis injap kawalan arah yang digunakan pada masa itu ialah jenis
spool valve dengan operasi elektro-magnetik kawalan terus. Selepas itu plane
slide valve diperkenalkan, di mana angin ekzos petunjuk dikeluarkan melalui
sebuah solenoid valve 2/2 yang kecil. Pada kedua-dua perkara yang disebut di atas,
pengawalan adalah menggunakan elektrik dengan litar relay. Dengan adanya ramai
juru elektrik, tidaklah menjadi masalah untuk membina kabinet kawalan yang agak
baik.
Di Eropah, pneumatic hanya diperkenalkan selepas Perang Dunia II, dimana pada
masa tersebut Eropah mengalami zaman kemelesetan. Dengan ini, ia tidak
mempunyai teknologi yang tinggi untuk pembuatan injap tanpa seal, seperti yang
digunakan di Amerika Syarikat sebelum perang berlaku. Dengan itu pengeluaran
yang pertamanya adalah agak mudah dan injap popet banyak dikeluarkan. Injap
kuasa popet hanya boleh beroperasi dengan piston pneumatik. Untuk mengatasi
J4012 / UNIT 1/3

SISTEM PNEUMATIK
daya operasi angin yang tinggi, kawalan pneumatik dimajukan. Selain daripada itu,
pemanduan solenoid pada masa itu tidaklah mempunyai reliability yang baik. Untuk
mengelakkan penyambungan lemah di antara kawalan elektrik dan kuasa pneumatik,
kawalan pneumatik sahaja dimajukan ke tahap yang lebih tinggi di Eropah,
menggantikan operasi pemanduan solenoid dan kawalan elektrik.
Pada tahun 1960an, teknologi baru dari Amerika Syarikat diperkenalkan pada semua
negara perindustrian di dunia iaitu Fluidics dan teknologi pneumatic switching
(tanpa alatan bergerak). Kedua-dua prinsip utama ini, yang diasaskan dari Wall
Attachment (Coanda Effect) dan Turbulence Amplifiers, lenyap sebaik sahaja ia
diperkenalkan tanpa mendapat peranan yang agak popular. Salah satu sebab
kejatuhan projek ini ialah kos kawalan elektrik pada masa itu sangat tinggi. Selain
daripada itu, pengetahuan dan komponen adalah berkurangan untuk membina
bekalan fluidics yang sesuai. Pada masa sekarang, solenoid yang beroperasi
mempunyai reliability yang tinggi dan tahan lama.
1.1 KOMPONEN SISTEM PNEUMATIK

Tahukah anda apa yang dikatakan sistem pneumatik?. Pneu merupakan perkataan
yang berasal dari Greek yang bermaksud angin, manakala matik pula merujuk
kepada kuasa. Oleh itu, sistem pneumatik bolehlah ditafsirkan sebagai sistem yang
digerakkan oleh kuasa angin.
Sistem pneumatik menggunakan udara termampat sebagai media pemindahan kuasa.
Udara termampat adalah udara sekeliling yang telah dimampatkan dengan
menggunakan pemampat udara kendalian motor elektrik.
Sistem pneumatik banyak digunakan dalam industri pemasangan komponen
elektronik, mesin memproses makanan, alat pneumatik seperti mesin gerudi, motor
udara dan lain-lain. Sebagai contoh, sistem pneumatik juga digunakan oleh bas pada
sistem pintu automatiknya dan juga pada bahagian brek. Gambarajah blok
komponen sistem pneumatik adalah seperti dalam gambarajah 1.1 di bawah ;
J4012 / UNIT 1/4

SISTEM PNEUMATIK
SUMBER :
SMC Pneumatic
Pemampat
Udara
Penerima
Pengering
Unit
Servis
Injap
Kawalan
Penggerak
Gambarajah 1.1 : Blok komponen Sistem Pneumatik

1.1.1 Pemampat Udara
Berfungsi untuk mengumpulkan udara dan memampatkannya dari tekanan
udara kasa ketekanan tertentu. Contohnya Pemampat Putaran dan Pemampat
salingan.
1.1.2 Pengering Udara
Berfungsi untuk mengeringkan udara yang telah dimampatkan daripada wap
air sebelum udara dihantar ke sistem untuk mengelakkan komponen
pneumatik dari berkarat. Contohnya Pengeringan Serapan dan Pengeringan
Jerapan.
1.1.3 Penerima Udara
Berfungsi untuk menyimpan udara yang telah dimampat dan dikeringkan
sebelum dihantar ke sistem. Penerima udara juga dikenali sebagai tabung
udara. Ia juga boleh mengawal tekanan angin yang terdapat di dalamnya.
1.1.4 Unit Servis
Unit servis terdiri dari tiga komponen iaitu pengatur tekanan, tolok tekanan
dan pelincir. Ianya berfungsi untuk mengawal tekanan dan melincirkan udara
sebelum dihantar ke sistem.
1.1.5 Injap Kawalan Arah
Ianya berfungsi untuk mengawal arah gerakan penggerak.
J4012 / UNIT 1/5

SISTEM PNEUMATIK
1.1.6 Penggerak
Ianya merupakan komponen terakhir yang terdapat dalam sistem ini.
Berfungsi untuk melakukan kerja sebagaimana yang telah dikehendaki.
Terdapat pelbagai jenis penggerak seperti rod keluar masuk, putaran dan
nyalaan.
1.2 KEBAIKAN SISTEM PNEUMATIK
Di antara kebaikan sistem pneumatik adalah seperti di bawah :Mudah disalurkan untuk jarak yang jauh dan mudah disimpan. Iaitu
kebolehdapatannya tidak terbatas.
Udara tidak tertakluk kepada suhu dan tidak mudah terbakar.
Dapat menyediakan cara yang berkesan untuk pendaraban daya, mudah
diselaraskan dan tiada masalah beban.
Udara dapat menyediakan kebolehlenturan dalam kawalan mesin
Dapat memberikan sambutan yang cepat untuk memulakan dan memberhentikan
kawalan.
Udara tidak memerlukan aliran balik.
Udara adalah bersih, kebocorannya tidak akan mencemarkan persekitaran.
Isipadu udara rendah, jadi pergerakannya lebih laju berbanding dengan minyak
hidraulik.
Komponen sistem pneumatik mudah dibina jika dibandingkan dengan sistem
lain.
J4012 / UNIT 1/6

SISTEM PNEUMATIK
1.3 KEBURUKAN SISTEM PNEUMATIK
Keburukan sistem pneumatik pula adalah seperti di bawah :Udara termampat memerlukan persediaan sistem yang teliti.
Udara yang terkeluar dari proses pemampatan mengeluarkan bunyi yang
bising.
Walaupun kos penyenggaraannya rendah tetapi kos penyediaannya tinggi
(untuk membuang bahan cemar).
Keperluan dayanya terhad, hanya dari 20 kN 30 kN.
Kebolehmampatan tidak dapat menghasilkan kelajuan piston yang malar dan
seragam.
Untuk menjadi sumber kuasa, udara termampat boleh dikatakan mahal.
Ianya menggunakan banyak paip.
J4012 / UNIT 1/7

SISTEM PNEUMATIK
AKTIVITI 1a
UJI KEFAHAMAN ANDA SEBELUM ANDA MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA.
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 1a-1
Lengkapkan gambarajah blok sistem pneumatik di bawah.
Pemampat
Udara
Pengering
Penggerak
Soalan 1a-2
Bagi setiap pernyatan di bawah, sila tandakan ( ) pada ruang betul atau salah yang
disediakan
Betul Salah
Pernyataan
Unit servis terdiri dari empat komponen pengatur tekanan, tolok
tekanan,penapis tekanan dan pelincir.
Injap kawalan berfungsi untuk mengawal arah pergerakan penggerak
Sistem pneumatik memerlukan aliran pergi dan balik
Sekiranya kebocoran sistem pneumatik berlaku ianya akan
mencemarkan alam sekitar
Udara termampat adalah murah untuk dijadikan sebagai sumber kuasa
Sistem pemampat memerlukan persediaan sistem yang teliti
Keperluan daya yang digunakan ialah antara 50 kN hingga 60 kN
J4012 / UNIT 1/8

SISTEM PNEUMATIK
MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 1a
TAHNIAH !
ANDA TELAH MENGHAMPIRI KEJAYAAN,
PASTIKAN JAWAPAN ANDA BETUL SEBELUM
BERPINDAH KEPADA INPUT YANG
SELANJUTNYA.
Jawapan 1a-1
Pemampat
Udara
Penerima
Pengering
Unit
Servis
Injap
Kawalan
Penggerak
Jawapan 1a-2
Betul Salah
Pernyataan
Unit servis terdiri dari empat komponen pengatur tekanan, tolok
tekanan,penapis tekanan dan pelincir.
Injap kawalan berfungsi untuk mengawal arah pergerakan penggerak
Sistem pneumatik memerlukan aliran pergi dan balik
Sekiranya kebocoran sistem pneumatik berlaku ianya akan

mencemarkan alam sekitar
Udara termampat adalah murah untuk dijadikan sebagai sumber kuasa
Sistem pemampat memerlukan persediaan sistem yang teliti
Keperluan daya yang digunakan ialah antara 50 kN hingga 60 kN
J4012 / UNIT 1/9

SISTEM PNEUMATIK
INPUT
1.4 SIMBOL-SIMBOL PIAWAI BAGI KOMPONEN PNEUMATIK
Simbol piawai ISO bagi komponen-komponen sistem pneumatik adalah seperti di
bawah:KOMPONEN
Pemampat pneumatik
Silinder pneumatik
tindakan searah
KETERANGAN
Sesaran tetap
Tanpa pegas
Kembalikan pegas
Satu rod
Silinder pneumatik
tindakan dua arah
Dua rod
Dua liang tertutup

Injap 2/2
Dua liang terbuka
SIMBOL
J4012 / UNIT 1/10

SISTEM PNEUMATIK
KOMPONEN
KETERANGAN
Liang masuk tertutup

Injap 3/2
Liang masuk terbuka
Injap 4/2
Dua arah aliran

(satu ekzos)
Am
Gerakan insani
Butang tekan
Tuil
Injak
Gerakan mekanik
Penguling
SIMBOL
J4012 / UNIT 1/11

SISTEM PNEUMATIK
KOMPONEN
KETERANGAN
Kawalan aliran bolehubah
Injap kawalan aliran

Kawalan aliran satu arah
sahaja
Kawalan aliran bolehubah

bagi satu arah sahaja
Pengatur tekanan
Bolehubah
Tekanan pada injap padu

Gerakan pneumatik
Tekanan secara terus
SIMBOL
J4012 / UNIT 1/12

SISTEM PNEUMATIK
KOMPONEN
KETERANGAN
Gerakan elektrik
dengan solenoid satu
gelung
Dengan solenoid satu

gegelung
Tanpa pegas
Injap sehala
Dengan pegas
Penyeyap
Penapis
Tanpa pengasing air
Dengan penapis air
Pengering udara
SIMBOL
J4012 / UNIT 1/13

SISTEM PNEUMATIK
KOMPONEN
KETERANGAN
Alat pelincir
Tolok tekanan
Punca udara dari pemampat
Saluran udara
Saluran panduan pneumatik
Sambungan saluran
PASTIKAN ANDA
MENGENALI SEMUA SIMBOL
YANG TERSENARAI
DI ATAS.
SIMBOL
J4012 / UNIT 1/14

SISTEM PNEUMATIK
AKTIVITI 1b
SELAMAT MENCUBA
Soalan 1b-1
Pada ruangan di sebelah kanan bagi setiap unit di bawah lukiskan simbol
pneumatik yang berkenaan.
Unit
Simbol
Pemampat udara
Silinder pneumatik tindakan searah tanpa

pegas
Silinder pneumatik tindakan searah

berpegas
J4012 / UNIT 1/15

SISTEM PNEUMATIK
Injap 2/2 dua liang tertutup
Pengatur tekanan bolehubah
J4012 / UNIT 1/16

SISTEM PNEUMATIK
MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 1b

TAHNIAH SEKIRANYA JAWAPAN
ANDA SAMA SEPERTI DI BAWAH
Jawapan 1b-1
Unit
Simbol
Pemampat udara
Silinder pneumatik tindakan searah tanpa

pegas
Silinder pneumatik tindakan searah

berpegas
Injap 2/2 dua liang tertutup
Pengatur tekanan bolehubah
J4012 / UNIT 1/17

SISTEM PNEUMATIK
PENILAIAN KENDIRI
UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
1. Apakah yang dimaksudkan dengan PNEUMATIK dan bagaimana sistem ini
berfungsi?
2. Lakarkan gambarajah blok secara ringkas tentang sistem pneumatik.
3. Berikan EMPAT contoh industri yang menggunakan sistem pneumatik.
4. Nyatakan LIMA kebaikan sistem pneumatik.
5. Nyatakan LIMA keburukan sistem pneumatik.
J4012 / UNIT 1/18

SISTEM PNEUMATIK
MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
ANDA TELAH BERJAYA MENCAPAI
OBJEKTIF DAN LAYAK UNTUK
MENERUSKAN UNIT YANG
SETERUSNYA.
1. Pneu merupakan perkataan yang berasal dari Greek yang bermaksud angin, manakala
matik pula merujuk kepada kuasa. Oleh itu sistem pneumatik bolehlah ditafsirkan
sebagai sistem yang digerakkan oleh angin. Sistem pneumatik menggunakan udara
termampat sebagai media pemindahan kuasa. Udara termampat adalah udara
sekeliling yang telah dimampatkan dengan menggunakan pemampat udara kendalian
motor elektrik.
2.
Pemampat
Udara
Pengering
Penerima
Unit
Servis
Injap
Kawalan
3. Empat contoh industri yang menggunakan sistem pneumatik ialah :a.

b.
c.
d.
industri pemasangan komponen elektronik

alat pneumatik seperti mesin gerudi
mesin memproses makanan
motor udara
Penggerak
J4012 / UNIT 1/19

SISTEM PNEUMATIK
4. Lima kebaikan sistem pneumatik

a. Mudah disalurkan untuk jarak yang jauh dan mudah disimpan.Kebolehdapatannya
tidak terbatas.
b. Udara tidak tertakluk kepada suhu dan tidak mudah terbakar.
c. Dapat menyediakan cara yang berkesan untuk pendaraban daya, mudah
diselaraskan dan tiada masalah beban.
d. Udara dapat menyediakan kebolehlenturan dalam kawalan mesin
e. Dapat memberikan sambutan yang cepat untuk memulakan dan memberhentikan
kawalan.
5. Lima keburukan sistem pneumatik
a.
b.
c.
d.
e.
Udara termampat memerlukan persediaan sistem yang teliti

Udara yang terkeluar dari proses pemampatan mengeluarkan bunyi yang bising.
Walaupun kos penyenggaraan rendah tetapi kos penydiaannya tinggi
Keperluan dayanya terhad, hanya dari 20 kN 30 kN.
Kebolehmampatan tidak dapat menghasilkan kelajuan piston yang malar dan
seragam.
J4012/ UNIT 2/1

SISTEM PENJANAAN DAN PENGAGIHAN UDARA
UNIT 2

(SISTEM PENJANAAN DAN PENGAGIHAN UDARA)
OBJEKTIF
Objektif am :
Mempelajari dan memahami sistem penjanaan

serta pengagihan udara.
Objektif Khusus : Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:Menyatakan dan membandingkan jenis-jenis pemampat
udara
Menyatakan dan menerangkan aksesori pemampat
Menyatakan dan menerangkan penyahhidratan udara
Menyatakan dan menerangkan kesan rawatan udara
Menyatakan dan menerangkan prinsip kerja penapis,
pengatur tekanan dan pelincir udara.
J4012/ UNIT 2/2

INPUT
2.0 PENGENALAN
ahukah anda bahawa terdapat beberapa perkara yang berlaku apabila angin
dimampatkan, pertama ialah kenaikan tekanan dan kedua ialah haba yang
banyak dihasilkan. Oleh kerana haba tidak diperlukan di dalam sistem
pneumatik, ianya dikeluarkan dengan menggunakan strip penyejuk pemampat. Pada
peringkat akhir air akan terhasil, ini adalah kerana air tidak boleh dimampatkan dan
ianya diperah keluar pada peringkat mampatan.
Pada masa ini, sistem mampatan boleh didapati dikebanyakan kilang. Ianya harus
diletakkan pada kawasan yang mempunyai ventilasi yang banyak, kuasa yang
diberikan ialah antara 700 800 kPa.
2.1 PERSAMAAN YANG BERKAITAN DENGAN UDARA MAMPAT
Sebelum anda teruskan dengan Sistem Pneumatik, eloklah kiranya anda mengetahui
terlebih dahulu persamaan yang berkaitan dengan udara mampat, seperti yang
tersenarai di bawah.
2.1.1 Tekanan
Terdapat 3 cara untuk mengukur tekanan dalam satu sistem iaitu kPa, psi dan
bar. Kesemua udara akan kembali ke atmosfera berdasarkan persamaan unit
di bawah.
1 Atmosfera = 100 kPa (1 Pascal = 1 N/m2)
= 14.5 psi
= 1.01325 bar
J4012/ UNIT 2/3

2.1.2 Hukum Boyles

Seperti juga gas, udara tidak mempunyai bentuk tertentu. Jika isipadu sesuatu
jisim dikurangkan, tekanan akan bertambah kerana ianya berkadaran songsang
terhadap isipadu, iaitu jika isipadu dikurangkan sebanyak kali, tekanan
akan bertambah sebanyak 2 kali seperti Gambarajah 2.1 di bawah..
Gambarajah 2.1 : Tekanan daya ke atas omboh
Sumber:
SMC Pneumatic
Formula yang membuktikan teori tersebut ialah:

P1V1 = P2V2
2.1.3
Daya
Unit untuk daya ialah Newton. Formulanya ialah:
Daya = Tekanan x Keluasan
Pada masa kini dengan adanya bahan serta teknologi pembuatan silinder di
mana ianya mempunyai tahap geseran yang rendah. Formula untuk mengira
daya efektif , Feff dengan anggaran 10% kerugian ialah:
Feff = P x D2 x 7
Di mana unit daya efektif dalam Newton, unit tekanan dalam bar dan diameter
( D2 ) dalam sm2.
J4012/ UNIT 2/4

2.1.4 Dew Point

Wap air terdapat dalam udara sekeliling. Jumlah wap air yang ada boleh
berubah mengikut perubahan suhu. Apabila kita menyatakan bahawa udara
telah padat dengan air, ianya dikenali sebagai Dew Point. Jadual 2.1
menunjukkan perkadaran penyejatan air di dalam udara berbanding suhu.
Jadual 2.1 : Penyejatan air di dalam udara
Sumber:
SMC Pneumatic
Untuk mendapatkan kandungan air dalam udara, lakarkan garisan oC kepada

lengkung dan tudingkan (ukuran kedua ialah kepada bahagian kiri graf iaitu
turus gH20/m3 untuk mendapatkan nilai air yang maksimum. Kelembapan
bandingan ( Relative Humudity) adalah penyukatan peratus air dalam satu
isipadu angin/udara, berbanding dengan nilai maksimum udara berdasarkan
suhu tertentu. Garisan melengkung pada Gambarajah 2.2 mewakili garisan
Dew Point atau 100% RH, untuk julat suhu tertentu.
Rajah 2.2 : Garis lengkung Dew Point
Sumber:
SMC Pneumatic
J4012/ UNIT 2/5

AKTIVITI 2a
Soalan 2a-1
Isikan tempat kosong di bawah:1. Sistem mampatan boleh didapati dikebanyakkan kilang berkuasa di antara
_______hingga_______kPa
2. Terdapat 3 cara untuk mengukur tekanan iaitu ___________, _________ dan
___________
3. Bagi nilai tekanan,1 atm adalah bersamaan dengan ___________bar.
4. Hukum Boyles menyatakan bahawa jika isipadu suatu jisim dikurangkan, tekanan
akan __________
5. Unit untuk daya ialah___________
Soalan 2a-2
Sila isikan rumus yang berkaitan pada ruang yang disediakan di bawah.
PERKARA
RUMUS
1. Hukum Boyles
2. Daya
3. Daya Efektif
J4012/ UNIT 2/6

MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI

Jawapan 2a-1
1.
2.
3.
4.
5.
700,800
kPa,psi dan bar
1.035
bertambah
Newton
Jawapan 2a-2
1. P1V1 = P2V2
2. Daya = Tekanan x Keluasan
3. Feff = P x D2 x 7
J4012/ UNIT 2/7

INPUT
2.2 PEMAMPAT UDARA
Pemampat udara memampatkan udara dari tekanan atmosfera ke satu tekanan yang
lebih tinggi. Ini dilakukan oleh pemampat iaitu dengan mengurangkan isipadu udara
itu. Bagi kiraan udara dianggap sebagai mengalami satu proses politropik.
Udara yang dibekalkan mestilah bersih daripada minyak dan bahan cemar. Keadaan
seumpama ini amat penting dalam memproses makanan dan penyenggaraan
peralatan. Udara dimampatkan supaya boleh disimpan dan digunakan untuk
membekalkan tenaga yang berkesan kepada kendalian mesin. Kegunaan udara
termampat adalah seperti di bawah;
Mengendalikan alatan salingan contohnya penukul ribet, penukul menyerpih,
pengorek, pemecah konkrit dan sebagainya.
Mengendalikan alatan berputar contohnya motor udara, pencanai, gerudi, reamer,
pam kendalian udara, wrenches dan sebagainya.
Menyembur cat, minyak, racun serangga dan sebagainya.
Mengendalikan omboh-omboh udara untuk alat penekan, pembuka pintu,
pengangkat, pencengkam dan sebagainya.
Semburan udara untuk tujuan pembersihan.
Mengembangkan tayar kenderaan.
Memulakan enjin diesel yang besar
Mengendalikan alatan kawalan, injap dan sebagainya.
Udara ialah gabungan dari beberapa jenis gas yang menyelubungi bumi sehingga
ketinggian 50,000 meter dari aras laut. Tekanan udara berkadar songsang dengan
altitud atau tinggi, iaitu tekanan udara akan berkurangan pada altitud yang tinggi.
Titik rujukan ialah aras laut di mana tekanan udara (atmosfera) ialah 1.01325 bar
(101.325 kPa). Pada aras 100 meter di atas permukaan laut, tekanan udara ialah 1.00
bar (100 kPa) bagi setiap 100 meter. Apabila pemampat udara dikendalikan pada
altitud tinggi, kecekapannya akan berkurangan.
J4012/ UNIT 2/8

2.3 JENIS-JENIS PEMAMPAT

Pemampat udara boleh dibahagikan kepada dua kategori yang utama seperti di
bawah.
Pemampat
Jenis Anjakan Positif

i. Jenis salingan
ii. Jenis putaran
Jenis Dinamik
i. Jenis aliran jejari
ii. Jenis aliran paksi
2.3.1 Pemampat Jenis Anjakan Positif

Pemampat udara anjakan positif merupakan mesin dengan sekumpulan
isipadu udara atau gas yang diletakkan di dalam bekas tertutup kerana
tekanan akan meningkat apabila isipadu tersebut dikurangkan. Pemampat
udara anjakan positif biasa digunakan di dalam loji-loji pemampat udara
untuk kawalan pneumatik. Pemampat ini terdiri dari dua jenis yang utama
iaitu jenis salingan dan berputar.
Pemampat jenis anjakan positif terbahagi kepada dua kategori iaitu :1. Pemampat jenis salingan
2. Pemampat jenis putaran
2.3.1.1 Pemampat Jenis Salingan
Pemampat jenis salingan terbahagi kepada dua :1. pemampat omboh satu peringkat dan dua peringkat
2. pemampat jenis gegendang
Pemampat omboh satu dan dua peringkat

Pemampat jenis ini menggunakan gerakan piston dalam silinder
untuk memampatkan udara. Biasanya udara termampat
dihasilkan melalui proses mampatan dalam satu atau beberapa
peringkat. Pemampat salingan satu peringkat menghasilkan
J4012/ UNIT 2/9

tekanan udara yang lebih rendah daripada pemampat salingan

dua peringkat.
Pemampat salingan satu peringkat memampatkan udara dalam
silinder dengan menggunakan satu piston sahaja. Piston
digerakkan ke bawah dan udara atmosfera disedut masuk ke
ruang silinder melalui liang sedutan seperti rajah 2.3(a).
Apabila injap sedutan terbuka, injap hantaran adalah dalam
keadaan tertutup. Selepas itu proses hantaran bermula dengan
piston bergerak ke atas, injap hantaran terbuka dan injap
sedutan tertutup. Udara dalam ruang atas piston dalam silinder
akan ditolak keluar melalui liang hantaran ke penerima seperti
rajah 2.3(b). Proses ini memampatkan udara sehingga ke suatu
tekanan yang telah dilaraskan.
Injap
sedutan
Injap hantaran
Liang
sedutan
Liang hantaran
Omboh
Sumber :
Pneumatic Control for
Industrial Automation,
AE Press, 1987
(a) Proses Sedutan

(b)Proses Hantaran
Rajah 2.3 : Keratan rentas dan proses pemampat salingan satu peringkat.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.4 : Pemampat salingan satu peringkat
J4012/ UNIT 2/10

Pemampat salingan dua peringkat memampatkan udara dengan

menggunakan dua piston. Udara disedut ke dalam ruang atas
piston dalam silinder pertama dan dihantar dengan satu tekanan
ke ruang atas piston dalam silinder kedua untuk dimampatkan
ke tekanan yang lebih tinggi. Proses mampatan pada silinder
pertama menghasilkan udara bersuhu tinggi. Penyejuk-antara
digunakan untuk memindahkan haba sebelum udara itu
memasuki silinder kedua.
Liang Sedutan
Liang Hantaran
Udara masuk
Silinder Pertama
Silinder Kedua
Omboh Pertama
Omboh Kedua
Saluran Udara
Termampat
Air Penyejuk Keluar
Penyejuk Antara
Air Penyejuk Masuk

Sumber:
AE Press, 1987.
Rajah 2.5 : Keratan rentas dan operasi pemampat dua peringkat
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.6 : Pemampat dua peringkat
J4012/ UNIT 2/11

Pemampat jenis gegendang

Merujuk kepada rajah 2.7, ianya adalah sama seperti pemampat
berpiston tetapi piston digantikan dengan pemasangan cakera
dan gegendang. Gegendang disambungkan dengan cakera dan
dinding silinder. Udara hanya masuk dan keluar setakat ruang
di dalam gegendang sahaja.
Injap
Gegendang
Sumber:
AE Press, 1987.
Rajah 2.7 : Pemampat salingan jenis gegendang

2.3.1.2 Pemampat Jenis Putaran
Pemampat Jenis Putaran terbahagi kepada dua iaitu :1. Pemampat Jenis Ram Gelangsar
2. Pemampat Jenis Skru
Pemampat Ram Gelangsar
Pemampat ini padat, berkelajuan tinggi, bebas dari pencemaran
pelincir dan selalunya mempunyai kecekapan yang lebih tinggi
dari pemampat jenis emparan tetapi tidaklah setinggi kecekapan
pemampat
jenis salingan.Pemampat jenis putaran boleh
menghasilkan tekanan antara 400 kN/m 800 kN/m.
Keupayaannya boleh mencapai 100 m/min. Unsur asasnya ialah
J4012/ UNIT 2/12

pemutar dan beberapa keping ram yang bebas melunsur secara

jejarian di dalam satu selongsong seperti gambarajah 2.8 di bawah.
(a)
(b)
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.8 : Menunjukkan (a) ram gelangsar dan

(b) keratan rentas ram gelangsar
Pemampat Jenis Skru

Pemampat jenis skru menggunakan minyak pelincir sebagai
pelindung daripada kebocoran. Ianya sesuai digunakan jika beban
yang dikenakan padanya tidak berubah. Masalah pemampat jenis
skru ialah angin mampat yang dihasilkan mempunyai kandungan
minyak, oleh itu ianya memerlukan penapis minyak yang dipasang
secara siri dibahagian keluaran.
Putaran
Sumber:
AE Press, 1987.
Keluaran
Masukan
Gambarajah 2.9 : Pemampat Udara Jenis Skru
J4012/ UNIT 2/13

2.3.2
Pemampat Jenis Dinamik

Udara atau gas yang dimampatkan melalui gerakan dinamik ram yang
berputar menghasilkan halaju dan tekanan kepada udara atau gas yang
mengalir. Aliran udara di dalam aliran paksi adalah sama arah dengan
gerakan gandar, manakala di dalam pemampat emparan, pengaliran udara
adalah sama arah dengan putaran jejarinya. Kadangkala pemampat
emparan disebut sebagai penghembus atau peniup bergantung kepada
bagaiman dinamiknya gerakan udara. Pemampat jenis ini digunakan
apabila kadar aliran dan isipadu yang tinggi diperlukan.
Pemampat jenis dinamik biasanya tidak dapat menghasilkan tekanan yang
tinggi oleh itu ia tidak digunakan sebagai pemampat kepada sistem
pneumatik. Walaupun ia dapat menghasilkan kuantiti udara yang tinggi
tetapi ia hanya berfungsi sebagai kipas atau penghembus.
Sumber:
AE Press, 1987.
(a)
(b)
Gambarajah 2.10 : (a) Jenis Aliran Paksi, dan (b) Jenis Aliran Jejari
J4012/ UNIT 2/14

