1

TIGA tugas penting berkaitan pasang surut:

• Pengukuran
• Analisis
• Ramalan
Pengukuran
• Aktiviti utama jurukur hidrografi
• Melibatkan pengawasan aras air pada lokasi tertentu
Analisis
• Melibatkan penelitian data pasang surut

Ramalan
• Permasalahan bagi melanjutkan pengetahuan pasang surut dari masa lepas ke masa akan
datang

2

Definisi:
“ Pergerakan menaik atau menurun permukaan laut secara tegak pada jangka masa
tertentu akibat dari daya jana pasang surut yang dihasilkan oleh badan cakerawala ”

Faktor yang mempengaruhi pasang surut:
 Kuasa tarikan graviti bulan & matahari
 Kedudukannya dengan bumi yang berbeza dari masa ke semasa
 Kesan pergerakan dalam bentuk menegak & mengufuk (gelombang panjang)
 Boleh hasilkan pergerakan menegak dari milimeter ke meter
 Saiz bulan lebih kecil dari matahari tapi kedudukannya lebih dekat dengan bumi,
kesan tarikannya pada aras air lebih kuat
 Kesan daya graviti bulan terhadap bumi adalah 2.21 lebih besar berbanding
matahari

3
 Pelan
hidrografi

Jadual
Carta
ramalan
nautika
pasang surut

Data pasang
surut boleh
diperolehi
melalui:

4
 Jurukur
Hidrografi

Jurukur
Tanah Pelaut

Ahli Ahli
Oseanografi Geodesi

5

Penentuan datum tegak yang jitu (zero
(zero system)
system)

Memberi maklumat dalam kajian geodesi, saintifik & geodinamik

Ramalan air pasang surut & banjir

Kerja
Kerja--kerja berkaitan pelabuhan & pelayaran

Sempadan perairan, hidrografi & ternakan akua

Pengeluaran rekod yang tetap bagi perubahan aras laut

Menyemak pergerakan tanah & bangunan

6

Berdasarkan hukum graviti Newton:
“ Sebarang jasad berjisim ME dalam alam semesta akan menarik
jasad lain berjisim MM dengan daya (FG) bergantung pada hasil
kedua-dua jisim tersebut & kuasa dua songsang jarak berjauhan, r ”

Bulan lebih hampir dengan bumi berbanding

matahari
FG daya tarik graviti
G angkatap graviti Daya jana pasang surut berubah secara langsung
ME jisim bumi dengan jisim jasad yang hasilkan daya; secara
songsang dengan kuasa tiga jarak
MM jisim bulan
r jarak berjauhan antara Walau bulan kecil tapi beri daya jana pasang surut
yang lebih berbanding matahari
bumi & bulan

7
Putaran bumi pada paksi hasilkan daya empar yang
arahnya bertentangan dengan daya tarik graviti, FG

Matahari juga sumbang pada daya tarik tapi

kesannya kecil sebab jauh

Kedua daya punyai bezaan dikenali daya jana

Bezaan tentukan kadar pasang surut bergantung

pada kedudukan bulan & matahari

8

Pasang surut juga berlaku disebabkan oleh:
 Putaran bumi
 Kedalaman dasar (laut, tasik, muara)
 Arus, kemasinan air & angin (terutama di tepi pantai)

Dalam tempoh 24 jam, pergerakan bulan akan transit lewat 50 minit (hari
qamari 24 jam 50 minit); ia buktikan pasang surut lewat 50 minit setiap hari

Bila bulan penuh / baru (full or new moon) iaitu matahari dalam keadaan
segaris dengan bulan & bumi maka ketinggian air akan meningkat; ia
dikenali sebagai Pasang Surut Perbani (Spring Tide); ia berulang setiap dua
minggu

Bila bulan di sukuan pertama & terakhir (first & last quadrant), air akan
menurun; ia dikenali sebagai Pasang Surut Anak (Neap Tide); berlaku
seminggu selepas pasang surut perbani

9

Perubahan naik & turun permukaan laut biasanya
berlaku dua kali & kadang-kadang sekali dalam sehari
bergantung kepada kedudukan tempat (lihat jenis-jenis
pasang surut)

Perbezaan antara air pasang (high water) & air surut

(low water) dikenali sebagai julat pasang surut (range of
tide), biasanya tidak tetap (berubah mengikut setengah
pusingan bulan atau 14 hari); satu pusingan penuh
bulan adalah

10
11
12

Air Pasang (HW) & Air Surut (LW)
 Aras tertinggi & terendah pada sebarang kitaran pasang
surut