2.4
PENGHASILAN UDARA BEBAS

Penghantaran udara bebas ditakrifkan sebagai penghantaran udara pada keadaan
tekanan atmosfera adalah berbeza dari tempat ke tempat maka suatu piawai udara
selalu digunakan dan dikenali sebagai udara bebas piawai. Bagi udara bebas piawai
tekanan diambil sebagai 1.010 bar dan suhu 00 C.
2.4.1 Kelengkapan Sistem Mampatan udara
Sistem mampatan udara memerlukan kelengkapan tertentu bagi memastikan
kerja pemampatan dapat dilaksanakan dengan baik. Di antara kelengkapan
sistem mampatan udara adalah seperti berikut :Turus Sedutan dan Penyenyap
Tabung Udara
Injap Pelega
Unit Servis atau Unit Khidmat
Gambarajah 2.11, menunjukkan susunan loji dan unit-unit utama pemampat
udara.
Gambarajah 2.11 : Loji Pemampat Udara
J4012/ UNIT 2/15

2.4.1.1 Turas Sedutan dan Penyenyap

Setiap sistem pemampat memerlukan turas sedutan untuk mengeluarkan
zarah-zarah kotoran sebelum udara memasuki liang masuk. Turas ini
biasanya jenis kubang minyak atau elemen kertas yang memerlukan
senggaraan atau gantian dari masa ke semasa.
Satu penyenyap adakalanya diperlukan bagi melenyapkan kebisingan
udara yang memasuki pemampat. Ia boleh dipasang sebelum atau selepas
turas bergantung kepada kesan penyenyap yang diperlukan.
2.4.1.2 Tabung Udara
Pemampat sama ada yang besar atau kecil selalunya dilengkapkan dengan
satu penerima udara. Penerima hanyalah sebuah takungan atau tangki
yang dapat diisikan dengan udara termampat.
Fungsi Tabung Udara adalah seperti berikut :Menapis udara yang masuk ke dalam sistem utama (Penapis Masukan)
Menyimpan udara termampat bagi mengelakkan pemampat beroperasi
secara berterusan.
Meredan denyutan tekanan yang datang daripada pemampat atau
sistem pneumatik.
Memindah haba bagi menyejukkan udara termampat bagi
menggalakkan peluwap menitis ke bawah takungan sebelum udara
disalurkan ke sistem pneumatik.
Mengumpul peluwap dan cemaran daripada udara.
Injap pelega yang berada dibahagian atas tabung udara berfungsi untuk
mengawal tekanan yang berlebihan.
J4012/ UNIT 2/16

Injap
Pelega
Keluaran
Masukan
Injap
Pelepasan
Sumber:
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.12 : Tabung Udara dan Simbol Piawainya
2.4.1.3 Injap Pelega

Alat ini merupakan penerima udara yang dipasang di tempat perantaraan
untuk menyamankan tekanan yang berubah-ubah di dalam sistem dan
memastikan tekanan kendalian sentiasa malar. Penumpuk perantaraan
hendaklah dipasang pada tiap-tiap loji yang menggunakan bekalan pusat
udara termampat. Dengan kewujudan penumpuk di dalam susunan loji,
tekanan dalam talian panjang terpampas menyusut dan halaju aliran dalam
saluran dapat disenggarakan dengan mudah.
2.4.1.4
Unit Servis atau Unit Khidmat

Alat ini merupakan satu pakej yang mengandungi turas udara, pengatur
tekanan dan pelincir seperti gambarajah 2.13 di bawah.
J4012/ UNIT 2/17

Sumber:
AE Press, 1987.
PENAPIS
UDARA
PENGATUR
TEKANAN
PELINCIR
Gambarajah 2.13 : Unit Servis
Penapis udara
Sumber :
SMC Pneumatic
- penapis udara digunakan untuk

membersihkan udara termampat
daripada segala kekotoran dan
juga air terpeluwap yang
terkumpul.
Gambarajah 2.14: Penapis udara
Pengatur Tekanan- Pengatur tekanan merupakan injap

penurun
yang
memastikan
tekanan
kerja
yang
besar
berkeadaan
malar
walaupun
terdapat
ketidakseimbangan
dalam tekanan udara utama dan
kadar penggunaan udara. Tekanan
Sumber :
masukan hendaklah sentiasa lebih
SMC Pneumatic
tinggi daripada tekanan keluaran.
Gambarajah 2.15: Pengatur tekanan
J4012/ UNIT 2/18

Pelincir
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.16: Pelincir
- Bekalan pelincir yang mencukupi

diperlukan
untuk
peralatan
pneumatik. Pemasangan saluran
dibuat secara perpaipan. Paip
diperbuat daripada getah, plastik
ataupun
logam.
Paip
yang
digunakan sebagai saluran gas tidak
boleh digunakan sama sekali.
Perkara-perkara penting yang mesti
diperhatikan dalam pemasangan
saluran paip ialah halaju aliran dan
susutan tekanan dalam paip dan
sendi di sepanjang perpaipan utama.
J4012/ UNIT 2/19

AKTIVITI 2b
Soalan 2b-1
Isikan tempat kosong di bawah.
Pemampat
1.____________________
i.________________________
ii________________________
2.___________________
i. ________________________
ii.________________________
Soalan 2b-2
Nyatakan empat kelengkapan sistem mampatan
1._____________________________________
2._____________________________________
3._____________________________________
4._____________________________________
Soalan 2b-3
Unit servis terbahagi kepada 3 bahagian iaitu:
1.______________________________
2.______________________________
3._______________________________
J4012/ UNIT 2/20

Jawapan 2b-1
Pemampat
1. Jenis Anjakan Positif

i. Jenis salingan
ii. Jenis putaran
2. Jenis Dinamik
i. Jenis aliran jejari
ii. Jenis aliran paksi
Jawapan 2b-2
1. Turus sedutan dan penyenyap
2. Tabung Udara
3. Injap pelega
4. Unit servis atau unit khidmat
Jawapan 2b-3
1. Penapis Udara
2. Pengatur tekanan
3. Pelincir
J4012/ UNIT 2/21

2.4 PENYAHIDRATAN UDARA

Fungsi proses penyahidratan
udara ialah untuk menurunkan suhu dan
mengeringkan udara selepas proses pemampatan. Proses penyahidratan udara
boleh dibahagikan kepada dua bahagian seperti di bawah;
Pendingin Lanjutan
Pengering Udara
2.4.1
Pendingin lanjutan
Pendingin lanjutan juga boleh dibahagikan kepada dua iaitu;
Dingin Udara Proses penyejukan dilakukan dengan menggunakan
udara.
Dingin Air Proses penyejukan dilakukan dengan menggunakan air
sebagai bahantara.
Sumber :
SMC Pneumatic
Sumber :
AE Press, 1987.
Gambarajah 2.17 : Unit Dingin Udara
J4012/ UNIT 2/22

Sumber :
AE Press, 1987.
Sumber:
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.18 : Unit Dingin Air

2.5.2
Pengering Udara
Pengering udara boleh dibahagikan kepada tiga jenis yang utama iaitu:
Jenis Serapan
Jenis Jerapan
Jenis Bahan Pendingin

2.5.2.1 Pengering Jenis Resapan
Pengering jenis resapan menggunakan kimia jenis kelembapcairan
bagi menyerap air daripada udara. Setelah menyerap air kimia ini
akan menjadi cecair. Diantara kimia yang selalu digunakan adalah
urea, lithium dan kalsium klorida. Gambarajah Unit Pengering Jenis
Resapan adalah gambarajah 2.19 di bawah.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.19 :Unit Pengering Jenis Resapan
J4012/ UNIT 2/23

Silinder penakung dibina untuk menyimpan bahan kimia penyerap

dalam jumlah yang banyak. Udara yang dimampat mengalir masuk
daripada bahagian bawah silinder penakung dan mengalir ke aras atas
menerusi bahan penyerap sebelum udara kering dialirkan keluar.
Bahan kimia yang menyerap lembapan dari udara akan menjadi
lembap dan cair lalu menitik ke bawah. Bahan kimia di dalam
penakung akan berkurangan dan perlu ditambah dari masa ke semasa
melalui ruang menambah di bahagian atas penakung.
2.5.2.2 Pengering Jenis Jerapan (Adsorption )
Pengering jenis ini menggunakan kaedah kimia bagi mengeringkan
udara. Kaedah jerapan bermakna air daripada udara akan melekat
pada permukaan kimia pengering yang digunakan.Bahan pengering
ini biasanya terdiri daripada jel silika dan alumina teraktif yang
diisikan ke dalam silinder. Gambarajah Unit Pengering Jenis Jerapan
adalah seperti di bawah :-
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 2.20 : Unit Pengering Jenis Jerapan

Udara basah akan masuk dari bahagian bawah dan keluar sebagai
udara kering di bahagian atas. Sekiranya udara yang lebih kering
J4012/ UNIT 2/24

diperlukan, udara akan dialirkan semula ke silinder kedua dan

dikeluarkan di bahagian bawah silinder kedua.
2.5.2.3 Pengering Bahan Pendingin
Udara yang telah dimampatkan kira-kira pada suhu 44oC masuk
melalui salur masuk melalui paip. Udara basah mengalir terus melalui
penyejuk udara ke udara dan terus ke pemisah air. Pada pemisah air,
air yang terkumpul akan menitik ke bawah. Udara yang separuh
kering dan sejuk dialirkan terus ke penyejuk udara ke bahan
penyejuk dan keluar ke pemisah air kedua di mana air yang
terkumpul akan menitik ke bawah. Udara yang telah kering dan sejuk
dialirkan pula ke penyejuk udara ke udara sebelum udara dialirkan
ke sistem. Udara yang keluar dari Pengering Penyejuk merupakan
udara kering dan sejuk. Suhu yang keluar lebih kurang 2oC.
Gambarajah 2.21 di bawah menunjukkan unit pengering bahan
pendingin.
Gambarajah 2.21 : Unit Pengering Bahan Pendingin
J4012/ UNIT 2/25

AKTIVITI 2c
Soalan 2c-1
Sila isikan jawapan anda pada ruang kosong yang disediakan ;
a. Mengikut Hukum Boyle, apabila isipadu jisim .. tekanan udara
akan bertambah.
b. Unit digunakan untuk mengukur daya.
c. Mengikut Hukum Dew Point jumlah . boleh berubah mengikut
perubahan suhu.
d. Penyukat peratus air dalam satu isipadu udara dipanggil
e. Udara yang dibekalkan kepada sistem pneumatik mestilah bersih daripada
.. dan ..
f. Titik rujukan aras laut dimana tekanan udara ialah bersamaan . bar.
g. Jenis pemampat boleh dibahagikan kepada dua iaitu dan
..
h. Pemampat jenis . menggunakan minyak pelincir sebagai pelindung
daripada kebocoran.
i. Tabung udara digunakan untuk
j. Fungsi proses penyahidratan udara ialah untuk menurunkan suhu dan
k. Dingin merupakan proses penyejukkan yang dilakukan dengan

menggunakan udara.
l. Pengering jenis . menggunakan bahan kimia untuk menyerap
udara lembab daripada udara disekeliling.
J4012/ UNIT 2/26

Soalan 2c-2
Sila pilih dan padankan maklumat pada senarai 1 dengan item pada senarai 2.
Senarai 1
Mempunyai satu piston sahaja yang
digerakkan ke atas dan ke bawah
Senarai 2
a. Pemampat jenis skru
ii.
Mempunyai dua piston, satu

bertekanan rendah dan satu
bertekanan tinggi.
b. Pemampat salingan satu

peringkat.
iii.
Berputar dengan kelajuan tinggi

dan bebas dari pencemaran pelincir.
c. Pemampat salingan dua

peringkat.
iv.
Menggunakan minyak pelincir

sebagai pelindung daripada
kebocoran.
d. Pemampat jenis pump

gelansar.
i.
e. Pemampat aliran paksi.
J4012/ UNIT 2/27

MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 2c
Soalan 2c-1
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Berkurangan
Newton
Wap air
Kelembapan bandingan
Minyak, bahan cemar
1.013 bar
g.
h.
i.
j.
k.
l.
Anjakan positif, dinamik

Skru
Udara
Pengeringan udara
Udara
Penyerapan
Soalan 2c-2
Senarai 1
Mempunyai satu piston sahaja yang
digerakkan ke atas dan ke bawah
Senarai 2
a. Pemampat jenis skru
ii.
Mempunyai dua piston, satu

bertekana rendah dan satu
bertekanan tinggi.
b. Pemampat salingan satu

peringkat.
iii.
Berputar dengan kelajuan tinggi

dan bebas dari pencemaran pelincir.
c. Pemampat aliran paksi.
iv.
Menggunakan minyak pelincir

sebagai pelindung daripada
kebocoran.
d. Pemampat jenis pump

gelansar.
i.
e. Pemampat salingan dua

peringkat.
J4012/ UNIT 2/29

PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
1. Nyatakan DUA kumpulan utama Pemampat Udara
2. Berikan Definasi Penghantaran Udara
3. Senaraikan LIMA kelengkapan system mampatan udara bagi memastikan kerja
pemampatan udara dapat dilaksanakan dengan baik.
4. Dengan bantuan gambarajah, terangkan bagaimana pengering jenis jerapan berfungsi.
5. Terangkan dengan ringkas prinsip kerja pemampat anjakan positif dan anjakan
dinamik.
SELAMAT MENCUBA.
J4012/ UNIT 2/30

MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIAN KENDIRI
Jawapan 1
DUA kumpulan utama Pemampat Udara:a) Jenis Anjakan Positif
b) Jenis Anjakan Dinamik
Jawapan 2
Definasi penghantaran udara bebas ditakrif sebagai penghantaran udara pada keadaan
atmosfera berbaza dari tempat ke tempat, maka suhu piawai udara selalu digunakan dan
dikenali sebagai Udara bebas piawai. Bagi udara piawai, tekanan diambil 1.010 bar
dan suhu 0 C.
Jawapan 3
Lima kelengkapan sistem mampatan ialah:a)
b)
c)
d)
e)
Turus sedutan dan penyeyap

Penerima udara
Penumpuk udara
Unit servis atau unit khidmat
Pengering dan penyejuk
J4012/ UNIT 2/31

Jawapan 4
Unit Pengering Jenis Rejapan menggunakan kaedah kimia bagi mengeringkan udara.
Kaedah jerapan bermakna air daripada udara akan melekat pada permukaan kimia
pengering yang digunakan.Bahan pengering ini biasanya terdiri daripada jel silika dan
alumina teraktif yang diisikan ke dalam silinder.
Udara basah akan masuk dari bahagian bawah dan keluar sebagai udara kering di
bahagian atas. Sekiranya udara yang lebih kering diperlukan, udara akan dialirkan
semula ke silinder kedua dan dikeluarkan di bahagian bawah silinder kedua.
Jawapan 5
5a. Pemampat Udara Anjakan Positif
Pemampat udara anjakan positif merupakan mesin dengan sekumpulan isipadu udara
atau gas yang diletakkan di dalam bekas tertutup kerana tekanan akan meningkat
apabila isipadu tersebut dikurangkan. Pemampat udara anjakan positif biasa
digunakan di dalam loji-loji pemampat udara untuk kawalan pneumatik. Pemampat
ini terdiri dari dua jenis yang utama iaitu jenis salingan dan berputar.
J4012/ UNIT 2/32

5b. Pemampat Udara Anjakan Dinamik

Udara atau gas yang dimampatkan melaui gerakan dinamik ram yang berputar
menghasilkan halaju dan tekanan kepada udara atau gas yang mangalir. Aliran udara
di dalam aliran paksi adalah sama arah dengan gerakan gandar, manakala di dalam
pemampat emparan, pengaliran udara adalah sama arah dengan putaran jejarinya.
Kadangkala pemampat emparan disebut sebagai penghembus atau peniup bergantung
kepada bagaiman dinamiknya gerakan udara. Pemampat jenis ini digunakan apabila
kadar aliran dan isipadu yang tinggi diperlukan.
J4012 / UNIT 3/1

PENGGERAK DAN INJAP
UNIT 3
(PENGGERAK DAN INJAP)
OBJEKTIF
Objektif Am : Mempelajari dan memahami sistem kerja
pneumatik bagi penggerak dan injap
Objektif Khusus : Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:Menyatakan kegunaan serta melakar binaan Silinder
Lelurus dan Silinder Istimewa.
Menyatakan kegunaan serta melakar binaan Penggerak
Putar dan Pengerak Istimewa.
Menyatakan dan melakarkan komponen dan simbol injap.
Menyatakan kaedah mengerakkan injap.
Menerangkan fungsi penderia.
Merekabentuk dan menerangkan litar asas satu silinder.
J4012 / UNIT 3/2

PENGGERAK DAN INJAP
INPUT
3.0 PENGENALAN
ahukah anda, setiap sistem pasti mengeluarkan hasil kerja atau keluaran begitu
juga dengan sistem pneumatik. Hasil kerja atau keluaran dalam sistem
pneumatik ditunjukkan oleh pengerak. Penggerak pneumatik digunakan
untuk menukarkan tenaga atau daya angin mampatan kepada pergerakan secara
mekanikal. Ianya merupakan komponen yang terakhir sekali digunakan dalam
sistem pneumatik.
3.1 PENGGERAK PNEUMATIK

Penggerak pneumatik terdiri daripada :Silinder Pneumatik
Silinder Istimewa
Penggerak Berputar
Penggerak Istimewa
Penggerak pneumatik menukarkan tenaga yang dihasilkan oleh tekanan udara
kepada kerja dalam bentuk daya atau gerakan. Daya yang terhasil bergantung kepada
diameter silinder dan tekanan udara. Gerakan penggerak boleh dikelaskan kepada
pergerakan linear atau gerakan sudut.
3.1.1 Silinder Pneumatik
Binaan Silinder pneumatik berubah-ubah bergantung kepada penggunaannya
dan boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian seperti di bawah :
Tiub Silinder
Penutup Silinder
Piston
Piston rod
J4012 / UNIT 3/3

PENGGERAK DAN INJAP
Tiub silinder
Ianya merupakan tempat di mana piston menggelongsor di bahagian
permukaan dalam. Bahan yang biasa digunakan ialah seperti keluli
berkarbon, aluminium tekanan tinggi dan stainless steel.
Penutup silinder
Bahagian ini menutup kedua hujung silinder dan terdapat salur tekanan
atau masukan dan binaan pengkusyenan. Bahan yang biasa digunakan
ialah besi tuang tetapi sekarang aluminium die-casting digunakan secara
meluas kerana rintangannya kepada kakisan dan ianya lebih ringan.
Piston
Bahagian yang menerima tekanan udara dan mengelongsor di dalam tiub
silinder dan memindahkan kuasa ke rod. Bahan yang biasa digunakan
ialah besi tuang, aluminium dan keluli.
Piston rod
Ianya disambungkan ke piston dimana piston akan memindahkan kuasa
keluar daripada silinder. Bahan yang biasa digunakan ialah keluli
berkarbon. Pada bahagian permukaan luar rod biasanya disalut dengan
lapisan krom keras (hard chrome plated) untuk mengelakkan kakisan dan
haus disebabkan geseran. Bahan stainless steel digunakan bagi kegunaan
tertentu.
3.2 JENIS-JENIS SILINDER LELURUS
Silinder bagi sistem pneumatik boleh dibahagikan kepada dua jenis utama iaitu :Silinder Satu Tindakan
Silinder Dua Tindakan
3.2.1 Silinder Satu Tindakan
Silinder satu tindakan menggerakkan piston keluar menggunakan kuasa angin
mampatan tetapi menggunakan spring untuk kembali kepada kedudukan asal.
Gambarajah 3.1 di bawah menunjukkan model dan keratan rentas binaan
silinder satu arah.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.1 : Silinder satu tindakan
J4012 / UNIT 3/4

PENGGERAK DAN INJAP
3.2.2 Silinder Dua Tindakan

Silinder dua tindakan menggerakkan piston keluar dan masuk dengan
menggunakan kuasa angin. Gambarajah 3.2 di bawah menunjukkan model
dan keratan rentas binaan silinder dua tindakan.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.2 : Silinder dua tindakan
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
Petunjuk:
Menunjukkan Udara masuk
Menunjukkan Udara keluar

Sumber :
SMC Pneumatic
Rajah 3.3 : Pergerakan silinder dua tindakan

Berdasarkan rajah 3.3 di atas,
(i)
Menunjukkan silinder berada di dalam keadaan piston masuk
keseluruhannya apabila kuasa mampatan angin menolak pada
bahagian hadapan.
(ii)
Pergerakan permulaan angin mampatan untuk menolak piston
keluar.
(iii)
Angin mampatan menolak piston keluar sepenuhnya.
(iv)
Pergerakan permulaan oleh angin mampatan untuk menarik piston
masuk kembali ke dalam silinder.
J4012 / UNIT 3/5

PENGGERAK DAN INJAP
3.3 MENENTUKAN DAYA DAN SAIZ SILINDER

Daya yang dikenakan ke atas sesuatu silinder bergantung kepada diameter piston,
tekanan kerja udara dan rintangan geseran. Secara teori pengiraan bagi menentukan
saiz sesuatu silinder adalah berdasarkan formula di bawah.
Daya ( N) = Luas Keratan Rentas Piston (m2) X Tekanan Udara (N/m2)

atau,
Daya ( N) = Luas Keratan Rentas Piston (cm2) X Tekanan Udara (Kgf/cm2)
Daya yang terhasil oleh silinder dua tindakan : D 2

Pg
Semasa Pengembangan, Fe =
4
Semasa mampatan, Fr =
(D
4
d 2 Pg
Daya yang terhasil oleh silinder satu tindakan :Semasa Pengembangan, Fe =
D 2
4
(P
Fs )
Petunjuk :D = Diameter piston (m atau cm)

d = Diameter piston rod (m atau cm)
Pg = Tekanan kelegaan (bar)
Fs = Daya spring pada akhir lejang
J4012 / UNIT 3/6

PENGGERAK DAN INJAP
3.4 PENGKUSYENAN DALAM SILINDER PNEUMATIK
Apabila piston bergerak di dalam silinder pneumatik dengan kelajuan yang tinggi,
daya hentakan yang terhasil apabila piston menyentuh penutup silinder atau penutup
rod pada akhir setiap lejang boleh menyebabkan kerosakan kepada penutup silinder
atau penutup rod tersebut. Daya hentaman juga boleh merosakkan piston atau rod
piston. Untuk mengelakkan daripada kerosakan disebabkan hentaman tersebut
pengkusyenan perlu dipasang pada silinder di bahagian hadapan atau belakang
(penutup silinder).
Injap
Pengkusyenan
Injap
sehala
Sumber :
SMC Pneumatic
Rod
Saluran Bendalir
Gambarajah 3.4 : Kedudukan injap pengkusyenan di dalam silinder pneumatik

Pengkusyenan dalam silinder pneumatik adalah dari jenis pengkusyenan udara atau
penyerap hentaman jenis getah. Pengkusyenan dalam silinder pneumatik adalah
jenis getah. Pengkusyenan jenis udara biasanya digunakan bagi silinder yang
berdiameter melebihi 40 mm dan rekabentuknya bergantung kepada penggunaan
silinder tersebut.
Penyerap hentakan jenis getah biasanya digunakan untuk silinder bersaiz kecil di
mana piston dan dua hujung silinder tersebut dipasang dengan bahan elastik
(menganjal) seperti getah untuk mengelak dari berlakunya hentaman piston.
J4012 / UNIT 3/7

PENGGERAK DAN INJAP
3.5 PENCAGAK SILINDER
Silinder jenis piawai tidak direka untuk menyerap beban dari bahagian sisi piston,
oleh itu silinder mestilah dipasang dengan berhati-hati dan tepat bagi memastikan
pergerakan beban selari dan seimbang dengan garis tengah silinder. Gambarajah 3.5
di bawah menunjukkan beberapa cara pemasangan pencagak silinder.
Pencagak terus (Direct)
Silinder dipasang secara
permukaan depan rod.
terus
kepada
Pencagak Bebenang (Threaded Neck)

Silinder dipasang dengan menggunakan nat
pengunci yang terdapat pada bahagian
hadapan silinder.
Pencagak Berkaki ( Foot Mount)
Silinder
dipasang
mendatar
dengan
memasang dua kaki iaitu di hadapan dan
belakang silinder dan dikunci pada bahagian
tapak.
Pencagak Gantungan Belakang (Rear
Flange)
Silinder dipasang kekunci pada bahagian
belakang.
Pencagak Gantungan Hadapan (Front
Flange)
Silinder dipasang kekunci pada bahagian
hadapan.
Pencagak Ayunan Belakang (Rear Clevis)
Silinder dipasang pada bahagian hadapan
satu sendi yang boleh berayun.
Pencagak Trunnion
Pencagak bersendi dipasang pada bahagian
tengah silinder untuk membolehkan ianya
berayun
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.5 : Cara pemasangan Pencagak Silinder
J4012 / UNIT 3/8

PENGGERAK DAN INJAP
3.6 SILINDER ISTIMEWA
Selain silinder lelurus terdapat beberapa lagi jenis silinder yang boleh diketogorikan
sebagai silinder istimewa. Ianya boleh dibahagikan kepada empat jenis seperti di
bawah :
Rod Kembar
Silinder Iring
Silinder Berbilang Kedudukan
Silinder Mengunci
3.6.1 Rod Kembar
Silinder rod kembar ialah mempunyai dua bahagian rod, silinder akan
bergerak ke kiri dan ke kanan sepanjang rod tersebut. Silinder jenis ini
biasanya digunakan untuk menggerakkan bahan kerja ke satu jarak yang lebih
jauh. Satu plat seakan meja diletakkan dan dikunci dibahagian atas silinder
tersebut. Meja tersebut akan bergerak bersama-sama silinder tersebut.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.6 : Binaan rod kembar
Gambarajah 3.7 : Pemasangan rod kembar
Sumber :
SMC Pneumatic
J4012 / UNIT 3/9

PENGGERAK DAN INJAP
3.6.2
Silinder Iring
Silinder iring mempunyai ciri-ciri yang agak berbeza seperti ditunjukkan

dalam gambarajah 3.8 di bawah. Ianya direka dengan pelinciran dalaman
dimana akan memastikan pergerakan yang lancar sepanjang masa. Ianya
diperbuat daripada nat / bolt yang mempunyai sifat kekuatan dan ketengan
yang tinggi.
Sumber :
SMC Pneumatic
(a)
(b)
Gambarajah 3.8 : (a) silinder iring (b) keratan rentas silinder iring
3.6.3
Silinder Berbilang Kedudukan
Silinder berbilang kedudukan mempunyai dua hujung yang dipasang secara

tetap pada kedudukan benda kerja. Ianya sesuai digunakan untuk operasi
yang melibatkan silinder dua tindakan atau lebih. Untuk aplikasi tertentu
yang melibatkan penderia posisi, silinder jenis ini dilengkapi dengan Sensor
Reed Switch Sme/SMT.
Sumber :
AE Press, 1987
Gambarajah 3.9 : Silinder berbilang kedudukan
J4012 / UNIT 3/10

PENGGERAK DAN INJAP
3.6.4 Silinder Mengunci
Silinder jenis ini boleh berhenti di mana-mana bahagian disepanjang rod

silinder dan boleh dikunci pada kedudukan tersebut. Mekanisma kekunci
boleh terdiri dari jenis spring, tekanan udara atau kedua-duanya.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.10 : Silinder Mengunci
Sumber :
SMC Pneumatic
Rajah 3.11 : Binaan Silinder Mengunci

3.7 PENGGERAK PUTAR
Terdapat tiga jenis penggerak putar yang utama sepertimana di bawah:
3.7.1
Jenis Rak dan Pinion

Jenis Ram
Motor Udara
Penggerak Jenis Rak dan Pinion
Shaft keluaran mempunyai gear pinion terkamil yang digerakkan oleh rak
yang bersambung dengan dua piston. Sudut piawai putaran ialah 90o atau
180o. Gambarajah 3.12 dan 3.13 di bawah menunjukkan binaan penggerak
jenis rak dan pinion.
J4012 / UNIT 3/11

PENGGERAK DAN INJAP
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.12 : Pengerak Jenis Ram dan Pinion
Sumber :
SMC Pneumatic
Rajah 3.13 : Binaan Pengerak Jenis Ram dan Pinion

3.7.2 Penggerak Jenis Ram
Angin termampat bertindak memasuki lubang udara yang bersambung

kepada aci keluaran. Lubang udara dilindungi daripada kebocoran
menggunakan pelindung getah atau saduran elastomer. Gambarajah 3.14 dan
3.15 di bawah menunjukkan binaan penggerak jenis ram.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.14 : Penggerak Jenis Ram
J4012 / UNIT 3/12

PENGGERAK DAN INJAP
Sumber :
SMC Pneumatic
Rajah 3.15 : Prosedur Kerja Penggerak Jenis Ram

Prinsip kerja penggerak ram ialah apabila angin termampat memasuki
bahagian lubang udara, ram akan ditolak untuk berputar sementara itu, aci
juga berputar kepada sudut yang dikehendaki sepertimana yang ditunjukkan
oleh gambarajah iaitu 90o, 180o atau 270o.
3.7.3
Motor Udara
Motor udara banyak digunakan di dalam bidang industri dan automotive

sebagai contoh, digunakan sebagai pemutar skru, mesin penggerudi dan
mesin Pencanai. Motor udara menghasilkan keluaran daya kilas yang
berterusan untuk menggerakkan aci.
Kebaikan motor udara udara ialah seperti berikut:Mudah untuk mengawal kelajuan motor
Daya kilas yang tinggi
Mudah untuk mengawal arah putaran
Selamat digunakan dalam persekitaran mudah terbakar
Motor udara boleh dibahagikan kepada lima jenis seperti di bawah:Motor Ram
Motor Gear
Motor Piston
Motor Turbin
Motor Impal
J4012 / UNIT 3/13

PENGGERAK DAN INJAP
3.8 PENGGERAK ISTIMEWA
Terdapat empat jenis penggerak yang boleh dikategorikan sebagai penggerak

istimewa iaitu:Silinder Tanpa Rod
Unit Gelangsar
Silinder Rod Bergeronggang
Cuk Udara
3.8.1
Penggerak Silinder Tanpa Rod
Terdapat dua jenis silinder tanpa rod iaitu jenis sambungan magnet dan
sambungan mekanikal. Sebuah silinder konvensional yang mempunyai
panjang tunjahan 500 mm, mungkin memerlukan panjang tunjahan
keseluruhan sebanyak 1100 mm.
Sebuah silinder tanpa rod yang mempunyai panjang tunjahan yang sama
hanya memerlukan panjang keseluruhan 600 mm. Oleh itu, silinder tanpa
rod adalah pilihan terbaik apabila berhadapan dengan ruang yang terhad
tetapi memerlukan tunjahan yang panjang.
Silinder Tanpa Rod Sambungan
Magnet
Silinder Tanpa Rod Jenis

Sambungan Mekanikal
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.16 : Gambarajah Silinder Tanpa Rod
J4012 / UNIT 3/14

PENGGERAK DAN INJAP
3.8.2
Penggerak Unit Gelangsar
Unit gelangsar merupakan penggerak lelurus yang berketepatan tinggi

bagi kegunaan industri pengeluaran dan pembinaan robot. Gambarajah
3.17 dan 3.18 di bawah menunjukkan binaan unit gelangsar.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.17 : Unit Gelangsar
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.18 : Binaan Unit Gelangsar

3.8.3
Penggerak Silinder Rod Bergeronggang
Penggerak Silinder rod bergeronggang menyediakan sambungan secara

terus di antara peralatan penjanaan vakum dan pad vakum pada hujung rod
kerja. Silinder rod bergeronggang direka khas untuk kegunaan ambil dan
letak (Pick dan Place). Gambarajah 3.19 di bawah menunjukkan binaan
silinder rod bergeronggang.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.19 : Silinder rod bergeronggang
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.20 : Binaan silinder rod bergeronggang
J4012 / UNIT 3/15

PENGGERAK DAN INJAP
3.8.4
Penggerak Cuk Udara (Penggenggam)
Penggerak Cuk Udara direka untuk memegang komponen di dalam

industri. Ianya banyak digunakan sebagai tangan kepada robot. Cuk udara
mempunyai dua piston yang berfungsi untuk membuka dan menutup jaw.
Gambarajah 3.21 dan 3.22 di bawah menunjukkan binaan Cuk Udara.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.21 : Penggerak Cuk Udara
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.22 : Binaan Penggerak Cuk Udara

3.9 INJAP
Injap merupakan peralatan yang menerima arahan dalaman samada dalam bentuk
insani, mekanikal, elektrikal atau pneumatik untuk melepaskan, atau menghentikan
atau menyalurkan kembali pengaliran udara melauinya. Injap pneumatik terbahagi
kepada lima jenis iaitu :
Injap kawalan arah
Injap Sehala
Injap kawalan aliran ( isipadu )
Injap kawalan tekanan
Injap Bergabung
J4012 / UNIT 3/16

PENGGERAK DAN INJAP
Terdapat 4 kaedah utama bagaimana injap digerakkan sepertimana

ditunjukkan oleh gambarajah di bawah :Kaedah Mengerakkan
Injap
Insani
Digerakkan oleh operator
dengan cara menekan
butang yang disediakan.
Gambarajah Binaan
Mekanikal
Injap digerakkan oleh
mekanisma
mekanikal
seperti suis beroda dan rod
silinder.
Pneumatik
angin mampatan yang
bertindak
mengerakkan
kedudukan saluran angin.
Elektrikal
solenoid yang dijana oleh
kuasa elektrik.
Sumber :
SMC Pneumatic
Rajah 3.23 : Kaedah mengerakkan injap
Simbol
J4012 / UNIT 3/17

PENGGERAK DAN INJAP
3.9.1
Injap Kawalan Arah
Injap kawalan arah dikelaskan mengikut ciri rekabentuk dan bergantung

kepada penggunaannya seperti di bawah:Mekanisma dalam injap yang mengawal aliran udara.
Bilangan kedudukan 2 atau 3. Terdapat juga injap yang mempunyai
lebih dari 3 kedudukan. Dalam kes tertentu, terdapat juga injap yang
mempunyai 6 kedudukan.
Bilangan sambungan yang terdapat pada injap dimana ia disambungkan
pada tiub atau salur bertekanan yang mana ia bersambung kepada aliran
di dalam injap yang dikawal oleh mekanisma injap.
3.9.1.1 Kegunaan Serta Simbol Injap Kawalan Berarah
Jenis Injap
Injap arah 2/2

Injap arah 3/2
NC
Injap arah 3/2
NO
Injap arah 4/2
Injap arah 4/3
Injap arah 5/2

Injap arah 5/3
Exhaust
centre
Injap arah 5/3
Close centre
Injap arah 5/3
Pressure
centre
Simbol
Kegunaan
Mengerakkan motor udara dan peralatan

pneumatik.
Memacu silinder satu tindakan atau
bertindak sebagai suis on/off.
Memacu silinder satu tindakan.
Memacu silinder dua tindakan dengan
terdapat satu ekzos untuk melepaskan udara.
keupayaan memberhentikan silinder pada
mana-mana kedudukan dengan menghalang
udara di dalam silinder daripada keluar.
Memacu silinder dua tindakan dengan ekzos
individu.
mana-mana kedudukan dengan melepaskan
udara yang berada di dalam silinder.
mana-mana kedudukan dengan menghalang
udara di dalam silinder daripada keluar.
Memberhentikan rod silinder pada
pertengahan kedudukan dengan
megimbangi udara masuk secara serentak
dibahagian hadapan dan belakang silinder.
J4012 / UNIT 3/18

PENGGERAK DAN INJAP
3.9.1.2 Jenis-jenis injap kawalan arah
Injap kawalan arah terbahagi kepada empat iaitu :a.

Injap kili
b. Injap Popet
c.
Injap Gelongsor
d. Injap Putar
a. Injap Kili
Gambarajah 3.24 menunjukkan injap kawalan arah kili. Ianya

terdiri daripada aci yang dibentuk menjadi sebatang kili
dipasang dalam kelongsong dan boleh digerakkan bagi tujuan
untuk mengubah arah aliran udara.
Kebaikan Injap Kili :
Binaan mudah.
Daya yang digunakan untuk menggerakkan kili adalah kecil.
Sesuai untuk pengeluaran secara besar-besaran.
Aliran udara yang melaluinya lebih banyak jika
dibandingkan dengan injap jenis lain.
Keburukan Injap Kili :
Semasa proses memesin, ia memerlukan proses pemesinan
yang berkejituan tinggi.
Sedikit kebocoran udara boleh terjadi pada injap.
Penggunaan udara yang tidak bersih ( berhabuk ) boleh
merosakkan injap.
Pelinciran perlu pada bahagian yang menggelongsor.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.24 : Injap kawalan arah Kili
J4012 / UNIT 3/19

PENGGERAK DAN INJAP
b. Injap Kawalan Arah Popet
Gambarajah 3.25 menunjukkan injap kawalan arah jenis popet.

Ianya diperbuat daripada getah tiruan atau resin yang dipadatkan.
Popet didalam injap akan menutup tempat duduk injap valve
seat pada arah paksi untuk memberhentikan aliran udara atau
untuk membuka injap bagi membolehkan udara melaluinya di
tempat duduk injap.
Kebaikan Injap Popet:
Injap boleh dibuka dan ditutup dengan cepat kerana ia
memerlukan hanya sedikit gerakan.
Risiko kegagalan operasi terlalu kecil kerana kotoran dapat
dielakkan dari memasuki injap.
Tiada pelincr diperlukan.
Mudah untuk dibuat.
Tiada kebocoran berlaku.
Keburukan Injap Popet:
Daya untuk menggerakkan bertambah jika tekanan
bertambah.
Sekiranya sambungan pada injap perlu ditambah,bentuk injap
menjadi lebih kompleks.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.25 : Injap Kawalan Arah Jenis Popet

c. Injap Gelongsor
Gambarajah 3.26 menunjukkan injap kawalan arah jenis

gelongsor ianya diambil daripada teknik injap yang digunakan
pada injap stim yang terdapat pada keretapi. Injap jenis
gelongsor berfungsi untuk mengalirkan udara dengan cara
menggelongsor atau menggerakkan injap gelongsor pada
J4012 / UNIT 3/20

PENGGERAK DAN INJAP
permukaan rata. Kedua-dua permukaan mestilah rata dimana

permukaan gelongsor berfungsi sebagai kedap.
Semasa gerakannya, rintangan geseran mestilah diminimumkan
dengan cara menggunakan minyak pelincir pada permukaan
yang bersentuhan. Terdapat juga injap gelongsor jenis kecil
dengan menggunakan bahan resin tiruan untuk mendapatkan
kedapan yang baik.
Kebaikan Injap Gelongsor :
Binaannya murah.
Aliran udara yang banyak diperolehi.
Kadaralir udara boleh dikawal.
Injap boleh digunakan untuk pelbagai fungsi.
Keburukan Injap gelongsor :
Terdapat kebocoran udara.
Tindakbalas kurang.
Tidak tahan lama.
Rintangan kepada operasinya bertambah apabila saiz injap
bertambah.
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.26 : Injap Kawalan Arah Jenis Gelongsor
d. Injap Kawalan Arah Jenis Putar
Gambarajah 3.27 menunjukkan injap kawalan arah jenis putar.

Injap kawalan arah jenis putar biasanya digunakan sebagai injap
pandu kepada aliran terus ke lain injap. Injap putar
kebiasaannya diputar secara insani, elektrikal dan hidraulik.
Injap putar biasa digunakan untuk kawalan pada tekanan rendah
dan isipadu rendah.
Kebaikan injap ini ialah ianya mudah dan padat.
J4012 / UNIT 3/21

PENGGERAK DAN INJAP
Sumber :
SMC Pneumatic
Gambarajah 3.27 : Injap Kawalan Arah Jenis Putar

3.9.2 INJAP SEHALA
Injap olak-alik terbahagi kepada dua iaitu jenis ATAUdan DAN adalah
satu jenis injap yang dapat digolongkan dalam kumpulan injap sehala. Ianya
mempunyai dua masukan disebelah kanan dan kiri tetapi hanya satu
masukan sahaja dibenarkan untuk menghasilkan keluaran seperti
ditunjukkan dalam gambarajah 3.28 (a) dan (b) di bawah.
KELUARAN
MASUKAN 2
MASUKAN 1
(a)
KELUARAN
MASUKAN 1
Sumber :
SMC Pneumatic
(b)
Gambarajah 3.28 : a) Injap ATAU, b) Injap DAN
MASUKAN 2
J4012 / UNIT 3/22

PENGGERAK DAN INJAP
3.9.3 INJAP KAWALAN ALIRAN
Fungsi injap kawalan aliran dalam sistem pneumatik ialah:

Untuk mengawal kelajuan keatas penggerak dan bebannya.
Untuk memperolehi kelajuan yang tetap bagi penggerak.
Berfungsi sebagai pengkusyenan bagi hentaman beban pada akhir lejang
bagi pergerakan silinder.
Untuk mengelakkan beban yang berat dari jatuh dengan tiba-tiba semasa
gerakannya kebawah.
Terdapat tiga jenis injap kawalan aliran iaitu:a.
Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Mudah
b. Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Berubah Dengan Aliran Balik
Bebas
c.
Injap Kawalan Aliran Digerakkan Oleh Sesondol Guling
a. Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Mudah
Injap jenis ini terdiri dari badan mudah dan skru pendikit yang boleh
dilaras untuk mengawal orifis dimana kawalan aliran akan
diperolehi.Injap jenis ini biasa digunakan pada bahagian keluaran injap
kuasa dimana ia digunakan untuk menghadkan kadaralir angin bagi
mengawal kelajuan penggerak.
b. Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Berubah Dengan Aliran Balik
Bebas
Injap jenis ini hanya satu aliran sahaja digunakan untuk mengawal
kadaralir. Oleh itu injap sehala dipasang pada injap ini. Injap ini juga
tidak menghadkan aliran balik.
Injap sehala yang terdapat pada injap ini terdiri daripada gelung getah
yang boleh melentur keatas apabila aliran balik berlaku.Semasa aliran
terus gelung berkeadaan lurus dan mengawal kadar aliran bergantung
kepada skru pendikit .
c. Injap Kawalan Aliran Digerakkan Oleh Sesondol Guling
Injap jenis ini berfungsi seperti injap kawalan aliran jenis biasa tetapi
sesondol guling digunakan untuk mengubah kadaralir udara yang
melalui injap ini. Kawalan kelajuan yang berubah semasa lejang
J4012 / UNIT 3/23

PENGGERAK DAN INJAP
keluaran dan masukan boleh diperolehi dengan cara mengunakan injap

ini .Injap jenis ini juga membenarkan aliran balik bebas.
3.9.4
INJAP KAWALAN TEKANAN
Injap kawalan tekanan berfungsi untuk mengawal tekanan.

terbahagi kepada dua iaitu :a.
b.
Ianya
Injap Pengurang Tekanan dengan fungsi pelega

Injap Pengurang Tekanan tanpa fungsi pelega.
a. Injap Pengurang Tekanan Dengan Fungsi Pelega .
Kebanyakan injap pengurang tekanan dilengkapi dengan fungsi

pelega tekanan sekunder. Binaan injap ini ialah ,terdapat lubang kecil
dibahagian bawah gegendang dan lubang laluan angin dibahagian
bawah injap .Dalam keadaan biasa lubang dibahagian bawah
gegendang sentiasa tertutup dan ruang laluan angin dibahagian bawah
injap terbuka untuk membolehkan angin melaluinya .Apabila tekanan
bertambah dibahagian keluaran, gegendang akan bergerak keatas.
Gerakan ini akan menyebabkan batang gegendang turut bergerak
keatas dan menutup lubang aliran dibahagian bawah injap .Injap
seperti ini sesuai digunakan untuk mengawal aliran udara ke silinder .
b. Injap Pengurang Tekanan Tanpa Pelega
Berpandukan rajah 3.29 di bawah, dalam keadaan D1 dan kadar alir

dibahagian sekunder stabil, injap akan berada dalam keadaan stabil
dimana Fs dan Fd mempunyai nilai yang sama. Keluasan ruang aliran
pada permukaan injap ( dimana mengikut kedudukan gegendang )
boleh mempengaruhi nilai kejatuhan tekanan p yang mana ia dapat
mempengaruhi tekanan dari P1 ke P2 .
Keseimbangan daya akan terganggu disebabkan oleh pengurangan
nilai P2 menyebabkan penambahan nilai kadaralir Q yang diperlukan
.Pegas akan menolak gegendang dan ruang injap akan terbuka lebih
luas bagi membolehkan aliran yang lebih .Dengan cara ini p akan
berkurangan dan P2 akan bertambah sehingga nilai Fs sama dengan
Fd ( Fs adalah tekanan pegas yang dilaras ) .
Apabila tekanan P1 berubah, tekanan P2 juga berubah tetapi pegas
bertindakbalas dengan cepat bagi mengimbangkan keadaan dengan
gerakkannya keatas atau kebawah. Dengan pergerakan injap
J4012 / UNIT 3/24

PENGGERAK DAN INJAP
membuka atau menutup (keatas atau kebawah) tekanan P2 akan stabil

atau tetap.
Apabila tekanan P2 bertambah keseimbangan tekanan Fs = Fd akan
terganggu dan gegendang akan tertekan atau bergerak keatas
.Tindakan ini akan menyebabkan ruang laluan injap mengecil dan P2
akan menurun dan keseimbangan Fs =Fd akan diperolehi semula .
Sumber :
Pneumatic Control
for Industrial
Automation,
AE Press, 1987
Gambarajah 3.29 : Injap pengurang tekanan tanpa pelega dan

konsep kerja injap
3.9.5
INJAP BERGABUNG
Gabungan daripada beberapa injap seperti gambarajah 3.30 di

bawah, menghasilkan fungsi yang baru. Injap Pemasa merupakan
salah satu contoh injap gabungan yang mengabungkan injap satu
hala, takungan dan injap kawalan 3/2.
Sumber :
AE Press, 1987
Gambarajah 3.30 : Binaan Injap Bergabung
J4012 / UNIT 3/25

PENGGERAK DAN INJAP
AKTIVITI 3a
Soalan 3a-1
Berpandukan jadual di bawah, namakan jenis injap berdasarkan simbol yang telah diberi :
Simbol
Nama injap
Soalan 3a-2
Senaraikan EMPAT (4) kaedah mengerakkan injap.

Soalan 3a-3
Nyatakan EMPAT (4) kebaikan menggunakan injap kili.

Soalan 3a-4
Nyatakan EMPAT (4) keburukan menggunakan injap kili.
J4012 / UNIT 3/26

PENGGERAK DAN INJAP
Jawapan 3a-1
Simbol
Nama injap
Injap 4/2
Injap 5/2
Injap 2/2
Injap 4/3
Jawapan 3a-2
EMPAT kaedah mengerakkan injap ialah :1. Insani

2. Mekanikal
3. Pneumatik
4. Elektrikal
Jawapan 3a-3
EMPAT kebaikan menggunakan injap kili ialah :1. Binaan mudah.

2. Daya yang digunakan untuk menggerakkan kili adalah kecil.
3. Sesuai untuk pengeluaran secara besar-besaran.
4. Aliran udara yang melaluinya lebih banyak jika dibandingkan dengan injap jenis lain.
Jawapan 3a-4
EMPAT keburukan menggunakan injap kili ialah :

1. Semasa proses memesin, ia memerlukan proses pemesinan yang berkejituan tinggi.
2. Sedikit kebocoran udara boleh terjadi pada injap.
3. Penggunaan udara yang tidak bersih ( berhabuk ) boleh merosakkan injap.
4. Pelinciran perlu pada bahagian yang menggelongsor.
J4012 / UNIT 3/27

PENGGERAK DAN INJAP
PENILAIAN KENDIRI

SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Nyatakan tujuan pengkusyenan dan berikan TIGA (3) sebab utama perlunya
pengkusyenan.
Soalan 2
Senaraikan DUA (2) fungsi utama bagi setiap injap kawalan yang berikut:
a.
Injap kawalan tekanan
b.
c.
Injap kawalan arah
Soalan 3
Lakarkan binaan silinder jenis dua tindakan serta labelkan 4 komponen utama.
Soalan 4
Berikan LIMA (5) kebaikan dan DUA (2) keburukan injap pneumatik jenis popet.
Soalan 5
Berikan penerangan tentang injap kawalan tekanan dengan pelega.
J4012 / UNIT 3/28

PENGGERAK DAN INJAP
MAKLUMBALAS KEPADA
PENILAIANKENDIRI
Soalan 1
Tujuan pengkusyenan adalah untuk menyerapkan tenaga kinetik, bunyi serta perlindung
kapada komponen dalaman semasa pergerakkan piston yang berhenti dengan tiba-tiba.
Tiga sebab utama perlunya pengkusyenan :
i. Berlakunya kejutan apabila piston berhenti dengan tiba-tiba
ii. Kebisingan akibat pertembungan antara piston dengan lekapan
iii. Pelindung kepada komponen dalaman seperti piston, rod dan sebagainya.
Soalan 2
Dua fungsi utama injap kawalan:

a) Injap kawalan tekanan
i. Merendahkan tekanan kepada tekanan kerja
ii. Menghadkan tekanan
b)
Injap kawalan Isipadu

i. Menghadkan kadaraliran
ii. Mengawal kelajuan pergerakkan lejangan piston.
c)
Injap kawalan arah

i. Injap kuasa
ii. Suis had
Soalan 3
Silinder
Piston
Liang Udara
Rod
J4012 / UNIT 3/29

PENGGERAK DAN INJAP
Soalan 4
LIMA kebaikan Injap Popet:

i. Injap boleh dibuka dan ditutup dengan cepat kerana ia memerlukan hanya
sedikit gerakan.
ii. Risiko kegagalan operasi terlalu kecil kerana kotoran dapat dielakkan dari
memasuki injap.
iii. Tiada pelincr diperlukan.
iv. Mudah untuk dibuat.
v. Tiada kebocoran berlaku.
DUA keburukan Injap Popet:
i.
Daya untuk menggerakkan bertambah jika tekanan bertambah.
ii.
Sekiranya sambungan pada injap perlu ditambah,bentuk injap menjadi lebih
kompleks.
Soalan 5
Injap Pengurang Tekanan Dengan Fungsi Pelega

Kebanyakan injap pengurang tekanan dilengkapi dengan fungsi pelega tekanan
sekunder. Binaan injap ini ialah ,terdapat lubang kecil dibahagian bawah gegendang
dan lubang laluan angin dibahagian bawah injap .Dalam keadaan biasa lubang
dibahagian bawah gegendang sentiasa tertutup dan ruang laluan angin dibahagian
bawah injap terbuka untuk membolehkan angin melaluinya .Apabila tekanan
bertambah dibahagian keluaran, gegendang akan bergerak keatas. Gerakan ini akan
menyebabkan batang gegendang turut bergerak keatas dan menutup lubang aliran
dibahagian bawah injap .Injap seperti ini sesuai digunakan untuk mengawal aliran
udara ke silinder .
J4012 / UNIT 4/1

PENDERIA
UNIT 4
( PENDERIA )
OBJEKTIF
Objektif Am :
Mempelajari dan memahami sistem kerja

pneumatik
Objektif Khusus : Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:Menerangkan fungsi penderia.
Menyatakan kaedah menggerakkan penderia.
Merekabentuk dan menerangkan litar asas bagi satu
silinder pneumatik dan elektro-pneumatik
J4012 / UNIT 4/2

PENDERIA
INPUT
4.0 PENGENALAN
ahukah anda!. Jikalau manusia mempunyai lima deria untuk mengesan objek
dan persekitaran, begitu juga dengan sistem pneumatik. Deria sistem pneumatik
terbahagi kepada dua iaitu yang bersentuhan dan tidak bersentuhan.
4.1 PENDERIA
Tahukah anda untuk menjadikan sistem pneumatik menjadi lebih baik dalam kawalan
mesin, jurutera rekabentuk dan selenggara mestilah mempunyai pengetahuan yang
mendalam dalam pemilihan peralatan penderia yang sesuai. Kedudukan penderia
dibina dalam keadaan dua bentuk penderia iaitu bersentuh (Contact) dan tidak
bersentuh (Non-Contact).
Penderia berfungsi untuk mengesan objek yang bergerak dan memberi isyarat kepada
pengawal penggerak. Dengan adanya bantuan penderia, sistem pneumatik menjadi
lebih cekap dan berkesan. Kaedah menggerak penderia boleh dibahagikan kepada
tiga jenis yang utama iaitu :Mekanikal
Pneumatik
Elektrikal
4.1.1 Kaedah Menggerak Mekanikal
Penderia mekanikal jenis bersentuhan paling banyak digunakan dalam
menggera pergerakan dan kedudukan penggerak. Ianya dilakukan dengan
operasi injap mekanikal seperti injap beroda, plug, injap satu hala dan injap
pantulan tekanan. Contoh kaedah penderia mekanikal ditunjukkan oleh Rajah
4.1 (a) di bawah:-
J4012 / UNIT 4/3

PENDERIA
Sumber:
SMC Pneumatic
Rajah 4.1 (a) : Kaedah menggerak mekanikal

Penderia jenis mekanikal ini biasanya dipasang sebagai suis penghad pada
hujung gerakan silinder. Injap jenis ini dipasang apabila terjadinya isyarat yang
berlawanan di mana suis penghad biasa (guling) tidak sesuai digunakan.
Apabila injap jenis ini ditekan, penggulingnya akan tertekan seketika sebelum ia
terpelantik semula untuk mengelakkan isyarat berlawanan.
Terdapat tiga jenis penderia mekanikal yang utama, sepertimana yang
ditunjukkan dalam Rajah 4.1 (b) di bawah:Nama Penderia
Simbol
Penderia Mekanikal Jenis Pantulan

Tekanan
Penderia Mekanikal Jenis Bebola
Penderia Mekanikal Jenis Injap Belantik
S
u
m
b
e
r
:
S
M
C
P
n
e
u
m
a
t
i
c
Rajah 4.1 (b) : Nama dan simbol Penderia Mekanikal

4.1.2 Kaedah Menggerak Pneumatik
Penderia pneumatik jenis pantulan tekanan merupakan satu-satunya penderia
kedudukan yang mempunyai kejituan sentuhan sehingga 0.2 mm. Ia biasa
S
u
m
b
e
r
:
S
M
J4012 / UNIT 4/4

PENDERIA
digunakan untuk penggerak yang mempunyai lejang yang pendek iaitu kurang
dari 5 mm.
Terdapat tiga jenis penderia pneumatik yang biasa digunakan dalam pembinaan
litar kawalan, sepertimana ditunjukkan dalam Rajah 4.3 di bawah:Nama Penderia
Simbol
Penderia Pneumatik ( Panduan Udara )

Penderia Pneumatik ( Panduan Vakum )
Penderia Pneumatik ( Panduan Kembali
Dalaman / Balikan )
Rajah 4.2 : Nama dan simbol Penderia Pneumatik
4.1.3 Kaedah Menggerak Elektrikal

Penderia elektrikal yang biasa digunakan dalam pembinaan litar pneumatik
terdiri daripada penderia objek dan penderia magnetic sepertimana ditunjukkan
dalam rajah 4.3 di bawah.
Nama Penderia
Penderia Objek (Object Sensor)
Penderia Magnetik (Magnetic
Sensor)
Rajah 4.3 : Penderia Elektrikal

Penderia objek mengesan kehadiran objek seperti produk tertentu yang
bergerak. Penderia objek mestilah dipasang dalam jarak yang tertentu untuk
J4012 / UNIT 4/5

PENDERIA
memastikan ianya berfungsi. Satu kelebihan penderia objek ialah ianya tidak
menggangu pergerakan produk kerana tiada sentuhan secara langsung
diperlukan.
Penderia magnetik pula kebiasaannya dipasang pada pengerak. Pergerakan
pengerak ke hadapan dan ke belakang boleh menyebabkan penderia magnetik
digera dan kawalan litar boleh dilakukan. Kelebihan penderia magnetik adalah
sama juga seperti penderia objek. Kelemahannya ialah ia hanya boleh
digunakan pada bahagian yang diperbuat daripada besi.
J4012 / UNIT 4/6

PENDERIA
AKTIVITI 4a
Soalan 4a-1
Lukiskan simbol bagi penderia mekanikal pada ruang yang disediakan di bawah.
Nama Penderia
Simbol
Penderia Mekanikal Jenis Pantulan Tekanan
Soalan 4a-2
Sila isi jawapan anda di tempat kosong yang disediakan.
a. Kedudukan penderia di bina dalam keadaan dua bentuk iaitu . dan
b. Penderia berfungsi untuk mengesan

c. Penderia .. jenis pantulan merupakan penderia yang paling jitu.
d. Penderia magnetik biasanya dipasang pada ..
e. Penderia .. jenis bersentuhan paling banyak digunakan.
Soalan 4a-3
Nyatakan TIGA kaedah menggerak penderia.
J4012 / UNIT 4/7

PENDERIA
Jawapan 4a-1
Nama Penderia
Penderia Mekanikal Jenis Pantulan Tekanan
Jawapan 4a-2
a. Bersentuhan , tidak bersentuhan
b. Objek
c. Pneumatik
d. Penggera
e. Mekanikal
Jawapan 4a- 3
TIGA (3) kaedah menggerak penderia ialah :i.
Mekanikal
ii.
Pneumatik
iii.
Elektrikal
Simbol
J4012 / UNIT 4/8

PENDERIA
INPUT
4.2 PENGAWALAN PERGERAKAN SATU SILINDER
Terdapat pelbagai jenis pergerakan yang menggunakan satu silinder bergantung
kepada penggunaannya, jenis silinder dan injap-injap kawalan. Litar pengawalan
pergerakan satu silinder terbahagi kepada dua iaitu : Litar Pneumatik kaedah yang menggunakan udara sepenuhnya.
Litar Elektro-Pneumatik gabungan antara elektrik dan pneumatik
4.2.1 Litar Pneumatik
Litar pneumatik terbahagi kepada dua iatu :Kaedah langsung
Kaedah tidak langsung
4.2.1.1 Kaedah Langsung
Kita semua pasti sedia maklum bahawa Kaedah Langsung bermaksud
apabila satu penderia diaktifkan maka sesebuah litar itu telah lengkap
untuk bertindak dan ianya digambarkan seperti di bawah;
Prosedur Kerja Rajah 4.4

Menggerakkan rod silinder satu
tindakan keluar dan masuk dengan
menekan dan melepaskan suis tekan.
P
Rajah 4.4 : LitarR1
J4012 / UNIT 4/9

PENDERIA

melepaskan suis tekanan.
Rajah 4.5 : Litar 2

menekan salah satu daripada dua
suis tekan.
Rajah 4.6: Litar 3

4.2.1.2 Kaedah Tidak Langsung
Tidak seperti litar yang menggunakan kaedah langsung, Litar Kaedah
tidak langsung memerlukan bantuan injah kawalan arah sebagai
perantaraan sebelum pengera boleh digerakan. Litar kaeadah tidak
langsung ditunjukkan oleh litar-litar di bawah;
Menggerakkan rod silinder dua
menekan salah satu dari dua suis tekan
Rajah 4.7 : Litar 4
J4012 / UNIT 4/10

PENDERIA
Prosedur Kerja Rajah 4.8, 4.9,

4.10.
Ketiga-tiga litar penumatik ini
menggerakkan rod silinder satu
tindakan dengan hanya menekan
dua suis tekan serentak
Rajah 4.8 : Litar 5
Rajah 4.9 : Litar 6
Rajah 4.10 : Litar 7
4.2.2 Litar elektro-Pneumatik

Sepertimana litar asas pneumatik satu selinder, litar asas elektro-pneumatik juga
boleh dibahagikan kepada dua seperti di bawah;
Kaedah Langsung
Kaedah tidak Langsung
J4012 / UNIT 4/11

PENDERIA
4.2.2.1 Kaedah Langsung.