Pasang Surut Separuh Harian (Semi Diurnal Tide)
 Keadaan terjadi dua kali pasang & dua kali surut dalam
hari qamari iaitu dalam tempoh 24 jam 50 minit
 Satu kitaran ambil masa selama 12 jam 25 minit
 Paras ketinggian dua air pasang & dua air surut yang
berturut-turut adalah lebih kurang sama
 Kebanyakan kawasan dunia alami pasang surut ini
 Di Malaysia adalah di pantai Negeri Sembilan, Melaka &
Selangor

13

Pasang Surut Harian (Diurnal Tide)
 Keadaan hanya satu air pasang & satu air surut dalam dalam
satu kitaran selama 24 jam 50 minit
 Boleh ditakrif dalam bentuk juzuk harmonik (harmonic
constituents)
 Di Malaysia adalah di sepanjang pantai Terengganu & Pahang

Pasang Surut Bercampur (Mixed Tide)

 Keadaan pada masa-masa tertentu terjadi pasang surut harian
& pada masa lain berlaku pula pasang surut separuh harian
 Di Malaysia adalah di sepanjang pantai Johor, Perak, Perlis &
Kelantan

14
15
16

Perubahan Dalam Fasa Bulan
 Julat pasang surut akan turut berubah bila fasa bulan
(moon phase) berubah. Bila bulan penuh atau baru, julat
pasang surut akan meningkat; Bila bulan di sukuan
pertama atau sukuan akhir, julat pasang surut akan
menurun

Perubahan Dalam Sudutistiwa (Declination) Bulan

 Pasang surut separuh harian akan mencapai tahap
maksimum apabila sudutistiwa bulan 0° & berkurangan
bila sudutistiwa bertambah. Ia adalah kebalikan kepada
pasang surut harian

17
18

Aras Laut Min (MSL)
 Aras purata yang dicapai oleh air laut bagi satu
tempoh masa tertentu
 Arasnya bertindih dengan geiod
 Nilai sebenar MSL agak sukar diperolehi kerana aras
sebenar air laut sentiasa berubah

Perubahan aras laut min boleh berlaku kerana kesan
seperti:
 Pencairan glasier di kutub
 Kesan meteorologi (hujan, angin & tekanan)
 Kesan jangka pendek seperti ombak
 Kesan pergerakan tektonik
 Kesan astronomi

19

Nilai keyakinan atau ketepatan MSL bergantung
kepada panjang tempoh cerapan pasang surut
yang dibuat

Tempoh cerapan masa paling kurang mestilah
satu kitaran pasang surut

Tempoh paling baik ialah jika cerapan dibuat
bagi satu tempoh selama (satu
kitaran nod bulan)

20

Aras Pasang Surut Min (MTL)
 Aras purata bagi ketinggian air pasang & surut bagi tempoh yang singkat

Air Pasang Perbani Min & Air Surut Perbani Min (MHWS, MLWS)
 Purata bagi 2 kali air pasang dan 2 kali air surut berturutan dalam tempoh
24 jam di mana julatnya maksimum. Berlaku semasa bulan berada pada
fasa penuh atau baru (deklinasi bulan maksimum 23.5°) iaitu sekali dalam
2 minggu. Nilai ini berubah dari tahun ke tahun mengikut kitaran 18.6
tahun

Air Pasang Anak Min & Air Surut Anak Min (MHWN, MLWN)
 Purata 2 air pasang dan 2 air surut berturutan dalam tempoh 24 jam di
mana julatnya minimum. Berlaku ketika bulan berada pada sukuan
pertama dan akhir

Air Pasang Tinggi Min & Air Surut Rendah Min (MHHW, MLLW)
 Purata ketinggian & terendah kedua-dua air pasang & surut harian yang
dialami dalam tempoh masa tertentu

21

Pasang Surut Falak Terendah (LAT)
 Aras terendah yang dapat berlaku dalam cuaca biasa
 Ia tidak akan surut hingga aras ini setiap tahun
 Boleh dihitung dengan ramalan bagi tempoh
 Sukar diperolehi dengan tepat; biasanya datum carta dipilih supaya air
tidak akan jatuh lebih di bawah arasnya

Pasang Surut Falak Tertinggi (HAT)

 Aras tertinggi yang dapat diramalkan berlaku di bawah keadaan
meteorologi biasa

Aras Surut Perbani India (ISLW)
 Aras datum carta (CD) yang disyorkan oleh bagi
perairan India. Aras surut perbani India didapati sesuai sebagai datum
carta bagi sesetengah tempat. telah memilih aras surut perbani
India sebagai datum carta bagi pengukuran pasang surut negara ini