Operasi litar elektro-pneumatik kaedah langsung adalah sepertimana
yang ditunjukkan oleh rajah 4.11 dan rajah 4.12 di bawah yang boleh
digunakan untuk membuka atau menutup pintu.
PB 1
Y1
PB 3
PB 2
Y2
PB 4
Rajah 4.11 Litar Fizikal Kaedah Langsung
PB 1
Y1
PB 3
PB 2
Y2
PB 4
Rajah 4.12 : Ladder Diagram Kaedah Langsung
J4012 / UNIT 4/12

PENDERIA
Litar yang ditunjukkan oleh rajah 4.11 dan 4.12 digunakan untuk
menutup dan membuka pintu seperti rajah 4.13 di bawah;
Rajah 4.13 : Pintu

Apabila salah satu daripada suis tekan PB 1 atau PB 2 ditekan maka
arus akan mengaktifkan injap selenoid (Y1) dan menyebabkan pintu
terbuka. Jika suis PB 3 atau PB 4 pula ditekan maka pintu akan
tertutup kembali.
4.2.2.2. Kaedah Tidak Langsung
Selain daripada kaedah langsung, kaedah tidak langsung juga boleh
digunakan untuk membuka pintu seperti rajah 4.13. Litar Fizikal dan
ladder diagram kaedah tidak langsung ditunjukkan oleh rajah 4.14 dan
rajah 4.15 di bawah;
Berdasarkan rajah 4.14 dan 4.15 di bawah, apabila salah satu suis
tekan PB 1 dan PB 3 ditekan, arus akan mengalir dan mengaktifkan
relay 1 (R1), seterusnya selenoid 1 (Y1) akan diaktifkan dan pintu
akan terbuka. Apabila suis tekan PB 2 dan PB 4 ditekan pula, arus
akan mengalir dan mengaktifkan relay 2 (R2), seterusnya selenoid 2
(Y2) akan diaktifkan dan pintu akan tertutup.
J4012 / UNIT 4/13

PENDERIA
PB 1
R1
PB 3
Y1
R1
PB 2
R2
PB 4
R2
Y1
Rajah 4.14 : Litar Fizikal Kaedah Tidak Langsung

PB 1
R1
PB 3
R1
PB 2
Y1
R2
PB 4
Y2
R2
Rajah 4.15 : Ladder Diagram Kaedah Tidak Langsung
J4012 / UNIT 4/14

PENDERIA
AKTIVITI 4b
Soalan 4b-1
Lengkapkan litar di bawah supaya apabila suis tekan a digerakkan selinder b akan
bergerak ke hadapan.
Soalan 4b-2
Lengkapkan litar di bawah supaya apabila kedua-dua suis tekan (PB) digerakkan selinder
b akan bergerak ke hadapan.
J4012 / UNIT 4/15

PENDERIA
Soalan 4b-3
Sila isikan jawapan anda di tempat kosong yang disediakan di bawah:a. Litar pneumatik menggunakan .sepenuhnya.
b. Litar
Elektro-pneumatik
merupakan
gabungan
antara.
dan.
c. Litar kaedah tidak langsung memerlukan bantuan
sebagai perantaraan sebelum penggera boleh digera.
d. Dalam litar kaedah langsung apabila suis ditekan penggera akan .
e. Apabila suis pada litar kaedah tidak langsung ditekan maka
akan mengalir dan .aktif menyebabkan selenoid digera.
J4012 / UNIT 4/16

PENDERIA
Jawapan 4b-1
Jawapan 4b-2
Jawapan 4b-3
a. Udara
b. Elektrik, Pneumatik
c. Injap
d. Digera
e. Arus, Relay
J4012 / UNIT 4/17

PENDERIA
PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI
HALAMAN BERIKUTNYA
Soalan 1
Berpandukan rajah yang sesuai, terangkan secara terperinci bagaimana Kaedah
Menggerak Mekanikal dilakukan.
Soalan 2
Nyatakan dan terangkan dua jenis penderia yang mengunakan Kaedah Menggerak
Elektrikal.
Soalan 3
Lukiskan litar pneumatik kaedah langsung dan tidak langsung serta terang prosedur kerja
kedua-dua litar tersebut.
Soalan 4
Lukiskan litar Elektro-pneumatik kaedah langsung dan tidak langsung serta terang
prosedur kerja kedua-dua litar tersebut.
J4012 / UNIT 4/18

PENDERIA
MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIANKENDIRI
Jawapan 1
Kaedah Menggerak Mekanikal

Penderia jenis mekanikal ini biasanya dipasang sebagai suis penghad pada hujung
gerakan silinder. Injap jenis ini dipasang apabila terjadinya isyarat yang berlawanan dan
suis penghad biasa (guling) tidak sesuai digunakan. Apabila injap jenis ini ditekan,
penggulingnya akan tertekan seketika sebelum ia terpelantik semula untuk mengelakkan
isyarat berlawanan.
Jawapan 2
Penderia elektrikal yang biasa digunakan dalam pembinaan litar pneumatik terdiri
daripada penderia objek dan penderia magnetik Penderia objek mengesan kehadiran
objek seperti produk tertentu yang bergerak. Penderia objek mestilah dipasang dalam
jarak yang tertentu untuk memastikan ianya berfungsi. Satu kelebihan penderia objek
ialah ianya tidak menggangu pergerakan produk kerana tiada sentuhan secara langsung
diperlukan. Penderia magnetik pula kebiasaannya dipasang pada pengerak. Pergerakan
pengerak ke hadapan dan ke belakang boleh menyebabkan penderia magnetik digera dan
kawalan litar boleh dilakukan. Kelebihan penderia magnetik adalah sama juga seperti
penderia objek. Kelemahannya ialah ia hanya boleh digunakan pada bahagian yang
diperbuat daripada besi.
J4012 / UNIT 4/19

PENDERIA
Jawapan 3
Litar pneumatik kaedah langsung
Menggerakkan rod silinder satu tindakan keluar
dan masuk dengan melepaskan suis tekanan.
Litar pneumatik kaedah tak langsung

Litar penumatik ini
menggerakkan rod silinder
satu tindakan dengan hanya
menekan dua suis tekan
serentak
Jawapan 4
Litar Elektro-pneumatik kaedah langsung
PB 1
Y1
PB 3
PB 2
Y2
Apabila salah satu daripada suis tekan

PB 1 atau PB 2 ditekan maka arus akan
mengaktifkan injap selenoid (Y1) dan
menyebabkan pintu terbuka. Jika suis
PB 3 atau PB 4 pula ditekan maka pintu
akan tertutup kembali.
PB 4
J4012 / UNIT 4/20

PENDERIA
Litar Elektro-pneumatik kaedah tak langsung

PB 1
R
1
PB 3
R1
PB 2
PB 4
Y1
Apabila salah satu suis tekan PB 1

dan PB 3 ditekan, arus akan mengalir
dan mengaktifkan relay 1 (R1),
seterusnya selenoid 1 (Y1) akan
diaktifkan dan pintu akan terbuka.
Apabila suis tekan PB 2 dan PB 4
ditekan pula, arus akan mengalir dan
mengaktifkan
relay
2
(R2),
seterusnya selenoid 2 (Y2) akan
diaktifkan dan pintu akan tertutup.
R2
SEKIRANYA JAWAPAN ANDA SAMA

SEPERTI DI ATAS.
ANDA LAYAK UNTUK MENERUSKAN UNIT
YANG SELANJUTNYA.
J4012 / UNIT 5/1

KAWALAN TURUTAN BERBILANG SILINDER
UNIT 5
REKABENTUK LITAR
(KAWALAN TURUTAN BERBILANG SILINDER)
OBJEKTIF
Objektif Am :
Mempelajari dan memahami rekabentuk litar

pneumatik
Objektif Khusus : Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:Merekabentuk litar asas berbilang silinder
berdasarkan kawalan pneumatik.
Menerangkan litar asas berbilang silinder
berdasarkan kawalan pneumatik.
J4012 / UNIT 5/2

INPUT
5.0 PENGENALAN
ekiranya seseorang bercerita tentang reka bentuk litar pneumatik, apakah yang
anda faham tentangnya ?
Kerja mereka bentuk bagi suatu litar pneumatik bukanlah satu tugas yang mudah
dilakukan terutama sekali apabila banyak penggerak yang perlu dikawal dengan
jujukan gerakan yang rumit. Oleh itu, aspek-aspek seperti keselamatan tentang
pengoperasian, perlaksanaan fungsi yang dicapai, tahap kecekapan operasi dan kos
perlu diambil kira ketika melakukan kerja mereka bentuk litar pneumatik, supaya
litar tersebut dapat mencapai atau melaksanakan kerja ke tahap yang optimium.
Perlaksanaan fungsi yang dicapai adalah dimaksudkan sebagai asas pencapaian yang
berulang. Sementara itu, aspek yang perlu dititikberatkan ialah sistem hendaklah
bebas daripada suhu persekitaran yang tinggi, kelembapan dan habuk. Hal ini kerana
perkara berkenaan dapat mempengaruhi atau merosakkan litar sistem pneumatik.
Tambahan pula, kos pembaikan bagi sistem ini adalah mahal.
5.1 PENGENDALIAN LITAR ASAS KAWALAN TURUTAN BERBILANG
SILINDER
Bagi kendalian litar kawalan turutan berbilang selinder di contoh 5.1 di bawah,
terdapat dua rod silinder tindakan pneumatik yang akan digerak atau dikawal secara
bergilir-gilir dengan menggunakkan bantuan daripada komponen-komponen
pneumatik.
J4012 / UNIT 5/3

Contoh 5.1 :
Silinder B
Silinder A
b0
a0
a1
b1
b0
a0
St
Sumber angin
Rajah 5.1 : Litar asas berbilang silinder

Jujukan litar merupakan turutan pergerakan silinder atau penggerak yang
mempunyai lebih dari satu penggerak dalam sesuatu litar. Berdasarkan rajah 5.1 di
atas, jujukan litar adalah seperti rajah 5.2 di bawah.
a1
b1
A+
a0
B+
st
A-
B-
b0
Rajah 5.2 : Jujukan litar

Rajah 5.2 di atas menunjukkan dua buah silinder dua tindakan iaitu A dan B. Di
mana pergerakkan silinder ini perlu mengikuti jujukan A+ B+ A- B- dengan secara
Automatik apabila suis tekan ditekan dan dilepaskan.
Komponen : Dua buah sillinder dua tindakan, dua injap kawalan berarah 4/2, empat
buah injap belantik sehala, dua buah suis sentuh dan sebuah suis tekan.
J4012 / UNIT 5/4

Penerangan kendalian :
1. Bila suis tekan ditekan, udara dibekalkan ke injap belantik sehala a1dengan
"normally open" sehingga ke injap kawalan berarah 4/2.
2. Injap ini akan bergerak ke sebelah kiri untuk menyambungkan A+, kemudian
udara akan dihantar ke silinder A bagi menggerakkan rod silinder keluar sehingga
menyentuh suis sentuh a1 dan terhenti.
3. Injap belantik a1 akan mula beroperasi dengan bergerakkan ke kiri supaya udara
dapat disalurkan ke injap kawalan berarah 4/2 dengan menyambung B+ dengan
tujuan untuk menolak rod silinder B keluar daripadanya sehinggs rod itu tersentuh
suis sentuh b1.
4. Sebaik sahaja rod itu tersentuh suis sentuh b1, injap belantik b1 akan berfungsi lalu
bergerak ke kanan bagi melengkapkan sambungan agar menyalurkan udara
menerusinya ke injap kawalan. Di sini injap kawalan akan digerak kembali ke
arah kanan dengan menyambungkan A- sehingga ke silinder A. Hal ini akan
menolak rod silinder A masuk ke dalamnya supaya udara itu dapat dialir keluar
hingga ekzos dengan bantuan saluran yang telah disambungkan. Ia akan terhenti
apabila tersentuh suis sentuh a0.
5. Apabila rod silinder tersentuh suis sentuh a0,silinder B akan berfungsi semula di
mana udara dibekalkan dengan menerusi injap belantik sehala kemudian
memasak injap kawalan 4/2 bergerak ke sebelah kiri.
6. Ini akan membolehkan B- disambung dan menbenarkan udara melaluinya
sehingga silinder B. Dengan ini rod silinder akan ditolak masuk sebaik sahaja
bekalan udara diterima lalu menyalurkan udara disebelah depan rod ke bahagian
ekzos.
7. Manakala silinder A akan berfungsi lagi bila rod di silinder B tersentuh suis
sentuh b0, kitar ini akan berulang-ulang beroperasi selagi suis tekan tidak
dilepaskan.
J4012 / UNIT 5/5

Contoh 5.2 :
Litar ini adalah sama dengan litar pada rajah 5.1 di atas tetapi berbeza dari segi
susunan jujukan iaitu A+ A- B+ B-. Injap penghad jenis guling digantikan dengan
jenis yang lain sekiranya terdapat isyarat yang berlawanan.
Silinder A
a0
b0
Silinder B
a1
b0
b1
b1
a0
b1
St
Hidraul
Rajah 5.3 : Litar asas berbilang silinder berlainan jujukan

Contoh 5.3 :
Ianya adalah sama seperti litar dalam rajah 5.2 dan rajah 5.3 di atas tetapi dengan
jujukan A+ B+ B- A-. Suis injap penghad jenis guling digantikan dengan jenis lain
yang sesuai sekiranya terdapat isyarat yang berlawanan.
Silinder A
a0
a0
Silinder B
a1
b0
a1
b0
b1
b1
St
Injap Belantik
sehala
Rajah 5.4 : Litar asas berbilang silinder berlainan jujukan digandingkan bersama
dengan injap belantik sehala
J4012 / UNIT 5/6

5.2 RAJAH GERAKAN MASA

Rajah gerakan masa (RGM) atau Time Motion Diagram, dapat menggambarkan
jujukan dua atau lebih silinder yang digerakkan secara automatik.
Contoh 5.4 :
Jujukan A+ B+ B- A1
JumlahPergerakan
3
4
2
Pergerakkan A+ diwakili oleh 1 ke 2

dari a0 ke a1(menaik) pada silinder A.
5
a1
A
a0
b1
B
b0
Pergerakkan B+ diwakili oleh 2 ke 3

dari b0 ke b1(menaik) pada silinder B.
Pergerakkan B- diwakili oleh 3 ke 4 dari
b1 ke b0(menurun) pada silinder B.
Pergerakkan A- diwakili oleh 4 ke 5 dari
a1 ke a0(menurun) pada silinder A.
Contoh 5.5 :
Jujukan A+ A- B+ B-
JumlahPergerakan
3
2
4
Pergerakkan A+ diwakili oleh 1 ke 2

dari a0 ke a1(menaik) pada silinder A.
5
a1
A
a0
b1
B
b0
Pergerakkan A- diwakili oleh 2 ke 3 dari

a1 ke a0 (menurun) pada silinder A.
Pergerakkan B+ diwakili oleh 3 ke 4
dari b0 ke b1 (menaik) pada silinder B.
Pergerakkan B- diwakili oleh 4 ke 5 dari
b1 ke b0 (menurun) pada silinder A.
J4012 / UNIT 5/7

AKTIVITI 5a
SELAMAT MENCUBA
Soalan 5a-1
Isikan tempat kosong yang telah disediakan
1. Kawalan turutan untuk litar berbilang silinder dilakukan pada suatu litar yang
mempunyai lebih dari __________________silinder.
2. Kawalan turutan gerakan bagi silinder-silinder juga dipanggil _____________ silinder.
3. A+ B+ B- A- adalah jujukan bagi _________silinder.
4. A+ B+ C+ C- B- A- adalah jujukan bagi _________silinder.
5. A+ B+ A-,B- adalah jujukan bagi __________silinder.
Soalan 5a-2
Sila lengkapkan jujukan di bawah
a1
i.
A+
ii.
b1
B+
a1
A-,B-
c0
c1
b1
St
a0
b0
J4012 / UNIT 5/8

Soalan 5a-3
Sila lengkapkan penerangan di bawah:
Silinder A
a0
a1
1. A+ ialah pergerakan _____________ piston A

2. A- ialah pergerakan ______________ piston A
3. Bila A+ berlaku, ianya akan menjana injap _______ pada akhir pergerakan tersebut.
4. Bila A- berlaku, ianya akan menjana injap _______ pada akhir pergerakan tersebut.
J4012 / UNIT 5/9

Jawapan 5a-1
1.
2.
3.
4.
5.
Satu
Jujukan
Dua
Tiga
Dua
Jawapan 5a-2
a1
a1
bb1
1
B+
A+
a1
A+
B+
St
a0,b0
b1
c1
C+
St
Jawapan 5a-3
1.
2.
3.
4.
keluar
masuk
a1
a0
A-,B-
c0
b0
B-
C-
A-
a0

ANDA SAMA SEPERTI DI ATAS DAN
ANDA SEBENARNYA TELAH
BERSEDIA UNTUK INPUT
SETERUSNYA
J4012 / UNIT 5/10

INPUT
5.3 MEMBINA LITAR LATA ( CASCADE )
Dalam membina litar lata, perkara seperti membahagikan pergerakan silinder kepada
kumpulan, setiap ahli kumpulan tidak boleh sama dan jumlah bilangan kumpulan
adalah bersamaan dengan bilangan garisan yang akan digunakan ke dalam sesuatu
sistem pneumatik, adalah merupakan cara penting yang perlu dikuasai oleh seseorang
semasa proses melakukannya. Dalam litar ini, terdapat injap memori dan garisan
angin sekiranya dibandingkan dengan pengendalian litar asas berbilangan silinder. Di
samping itu, litar ini agak popular digunakan dalam mesin gerudi, dimana mesin perlu
dikawal langkah demi langkah dalam pembuatan dan lain-lain lagi.
5.3.1
Cara untuk membina litar pneumatik lata (Cascade).

Prosedur membina litar lata adalah seperti berikut;
1. Membahagikan jujukan gerakan silinder seperti rajah 5.5 di bawah, A+,
B+, A-,A+, B-, A- kepada beberapa kumpulan. Pastikan bahawa setiap
kumpulan yang dibahagikan tidak mempunyai jujukan pada silinder yang
sama contohnya A+ tidak boleh berada dalam satu kumpulan dengan A-.
Kumpulan yang dibahagikan adalah berdasarkan garis angin yang hendak
kita guna. Sekiranya anda telah menubuhkan 4 kumpulan seperti dibawah
bermaksud anda akan menggunakan 4 garis angin.
1
a1
A+
B+
3
a1
Ab1
A+
B-
a0
st
Ab0
a0
Rajah 5.5 : Jujukan Gerakan Selinder
J4012 / UNIT 5/11

(B)
(A)
a1
b1
a0
b0
a1
S1
S2
S3
S4
3
b1
1
b0
st
a0
Rajah 5.6 : Litar lata (cascade)
J4012 / UNIT 5/12

2. Empat kumpulan lata telah dibentuk dalam gerakan jujukan silinder ini,
iaitu :
Kumpulan
Jujukan
Sambungan untuk litar kuasa
Cascade
1
A+, B+
A1 disambung kepada S1; a1 dan S1
disambung kepada B1.
2
AA0 disambung kepada S2
3
A+, BA1 disambung kepada S3; a1 dan S3
disambung kepada B0.
4
AA0 disambung kepada S4.
3. Pada injap memori cascade pula, oleh sebab terdapat 4 kumpulan cascade
jadi 3 injap memori akan digunakan. Di mana injap yang ke-3 adalah
digunakan untuk kumpulan cascade 4 dan 1.
Injap memori cascade
1
2
3
*Rujukan : S1- Suis 1
S2- Suis 2
S3- Suis 3
Sambungan
S1. b1
S2. a0
S4. a0 .st(kanan). S3. b0 (kiri)
st- Suis start
Penerangan :
Injap had - hanya a1 tidak disambung kepada injap memori cascade. a1
digunakan dalam kumpulan cascade 1 dan 3. Dalam kumpulan 1, S1 dan a1
disambungkan ke B1, manakala dalam kumpulan 3, S3 dan a1 disambungkan
ke B0 (injap Dan akan digunakan).
Untuk membuat sambungan ke injap memori cascade, a0 adalah digunakan
dua kali, iaitu pada injap memori cascade 1 dan 3. Talian a0 daripada
bercabang dua, di mana satu akan pergi ke st yang akan disambung ke injap
Dan bagi menyambung dengan S4 dan dari injap Dan ke injap memori
cascade 1. Manakala satu lagi ( dari ke injap a0 ) akan pergi ke injap Dan
(lain) untuk digabung dengan S2 dan seterusnya ke injap memori cascade 3.
J4012 / UNIT 5/13

b1 dan b0 hanya digunakan sekali sahaja, maka b1 dan b0 boleh dibuat

dengan secara bersiri dan seterusnya ke injap memori cascade 2. b0 pula
disambungkan secara bersiri dengan S3 dan seterusnya ke injap memori
cascade 4.
Rajah 5.7, menunjukan empat kumpulan cascade telah dibentuk.
1
a1
A+
B+
3
a1
A-
A+
B-
a0
b1
st
Ab0
a0
Rajah 5.5 : Jujukan litar
Penerangan kendalian:
1. Apabila suis ditekan, injap 4/2 akan ditolak daripada keadaan asal supaya
udara termampat akan dibekal ke injap.
2. Di injap pula, ia akan melengkapkan litar dengan menyambungkan saluran
A ke silinder tindakan dua arah.
3. Sebaik sahaja silinder memperolehi udara, rod silinder akan digerakkan ke
depan.
4. Selepas suis tekan itu dilepaskan, injap tersebut akan bergerak kembali ke
kedudukan asalnya.
5. Udara daripada silinder akan disalur ke saluran B dengan tujuan untuk
mengalirkannya ke ekzos.
6. Dengan ini, rod silinder akan bergerak masuk ke dalam silinder sehingga
udara habis disalur keluar.
J4012 / UNIT 5/14

5.3.2 Panduan membina litar Lata (Cascade)

Panduan membina litar lata
1. Bahagikan pergerakan silinder kepada jumlah kumpulan yang
dikehendaki.
2. Setiap ahli kumpulan tidak boleh sama. contoh : A+ dengan A-.
3. Bilangan kumpulan adalah sama dengan bilangan garis angin.
4. Bilangan injap memori yang digunakan adalah kurang satu dar bilangan
garis angin
Garis angin pertama (S1)
Garis angin kedua (S2)
SET 1
SET 2
Rajah 5.6: Susunan injap memori lata untuk dua kumpulan lata
Garis angin kedua (S2)
Garis angin ketiga (S3)
SET 2
Untuk isyarat input
kump lata 2
SET 3
Untuk isyarat input
kump lata 3
SET 1
Untuk isyarat input kump

lata 1
Rajah 5.7: Susunan injap memori lata untuk tiga kumpulan lata
Garis anginkedua (S2)
Garis angin ketiga (S3)
Garis angin keempat (S4)
PERHATIAN !
SET ialah isyarat untuk
menganjakkan injap memori lata
kepada kumpulan lata yang
berkenaan.
Rajah 5.8: Susunan injap memori lata untuk empat kumpulan lata
J4012 / UNIT 5/15

5.4 LITAR PNEUMATIK PEMBILANG LANGKAH

Litar ini mengandungi modul-modul yang dihubungkan kepada injap-injap kuasa.
Setiap kuasa pula dihubung dengan sebuah silinder pneumatik. Injap kuasa yang
digunakan ialah injap kawalan berarah 4/2 dianjak oleh pneumatik. Setiap langkah
maka bermakna empat modul akan digunakan. Misalnya dalam satu kitar, jika
sebuah silinder perlu dipanjangkan dua kali maka dua buah modul diperlukan dan
jika perlu pula diundurkan dua kali juga maka dua lagi modul diperlukan.
Modul Pembilang Langkah
Setiap modul mengandungi dua injap, iaitu
1. Injap memori iaitu injap kawalan berarah 3/2 yang dianjakkan oleh pneumatik.
2. Injap DAN.
Selain daripada modul ini, litar jenis ini adakalanya memerlukan injap-injap berikut:
1. Injap ATAU.
2. Injap DAN.
5.4.1 Modul Pembilang Langkah
Bagi membina litar pembilang langkah, anda memerlukan modul pembilang
langkah yang terdiri daripada injap 3/2 dan injap DAN. Ianya mempunyai 6
titik sambungan seperti gambarajah di bawah. PERINGATAN! Anda mestilah
melukis modul pembilang langkah dengan lengkap seperti gambarajah 5.9 di
bawah supaya tidak terkeliru dalam pembinaan litar pembilang langkah.
3
5
2
Rajah 5.9 : Modul Pembilang Langkah
Berdasarkan rajah 5.9 di sebelah,

penomboran melambangkan laluan angin
untuk sesuatu penyambungan litar.
1. Isyarat persediaan dari jujukan yang
terdahulu
2. Tindak balas signal dari langkah yang
lepas
3. signal ke injap kawalan arah
4. menolak balik injap 3/2 yang lepas ke
kedudukan asal
5. isyarat persediaan untuk modul akan
datang
6. Isyarat menolak balik injap 3/2
kedudukan asal
J4012 / UNIT 5/16

5.4.2
Litar Pembilang Langkah

Litar ini mengandungi lebih daripada satu silinder, seperti litar cascade, ianya
mempunyai jujukan supaya siliner-silinder tersebut bergerak mengikut aturan
tertentu yang telah ditetapkan.Contoh jujukan adalah seperti dibawah:
A + B+ C+ C- B- ASekiranya anda diberi jujukan seperti di atas dan anda dikehendaki membina
litar dengan menggunakan kaedah pembilang langkah, pertama sekali anda
perlu pastikan berapa silinder yang diperlukan. Contoh jujukan di atas anda
memerlukan 3 silinder iaitu A,B dan C. Kedua anda perlu memastikan jumlah
pergerakkan untuk menentukan bilangan modul pembilang langkah yang
diperlukan. Contoh jujukan di atas ianya mempunyai 6 pergerakan, jadi litar
ini memerlukan 6 modul pembilang langkah. Rajah 5.7 menunjukkan binaan
litar bagi jujukan di atas.
5.4.3 Sambungan Litar

Bagi menyambungkan litar dari modul ke injap kuasa, anda perlu mengikut
langkah-langkah di bawah berpandukan rajah 5.7 di muka surat sebelah.
Isyarat dari modul pembilang langkah (bahagian atas)

1. Modul pertama disambungan ke A1
2. Modul kedua disambung ke B1
3. Modul ketiga disambung ke C1
4. Modul keempat disambung ke C0
5. Modul kelima disambung ke B0
6. Modul keenam disambung ke A0
Sambungan litar dari modul pembilang langkah kepada injap
kawalan(bahagian bawah)
1. injap Ao disambung ke injap mula, St dan seterusnya disambung
ke injap DAN pada modul 1
2. injap A1 disambung ke injap DAN pada modul kedua
3. injap B1 disambung ke injap DAN pada modul ketiga
4. injap C1 disambung ke injap DAN pada modul keempat.
5. injap C0 disambung ke injap DAN pada modul kelima
6. injap B0 disambung ke injap DAN pada modul keenam
J4012 / UNIT 5/17

St
Silinder A
a0
a1
Silinder B
b1
c1
Silinder C
c0
b0
Rajah 5.10 : Litar pembilang langkah (step counter)
J4012 / UNIT 5/18

AKTIVITI 5b
SELAMAT MENCUBA
Soalan 5b-1
Bahagikan kumpulan untuk jujukan dibawah supaya anda dapat menentukan garisan
angin dan injap memori yang diperlukan
A+
B+
A-
B-
C-
B-
Jumlah garis angin __________

Jumlah injap memori __________
A+
B+,C+
A-
Jumlah Garis angin ________

Jumlah Injap Memori ________
A+
B+
B-
C+
C-
B+
B-
A-
Jumlah Garis angin ________

Jumlah Injap Memori ________
Soalan 5b-2
Sila tentukan ke manakah arah sambungan bagi 6 titik utama bagi suatu modul pembilang
langkah.
3
5
1._______________________________________
2._______________________________________
3._______________________________________
4._______________________________________
5._______________________________________
6._______________________________________
J4012 / UNIT 5/19

Soalan 5b-3
Isikan jawapan anda di tempat kosong yang disediakan di bawah;
1. Berikan 2 jenis litar yang anda telah pelajari
2. Sekiranya anda bahagikan kepada 4 kumpulan untuk pembinaan litar lata (cascade)
dalam satu jujukan tertentu, bermaksud anda akan menggunakan ________ garis angin
dan ________ injap memori.
3. Elemen _____________ dan ____________ pada silinder yang sama tidak boleh
berada dalam kumpulan yang sama contohnya ______ dan ______
4. Satu modul yang mempunyai 2 injap iaitu injap 3/2 dan injap DAN dalam membantu
pembinaan litar pembilang langkah di panggil ______________________________
5. Jumlah modul pembilang langkah boleh ditentukan dengan mengenalpasti

jumlah _________________.
J4012 / UNIT 5/20


Jawapan 5b-1
1. garis angin 2,3 dan 4
injap memori 1,2 dan 3
2. garis angin 5,4,3 dan 2
Injap memori 4,3,2 dan 1
3. Garis angin 7,6,5 dan 4
Injap memori 6,5,4 dan 3
Jawapan 5b-2
1.
2.
3.
4.
5.
Isyarat persediaan dari jujukan yang terdahulu

Tindak balas signal dari langkah yang lepas
signal ke injap kawalan arah
menolak balik injap 3/2 yang lepas ke kedudukan asal
isyarat persediaan untuk modul akan datang
6. Isyarat menolak balik injap 3/2 kedudukan asal
Jawapan 5b-3
1.
2.
3.
4.
5.
Litar Lata dan Litar Pembilang Langkah

4 dan 3
Positif, Negatif, A+ dan AModul Pembilang Langkah
Pergerakan
J4012 / UNIT 5/21

PENILAIAN KENDIRI

SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA
Soalan 1
Sebagai seorang jurutera yang berpengalaman, anda dikehendaki merekabentuk satu
jujukan seperti berikut A+ B+ A- A+ B- A- dengan mengunakan litar lata (cascade).
Anda diberi kebebasan untuk memilih jumlah garis angin yang sesuai untuk membina
litar tersebut. Beberapa komponen telah diberikan oleh Syarikat anda seperti:
Tiga buah silinder 2 tindakan
Ti ga buah injap kawalan arah 4/2
Enam suis penghad
Dan beberapa buah injap memori, injap DAN,injap ATAU dan sebagainya.
Sila berikan keterangan mengenai litar tersebut.
Soalan 2
Anda telah diberi kepercayaan oleh Syarikat Hajarah untuk membina satu litar Pembilang
langkah. Berdasarkan jujukan yang telah diberikan, anda dikehendaki menyelesaikannya
dalam masa satu jam. Syarikat tersebut telah membekalkan anda beberapa peralatan
Pneumatik tulin seperti dibawah.
3 buah silinder tindakan dua arah
6 buah suis penghad
Sebuah suis tekan
Beberapa injap kawalan arah 4/2 dua tindakan oleh udara termampat.
A+
B+
C+
C-
B-
A-
J4012 / UNIT 5/22

Soalan 3
Lukiskan rajah Modul Pembilang Langkah dan berikan penerangan untuk setiap masukan
dan keluaran.
J4012 / UNIT 5/23

MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIANKENDIRI
Jawapan 1
J4012 / UNIT 5/24

Penerangan kendalian:
1. Apabila suis utama ditekan, injap memori yang pertama akan ditolak daripada
keadaan asal supaya udara termampat akan terus dibekalkan ke garis angin pertama
melalui injap memori yang kedua dan ketiga.
2. Apabila angin dibekalkan pada garis angin yang pertama, angin tersebut akan terus ke
injap ATAU untuk menjanakan A+, angin juga akan terus keinjap DAN tetapi ianya
tidak berfungsi kerana injap DAN memerlukan dua masukan yang serentak.
3. Apabila A+ terjana dimana silinder akan bergerak menyentuh suis penghad a1,
seterusnya akan menghidupkan injap a1 dimana injap a1 akan membenarkan angin
masuk kebahagian injap DAN yang sebelah lagi sehingga ianya mencukupi syarat
injap DAN yang akhirnya akan membenarkan proses B+ berlaku.
4. Apabila B+ berlaku ianya akan menjanakan injap b1, dimana injap b1 akan
membenarkan angin masuk dan terus ke injap memori dan akan mengubah angin dari
garis angin yang pertama ke garis angin yang kedua.
5. pada garis angin yang kedua proses A- berlaku dimana ianya akan menjanakan a0
6. Pada garis angin yang ketiga proses A+ berlaku ianya akan menjanakan a1 dan proses
B- berlaku ianya akan menjanakan b0 seterusnya ia akan keinjap memori untuk
mengubah angin dari garis angin ketiga ke garis angin yang keempat.
7. pada garis angin yang keempat prose A- berlaku dimana ianya akan menjanakan injap
a0 dan berakhir di butang pemula.
J4012 / UNIT 5/25

Jawapan 2
St
Silinder A
a0
a1
Silinder B
b1
c1
Silinder C
c0
b0
J4012 / UNIT 5/26

Jawapan 3
3
2
1.
Isyarat persediaan dari jujukan yang terdahulu
2. Tindak balas signal dari langkah yang lepas

3. signal ke injap kawalan arah
4. menolak balik injap 3/2 yang lepas ke kedudukan asal
5. isyarat persediaan untuk modul akan datang
6. Isyarat menolak balik injap 3/2 kedudukan asal
TAHNIAH!
SEKIRANYA ANDA BERJAYA
MENJAWAB DENGAN BETUL.
SETERUSNYA.
J4012 / UNIT 6/1

REKABENTUK LITAR
UNIT 6
REKABENTUK LITAR
(LITAR ASAS BERBILANG SELINDER SISTEM
ELEKTRO-PNEUMATIK DAN FUNGSI TAMBAHAN)
OBJEKTIF
Objektif Am :
Mempelajari dan memahami rekabentuk litar

Elektro-pneumatik
Objektif Khusus : Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:Merekabentuk litar asas berbilang silinder berdasarkan
kawalan Elektro-pneumatik.
Menerangkan litar asas berbilang silinder berdasarkan
kawalan Elektro-pneumatik.
Menerangkan fungsi tambahan kawalan turutan
pneumatik dan Elektro-pneumatik
J4012 / UNIT 6/2

REKABENTUK LITAR
INPUT
6.0 Pengenalan
ahukah anda bahawa sistem pneumatik adalah satu sistem yang menggunakan
udara mampatan sebagai kawalan. Pemampat udara dan silinder adalah contoh
komponen yang digunakan dalam sistem pneumatik.
Sistem elektrik adalah sistem yang hanya menggunakan komponen-komponen
elektrik yang menggunakan tenaga elektrik sebagai kawalan. Kebanyakan komponen
masukan atau pemproses seperti suis, penderia dan geganti adalah contoh komponen
yang digunakan dalam sistem elektrik.
Sistem elektro-pneumatik adalah sistem yang menggunakan gabungan komponenkomponen pneumatik yang menggunakan udara mampatan dan komponenkomponen elektrik yang menggunakan tenaga elektrik sebagai kawalan. Injap
solenoid adalah satu contoh komponen yang digunakan dalam sistem elektropneumatik.
Rajah 6.1 menunjukkan perbezaan komponen-komponen yang digunakan dalam
sistem pneumatik dan komponen-komponen yang digunakan dalam sistem elektropneumatik.
Dapat diperhatikan bahawa komponen-komponen elektro-pneumatik mempunyai
injap solenoid padanya yang berfungsi menggerakan komponen secara elektrik.
Manakala pada komponen-komponen sistem pneumatik, komponen digerakan
dengan menggunakan udara mampatan.
J4012 / UNIT 6/3

REKABENTUK LITAR
Pneumatik
Elektro-Pneumatik
Rajah 6.1 : Perbezaan diantara pneumatik dan elektro-pneumatik

6.1 Gambarajah Tetangga
Gambarajah tetangga adalah satu sistem kawalan elektrik. Rajah tangga digunakan
untuk mengawal suatu sistem elektrik atau gabungannya dengan sistem lain seperti
pneumatik dan hidraulik. Contohnya sistem lampu isyarat, mesin-mesin automatik
dan mungkin juga beberapa fungsi mesin CNC dan robot.
Rajah tangga tidak boleh dianggap sebagai satu litar elektrik. Rajah tangga hanya
merupakan satu rujukan bagi melukis litar elektrik sebenar. Lazimnya, rajah tangga
berfungsi sebagai suatu aturcara logik untuk diproses oleh alat kawalan logik yang
dinamakan PLC (Programmable Logic Controller).
6.1.1 Reka Bentuk Gambarajah Tetangga

Rajah tetangga boleh direka bentuk dengan menggunakan beberapa kaedah
secara lazimnya. Antara kaedah yang digunakan ialah:
Kaedah Reka Bentuk Huffman
Kaedah Reka Bentuk Cascade
Kaedah Reka Bentuk Dengan Menggunakan Carta Jujukan
Tidak kira apa jua kaedah yang digunakan untuk mereka bentuk rajah tetangga,
bentuk suatu rajah tangga mempunyai satu piawai yang telah ditentukan.
J4012 / UNIT 6/4

REKABENTUK LITAR
Rajah 6.2 menunjukkan salah satu contoh rung tangga. Rung tangga terdiri
daripada rung-rung yang mempunyai tugas yang berlainan. Setiap rung terdiri
daripada bahagian syarat di sebelah kiri rung dan bahagian tindakan di sebelah
kanan rung.
24v(+)
0v(-)
Syarat
Tindakan
Satu Rung
Rajah 6.2 : Rung
Syarat ialah kumpulan yang mewakili sesentuh pelbagai komponen masukan
atau pemproses yang disusun secara bersiri atau selari di sebelah kiri rajah
tangga.
Tindakan ialah kumpulan yang mewakili pelbagai pemproses atau keluaran
yang disusunkan secara selari di sebelah kanan rajah tangga. Tindakantindakan tidak boleh disusunkan secara siri di dalam satu rung.
Contoh 6.1
Litar elektro-pneumatik bersama gambarajah tangga adalah seperti yang
ditunjukkan dalam rajah 6.3 di bawah. Kendalian rajah tangga gambarajah 6.3
adalah seperti berikut:
a. Rod silinder satu tindakan digerakkan keluar dan masuk
menggunakan injap kawalan arah 3/2 solenoid tunggal berpegas.
b. Rod silinder dua tindakan digerakkan keluar dan masuk
c. Rod silinder dua tindakan digerakkan keluar dan masuk
menggunakan injap kawalan arah 4/2 bersolenoid kembar.
d. Rod silinder satu tindakan digerakkan keluar dan masuk
menggunakan injap kaawalan arah 3/2 solenoid tunggal berpegas.
e. Rod silinder dua tindakan digerakkan keluar dan masuk
f. Rod silinder dua tindakan digerakkan keluar dan masuk
menggunakan injap kawalan arah 4/2 bersolenoid kembar.
dengan
dengan
dengan
dengan
dengan
dengan
J4012 / UNIT 6/5

REKABENTUK LITAR
Litar Elektro-Pneumatik
Gambarajah Tangga
A
(+)
(-)
a.
A+
st
A
(+)
(-)
b.
A+
st
A
(+)
(-)
c.
A+
st1
Ast2
Rajah 6.3 : Litar Tangga
J4012 / UNIT 6/6

REKABENTUK LITAR
Contoh 6.2
24V(+)
0V(-)
st1
r1
st2
r2
A+
R1
A+
R2
A-
A-

Rajah di atas merupakan gambarajah litar elektro-pneumatik bersama dengan
gambarajah tangga bagi satu sistem yang terdiri daripada satu silinder dua
tindakan dan satu injap solenoid 4/2. Rod silinder dua tindakan akan keluar
apabila suis tekan st1 ditekan dan rod silinder tersebut akan masuk apabila suis
tekan st2 ditekan.
Penerangan kendalian rajah tangga pada sistem:
1. Bekalan udara dibekalkan kepada silinder dua tindakan melalui injap 4/2
yang mempunyai dua solenoid pada setiap hujung.
2. Apabila suis tekan st1 ditekan, arus elektrik akan mengalir kepada gelung
geganti R1.
3. Apabila gelung geganti R1 dijanakan, relay contact r1 biasa terbuka akan
tertutup dan membekalkan arus kepada solenoid A+.
4. Ini akan menggerakkan injap 4/2 ke sebelah kanan. Rod silinder akan
bergerak keluar.
geganti R2.
6. Apabila gelung geganti R2 dijanakan, relay contact r2 akan tertutup dan
membekalkan arus kepada solenoid A-.
7. Ini akan menggerakkan injap 4/2 ke sebelah kiri. Rod silinder akan
bergerak masuk.
J4012 / UNIT 6/7

REKABENTUK LITAR
Contoh 6.3
24V(+)
a0
a1
0V(-)
st1
r1
R1
a0
A+
r1
R2
r2
A+
a1
A-
A-

Rajah 6.5 menunjukkan litar elektro-pneumatik bersama dengan rajah tangga
bagi satu sistem yang terdiri daripada satu silinder dua tindakan dan satu injap
4/2 dua solenoid. Rod silinder dua tindakan akan keluar dan masuk secara
automatik apabila suis tekan st1 ditekan.
1. Bekalan udara dibekalkan kepada silinder dua tindakan melalui injap 4/2
yang mempunyai dua solenoid pada setiap hujung.
geganti R1.
3. Apabila gelung geganti R1 dijanakan, relay contact r1 biasa terbuka akan
tertutup dan membekalkan arus kepada solenoid A+ melalui suis had a0
yang tertutup oleh sebab kedudukan asal rod silinder.
4. Ini akan menggerakkan injap 4/2 ke sebelah kanan. Rod silinder akan
bergerak keluar.
5. Pada masa yang sama, gelung geganti R2 juga dijanakan melalui relay
contact r1.
6. Apabila gelung geganti R2 dijanakan, relay contact r2 yang biasa terbuka
akan tertutup. Arus elektrik sampai ke suis had a1.
7. Apabila rod silinder bergerak sehingga menyentuhi suis had a1, suis had a1
akan tertutup dan arus elektrik dibekal kepada solenoid A-.
8. Ini akan menggerakkan injap 4/2 ke sebelah kiri. Rod silinder akan
bergerak masuk.
J4012 / UNIT 6/8

REKABENTUK LITAR
Contoh 6.4
A
a0
A+
a1
b0
A-
B+
b1
B-
24V(+)
0V(-)
st
b0
r5.1
R1
r1.1
r1.2
a1
r2.1
A+
r1.3
R2
r2.2
r2.3
B+
R3
r3.2

Rajah 6.6 menunjukkan satu litar elektro-pneumatik
berbilang silinder bersama gambarajah tangga litar
berkenaan. Komponen-komponen seperti injap kawalan
arah bersolenoid kembar, suis tekan st1, suis penghad a0,
a1, b0 dan b1 digunakan. Rod dua silinder dua tindakan A
J4012 / UNIT 6/9

REKABENTUK LITAR
dan B dikehendaki untuk digerakkan keluar dan masuk

secara automatik dengan jujukan A+, B+, A-, B-.
1. Bekalan udara dibekalkan kepada kedua-dua silinder dua tindakan melalui
injap 5/2 yang mempunyai dua solenoid pada setiap hujung.
2. Apabila suis tekan st1 ditekan, arus akan dibekalkan dan menjanakan
gelung geganti R1 melalui suis had b0 dan relay contact r5.1 biasa tertutup.
3. Gelung geganti R1 menjanakan relay contact r1.1, r1.2 dan 1.3. Relay
contact r1.1 akan menyebabkan gelung geganti R1 terus terjana.
4. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid A+ melalui relay contact r1.2
dan r2.1.
5. Rod silinder A akan bergerak keluar sehingga menyentuh suis had a1.
6. Apabila suis had a1 dicapai, arus akan mengalir melalui suis had a1 dan
relay contact r1.3 kepada gelung geganti R2.
7. Gelung geganti R2 akan menjanakan relay contact r2.1, r2.2, dan r2.3.
Relay contact r2.2 akan menyebabkan gelung geganti R2 terus terjana.
8. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid B+ melalui relay contact r2.3 dan
r3.1.
9. Rod silinder B akan bergerak keluar sehingga menyentuhi suis had b1.
10. Apabila suis had b1 dicapai, arus akan mengalir melalui suis had b1 dan
11. Gelung geganti R3 akan menjanakan relay contact r3.1, r3.2, r3.3 dan r3.4.
12. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid A- melalui relay contact r3.3.
13. Rod silinder A akan bergerak masuk sehingga menyentuhi suis had a0.
15. Gelung geganti R4 akan menjanakan relay contact r4.1, r4.2 dan r4.3.
16. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid B- melalui relay contact r4.2.
17. Rod silinder B akan bergerak masuk sehingga menyentuhi suis had b0.
18. Apabila suis had b0 tercapai, arus akan mengalir melalui suis had b0 dan
19. Gelung geganti R5 akan menjanakan relay contact r5.1 dan seterusnya,
mematikan seluruh litar elektro-pneumatik.
20. Litar elektro-pneumatik penuh dan berhenti.
J4012 / UNIT 6/10

REKABENTUK LITAR
Contoh 6.5
A
a0
a1
b0
b1
24V(+)
0V(-)
st
b0
r3.1
R1
Rung 1
r1.1
r1.2
r2.1
A+
Rung 2
a1
r1.3
R2
Rung 3
r2.2
a0
b1
r2.3
B+
Rung 4
r2.4
R3
Rung 5
Rajah 6.7 merupakan satu litar elektro-pneumatik berbilang silinder bersama

gambarajah tangga litar berkenaan. Komponen-komponen seperti injap
kawalan arah bersolenoid tunggal berpegas, suis tekan st, suis penghad a0, a1,
b0 dan b1 digunakan. Rod dua silinder dua tindakan A dan B dikehendaki
untuk digerakkan keluar dan masuk secara otomatik dengan jujukan A+, A-,
B+, B-.
J4012 / UNIT 6/11

REKABENTUK LITAR

2. Apabila suis tekan st ditekan, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R1 melalui suis had b0 dan relay contact r3.1 biasa tertutup.
3. Gelung geganti R1 akan menjanakan relay contact r1.1 dan r1.2. Relay
4. Arus elektrik akan dibekalkan kepada solenoid A+ melalui relay contact
r1.2 dan r2.1 biasa tertutup.
5. Rod silinder A akan bergerak keluar sehingga menyentuhi suis had a1.
6. Apabila suis had a1 dicapai, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R2 melalui suis had a1 dan relay contact r1.3.
8. Apabila gelung geganti R2 dijanakan, relay contact r2.1 biasa tertutup akan
menjadi terbuka. Maka, solenoid A+ akan kehilangan tenaga dan
menyebabkan rod silinder A bergerak masuk disebabkan pegas sehingga
mencapai suis had a0.
9. Apabila suis had a0 dicapai, arus akan mengalir kepada solenoid B+
melalui suis had a0 dan relay contact r2.3.
11. Apabila suis had b1 dicapai, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R3 melalui suis had b1 dan relay contact r2.4.
12. Gelung geganti R3 akan menjanakan relay contact r3.1. Ini menyebabkan
arus yang dibekalkan kepada gelung geganti R1 terputus dan seterusnya
menyebabkan arus yang dibekalkan kepada gelung geganti R2 terputus
juga.
13. Gelung geganti R2 kehilangan tenaga dan menyebabkan relay contact r2.3
menjadi biasa terbuka semula. Maka, solenoid B+ kehilangan tenaga dan
menyebabkan rod silinder B bergerak masuk disebabkan pegas.
J4012 / UNIT 6/12

REKABENTUK LITAR
AKTIVITI 6a

SELANJUTNYA.
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUM BALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 6a-1
1. Elektro-pneumatik adalah operasi gabungan antara _________
dan_____________
2. Sistem pneumatik menggunakan _____________ sebagai penggerak injap
kawalan.
3. Sistem elektro-pneumatik menggunakan _____________ sebagai penggerak injap
kawalan.
4. Alat yang digunakan untuk menukarkan mekanisma elektrikal kepada mekanikal
untuk menggerakkan injap kawalan elektro-pneumatik di panggil
________________
5. Untuk menerangkan litar asas bagi berbilang silinder berdasarkan kawalan eletropneumatik di namakan_______________
J4012 / UNIT 6/13

REKABENTUK LITAR
Soalan 6a-2
Sila lengkapkan rajah tetangga di bawah
24V(+)
0V(-)
st1
r1
st2
r2
A+
R1
A+
R2
A-
A-
Soalan 6a-3
Sila padankan injap dibawah
Elektro-Pneumatik
Pneumatik
J4012 / UNIT 6/14

REKABENTUK LITAR
Jawapan 6a-1
1.
2.
3.
4.
5.
elektrik , pneumatik
angin mampat
elektrik
solenoid
Gambarajah tetangga
Jawapan 6a-2
24V(+)
0V(-)
st1
r1
st2
r2
A+
R1
A+
R2
A-
A-
Jawapan 6a-3
Pneumatik
Elektro-Pneumatik
J4012 / UNIT 6/15

REKABENTUK LITAR
INPUT
6.2 FUNGSI DAN ALAT TAMBAHAN BAGI KAWALAN TURUTAN

PNEUMATIK DAN ELEKTRO-PNEUMATIK
Terdapat tiga jenis alatan tambahan bagi mengawal kawalan turutan sistem
pneumatik dan juga elektro-pneumatik. Tiga jenis alat tersebut ialah :Lengah masa (timer)
Pembilang (counter)
Penyedut vakum
Simbol tangga bagi setiap komponen di atas adalah seperti berikut;
PERALATAN
SIMBOL TANGGA
TIM
N
Lengah Masa
CP
Pembilang
S
Penyedut Vakum
Gambarajah 6.8 : Simbol Ladder
CNT
N
KEEP(1
1)
J4012 / UNIT 6/16

REKABENTUK LITAR
6.2.1 LENGAH MASA (TIMER)

Jikalau dirumah kita sentiasa mengunakan penetap masa mesin basuh untuk
menetapkan jangkamasa membasuh dan alat yang anda gunakan itu merupakan
alat lengah masa. Begitu juga dengan sistem pneumatik dan elektropneumatik.
6.2.1.1 Binaan Alat Lengah Masa
Ia terdiri daripda gelung medan magnet yang dapat menghasilkan
daya elektromagnet, dimana daya elektromagnet ini dapat menarik
sesentuh untuk bertindak.
Terdapat sesentuh lazim terbuka dan sesentuh lazim tertutup
didalam komponen ini. Sesentuh ini adalah untuk mengawal litar.
Timer ini dilaras dengan melaraskan pelaras masa yang terdapat
pada bahagian atas untuk mengawal tindakkan timer supaya
mengikut masa yang kita hendaki.
Terdapat berbagai jenis timer dalam pasaran mengikut
kegunaannya dalam litar elektrik atau elektronik.
Bahagian badan timer ini biasanya dibuat dari plastik untuk
menutupi bahagian gegelung supaya gegelung dapat bertahan
dengan lebih lama.
6.2.1.2 Fungsi.
Timer biasanya digunakan di dalam litar eletrik bagi litar
Pneumatik adalah untuk mencipta litar separa automatik atau litar
automatik sepenuhnya. Dimana ia mengantikan kawalan manusia
dengan melaraskan masa yang diinginkan pada pelaras masa yang
terdapat pada timer.
J4012 / UNIT 6/17

REKABENTUK LITAR
Tugas utama timer adalah untuk memutuskan atau

menyambungkan bekalan pada beban apabila tempoh masa yang
dilaras telah sampai tempoh.
Tugas memutuskan atau menyambungkan bekalan adalah
dilakukan oleh sesentuh lazim terbuka dan lazim tertutup. Dimana
sesentuh lazim terbuka akan jadi tertutup apabila sampai tempoh
manakala sesentuh lazim tertutup akan terbuka.
6.2.2 PEMBILANG (COUNTER)
Pembilang dalam sistem pneumatik dan elektro-pneumatik boleh berfungsi
untuk mengira bilangan tindakan piston. Jikalau setiap tindakan piston
merupakan proses ke atas sesuatu produk, pembilang juga boleh membilang
jumlah produk yang telah melalui sistem tersebut.
6.2.3 PENYEDUT VAKUM
Proses utamanya ialah mevakumkan sesebuah sistem dengan mengeluarkan
kesemua udara didalam sistem tersebut, sehingga menjadikan sistem itu bebas
daripada udara. Udara yang di sedut keluar daripada sistem selalunya udara
yang kotor dan mengandungi pelbagai bendasing ataupun dipanggil satu proses
politropik.
Terdapat tiga jenis pam vakum iaitu seperti Rajah 6.9 di bawah :
Jenis piston
Jenis skru
Rajah 6.9 : Jenis-jenis pam vakum
Jenis berputar
Sumber:
Festo Didactic
J4012 / UNIT 6/18

REKABENTUK LITAR
Penerangan
Pemampat penyedut vakum ini menggunakan pemampat udara jenis salingan.
Pemampat jenis ini menggunakan gerakan piston dalam silinder untuk
menyingkirkan bendasing yang terdapat didalam udara.
Biasanya udara singkiran atau sedutan dari sesebuah unit dihasilkan
melalui proses mampatan dalam satu atau beberapa peringkat.
Pemampat salingan satu peringkat menghasilkan udara yang kadar
sedutannya lebih rendah daripada pemampat salingan dua peringkat.
Pemampat salingan satu peringkat menyedut udara dalam sesebuah unit
dengan menggunakan satu piston sahaja.
Piston digerakkan kebawah dan udara yang kotor dan tercemar serta yang
mempunyai bendasing disedut masuk ke ruang silinder melalui liang
sedutan.
Apabila injap sedutan terbuka, injap hantaran adalah dalam keadaan
tertutup.
Selepas itu proses hantaran pun bermula dengan piston bergerak keatas.
Injap hantaran terbuka dan injap sedutan tertutup.
Udara dalam ruang atas piston dalam silinder akan ditolak keluar melalui
liang hantaran ke satu lubang atau satu saluran yang lebih di kenali
sebagai ekzos.
Proses penyedutan atau penyingkiran udara yang tercemar ini berlaku
sehinggalah ke suatu tekanan yang telah dilaraskan.
J4012 / UNIT 6/19

REKABENTUK LITAR
Pemegang Objek Pam Vakum

Jenis pemegang objek yang digunakan oleh pam vakum ditentukan oleh bentuk
dan material bahan / alat yang hendak dipegang seperti ditunjukkan dalam
rajah 6.10 di bawah.
Plat keras
Plat lembut
Objek bulat
Lain-lain bentuk
Rajah 6.10 : Jenis-jenis pemegang objek
Sumber:
Festo Didactic
J4012 / UNIT 6/20

REKABENTUK LITAR
AKTIVITI 6b
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUM BALAS DI
HALAMAN BERIKUTNYA.
Soalan 6b-1
Sila isikan jawapan anda di tempat kosong yang disediakan.
1. Bagi sesuatu proses yang memerlukan lengah masa, gambarajah tangga memerlukan
.
2. Fungsi utama timer ialah untuk menentukan . sesuatu proses
3. Pembilang counter digunakan untuk . proses atau objek yang telah
dilakukan oleh sistem elektro-pneumatik.
4. Proses . merupakan proses membuang udara di dalam sesuatu sistem.
5. Alat vakum digunakan untuk memegang .yang ringan dan mudah
pecah.
Soalan 6b-2
Lukiskan simbol bagi peralatan di bawah pada ruangan kosong yang disediakan.
PERALATAN
SIMBOL TANGGA
Lengah Masa
Pembilang
Penyedut Vakum
J4012 / UNIT 6/21

REKABENTUK LITAR
Jawapan 6b-1
1. Timer
2. Lengah Masa
3. Membilang
4. Vakum
5. Komponen
Jawapan 6b-1
PERALATAN
SIMBOL TANGGA
TIM
N
Lengah Masa
CP
Pembilang
S
Penyedut Vakum
CNT
N
KEEP(1
1)
J4012 / UNIT 6/22

REKABENTUK LITAR
PENILAIAN KENDIRI
UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN UNIT
SELANJUTNYA!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI
HALAMAN BERIKUTNYA
Soalan 1
Anda telah dibekalkan oleh syarikat anda beberapa komponen seperti di bawah :
Dua buah Silinder 2 tindakan
Dua buah injap kawalan arah 5/2 dengan 2 solenoid
Empat buah suis penghad
Sebuah suis tekan
i. Lukiskan Litar tangga untuk mengawal gerakan 2 buah silinder yang bergerak
mengikut jujukan A+
B+
ABii.
Berdasarkan jawapan soalan 1(i) di atas, terangkan operasi litar elektro-pneumatik

bagi jujukan tersebut.
Soalan 2
Anda telah dibekalkan oleh syarikat anda beberapa komponen seperti di bawah :
Dua buah Silinder 2 tindakan
Dua buah injap kawalan arah 5/2 dengan 2 solenoid
Empat buah suis penghad
Sebuah suis tekan
i. Lukiskan Litar tangga untuk mengawal gerakan 2 buah silinder yang bergerak
mengikut jujukan A+
AB+
Bii.
Berdasarkan jawapan soalan 2(i) di atas, terangkan operasi litar elektro-pneumatik

bagi jujukan tersebut.
J4012 / UNIT 6/23

REKABENTUK LITAR
MAKLUMBALAS KEPADA
PENILAIANKENDIRI
Jawapan 1)
(i)
A
a0
A+
a1
b0
A-
B+
B-
24V(+)
0V(-)
st
b0
r5.1
R1
Rung 1
r1.1
r1.2
r2.1
A+
Rung 2
a1
r1.3
R2
Rung 3
r2.2
r2.3
b1
r3.1
B+
Rung 4
r2.4
R3
Rung 5
r3.2
r3.3
a0
ARung 6
r3.4
R4
Rung 7
r4.1
r4.2
b0
BRung 8
r4.3
R5
Rung 9
b1
J4012 / UNIT 6/24

REKABENTUK LITAR
(ii)
2. Apabila suis tekan st1 ditekan, arus akan dibekalkan dan menjanakan
gelung geganti R1 melalui suis had b0 dan relay contact r5.1 biasa tertutup.
3. Gelung geganti R1 menjanakan relay contact r1.1, r1.2 dan 1.3. Relay
4. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid A+ melalui relay contact r1.2
dan r2.1.
5. Rod silinder A akan bergerak keluar sehingga menyentuh suis had a1.
7. Gelung geganti R2 akan menjanakan relay contact r2.1, r2.2, dan r2.3.
8. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid B+ melalui relay contact r2.3 dan
r3.1.
10. Apabila suis had b1 dicapai, arus akan mengalir melalui suis had b1 dan
12. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid A- melalui relay contact r3.3.
13. Rod silinder A akan bergerak masuk sehingga menyentuhi suis had a0.
15. Gelung geganti R4 akan menjanakan relay contact r4.1, r4.2 dan r4.3.
16. Arus elektrik dibekalkan kepada solenoid B- melalui relay contact r4.2.
17. Rod silinder B akan bergerak masuk sehingga menyentuhi suis had b0.
18. Apabila suis had b0 tercapai, arus akan mengalir melalui suis had b0 dan
19. Gelung geganti R5 akan menjanakan relay contact r5.1 dan seterusnya,
mematikan seluruh litar elektro-pneumatik.
J4012 / UNIT 6/25

REKABENTUK LITAR
Jawapan 2
(i)
A
a0
a1
b0
b1
24V(+)
0V(-)
st
b0
r3.1
R1
Rung 1
r1.1
r1.2
r2.1
A+
Rung 2
a1
r1.3
R2
Rung 3
r2.2
a0
b1
r2.3
B+
Rung 4
r2.4
R3
Rung 5
(ii)
2. Apabila suis tekan st ditekan, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R1 melalui suis had b0 dan relay contact r3.1 biasa tertutup.
3. Gelung geganti R1 akan menjanakan relay contact r1.1 dan r1.2. Relay
4. Arus elektrik akan dibekalkan kepada solenoid A+ melalui relay contact
r1.2 dan r2.1 biasa tertutup.
5. Rod silinder A akan bergerak keluar sehingga menyentuhi suis had a1.
J4012 / UNIT 6/26

REKABENTUK LITAR
6. Apabila suis had a1 dicapai, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R2 melalui suis had a1 dan relay contact r1.3.
8. Apabila gelung geganti R2 dijanakan, relay contact r2.1 biasa tertutup akan
menjadi terbuka. Maka, solenoid A+ akan kehilangan tenaga dan
menyebabkan rod silinder A bergerak masuk disebabkan pegas sehingga
mencapai suis had a0.
9. Apabila suis had a0 dicapai, arus akan mengalir kepada solenoid B+
melalui suis had a0 dan relay contact r2.3.
11. Apabila suis had b1 dicapai, arus akan dibekalkan dan menjanakan gelung
geganti R3 melalui suis had b1 dan relay contact r2.4.
12. Gelung geganti R3 akan menjanakan relay contact r3.1. Ini menyebabkan
arus yang dibekalkan kepada gelung geganti R1 terputus dan seterusnya
menyebabkan arus yang dibekalkan kepada gelung geganti R2 terputus
juga.
13. Gelung geganti R2 kehilangan tenaga dan menyebabkan relay contact r2.3
menjadi biasa terbuka semula. Maka, solenoid B+ kehilangan tenaga dan
menyebabkan rod silinder B bergerak masuk disebabkan pegas.
J4012 / UNIT 7/1

SIMBOL PIAWAI DAN KEGUNAAN KOMPONEN
UNIT 7
SIMBOL PIAWAI DAN KEGUNAAN
KOMPONEN
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Menyatakan dan melakarkan simbol piawai ISO

komponen-komponen sistem hidraulik
Menyatakan simbol piawai ISO komponen-komponen

sistem hidraulik.
Menerangkan kegunaan serta melakar binaan gear, ram,
omboh dan skru.
Menerangkan kaedah menggerak injap.
Menerangkan kegunaan dan melakarkan injap kawalan.
Menyatakan kegunaan serta melakarkan binaan
penggerak.
J4012 / UNIT 7/2

INPUT
Selepas mempelajari sistem pneumatik pada unit yang
sebelum ini, sekarang anda akan didedahkan pula
kepada sistem hidraulik.
Untuk mengetahuinya TERUSKAN MEMBACA unit ini.
7.0 PENGENALAN
ahukah anda, bahawa sistem hidraulik mempunyai sejarah penggunaan yang

sama dengan pneumatik. Hari ini, sistem hidraulik digunakan dengan
meluas dalam pembinaan jentera berat seperti jentolak, traktor, mesin
gerudi, lori dan lain-lain lagi.
Sebenarnya sistem hidraulik adalah lebih baik dan efisien berbanding sistem
penumatik dalam pembinaan jentera berat kerana sistem hidraulik menggunakan
bendalir sebagai bahantara.
Tahukah anda bagaimana sistem hidraulik berfungsi?
Dalam sistem hidraulik minyak bertekanan terdapat di dalam sebuah power pack.
Pam digunakan bagi menyedut minyak yang dipacu oleh pengerak utama iaitu motor
aliran elektrik yang menghasilkan aliran bendalir. Arah aliran dan kadar aliran
tekanan dikawal oleh injap yang bertekanan.
Penggerak pula digunakan untuk menukarkan tekanan bendalir kepada pergerakan
mekanikal (Kuasa). Jumlah keluaran kuasa yang terhasil bergantung kepada aliran
bendalir. Kecekapan keseluruhan dan susutan tekanan merentasi sesuatu penggerak.
.
J4012 / UNIT 7/3

Sistem hidraulik yang ringkas terdiri daripada dua buah silinder, iaitu satu silinder
besar dan satu silinder kecil. Kedua-dua silinder ini disambungkan oleh paip. Di
dalam silinder yang kecil terdapat satu omboh yang dikenakan daya ke atasnya. Di
dalam silinder yang besar pula, terdapt satu omboh yang dinamakan omboh pelantak.
Beban diletakkan di atas omboh pelantak. Keseluruhan sistem ini diisikan dengan
cecair hidraulik atau minyak hidraulik. Daya yang dikenakan pada silinder kecil akan
dipindahkan ke silinder besar untuk mengangkat beban.
Tuil
Beban
Omboh
Pelantak
10N
Beban
ditolak
Omboh
bergerak
Minyak
(b)
(a)
Rajah 7.1: Menunjukkan asas sistem hidraulik
AWAS !
Adalah penting untuk anda mengetahui simbol-simbol penting
bagi sistem hidraulik sebelum anda boleh meneruskan
pembelajaran anda di unit yang seterusnya !
J4012 / UNIT 7/4

7.1 SIMBOL-SIMBOL PIAWAI BAGI KOMPONEN HIDRAULIK

Simbol piawai ISO bagi komponen-komponen sistem hidraulik adalah seperti di
bawah;
BIL
NAMA
Pam hidraulik anjakan tetap
Pam hidraulik anjakan berubah
Motor hidraulik anjakan tetap
Motor hidraulik anjakan berubah
Motor pam hidraulik anjakan

tetap
Motor pneumatik
Motor pam hidraulik anjakan

berubah
SIMBOL
J4012 / UNIT 7/5

BIL
NAMA
Penggerak hidraulik berayun
Penggerak pneumatik berayun
10
Silinder satu tindakan tanpa

spring atau pegas
11
Silinder satu tindakan berpegas
12
Silinder jenis ram
13
Silinder dua tindakan jenis rod

tunggal
14
Silinder jenis rod kembar
15
Silinder dengan kusyen jenis

tunggal
SIMBOL
J4012 / UNIT 7/6

BIL
NAMA
16
Silinder dengan kusyen jenis

kembar
17
Silinder jenis teleskopik

tindakan sehala
18
Injap pelega dan injap

keselamatan jenis susun padu
dalam dan luar
19
20
Injap kawalan aliran boleh

laras
21
Injap kawalan arah jenis 2/2
22

(pusat tertutup)
23
24

solenoid berpegas
25
26
Injap sehala
SIMBOL
J4012 / UNIT 7/7

BIL
NAMA
27
Injap ulang-alik
28
Injap kawalan aliran dengan

injap sehala
29
Suis tekanan
30
Penapis
31
Silinder jenis gegendang
32
Susun atur jenis terus
33
Susun atur jenis tak terus
34
Jenis pegas
35
Jenis pegas berlaras
SIMBOL
Rajah 7.2 : Simbol-simbol piawai bagi komponen hidraulik
J4012 / UNIT 7/8

AKTIVITI 7a

SELANJUTNYA.
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 7a-1
Namakan simbol-simbol yang diberikan berikut:Simbol
Nama
J4012 / UNIT 7/9

Soalan 7a-2
Nama
Injap kawalan arah jenis 4/3 (pusat

tertutup)
Penapis
Simbol
J4012 / UNIT 7/10

TAHNIAH !
SELANJUTNYA.
Jawapan 7a-1
Simbol
Nama
Pam hidraulik anjakan berubah jenis satu arah.
Motor hidraulik anjakan berubah jenis dua arah.
Motor hidraulik anjakan tetap jenis satu arah.
Pam hidraulik anjakan tetap jenis dua arah.
J4012 / UNIT 7/11

Jawapan 7a-2
Nama

(pusat tertutup)
Penapis
Simbol
J4012 / UNIT 7/12

INPUT
7.2 KEGUNAAN KOMPONEN ASAS HIDRAULIK
Sistem hidraulik boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian seperti di bawah
bergantung kepada fungsi komponen tersebut :Injap
Berfungsi untuk mengatur tekanan dalam litar dan mengawal arah aliran
minyak.
Motor
Mengeluarkan kuasa untuk membuat kerja bagi pergerakan putaran.
Penapis
Menapis minyak hidraul dari kekotoran.
Pam
Mengedar kuantiti minyak hidraul ke seluruh sistem.
Silinder
Boleh mengeluarkan kuasa untuk membuat kerja bagi gerakan linar.
Penumpuk
Berfungsi untuk menyimpan tekanan sistem, menyerap getaran dan
menstabilkan tekanan sistem.
Tangki
Menakung minyak hidraul dan menyejukkan minyak hidraul
Rajah 7.3 dibawah menunjukkan kedudukan komponen asas sistem kawalan
hidraulik untuk menggerakkan satu motor dua tindakan.
Pusat terbuka 4/2
Injap
Pelega
Pam
Motor 2
tindakan
Rajah 7.3 : Kedudukan komponen asas sistem kawalan hidraulik untuk mengerakkan
satu motor dua tindakan.
J4012 / UNIT 7/13

7.2.1
PAM
Pam dan motor boleh dibahagikan kepada dua jenis yang utama iaitu anjakan
tetap dan anjakan berubah. Kesemua pam dan motor yang digunakan dalam
hidrostatik adalah jenis anjakan positif dimana kebocorannya hanya sedikit
sahaja dan boleh diabaikan. Isipadu cecair yang tetap dikeluarkan dari pam
pada setiap pusingan aci pemacu pam tanpa mengira keadaan tekanan dalam
litar hidraulik. Pam boleh dibahagikan kepada beberapa jenis seperti di
bawah:
Gear
Ram
Omboh
Skru
7.2.1.1 Gear
Menggunakan dua atau lebih pasangan gear dan ianya dipasang di
dalam sebuah kotak keluli yang mempunyai saluran masukan dan
keluaran. Kedua-dua gear dalam satu pasangan adalah sama saiz.
SALUR MASUK
KEDAP DALAM
TERBENTUK DI
SINI
SALUR
KELUAR
Gambarajah 7.4 : Pam Jenis Gear

7.2.1.2 Ram
Gambarajah 7.5 di bawah menunjukkan pam jenis ram gelangsar
yang paling ringkas yang mengandungi rotor di pasang dengan
beberapa ram rotor yang bebas bergelangsar dengan celah jejari.
Rotor itu bersipi dengan perumah yang mengandungi ram rotor itu.
Cecair akan mengalir ke dalam ruang masukan apabila ruang
antara sarung rotor dan ram rotor menjadi besar dan cecair itu akan
J4012 / UNIT 7/14

dikeluarkan dari ruang disebelahnya apabila ruang itu menjadi

kecil ketika rotor itu berpusing.
Sumber:
Festo Didactic
Gambarajah 7.5 : Pam Jenis Ram

7.2.1.3 Omboh
Pam omboh kebanyakannya digunakan pada sistem dengan
tekanan operasi melebihi atau sama dengan 140 bar. Ciri utama
pam omboh adalah kecekapan yang tinggi pada tekanan tinggi. Ini
adalah sangat penting apabila aliran malar, tanpa bergantung
kepada perubahan tekanan. Terdapat 2 jenis pam hidraulik
berbilang omboh, iaitu jenis paksi dan jejarian. Pam paksi
terbahagi kepada dua jenis seperti gambarajah 7.6 di bawah:-
(a)
(b)
Gambarajah 7.6 : Pam Jenis Omboh Paksi (a) Paksi Bengkok

( b) Paksi Plat Kocak.
J4012 / UNIT 7/15

Rajah 7.7 di bawah pula menunjukkan pam jenis omboh jejarian,

Pam jenis ini juga terbahagi kepada dua iaitu jenis alir jejari piston
berpusing dan sesondol berpusing.
Rajah 7.7 : Pam Jenis Alir Jejari

7.2.1.4 SKRU
Rajah 7.8 di bawah menunjukkan binaan Pam Jenis Skru. Ianya
adalah tahan lasak kerana bendalir yang digunakan akan
bertindak sebagai pelindung daripada kebocoran. Ianya sesuai
digunakan jika beban yang dikenakan padanya tidak berubah.
Pam jenis ini memerlukan penapis minyak yang dipasang secara
siri dibahagian keluaran.
Putaran
Keluaran
Masukan
Rajah 7.8 : Pam Jenis Skru
J4012 / UNIT 7/16

AKTIVITI 7b
SELAMAT MENCUBA
Soalan 7b-1
Senaraikan EMPAT jenis pam hidraulik
Soalan 7b-2
Lakarkan binaan keratan rentas bagi pam berikut:
i.
Pam Gear
ii.
Pam Ram
J4012 / UNIT 7/17


Jawapan 7b-1
i.
Gear
ii.
Ram
iii.
Omboh
iv.
Skru
Jawapan 7b-2
i.
SALUR MASUK
KEDAP DALAM
TERBENTUK DI
SINI
SALUR
KELUAR
ii.
J4012 / UNIT 7/18

7.2.1
INJAP
Injap di dalam sistem hidraulik berfungsi sama seperti injap di dalam sistem
pneumatik. Kaedah menggerakkan injap adalah seperti berikut;
7.2.2.1 Kaedah Menggerakkan Injap
Injap di dalam sistem hidraulik boleh digerakkan dengan berbagai
cara seperti di bawah:
Mekanikal
Kaedah menggerakkan injap mekanikal pula boleh dibahagikan
kepada dua iaitu secara kendalian mekanikal dan insani. Rajah
7.9 di bawah menunjukkan salah satu daripada jenis kendalian
injap secara mekanikal.
Sumber:
Pneumatic & Hydraulic,
Oxford University, 1998
Rajah 7.9 : Kaedah Kendalian Mekanikal

Rajah 7.10 di bawah pula menunjukkan salah satu kaedah
menggerakkan injap secara insani.
Sumber:
Rajah 7.10 : Kaedah Menggerakkan Injap Secara Insani
J4012 / UNIT 7/19

Pneumatik
Rajah 7.11 di bawah menunjukkan kaedah menggerakkan injap
secara pneumatik di mana aci dikawal sepenuhnya oleh pneumatik.
Sumber:
Rajah 7.11 : Kaedah Menggerakkan Injap Secara Pneumatik
Elektrikal
Rajah 7.12 di bawah menunjukkan kaedah menggerakkan injap
secara elektrikal yang dikawal oleh solenoid.
Sumber:
Rajah 7.12 : Kaedah Menggerakkan Injap Secara Elektrikal
J4012 / UNIT 7/20

7.2.2.2 INJAP KAWALAN

Injap kawalan terbahagi kepada tiga iaitu injap kawalan tekanan, arah dan
aliran.
Injap Kawalan Tekanan

Injap kawalan tekanan digunakan untuk menghadkan atau mengawal
tekanan sistem. Ianya mengurangkan tekanan beban sesebuah pam
atau menetapkan tekanan minyak sebelum minyak itu disalurkan ke
dalam litar hidraulik. Injap Kawalann tekanan boleh dibahagikan
kepada lima jenis iaitu :
Injap pelega dan sehala
Sumber:
Rajah 7.13 : Injap pelega dan sehala
Injap pengurang tekanan
Sumber:
Rajah 7.14 : Injap pengurang tekanan
J4012 / UNIT 7/21

Injap penjujukan tekanan
Sumber:
Rajah 7.15 : Injap penjujukan tekanan
Injap pemunggahan tekanan
Sumber:
Rajah 7.16 : Injap pemunggahan tekanan
Injap imbangan lawan.
Sumber:
Rajah 7.17 : Injap imbangan lawan
J4012 / UNIT 7/22

Injap Kawalan Arah

Injap kawalan arah digunakan untuk meneruskan pengaliran minyak di
dalam sistem hidraul. Ia mempunyai pelbagai jenis seperti berikut:
Injap rotor
Injap gelendong (kili)
Injap pusat terbuka dan pusat tertutup
Injap kili sebadan dan kili cantuman
Keempat-empat injap ini menggunakan pelbagai elemen injap yang

berlainan untuk meneruskan pengaliran minyak.
Injap sehala menggunakan sebuah poppet yang bergerak pada

kedudukan badan injap mengikut keadaan tekanan.
Injap rotor menggunakan sebuah gelendong rotor yang boleh
dipusing untuk mengawal aliran minyak.
Injap kili menggunakan sebuah kili gelongsor yang bergerak ke
hadapan dan ke belakang untuk mengawal aliran minyak.
Injap Kawalan Arah Jenis Rotor

Ianya biasa digunakan sebagai injap pandu untuk meneruskan
aliran ke injap lain. Injap kawalan arah jenis putar menggunakan
sebuah injap rotor yang mempunyai 4 hala keluaran dan masukan
minyak. Rotor ini mempunyai lubang yang boleh dihubungkan
dengan lubang yang berada di badan injap apabila rotor itu
dipusingkan. Rotor ini digerakkan oleh sebuah tuil (lever) secara
hidraul ataupun secara elektrik.
Rajah 7.18, menunjukkan keadaan injap rotor di mana minyak dan
pam memasuki ruang masukan dan mengalir melalui injap tersebut
ke sistem. Sementara minyak dari sistem akan mengalir balik ke
tangki melalui ruang keluaran. Ruang-ruang tersebut sebenarnya
terletak di dua tingkat yang berasingan. Injap rotor ini boleh
diubahsuai untuk menggerakkan dua, tiga atau empat hala. Ini
dapat dicapai dengan mengubah kedudukan ruang saluran dengan
menambah / mengurangkan saluran minyak yang ada pada injap
tersebut.
J4012 / UNIT 7/23

Sumber:
Rajah 7.18: Injap Kawalan Arah Jenis Rotor

Injap Kawalan Arah Jenis Kili
Injap ini adalah sebuah injap kawalan arah yang sebenar. Ianya
digunakan sebagai injap pengawal untuk mengarahkan minyak bagi
memulakan aliran minyak atau memberhentikan alirannya ke sistem.
Injap kili yang mempunyai 2, 4 dan 6 batas (landas) adalah yang
umum dimana ianya selalu digunakan dalam cantuman injap, iaitu
selcum. Bagi injap yang mempunyai lebih dari satu unit, setiap injap
mengawal sebahagian daripada sistem hidraul.
Injap ini boleh dikawal secara manual, gelung elektrik atau tekanan
hidraul yang bertindak di penghujung kili itu. Alat penetap sentiasa
digunakan untuk menentukan kedudukan injap pada setiap operasi.
Sumber:
Festo Didactic
Neutral
Rajah 7.19 : Injap Kili
Neutral
J4012 / UNIT 7/24

Injap Pusat Terbuka dan Pusat Tertutup

Rajah 7.20 menunjukkan simbol injap pusat terbuka dan injap pusat
tertutup. Injap ini digunakan dalam sistem pusat terbuka , dimana pam
akan bergerak secara berterusan walaupun injap kawalan arah berada
dalam kedudukan neutral. Minyak hidraulik akan mengalir dengan
berterusan dari pam melalui injap kawalan arah kemudiannya mengalir
balik ke tangki. Dalam sistem tertutup, pam akan berhenti semasa
injap kawalan arah berada dalam keadaan neutral. Injap kawalan arah
akan menghalang aliran minyak dari pam. Ianya akan menyebabkan
pam hidraul berhenti dari mengepam minyak. Pam akan dimatikan
dengan memutuskan bekalan arus ke motor yang memusingkan pam.
Suis tersebut dikawal oleh tekanan minyak.
(a)
(b)
Rajah 7.20: Menunjukkan (a) Injap Pusat Terbuka dan (b) Injap
Pusat Tertutup
Injap Kili Sebadan Dan Cantuman
Dua atau lebih injap kili boleh digunakan dalam satu kumpulan injap
untuk pengendalian pelbagai fungsi. Pembinaan injap kili bergantung
kepada bilangan cantuman injap dalam operasi. Susunan untuk injap
yang mempunyai 3 kedudukan boleh dibuat dengan banyak cara
seperti rajah di bawah.
Sumber:
Rajah 7.21: Injap Kili Jenis Cantuman Sebadan
J4012 / UNIT 7/25

Rajah 7.22 pula menunjukkan beberapa gelendung injap yang

dipasang dalam satu bungkah.
Sumber:
Rajah 7.22 : Injap Kili Cantuman

Injap Kawalan Aliran
Injap kawalan aliran boleh dilaraskan dengan cara berikut:
Menghadkan aliran masuk atau keluar dari komponen yang mana
kelajuannya senang dilaras. Injap ini ialah jenis tiada pampasan.
Mengalihkan arah aliran dari komponen yang mana kelajuannya
senang dilaras. Injap jenis ini biasanya berpampasan.
Injap kawalan aliran boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu;
Injap tak terpampas

Injap tak terpampas tidak akan terpengaruh pada perubahan
tekanan. Apabila aliran masuk berubah, maka aliran yang melalui
injap juga berubah. Injap tak terpampas biasa digunakan apabila
kawalan aliran yang tepat tidak diperlukan. Contoh injap ini ialah
injap jenis jarum dan injap glob.
Injap Kawalan Dan Injap Glob (Tak Terpampas)

Injap jenis ini biasa digunakan pada litar hidraul. Injap ini
tidak peka kepada perubahan tekanan. Ianya mudah dan
boleh dilaraskan untuk mendapatkan nilai kadar alir yang
dikehendaki.
J4012 / UNIT 7/26

Injap Kawalan Aliran Jenis Jarum

Rajah 7.23 menunjukkan injap kawalan arah jenis jarum.
Ianya merupakan suatu penghad mudah. Apabila batang
jarum dipusingkan ke bawah, aliran akan terhenti. Apabila
batang jarum dinaikkan ke atas dengan membuka skru,
lubang orifis akan terbuka sedikit dan membenarkan aliran
melaluinya. Apabila skru dibuka sepenuhnya, aliran penuh
akan terhasil.
Sumber:
Rajah 7.23 : Injap Kawalan Aliran Jenis Jarum
Injap terpampas
Injap terpampas akan cuba mengekalkan kadar aliran walaupun
aliran masuk ke injap berubah. Injap ini akan melaraskan aliran
sambil mengawal aliran masuk.
Injap Kawalan Aliran Terpampas

Injap jenis ini beroperasi dengan konsep di mana saiz orifis
yang sedia ada pada komponen mengawal kejatuhan
tekanan pada orifis, menyebabkan kadar alir menjadi tetap.
Saiz lubang orifis pada hujung kili telah dipadankan dengan
pegas.
Rajah 7.24: Injap Kawalan Aliran Terpampas
J4012 / UNIT 7/27

Apabila aliran masuk yang melalui orifis bertambah,

perbezaan tekanan di antara bahagian luar dan dalam kili
akan bertambah. Penambahan aliran akan menyebabkan
kili bergerak ke kanan dan menekan pegas.
Pengatur Aliran Pirau (By-Pass)

Injap jenis ini biasa digunakan pasa sistem pusat terbuka.
Dengan menggunakan injap jenis ini minyak yang di
keluarkan oleh pam akan digunakan untuk membuat kerja
pada fungsi utama, yang mana pada keadaan tertentu
minyak akan dialirkan ke fungsi kedua atau dialirkan balik
ke tangki. Injap pengatur juga berfungsi menggunakan
prinsip pegas dan orifis tetap untuk mengawal aliran.
Rajah 7.25 :Injap Pengatur Aliran Pirau
J4012 / UNIT 7/28

AKTIVITI 7c
SELAMAT MENCUBA
Soalan 7c-1
Senaraikan TIGA kaedah menggerakkan injap.
Soalan 7c-2
Senaraikan LIMA jenis injap kawalan tekanan.
Soalan 7c-3
Senaraikan EMPAT jenis injap kawalan arah.
Soalan 7c-4
Terangkan kaedah untuk melaraskan injap kawalan aliran.
J4012 / UNIT 7/29


Jawapan 7c-1
i.
Mekanikal
ii.
Pneumatik
iii.
Elektrik
Jawapan 7c-2
i.
Injap pelega dan sehala
ii.
Injap pengurangan tekanan
iii.
Injap penjujukan tekanan
iv.
Injap pemunggah tekanan
v.
Injap imbangan lawan
Jawapan 7c-3
i.
Injap putar atau rotor
ii.
Injap kili
iii.
Injap pusat terbuka dan pusat tertutup
iv.
Injap kili sebadan dan kili cantuman
Jawapan 7c-4
Injap kawalan aliran boleh dilaraskan dengan cara berikut:
i.
Menghadkan aliran masuk atau keluar dari komponen yang mana kelajuannya
sedang dilaras. Injap ini ialah jenis tiada pampasan.
ii.
Mengalihkan arah aliran dari komponen yang mana kelajuannya sedang dilaras.
J4012 / UNIT 7/30

7.2.3 PENGGERAK (ACTUATOR)

Pada amnya, pergerakkan hidraulik digunakan untuk menjalankan tugas berat.
Ianya mengangkat beban di antara 200 600 tan pada jarak angkatan yang kecil
iaitu 100 300 mm. Kebanyakan jenis mesin dan penggerak ini digunakan dalam
pengunaan mesin angkat. Perhubungan di antara penggerak dan peralatan
hidraulik adalah seperti berikut :
Peralatan Hidraulik
Penggerak Hidraulik
Mekanisme Kendali
Kerja Langsung
Turbo Gerak
Rajah 7.26 : Perhubungan antara penggerak dan peralatan hidraulik.

7.2.3.1 Silinder
Silinder hidraul digunakan untuk membuat sesuatu kerja dan
menghubungkan kuasa hidraul kepada kuasa mekanikal. Silinder
bergerak sebagai lengan mekanikal yang digunakan untuk mengangkat,
menolak atau menggerak sebarang alat-alat pengerak. Silinder
mengandungi sebuah aci piston yang digunakan untuk menggerakkan
piston yang dipasangkan kepada penghujung aci itu. Piston digunakan
untuk memerangkap minyak hidraul dalam silinder. Pada umumnya
penyendal hidraul telah dipasang di sekeliling piston di mana ianya
bertindak sebagai penyendal (prevent leakage).
Silinder hidraul boleh dibahagikan kepada dua jenis yang umum iaitu:
Silinder jenis piston yang memberikan tindakan linar (linear).
Silinder jenis bilah yang memberi tindakan pusingan.
J4012 / UNIT 7/31

Silinder jenis piston

Gambarajah 7.27 di bawah menunjukkan Silinder Jenis Piston.
Gambarajah 7.27: Silinder Jenis Piston

Silinder Jenis Piston boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu:
Silinder tindakan sehala.

Gambarajah 7.28 menunjukkan silinder tindakan sehala
yang biasanya memberikan tindakan daya pada satu hala
sahaja. Tekanan minyak dimasukkan ke dalam ruang
silinder untuk mengangkat sesuatu beban.
Gambarajah 7.28: Silinder Tindakan Sehala
Silinder tindakan dua hala.

Gambarajah 7.29 menunjukkan silinder tindakan dua hala.
Silinder ini memberikan tindakan pada 2 hala iaitu ke
hadapan dan ke belakang. Tekanan minyak disalurkan
kepada salah satu daripada ruang masukan silinder dan
kemudiannya ke ruang masukan yang lain.
Gambarajah 7.29: Silinder Tindakan Dua Hala
J4012 / UNIT 7/32

Silinder Jenis Bilah

Silinder jenis ini mengandungi sebuah silinder, aci dan bilah
logam. Dua bilah logam digunakan di mana satu kedudukan
ditetapkan pada silinder dan satu lagi dipasang pada aci yang
memutar berulang-alik diantara sudut-sudut yang tertentu.
Kesemua silinder jenis bilah adalah tindakan dua hala.
7.2.3.2 Motor Hidraulik

Pada asasnya motor hidraulik mempunyai persamaan dengan pam
hidraulik. Perbezaannya ialah motor hidraulik menukarkan kuasa
hidraulik kepada kuasa mekanikal. Binaan motor hidraulik juga
mempunyai persamaan dengan pam hidraulik.
Kelajuan motor hidraulik boleh diubah dengan mengubah kuantiti kadar
aliran minyak kepada motor. Arah pusingan aci motor boleh diubah
dengan mengubah suhu masukan menjadi keluaran dan salur keluaran
menjadi masukan.
Jenis-jenis Motor Hidraulik
Rajah 7.30 menunjukkan jenis-jenis motor hidraulik yang
digunakan secara meluas.
Bilah
Gear
Gear
Luar
Motor
Hidraulik
Skru
Piston
Gear
Dalam
Piston
Paksi
Piston
Jejari
Rajah 7.30 menunjukkan jenis-jenis motor hidraulik
Paksi
Bengko
Plat
Kocak
J4012 / UNIT 7/33

Motor Bilah
Rajah 7.31 menunjukkan binaan motor bilah yang mempunyai
persamaan dengan pam bilah. Pegas digunakan untuk menekan
keluar bilah ke arah gegelang sesondol semasa motor mula
berpusing atau berhenti dari berpusing.
Sumber:
7.31 : Motor Jenis Bilah
Motor Gear
Motor jenis gear digunakan secara meluas kerana ia mudah dan
ekonomi. Pada kebiasaannya ia digunakan untuk menggerakkan
komponen yang kecil. Motor gear berpusing mengikut arah
pusingan jam atau sebaliknya. Ianya mempunyai anjakan tetap.
Terdapat dua jenis motor gear yang biasa digunakan iaitu motor
gear luar dan motor gear dalam.
Rajah 7.32 menunjukkan keratan rentas motor gear dalam.
Rajah 7.32 : Motor Gear.
Sumber:
J4012 / UNIT 7/34

Motor Skru
Motor jenis skru terdiri daripada silinder dan omboh yang dielakkan
dari berputar oleh rod pandu. Omboh dan rod omboh yang
dilengkapi dengan alur akan dipadankan bersama-sama sepertimana
skru dan nut. Rekabentuk motor jenis skru hanya dihadkan untuk
penggunaan tekanan rendah.
Putaran
Sumber:
Keluaran
Masukan
Rajah 7.34 : Motor Jenis Skru

Motor Piston
Motor piston dikelaskan bergantung kepada susunan piston pada
silinder dan aci keluaran motor. Motor piston biasa digunakan
kerana ia mempunyai kelajuan dan tekanan yang tinggi.
Rajah 7.33 menunjukkan dua jenis motor piston paksi iaitu jenis
paksi bengkok dan jenis plat kocak. Sementara motor piston jejari
dikelaskan kepada jenis bersipi dimana piston akan menolak aci
bersipi untuk mendapatkan momen dan jenis berbilang lejang di
mana piston akan menolak sesendol berombak yang terdapat pada
perumah rotor.
(a)
Sumber:
Festo Didactic
(b)
Rajah 7.33 : Motor Piston (a) Paksi Jenis Plat Kocak Dan
(b) Paksi Bengkok
J4012 / UNIT 7/35

AKTIVITI 7d
SELAMAT MENCUBA
Soalan 7d-1
Senaraikan DUA jenis penggerak hidraulik.
Soalan 7d-2
Senaraikan DUA jenis penggerak silinder.
Soalan 7d-3
Senaraikan EMPAT jenis motor hidraulik.
J4012 / UNIT 7/36

MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 7d

Jawapan 7d-1
i.
Silinder
ii.
Motor
Jawapan 7d-2
i.
Jenis Piston
ii.
Jenis Bilah
Jawapan 7d-3
i.
Gear
ii.
Piston
iii.
Skru
iv.
Bilah
J4012 / UNIT 7/37

PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Namakan simbol-simbol injap di bawah:i)
ii)
iii)
iv)
v)
vi)
Soalan 2
Lukiskan simbol-simbol injap bagi komponen untuk sistem hidraulik seperti berikut:-
i. Injap kawalan arah jenis 4/3 hala pusat tertutup.

ii. Injap kawalan arah jenis 4/3 hala pusat terbuka.
iii. Injap kawalan arah jenis 5/3 hala.
J4012 / UNIT 7/38

Soalan 3
Namakan 2 jenis pam omboh.
a.
b.
Soalan 4
Berikan 2 sebab mengapa pam omboh selalu digunakan dalam sistem hidraulik.
a.
b.
J4012 / UNIT 7/39

MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
SETERUSNYA.
Jawapan 1
i. Injap kawalan arah jenis 2/2 hala.
ii. Injap kawalan arah jenis 3/2 hala.
iii. Injap kawalan arah jenis 4/2 hala.
iv. Injap kawalan arah jenis 5/2 hala.
v. Injap kawalan arah jenis 3/3 hala solenoid berpegas.
vi. Injap kawalan arah jenis 5/3 hala.
Jawapan 2
i)
ii)
iii)
Jawapan 3
a) Pam omboh jenis paksi.
b) Pam omboh jenis jejari.
J4012 / UNIT 7/40

Jawapan 4
a) Kecekapan yang tinggi.
b) Kos tidak begitu mahal.
SEKARANG MARILAH KITA

BERPINDAH KE UNIT
SETERUSNYA YANG DIJAMIN
LEBIH MENARIK DAN
MENCABAR LAGI.
J4012 / UNIT 8/1

SUSUNATUR KOMPONEN HIDRAULIK
UNIT 8
SUSUNATUR KOMPONEN
DAN LITAR ASAS HIDRAULIK
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Menyatakan dan memahami susunatur

komponen dan litar asas sistem hidraulik.
Menyatakan susunatur komponen-komponen litar asas

hidraulik.
Menyatakan kebaikan dan keburukan litar asas hidraulik
Merekabentuk litar asas hidraulik
J4012 / UNIT 8/2

INPUT
8.0 PENGENALAN
istem hidraulik merupakan suatu sistem yang menggunakan minyak untuk

menghasilkan daya gerakan. Ianya adalah satu sistem penting yang terdapat
pada beberapa jenis jentera dan mesin. Ianya digunakan pada jengkaut, mesin
gerudi batuan, jentolak, mesin penempa, mesin pelarikan kawalan komputer, jentera
pertanian, kenderaan berat, mesin injeksi plastik dan mesin die casting. Sistem
hidraulik ini dapat membantu jentera mengangkat dan menurunkan beban yang berat.
Pada masa kini sistem hidraulik yang moden telah dilengkapkan pada traktor bagi
melakukan kerja-kerja yang lebih rumit.
Kegunaan utamanya ialah:
Menaik dan menurunkan beban.
Mengawal kedalaman pembajakan.
Menjalankan alat-alat hidraulik lain seperti alat hidraulik hujung.
8.1 SUSUNATUR KOMPONEN
Komponen-komponen asas dalam sesuatu litar hidraulik adalah seperti di bawah :Injap
Ianya berfungsi untuk mengatur tekanan dalam litar dan mengawal arah aliran
minyak.
Motor
Berfungsi untuk mengeluarkan kuasa untuk membuat kerja bagi pergerakan
putaran.
Penapis
Berfungsi untuk menapis minyak hidraul dari kekotoran.
Pam
Berfungsi untuk mengedar kuantiti minyak hidraul ke seluruh sistem.
Silinder
Berfungsi untuk mengeluarkan kuasa untuk membuat kerja bagi gerakan
lurus.
Penumpuk
Ianya berfungsi sebagai penyimpan tekanan sistem, penyerap getaran dan
penstabil tekanan sistem.
Tangki
Berfungsi untuk menakung minyak hidraul dan menyejukkan minyak hidraul.
J4012 / UNIT 8/3

Susunatur komponen-komponen litar asas hidraulik adalah seperti yang

ditunjukkan dalam rajah 8.1 di bawah.
SILINDER

Injap kawalan berarah
Penumpuk
Injap pelega
Injap sehala
Pam
Motor
Penapis
Tangki
Rajah 8.1: Menunjukkan litar asas hidraulik untuk menggerakkan silinder

Rajah 8.2 di bawah menunjukkan satu litar asas sistem kawalan hidraulik untuk
menggerakkan satu motor dua tindakan.
Pusat terbuka 4/2
Injap
Pelega
Pam
Motor 2
tindakan
Rajah 8.2: Menunjukkan satu litar asas sistem kawalan hidraulik untuk menggerakkan
satu motor dua tindakan.
J4012 / UNIT 8/4

Rajah 8.3 di bawah menunjukkan litar asas untuk menggerakkan motor 2 tindakan.
Injap Jujukan
Motor satu
tindakan
Injap sehala
Injap kawalan
arah
Motor 2 tindakan
Pam
Rajah 8.3 : Litar jujukan untuk dua motor
8.2 SISTEM ASAS LITAR HIDRAULIK

Sistem asas litar hidraulik dibahagikan kepada dua iaitu: Hidraulik tulin
Elektro-hidraulik
8.2.1 Hidraulik Tulin
Ianya direkabentuk untuk mengawal jujukan operasi silinder dengan
menggunakan injap jujukan, contohnya jujukan yang diberi adalah A+ B+ BA-. Berdasarkan rajah 8.4 di bawah, injap kawalan arah digerakkan dengan
kuasa hidraulik. Apabila injap kawalan arah digerakkan, silinder A dan B akan
bergerak mengikut jujukan berikut:i.
ii.
iii.
iv.
Rod Silinder
Rod Silinder
Rod Silinder
Rod Silinder
A ( pengapit ) bergerak keluar

B ( penggerudi ) bergerak keluar
B bergerak masuk
A bergerak masuk
Dalam litar jujukan , injap jujukan ( a ) dan ( b ) mestilah dilaraskan pada

tekanan lebih tinggi dari tekanan ( 1 ) dan ( 2 ).
J4012 / UNIT 8/5

Untuk Gerudi
Untuk Pengapit
2
3
1
4
Rajah 8.4 : Litar Hidraulik Tulin
8.2.2
Litar Elektro Hidraulik

Dalam litar elektro hidraulik yang ditunjukkan dalam rajah 8.5 dibawah,
injap kawalan arah dengan solenoid kembar digerakkan oleh suis
penghad. Dengan menekan suis, solenoid (a) ditenagakan untuk
mendapatkan operasi (1). Pada akhir operasi (1) solenoid (c) ditenagakan
oleh suis penghad 2 untuk mendapatkan operasi (2). Kemudian solenoid
(b) ditenagakan oleh suis penghad 3 untuk mendapatkan operasi (3). Akhir
sekali, solenoid (d) ditenagakan oleh suis penghad 1 untuk mendapatkan
operasi (4).
J4012 / UNIT 8/6

Rajah 8.5 : Litar Elektro-Hidraulik

8.3 LITAR SISTEM ASAS HIDRAULIK
Litar sistem asas hidraulik terbahagi kepada dua iaitu :Litar sistem pusat terbuka
Litar sistem pusat tertutup
8.3.1 Litar Sistem Pusat Terbuka
Dalam litar sistem pusat terbuka , pam akan bergerak berterusan walaupun
injap kawalan arah berada dalam kedudukan neutral. Minyak hidraulik akan
mengalir dengan berterusan dari pam melalui injap kawalan arah kemudiannya
mengalir balik ke tangki. Rajah litar adalah seperti yang ditunjukkan dalam
Rajah 8.6 di bawah.
Sumber:
Rajah 8.6 : Litar sistem pusat terbuka
J4012 / UNIT 8/7

Kebaikan Sistem Pusat Terbuka

Didapati sistem ini adalah lebih ringkas dalam binaan dan mempunyai pelbagai
kebaikan iaitu tekanannya lebih rendah pada masa pergerakan. Ini mengurangkan
getaran dan hausan serta mengurangkan tenaga disebabkan oleh kebocoran
apabila sistem berkeadaan neutral. Disamping itu ia mempunyai litar yang mudah
dan senang dibina. Ianya juga mengurangkan penyenggaraan.
8.3.2 Litar Sistem Tertutup

Dalam litar sistem tertutup, pam akan berhenti semasa injap kawalan arah
berada dalam keadaan neutral. Injap kawalan arah akan menghalang aliran
minyak dari pam. Ini akan menyebabkan pam hidraul berhenti dari mengepam
minyak. Pam akan dimatikan dengan memutuskan bekalan arus ke motor yang
memusingkan pam. Suis tersebut dikawal oleh tekanan minyak. Contoh litar
sistem tertutup adalah seperti ditunjukkan dalam rajah 8.7 di bawah.
Sumber:
Rajah 8.7: Litar sistem tertutup

KEBAIKAN SISTEM PUSAT TERTUTUP
Pam hanya bergerak apabila sistem memerlukan minyak. Cara ini menjimatkan
kuasa enjin apabila alat hidraul digunakan. Minyak disimpan dengan tekanan yang
tinggi untuk tindakan cepat. Cara ini menjimatkan masa kendalian (operating
time). Kelambatan tindakan sistem hidraul dapat dikurangkan dengan menyediakan
minyak bertekanan tinggi untuk tindakan segera berbending dengan sistem pusat
terbuka di mana minyak hendaklah dirangkap sebelum tekanan minyak boleh
dinaikkan atau ditinggikan untuk operasi . Jika sistem hidraul digunakan untuk
membuat pelbagai kerja dalam satu masa yang sama memanglah gerakan sistem
akan mengambil masa yang panjang untuk meningkatkan tekanan ke tekanan
sistem.
J4012 / UNIT 8/8

Rajah 8.8 : Litar sistem tertutup semasa neutral
Rajah 8.9 : Litar sistem terbuka semasa neutral
J4012 / UNIT 8/9

SILINDER
SILINDER

Injap pelega
Injap sehala
Injap sehala
Pam
Pam
Motor
Motor
Penapis
Penapis
Tangki
Tangki
(a)
(b)
Rajah 8.10: (a) Litar sistem terbuka (b) Litar sistem tertutup
AWAS !
Perhatikan dan fahamkan
kedudukan komponen-komponen
penting di dalam litar di atas !!
J4012 / UNIT 8/10

AKTIVITI 8a

SELANJUTNYA.
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 8a-1
Senaraikan LIMA komponen yang terdapat pada litar asas hidraulik
Soalan 8a-2
Nyatakan perbezaan diantara hidraulik tulin dan elektro-hidraulik
Soalan 8a-3
Nyatakan kebaikan sistem pusat terbuka
Soalan 8a-4
Nyatakan kebaikan sistem pusat tertutup
J4012 / UNIT 8/11

TAHNIAH !
SELANJUTNYA.
Jawapan 8a-1
1. Tangki
2. Penggerak
3. Motor
4. Pam
5. Injap Kawalan Arah
6. Penapis
7. Penumpuk
Jawapan 8a-2
Hidraulik Tulin
Pergerakan injap kawalan arah dikawal
oleh hidraulik
Elektro-Hidraulik
Pergerakan injap kawalan arah dikawal
dengan solenoid yang dijanakan oleh
elektrik
Jawapan 8a-3
1. Didapati sistem ini adalah lebih ringkas dalam binaan
2. Tekanannya lebih rendah pada masa pergerakan.
3. Mengurangkan getaran dan hausan
4. Mengurangkan tenaga disebabkan oleh bocor apabila sistem berkeadaan neutral.
5. Mempunyai litar yang mudah dan senang dibina.
6. Mengurangkan penyenggaraan.
Jawapan 8a-4
1. Pam hanya bergerak apabila sistem memerlukan minyak.
2. menjimatkan kuasa enjin apabila alat hidraul digunakan.
3. Minyak disimpan dengan tekanan yang tinggi untuk tindakan cepat.
4. Cara ini menjimatkan masa kendalian( operating time ).
5. Kelambatan tindakan sistem hidraul dapat dikurangkan dengan menyediakan
minyak bertekanan tinggi untuk tindakan segera.
J4012 / UNIT 8/12

PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Lukiskan litar hidraulik asas untuk menggerakkan sebuah silinder
Soalan 2
Lukiskan litar hidraulik asas untuk menggerakkan dua buah motor
Soalan 3
Lukiskan litar sistem terbuka dan litar sistem tertutup
Soalan 4
Huraikan operasi litar sistem terbuka dan litar sistem tertutup
J4012 / UNIT 8/13

MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
SETERUSNYA.
Jawapan 1
SILINDER

Penumpuk
Injap pelega
Injap sehala
Pam
Motor
Penapis
Tangki
J4012 / UNIT 8/14

Jawapan 2
Injap Jujukan
Motor satu
tindakan
Injap sehala
Injap kawalan
arah
Motor 2 tindakan
Pam
Jawapan 3
SILINDER
SILINDER

Injap pelega
Injap sehala
Injap sehala
Pam
Motor
Penapis
Tangki
Pam
Motor
Penapis
Tangki
J4012 / UNIT 8/15

Jawapan 4
Litar Sistem Pusat Terbuka
Dalam litar sistem pusat terbuka , pam akan bergerak berterusan walaupun injap
kawalan arah berada dalam kedudukan neutral. Minyak hidraulik akan mengalir
dengan berterusan dari pam melalui injap kawalan arah kemudiannya mengalir balik
ke tangki.
Litar Sistem Tertutup
Dalam litar sistem tertutup, pam akan berhenti semasa injap kawalan arah berada
dalam keadaan neutral. Injap kawalan arah akan menghalang aliaran minyak dari
pam. Ini akan menyebabkan pam hidraul berhenti dari mengepam minyak. Pam akan
dimatikan dengan memutuskan bekalan arus ke motor yang memusingkan pam. Suis
tersebut dikawal oleh tekanan minyak. Contoh litar sistem tertutup adalah seperti
ditunjukkan dalam rajah 8.7 di bawah.
J4012 / UNIT 9/1

PENGAWALAN TEKANAN DAN ALIRAN PADA PENGGERAK
UNIT 9
PENGAWALAN TEKANAN DAN ALIRAN
PADA PENGGERAK
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Melakarkan dan menerangkan pengawalan

tekanan dan aliran pada penggerak-penggerak
sistem hidraulik
Melakarkan kaedah-kaedah pengawalan tekanan dan

aliran penggerak-penggerak sistem hidraulik
Menerangkan kaedah-kaedah pengawalan tekanan dan
aliran penggerak-penggerak sistem hidraulik
J4012 / UNIT 9/2

INPUT
9.0
PENGENALAN
uba anda bayangkan apa yang akan terjadi kepada motosikal anda jika
aliran minyak tidak boleh dikawal, pastilah ianya akan membahayakan
anda. Kawalan dalam sistem adalah satu kemestian untuk memastikan
keselamatan pengguna dan jangkahayat sesuatu peralatan dapat dipanjangkan. Di
dalam sistem hidraulik, pengawalan tekanan dan aliran dapat dilakukan
menggunakan injap kawalan aliran tetapi kedudukan injap tersebut yang
menentukan bahagian yang hendak dikawal. Bahagian kawalan ini dikenali
sebagai Meter - Out, Meter - In dan Bleed Off.
9.1
PENGAWALAN TEKANAN DAN ALIRAN PADA PENGGERAKPENGGERAK SISTEM HIDRAULIK

Litar yang mengawal kelajuan rod bergantung kepada kedudukan injap kawalan
aliran pada sesuatu litar hidraulik. Ini kerana pengawalan kelajuan rod silinder
bergantung kepada keperluan sesuatu kerja tersebut. Terdapat 3 cara kelajuan rod
dikawal semasa ia keluar iaitu:Meter - Out
Meter - In
Bleed Off
9.1.1
Litar Meter Out

Injap kawalan pada litar ini dipasang pada bahagian keluaran minyak
hidraulik ke penggerak seperti silinder atau motor. Untuk membolehkan
tiada gangguan pada kelajuan rod silinder semasa gerakan masuk, injap
sehala dipasang seperti Rajah 9.1 (a) di bawah. Apabila tekanan silinder
mencapai ke tekanan maksimum minyak akan dialirkan ke tangki. Apabila
beban berkurangan atau kecil, tekanan balikan lebih besar dari tekanan
keluaran pam.
J4012 / UNIT 9/3

9.1.2
Litar Meter In
Injap kawalan aliran pada litar ini dipasang pada bahagian masukan minyak
hidraulik ke penggerak seperti silinder atau motor. Untuk membolehkan tiada
gangguan pada kelajuan rod silinder semasa gerakan masuk, injap sehala
dipasang seperti Rajah 9.1 (b) di bawah . Apabila tekanan silinder mencapai
ketekanan maksimum minyak hidraulik akan dialirkan ke tangki.
9.1.3
Litar Bleed Off

Injap kawalan aliran boleh laras pada litar ini dipasang pada bahagian
masukan minyak hidraulik di antara injap kawalan aliran dan silinder seperti
di tunjukkan dalam Rajah 9.1 (c) di bawah.. Kelajuan boleh dikawal dengan
melaraskan injap kawalan aliran. Sekiranya semua minyak dialirkan balik ke
tangki, rod silinder tidak akan bergerak disebabkan kejatuhan tekanan sistem.
Rajah 9.1 di bawah menunjukkan ketiga-tiga litar yang tersebut di atas.
Litar Meter Out
Litar Meter In
Litar Bleed Off
Rajah 9.1 : Menunjukkan (a) Litar Meter-Out, (b) Meter-In dan (c) Bleed-Off
J4012 / UNIT 9/4

AKTIVITI 9

SELANJUTNYA.
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 9-1
Nyatakan TIGA cara mengawal kelajuan rod.
Soalan 9-2
Isikan tempat kosong yang berikut :
a. Litar Meter Out
Injap kawalan pada litar ini dipasang pada bahagian
________________minyak
hidraulik ke penggerak seperti _____________atau _____________________. Untuk

membolehkan tiada gangguan pada kelajuan rod silinder semasa gerakan masuk, injap,
sehala
dipasang.
Apabila
tekanan
silinder
mencapai
ketekanan
_______________minyak akan dialirkan ke_________________. Apabila beban

berkurangan atau kecil, tekanan balikan lebih besar dari tekanan keluaran pam.
J4012 / UNIT 9/5

b. Litar Meter In
Injap kawalan _____________pada litar ini dipasang pada bahagian
_______________minyak hidraulik ke penggerak seperti silinder atau motor. Untuk
membolehkan tiada gangguan pada _______________rod silinder semasa gerakan
masuk, injap sehala dipasang. Apabila tekanan silinder mencapai ketekanan
maksimum minyak hidraulik akan dialirkan ke tangki.
J4012 / UNIT 9/6

MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 9
TAHNIAH !
SELANJUTNYA.
Jawapan 9-1
i.
Litar meter out
ii.
Litar meter in
iii.
Litar bleed off
Jawapan 9-2
a.
Keluaran
Silinder
Motor
Maksimum
Tangki
b.
Aliran
Masukan
Kelajuan
J4012 / UNIT 9/7

PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Terangkan kaedah-kaedah pengawalan tekanan dan aliran penggerak-penggerak sistem
hidraulik seperti dibawah:
a) Metering in
b) Metering out
c) Metering off
Soalan 2
Lukiskan kaedah-kaedah pengawalan tekanan dan aliran penggerak-penggerak sistem
hidraulik dibawah:
a) Metering in
b) Metering out
c) Metering off
J4012 / UNIT 9/8

MAKLUM BALAS KEPADA

PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
SETERUSNYA.
Jawapan 1
Metering out
Injap kawalan pada litar ini dipasang pada bahagian keluaran minyak hidraulik ke
penggerak seperti silinder atau motor. Untuk membolehkan tiada gangguan pada kelajuan
rod silinder semasa gerakan masuk, injap, sehala dipasang . Apabila tekanan silinder
mencapai ketekanan maksimum minyak akan dialirkan ke tangki. Apabila beban
berkurangan atau kecil, tekanan balikan lebih besar dari tekanan keluaran pam.
Metering In
Injap kawalan aliran pada litar ini dipasang pada bahagian masukan minyak hidraulik ke
penggerak seperti silinder atau motor. Untuk membolehkan tiada gangguan pada kelajuan
rod silinder semasa gerakan masuk, injap sehala dipasang . Apabila tekanan silinder
mencapai ketekanan maksimum minyak hidraulik akan dialirkan ke tangki.
Metering Off
Injap kawalan aliran bolelaras pada litar ini dipasang pada bahagian masukan minyak
hidraulik diantara injap kawalan aliran dan silinder . Kelajuan boleh dikawal dengan
melaraskan injap kawalan aliran. Sekiranya semua minyak dialirkan balik ke tangki, rod
silinder tidak akan bergerak disebabkan kejatuhan tekanan sistem.
J4012 / UNIT 9/9

Jawapan 2
Metering in
Metering Off
Metering out
J4012 / UNIT 10/1

REKABENTUK LITAR HIDRAULIK
UNIT 10
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Merekabentuk dan menerangkan pembinaan

litar asas hidraulik secara praktikal.
Merekabentuk dan menerangkan pembinaan litar asas

hidraulik secara praktikal.
Menerangkan prinsip kerja litar asas hidraulik.
J4012 / UNIT 10/2

INPUT
10.0
PENGENALAN
embinaan litar dalam penghasilan sistem hidraulik penting bagi

menghasilkan sistem yang dapat berfungsi secara optima dan mencapai
spesifikasi. Pembinaan litar bermula dengan pembinaan litar asas atau litar
mudah iaitu menggunakan komponen asas seperti di bawah :
Tangki pam
Injap pelega
Silinder
Manakala pembinaan litar yang agak kompleks melibatkan pelbagai peralatan atau
aksesori bagi meningkatkan keberkesanan sistem. Alatan tambahan yang biasa
digunakan adalah seperti berikut :
Injap sehala
Injap pelega
Penapis
10.1 PEMBINAAN LITAR KAWALAN

Pembinaan litar kawalan terbahagi kepada empat iaitu :
Litar kawalan elektrik
Litar kawalan insani
Litar jujukan
Litar elektrik hidraulik
10.1.1 Litar Kawalan Elektrik
Ianya adalah sama seperti litar pneumatik, di mana litar ini menggunakan
solenoid sebagai alat untuk menukarkan kedudukan injap 4/2. Litar ini
terbahagi kepada dua iaitu :
litar hidraulik
litar kawalan
J4012 / UNIT 10/3

Rajah 10.1 menunjukkan Litar Kawalan Elektrik yang hanya

menggunakan satu silinder sahaja, pengawalan injap dilakukan oleh
elektrikal bersolenoid kembar. Litar ini menggunakan injap pengawal
tekanan untuk mengawal tekanan. Tekanan yang berlebihan akan
menyebabkan minyak akan dikembalikan ke dalam tangki.
Sumber:
Rajah 10.1 : Litar Kawalan Elektrik

10.1.2 Litar Kawalan Insani
Litar kawalan insani ialah litar yang menggunakan system hidraulik yang
mengandungi injap kawalan berarah gerakan insani kembalikan pegas.
Garisan yang menyambungkan antara komponen tersebut adalah simbol
bagi saluran hidraulik seperti paip dan hos hidraulik. Litar kawalan insani
terbahagi kepada 3 iaitu :
Kili berkedudukan neutral.
Kili berkedudukan kedua.
Kili berkedudukan ketiga.
Rajah 10.2 di bawah hanya menggunakan satu silinder sahaja dengan
pengawalan injap dilakukan oleh insani. Litar ini menggunakan injap
pengawal tekanan untuk mengawal tekanan.
Sumber:
Rajah 10.2 : Litar insani
J4012 / UNIT 10/4

10.1.3 Litar Jujukan

Litar jujukan direkabentuk untuk mengawal jujukan operasi silinder
dengan menggunakan injap jujukan. Tujuan jujukan adalah untuk
menyelaraskan turutan keluar masuk omboh injap agar ianya mengikut
aturan dengan betul. Jujukan diperlukan untuk sesuatu litar yang
mempunyai lebih dari satu penggerak.
Rajah 10.3 menunjukkan litar hidraulik yang menggerakkan lebih dari satu
silinder. Rajah 10.3 (a) menunjukkan silinder yang digunakan ialah dua
tindakan jenis seimbang, manakala rajah 10.3 (b) menggunakan silinder
dua tindakan tidak seimbang.
Sumber:
(a)
(b)
Rajah 10.3 : Litar jujukan 1
Rajah 10.4 di bawah menunjukkan litar jujukan hidraulik (a)

menggunakan penggerak jenis tandem dan dikawal secara insani dengan
menggunakan injap kawalan 4/3 dan (b) menggunakan injap 4/2
bersolenoid tunggal.
Sumber:
(a)
(b)
Rajah 10.4 : Litar jujukan 2
J4012 / UNIT 10/5

10.1.4 Litar Elektro Hidraulik

Dalam litar elektro hidraulik, injap kawalan arah dengan solenoid
kembar atau tunggal digerakkan oleh suis penghad digunakan untuk
mendapatkkan operasi.
Rajah 10.5 menunjukkan kawalan injap dilakukan secara elektrikal.
Penggerak yang digunakan ialah silinder dua tindakan. Bagi rajah 10.5 (a)
injap kawalan arah jenis 4/2 satu solenoid digunakan manakala rajah 10.5
(b) injap kawalan jenis 4/3 dua solenoid digunakan.
Sumber:
(a)
(b)
Rajah 10.5 : Litar Elektro-Hidraulik 1

Rajah 10.6 (a) menggunakan silinder dua tindakan sebagai penggerak dan
injap 4/2 satu solenoid sebagai injap kawalan manakala rajah 10.5 (b) pula
menggunakan motor sebagai penggerak dan injap kawalan 2/2 satu
solenoid sebagai injap kawalan.
Sumber:
Rajah 10.6 : Litar Elektro-Hidraulik 2
J4012 / UNIT 10/6

10.2 Gabungan litar-litar kawalan

Litar-litar kawalan boleh digabungkan bersama untuk mewujudkan suatu litar
kawalan yang menepati kehendak pengguna mengikut kesesuaiannya.
Rajah 10.7 hingga 10.11 di bawah menunjukkan contoh-contoh litar tersebut.
Contoh 10.1
Rajah 10.7 (a) menunjukkan penggunaan dua silinder dua tindakan dan dua buah
motor hidraulik jenis anjakan tetap ianya dikawal dengan injap 4/2 bersolenoid
tunggal secara elektrikal, manakala rajah 10.7 (b) menunjukkan penggunaan dua
silinder dua tindakan dan dikawal alirannya.
(a)
(b)
Rajah 10.7 : (a) Penggunaan dua silinder dua tindakan dan dua buah motor
hidraulik jenis anjakan tetap ianya dikawal dengan injap 4/2 bersolenoid tunggal
secara elektrikal, (b) Penggunaan dua silinder dua tindakan dan dikawal alirannya.
J4012 / UNIT 10/7

Contoh 10.2
Rajah 10.8 di bawah menunjukkan motor hidraulik jenis anjakan berubah
digunakan sebagai penggerak dan dua buah injap pelega digunakan. Injap
kawalan 3/2 bersolenoid tunggal berpegas digunakan untuk mengawal arah
pusingan motor hidraulik tersebut.
Rajah 10.8 : Motor hidraulik jenis anjakan berubah

digunakan sebagai penggerak
Contoh 10.3
Rajah 10.9 di bawah menunjukkan litar yang menggunakan motor hidraulik
sebagai penggerak tetapi rajah 10.9(a) menggunakan injap kawalan 4/2 secara
insani manakala rajah 10.9(b) pula menggunakan injap kawalan 4/3 bersolenoid
berkembar atau dikenali juga sebagai injap terbuka.
Rajah 10.9 : (a) Penggunaan injap kawalan 4/2 secara insani, (b) Penggunaan
injap kawalan 4/3 bersolenoid berkembar atau dikenali juga sebagai
injap terbuka.
J4012 / UNIT 10/8

Contoh 10.4
Litar menunjukkan penggunaan dua buah motor hidraulik sebagai penggerak dan
kedua-dua buah motor tersebut masing-masing dikawal oleh injap 4/3 solenoid
berkembar jenis injap sistem terbuka.
Rajah 10.10 : Penggunaan dua buah motor hidraulik sebagai penggerak
J4012 / UNIT 10/9

Contoh 10.5
Rajah 10.11 menunjukkan penggunaan dua buah motor hidraulik sebagai
penggerak dan kedua-dua buah motor tersebut masing-masing dikawal oleh injap
4/3 solenoid berkembar. Kedua-dua injap 4/3 solenoid berkembar itu pula dikawal
alirannya.
Rajah 10.11 : Penggunaan dua buah motor hidraulik dan injap 4/3 solenoid
berkembar
J4012 / UNIT 10/10

AKTIVITI 10

SELANJUTNYA.
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 10-1
Nyatakan EMPAT komponen asas untuk membina litar mudah
Soalan 10-2
Namakan EMPAT alatan tambahan yang digunakan untuk menambah kecekapan sesuatu
litar.
Soalan 10-3
Nyatakan EMPAT cara pengawalan litar hidraulik
J4012 / UNIT 10/11

TAHNIAH !
SELANJUTNYA.
Jawapan 10-1
a.
b.
c.
d.
Tangki pam
injap kawalan berarah
injap pelega
silinder
Jawapan 10-2
a.
b.
c.
d.
Injap sehala
Injap pelega
Penapis.
Jawapan 10-3
a.
b.
c.
d.
litar kawalan elektrik

litar kawalan insani
litar jujukan
litar elektrik hidraulik
J4012 / UNIT 10/12

PENILAIAN KENDIRI
SELANJUTNYA!
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Sebagai seorang pembantu jurutera anda diberikan komponen seperti berikut:
Sebuah silinder 2 tindakan

Sebuah injap kawalan 3/2 yang dikawal secara insani
Motor
Tangki
Injap pelega
Lakarkan satu litar ringkas dengan menggunakan komponen-komponen yang dinyatakan

di atas.
Soalan 2
Sebagai seorang juruteknik yang pengalaman, anda diberikan komponen seperti berikut:
Sebuah silinder 2 tindakan
Sebuah injap kawalan 4/3 yang dikawal secara elektrikal
Motor
Tangki
Injap pelega
Lakarkan satu litar ringkas dengan menggunakan komponen-komponen yang dinyatakan
di atas.
Soalan 3
Terangkan secara ringkas mengenai litar kawalan insani dan litar kawalan elektrikal
J4012 / UNIT 10/13

MAKLUMBALAS KEPADA
PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
SETERUSNYA.
Jawapan 1
J4012 / UNIT 10/14

Jawapan 2
Jawapan 3
Litar Kawalan insani
Litar kawalan insani ialah litar yang menggunakan system hidraulik yang
mengandungi injap kawalan berarah gerakan insani kembalikan pegas. Garisan yang
menyambungkan antara komponen tersebut adalah symbol bagi saluran hidraulik
seperti paip dan hos hidraulik. Litar kawalan insani terbahagi kepada 3 iaitu :
Kili berkedudukan neutral.
Kili berkedudukan kedua.
Kili berkedudukan ketiga.
Litar Kawalan elektrikal
Litar kawalan elektrikal seperti juga litar-elektro pneumatik, litar ini menggunakan
solenoid sebagai alat untuk menukarkan kedudukan injap kawalan arah. Litar ini
terbahagi kepada 2 iaitu :
litar hidraulik
litar kawalan
J4012 / UNIT 11/1

UNIT 11
MASALAH-MASALAH UTAMA DALAM
SISTEM HIDRAULIK
OBJEKTIF
Objektif Am
Objektif Khusus :
Mengenalpasti masalah-masalah dalam sistem

hidraulik .
Menyatakan masalah-masalah utama sistem hidraulik.

Menyelesaikan masalah-masalah berkaitan sistem
hidraulik.
J4012 / UNIT 11/2

INPUT
11.0 PENGENALAN
esuatu ciptaan manusia sebenarnya tidak 100 % sempurna, di mana
kekurangannya pasti terdapat samada secara langsung atau tidak langsung.
Dengan mengkaji dan mengetahui kekurangan tersebut, penambahbaikan
akan meningkatkan lagi kecekapan sesuatu sistem.
11.1 PERMASALAHAN DALAM SISTEM HIDRAULIK

Terdapat beberapa masalah yang telah dikenalpasti dalam sistem hidraulik yang
boleh mengganggu sistem tersebut, di mana sebahagiannya adalah seperti yang
dihuraikan di bawah :11.1.1 Kesan Beban Lebih Ke Atas Pam
Kebanyakkan pam digunakan atau beroperasi dibawah keupayaan
maksimum untuk memastikan ia tahan lama. Apakah akan terjadi apabila
digunakan terus menerus ke tahap maksimum. Ia akan memberi kesan
kepada ketahanan galas pam tersebut.
Sebagai contoh, sekiranya sebuah pam direkabentuk untuk mengepam
pada tekanan 150 bar dan mempunyai jangka hayat galas 4800 jam.
Sekiranya pam tersebut digunakan untuk mengepam bendalir dengan
tekanan 300 bar, ia akan memberi kesan kepada ketahanan pam.
Jangkahayat galas =
yang baru
=
Jangkahayat Galas Dahulu

(Tekanan Baru/Tekanan lama)3
4800
(300/150)3
= 600 jam
T1 = P2
T2
P1
Pengiraan di atas menunjukkan dengan menggandakan tekanan dari 150

bar ke 300 bar, jangkahayat pam akan berkurangan dari 4800 jam ke 600
jam sahaja. Semasa pam beroperasi perkara-perkara yang boleh
J4012 / UNIT 11/3

menyebabkan peningkatan tekanan mestilah diambil kira. Peningkatan

tekanan pada pam mungkin disebabkan oleh penyelengaraan yang tidak
betul, pam lebih beban atau saluran hidraulik tersumbat.
11.1.2 Kesan Kelajuan Lebih Ke Atas Pam.
Dengan menambah kelajuan maksimum pam, jangkahayat galas pam akan
berkurangan. Katakan pam seperti dalam contoh pertama digandakan
kelajuannya kepada dua kali, pengiraan seperti berikut menunjukkan
pengurangan jangkahayat pam. Katakan jangkahayat biasa pam ialah 4800
jam.
Dengan menggandakan dua kali kelajuan pam, jangka hayat pam akan
berkurangan sebanyak separuh dari jangkahayat asal. Oleh itu kelajuan
maksimum bagi pam mestilah dipatuhi untuk memerlukan ketahanan pam.
Jangkahayat Baru Galas = Jangkahayat Lama x Kelajuan Lama Pam
Kelajuan Baru Pam
= 4800jam x 2000pus/min
4000pus/min
T1V1
= 2400 jam
= T2V2
11.1.3 Kesan Peronggaan Ke Atas Pam

Peronggaan pam merupakan satu masalah yang terjadi disebabkan
penyenggaraan pam yang tidak betul. Peronggaan terjadi apabila bendalir
tidak memenuhi semua ruang pam. Ini bermakna terdapat ruang yang
dipenuhi oleh udara yang akan memberi kesan kepada kecekapan operasi
pam.
Peronggaan terjadi apabila kelajuan bendalir yang dikeluarkan oleh pam
terlalu laju manakala saluran masuk ke pam tersumbat. Apabila pam terus
beroperasi maka terjadilah peronggaan di dalam pam. Apabila perkara ini
berterusan, kawasan peronggaan akan diisi oleh wap bendalir yang terhasil
disebabkan perbezaan tekanan dan suhu.
J4012 / UNIT 11/4

Masalah peronggaan ini akan menjadi rumit disebabkan kejatuhan tekanan

pada kawasan peronggaan akan menyebabkan ianya diisi oleh udara yang
sedia terdapat didalam bendalir.
Pam akan mengalami kerosakan apabila peronggaan yang terdapat di
dalam minyak (tekanan rendah) bertemu dengan bendalir bertekanan
tinggi. Kerosakan adalah disebabkan oleh getaran pam yang terhasil.
Getaran pam boleh mengakibatkan kehausan pada komponen pam dan ia
boleh merosakkan pam tersebut.
11.1.4 Kebocoran Sistem
Pada tanggapan ramai, sistem hidraulik adalah kotor dan kerap bocor.
Dengan rekabentuk dan pemasangan dan penyenggaraan yang sempurna,
secara amnya kebocoran sistem boleh dikawal dan selalu juga dapat
dihapuskan. Jika semua litar bocor, kita tentu tidak berani menaiki kapal
terbang.
Kebocoran bendalir hidraulik berlaku secara dalaman dan luaran
komponen.
Kebocoran dalaman yang keterlaluan akan mengurangkan kecekapan
sistem dan menjana haba yang boleh merosakkan bendalir. Sedikit
kebocoran dalaman adalah disengajakan dalam komponen sebagai
pelincir, kawalan pemampas dan lain-lain.
Kebocoran luaran bukan hanya mengotorkan tetapi juga membahayakan.
Bendalir boleh merosakkan komponen tersebut. Kosnya tinggi bukan
hanya bendalir hilang yang terpaksa diganti tetapi menambahkan masa
rosak dan prestasi juga merosot.
11.1.5 Masalah-Masalah Lain
Terdapat beberapa masalah yang timbul selain daripada masalah yang
telah dibincangkan di atas. Masalah-masalah lain adalah seperti di
bawah.
J4012 / UNIT 11/5

11.1.5.1
Masalah Yang Berlaku Pada Silinder

Kebocoran Luar
Minyak keluar melalui pengelap
Kebocoran Dalam
Minyak mengalir melalui kelegaan antara piston dan
silinder apabila tekanan diberikan.
Creeping
Bila dikenakan tekanan, piston akan balik ke dalam
keadaan asal. Ini adalah disebabkan oleh kebocoran dalam
juga. Creeping juga berlaku pada injap kawalan arah pada
silinder 2 hala.
Sluggish
Disebabkan oleh udara yang ada dalam silinder itu. Udara
boleh dimampat, maka sluggish akan berlaku. Kelikatan
yang tidak sesuai digunakan juga akan menyebabkan
sluggish ini.
11.1.5.2 Masalah Disebabkan Oleh Bendalir

Bendalir berasaskan sintetik dikelaskan sebagai sebatian
kimia yang boleh menyebabkan kerosakan kedap minyak ( oil
seal ) yang diperbuat dari getah asli. Ia menyebabkan getah asli
itu menjadi lembut dan kembang.
Bendalir berasaskan air ialah bendalir tahanapi kerana
apabila bendalir itu disentuh dengan punca penyala stim yang
dikeluarkan dari air akan mengasingkan udara dari sebahagian
pelincir yang mudah terbakar dan juga mengasingkan pelincir
dari permukaan yang panas seterusnya menghalang kebakaran.
Masalah bendalir berasaskan air dan minyak
Mudah berkarat disebahagian sistem yang diperbuat dari
besi.
Menyebabkan kehausan pada aci, silinder dan komponen
lain kerana kekurangan pelinciran.
Kemungkinan menjadi beku di kawasan yang bercuaca
sejuk
Peralatan yang besar diperlukan.
J4012 / UNIT 11/6

Panduan mengatasi masalah bendalir

Berdasarkan masalah yang disebabkan oleh bendalir di atas,
berikut adalah panduan yang perlu diambilkira untuk pemilihan
sesuatu bendalir sebagai bahantara.
1. Kelikatan Dinamik (Kelikatan Mutlak)
Kelikatan Dinamik = Tegasan Ricih (N/m2)

Kadar Kericihan (M/s/m)
=
v/ y
= Sudut Ricih
1 poise = 100 sentipoise

= 1gm/cm.s
1 kg/ms
= 1000gm/100cm.s
= 10 gm/cm.s
1kg/ms = 10 poise
Kelikatan Dinamik () =
v / y
= unit N s/m2 centistoke

1 kg/ms = 1 N saat/m = 10 poise
J4012 / UNIT 11/7

2. Kelikatan Kinematik
Kelikatan Kinamatik
= Kelikatan Mutlak
Ketumpatan
=
3. Indeks Kelikatan
Adalah satu ukuran bagi perubahan keadaan pengaliran
dengan perubahan suhu bendalir. Bendalir yang
mempunyai kelikatan yang tinggi adalah sesuatu bendalir
yang stabil iaitu kelikatannya berubah sedikit dengan
perubahan suhu. Angka biasa bagi kelikatan ialah 0 100.
4. Modula Pukal ( Bulk Modulus )
Kelikatan
Modula Pukal
A
C
dv/v
- vd
dv
tanda (-) menunjukkan tekanan

Suhu
11.1.5.2 Sifat Bendalir Hidraul Yang Baik

Berikut disenaraikan kriteria untuk memilih bendalir bagi
digunakan sebagai bahantara yang terbaik :
Tidak boleh dimampatkan
Pada umumnya ia boleh dimampatkan sedikit tetapi pada
tekanan yang tinggi.
Mesti mempunyai indeks kelikatan yang tinggi
Minyak hidraul mempunyai indeks kelikatan yang tinggi
tidak kurang daripada 80. Indeks kelikatan yang sesuai bagi
sesuatu minyak hidraul ialah 100 tetapi dengan
penambahan bahan kimia, indeks kelikatan yang lebih
tinggi boleh dicapai.
J4012 / UNIT 11/8

Mempunyai sifat perasingan bauran.

Dalam operasi sistem hidraul, lembapan akan diserap oleh
minyak hidraul. Ia adalah disebabkan oleh kebocoran
pengalir haba dan juga mendapan. Apabila air bercampur
dengan minyak, bauran akan terhasil. Ini adalah satu
keburukan dan mesti dielakkan. Minyak hidraul mestilah
mengandungi sifat pemelowapan supaya ia boleh
mengasingkan bahan air itu.
Mestilah mempunyai sifat pencegah karat
Sebenar sifat pencegah karat yang baik tanpa sebarang
penambahan pencegahan pengoksidanan, ini adalah sebab
kejadian sesuatu oksidanan yang menyaluti dipermukaan
logam dan menghalang kejadian oksida, oleh itu bahan
pencegah karat hendaklah ditambah.
Mempunyai sifat pelinciran dan kekuatan lapisan
Untuk menghalang kehausan, lapisan minyak amatlah perlu
untuk mengasingkan kedua-dua komponen yang bergerak
bersama. Lapisan minyak akan melicinkan permukaan
komponen tersebut.
Mempunyai sifat pencegah buih
Pada umumnya minyak galian tidak ada keupayaan
menjadi buih. Cara yang terbaik untuk menghalang
kejadian buih ialah dengan menggunakan minyak yang
mempunyai kestabilan kimia yang tinggi dan
mengurangkan udara dari sistem.
Mempunyai kestabilan kimia
Suhu yang tinggi akan merosakkan kestabilan kimia di
dalam minyak hidraul. Ini akan menyebabkan kejadian
oksida dan menghasilkan gam dan kotoran.
Mempunyai sifat pencegah toksid
Ia tidak akan membahayakan kulit kita apabila tersentuh.
Tidak merosakkan penyendal/kedap
Bahantara yang dipilih mestilah tidak merosakkan
penyendal / kedap dimana ianya tidak akan memendekkan
jangka masa hayat komponen tersebut.
J4012 / UNIT 11/9

Mempunyai sifat senang dipam

Bendalir yang mempunyai ketumpatan bandingan yang
tinggi adalah sukar dipam dan senang terjadi perongaan
dan kesukaran dalam pengaliran.
Tahan lama, tidak berubah sifat kimianya semasa
disimpan
Bendalir mestilah bersifat tahan lama dan tidak berubah
sifat kimianya dalam jangkamasa yang panjang.
Tidak mudah terbakar
Bendalir yang dipilih mestilah tidak mudah terbakar.
Harga yang berpatutan
Bendalir yang dipilih mestilah mudah diperolehi dan
kosnya berpatutan.
J4012 / UNIT 11/10

AKTIVITI 11

SELANJUTNYA.
BERIKUTNYA.
SELAMAT MENCUBA
Soalan 11-1
Kesan Beban Lebih Ke Atas Pam
Kebanyakkan__________________ digunakan atau beroperasi dibawah keupayaan
maksimum untuk memastikan ia _________________. Apakah akan terjadi apabila
digunakan terus menerus ke tahap __________________. Ia akan memberi kesan kepada
ketahanan ______________________ pam tersebut.
Soalan 11-2
Kesan Kelajuan Lebih Ke Atas Pam.
Dengan menambah ________________maksimum pam, _________________galas pam
akan berkurangan. Katakan pam seperti dalam contoh pertama digandakan kelajuannya
kepada dua kali, pengiraan seperti berikut menunjukkan _________________
jangkahayat pam. Katakan jangkahayat biasa pam ialah 4800 jam.
J4012 / UNIT 11/11

Dengan menggandakan _______________kali kelajuan pam, jangka hayat pam akan

berkurangan sebanyak __________________ dari jangkahayat asal. Oleh itu kelajuan
maksimum bagi pam mestilah dipatuhi untuk memerlukan _________________pam.
J4012 / UNIT 11/12

TAHNIAH !
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA DI BAWAH.
Jawapan 11-1
a. Pam
b. Tahan lama
c. maksimum
d. galas
Jawapan 11-2
a.
Kelajuan
b.
jangkahayat
c.
pengurangan
d.
dua
e.
separuh
f.
ketahanan
J4012 / UNIT 11/13

PENILAIAN KENDIRI
UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SETELAH ANDA MENGIKUTI UNIT INI
DENGAN TEKUN.
BERIKUTNYA.
Soalan 1
Terangkan masalah yang disebabkan oleh Peronggaan
Soalan 2
Terangkan masalah kesan beban yang lebih
Soalan 3
Bincangkan Kesan perubahan kadar alir
Soalan 4
Terangkan masalah tentang silinder
J4012 / UNIT 11/14

MAKLUMBALAS KEPADA
PENILAIAN KENDIRI
TAHNIAH!
OBJEKTIF YANG DITETAPKAN
Jawapan 1
Peronggaan pam merupakan satu masalah yang terjadi disebabkan penyenggaraan pam
yang tidak betul. Peronggaan terjadi apabila bendalir tidak memenuhi semua ruang pam.
Ini bermakna terdapat ruang yang dipenuhi oleh udara yang akan memberi kesan kepada
kecekapan operasi pam.
Peronggaan terjadi apabila kelajuan bendalir yang dikeluarkan oleh pam terlalu laju
manakala saluran masuk ke pam tersumbat. Apabila pam terus beroperasi maka
terjadilah peronggaan di dalam pam. Apabila perkara ini berterusan, kawasan peronggaan
akan diisi oleh wap bendalir yang terhasil disebabkan perbezaan tekanan dan suhu.
Masalah peronggaan ini akan menjadi rumit disebabkan kejatuhan tekanan pada kawasan
peronggaan akan menyebabkan ianya diisi oleh udara yang sedia terdapat didalam
bendalir.
Jawapan 2
Kebanyakkan pam digunakan atau beroperasi dibawah keupayaan maksimum untuk
memastikan ia tahan lama. Apakah akan terjadi apabila digunakan terus menerus ke tahap
maksimum. Ia akan memberi kesan kepada ketahanan galas pam tersebut.
Sebagai contoh, sekiranya sebuah pam direkabentuk untuk mengepam pada tekanan 150
bar dan mempunyai jangka hayat galas 4800 jam. Sekiranya pam tersebut digunakan
untuk mengepam bendalir dengan tekanan 300 bar, ia akan memberi kesan kepada
ketahanan pam.
J4012 / UNIT 11/15

Jawapan 3
Dengan menambah kelajuan maksimum pam, jangkahayat galas pam akan berkurangan.
Katakan pam seperti dalam contoh pertama digandakan kelajuannya kepada dua kali,
pengiraan seperti berikut menunjukkan pengurangan jangkahayat pam. Katakan
jangkahayat biasa pam ialah 4800 jam.
Dengan menggandakan dua kali kelajuan pam, jangka hayat pam akan berkurangan
sebanyak separuh dari jangkahayat asal. Oleh itu kelajuan maksimum bagi pam mestilah
dipatuhi untuk memerlukan ketahanan pam.
Jangkahayat Baru Galas = Jangkahayat Lama x Kelajuan Lama Pam
Kelajuan Baru Pam
= 4800 jam x 2000 pus/min
4000 pus/min
T1V1
= 2400 jam
= T2V2
Jawapan 4
Kebocoran Luar
Minyak keluar melalui pengelap
Kebocoran Dalam
Minyak mengalir melalui kelegaan antara piston dan silinder apabila tekanan
diberikan.
Creeping
Bila dikenakan tekanan, piston akan balik ke dalam keadaan asal. Ini adalah
disebabkan oleh kebocoran dalam juga. Creeping juga berlaku pada injap kawalan
arah pada silinder 2 hala.
Sluggish
Disebabkan oleh udara yang ada dalam silinder itu. Udara boleh dimampat, maka
sluggish akan berlaku. Kelikatan yang tidak sesuai digunakan juga akan
menyebabkan sluggish ini.

J4012 - Pneumatik Dan Hidraulik PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

J4012 - Pneumatik Dan Hidraulik PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

AHMAD SYAYUTHI BIN ABD. RAHMAN (PUO)

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

: Ahmad Syayuthi B Abdul Rahman

: Che Mohd Azmi Bin Che Ibrahim

: Kamaruzzaman Bin Daud

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

SOAL SELIDIK MODUL OLEH PELAJAR

: _______________________ No. Pendaftaran : ____________

Nama Penulis Modul

Sila gunakan skala berikut untuk penilaian anda.

Arahan : Tandakan pada ruangan skor yang dipilih.

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

PENGENALAN KEPADA PNEUMATIK

SISTEM KERJA PNEUMATIK

KOMPONEN-KOMPONEN SISTEM HIDRAULIK

LITAR ASAS HIDRAULIK

PEMBINAAN LITAR HIDRAULIK

PERMASALAHAN DALAM SISTEM HIDRAULIK

PENGENALAN KEPADA PNEUMATIK

Sistem Penjanaan Pneumatic Dan Pengagihan Udara

Penggerak Dan Injap

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

3.5 Pencagak silinder

Penderia Dan Kawalan Gerakan Satu Selinder

Kawalan Turutan Berbilang Selinder

Fungsi Tambahan Kawalan Turutan Pneumatic

Simbol Piawai Dan Kegunaan Komponen

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

LITAR ASAS HIDRAULIK

Susunatur Komponen Dan Sistem Asas Litar Hidraulik

Pengawalan Tekanan Dan Aliran Pada Penggerak

PERMASALAHAN DALAM SISTEM HIDRAULIK

Masalah-Maslah Utama Dalam Sistem Hidraulik

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

PANDUAN MENGGUNAKAN MODUL

3. Pada permulaan unit, objektif am dan khusus dinyatakan.

MAKLUMBALAS KEPADA PENILAIAN KENDIRI

J4012 PNEUMATIK & HIDRAULIK

J4012 / UNIT 1/1

Mempelajari dan memahami rajah

Di akhir unit ini anda sepatutnya dapat:-

Menerangkan pengenalan dan penggunaan kawalan

J4012 / UNIT 1/2

J4012 / UNIT 1/3

1.1 KOMPONEN SISTEM PNEUMATIK

J4012 / UNIT 1/4

Gambarajah 1.1 : Blok komponen Sistem Pneumatik

J4012 / UNIT 1/5

1.2 KEBAIKAN SISTEM PNEUMATIK

J4012 / UNIT 1/6

1.3 KEBURUKAN SISTEM PNEUMATIK

J4012 / UNIT 1/7

UJI KEFAHAMAN ANDA SEBELUM ANDA MENERUSKAN INPUT

J4012 / UNIT 1/8

MAKLUM BALAS KEPADA AKTIVITI 1a

Sistem pneumatik memerlukan aliran pergi dan balik

Sekiranya kebocoran sistem pneumatik berlaku ianya akan

Udara termampat adalah murah untuk dijadikan sebagai sumber kuasa

Sistem pemampat memerlukan persediaan sistem yang teliti

Keperluan daya yang digunakan ialah antara 50 kN hingga 60 kN

J4012 / UNIT 1/9

Dua liang tertutup

: ___________ No. Pendaftaran :