22

Kedalaman Tercarta
 Kedalaman di bawah garis datum carta ke dasar laut
 Sebarang pasang surut di atas datum carta pada
masa pengukuran dijalankan mesti ditolakkan
dengan kedalaman yang diukur sebelum kedalaman
tersebut dicartakan

Ketinggian Tercarta
 Jarak tegak antara objek dan aras rujukan iaitu air
pasang perbani min

23
24
25

Aras di mana semua peruman (sounding) yang ditunjuk dalam carta
pelayaran dilaraskan

Ramalan & aras pasang surut dalam jadual ramalan pasang surut
dirujuk padanya

Hanya diguna dalam kawasan lokasi tolok pasang surut

Berbeza dari sesuatu tempat bergantung pada julat pasang surut

Bila datum telah ditubuhkan, ia tidak akan diubah kecuali seluruh
kawasan dilakukan peruman semula

Jika berubah:
 Jejaskan semua peruman & kedalaman terkorek
 Data pasang surut di mana ketinggian dermaga, jambatan /
butiran daratan lain yang dirujukkan perlu diubah

Biasanya datum carta akan dirujuk pada sistem ukur aras tempatan
& dihubungkan ke tolok pasang surut bagi penurunan peruman

26

Teori menyatakan bahawa datum carta dipilih supaya:
 Aras air tidak akan surut di bawah arasnya; beri
keyakinan bahawa air di suatu kawasan punyai
kedalaman yang minimum seperti dalam carta
 Ia tidak terlalu rendah hingga beri gambaran air yang
cetek kelihatan terlalu cetek
 Peruman mesti hampir sama dengan kawasan yang
punyai beza datum bersebelahan iaitu datum carta
tidak harus diubah terlalu banyak

27

Aras di mana peruman dilaraskan bagi sepanjang kerja
hidrografi

Panduan bagi pemilihan datum perum:
 Mestilah menyamai datum carta
 Datum dalam lingkungan kawasan kerja mesti diubah
bila julat pasang surut berubah besar (beza julat 1
meter)
 Bezaan masa antara pasang surut di kedua-dua
tempat tidak akan beri kesan ke atas beza datum
perum antara kedua-dua titik

28

Jika datum carta telah ditubuhkan di kawasan
pengukuran, ia boleh diguna sebagai datum
perum

Jika datum carta telah ditubuhkan berhampiran
kawasan pengukuran, ia boleh dipindahkan

Jika tiada datum carta ditubuhkan dalam atau
berhampiran kawasan pengukuran, perlu
ditubuhkan datum perum bagi kawasan tersebut

29

Datum carta boleh dipindah jika telah ditubuhkan di
kawasan berhampiran

Ambil cerapan pasang surut berterusan dalam
tempoh tertentu

Tolok didirikan di kawasan datum carta sedia ada
& kawasan pengukuran (tolok baru)

Nilai datum carta kawasan pengukuran diperolehi
dengan melakukan pengarasan

Cerapan pasang surut yang diperlukan & kaedah
pemindahan yang diguna bergantung pada jenis
pasang surut

30

Plot cerapan pasang surut ketinggian lawan masa
setiap tolok atas kertas; dapatkan ketinggian

Kira Observed MHW and MLW

Kira Observed Mean Range (R & r)

Kira Observed Mean Level (M’ & m’)

Kira True Spring Mean Level – M (jika MHWS &
MLWS diketahui)

Kira datum perum bagi tolok baru (d)

31

Pemilihan peralatan bergantung pada tujuan & jangka
masa penggunaannya

Dibahagi pada dua kategori iaitu secara manual &
automatik
 Pancang pasang surut (tide
(tide pole)
pole)
 Tolok menggunakan tekanan (pressure
(pressure tide gauge)
gauge)
 Tolok menggunakan radar (radar
(radar based gauge)
gauge)
 Tolok menggunakan pelampung (floating
(floating tide gauge)
gauge)

32

Kaedah biasa & mudah; dapat
beri bacaan secara langsung

Sekeping besi nipis atau papan
yang bersenggat & didirikan di
mana-mana tempat cerapan
dalam kedudukan tegak

Kedudukannya meliputi julat
pasang surut; takat sifar pada
datum (jika boleh); bacaan –ve
jika di bawah datum

Cerapan dibuat secara manual
pada setiap 10-15 minit
sepanjang kerja ukur dijalankan

Hasilkan lengkung ketinggian
lawan masa

Sesuai diguna di kawasan
pelabuhan & pinggir laut

Unit penerima tekanan dipasang di dasar laut & data
data pengukuran
dihantar secara digital melalui kabel tanpa ralat

Perubahan naik & turun paras permukaan laut dirakam secara
automatik berdasarkan perubahan dalam tekanan air di dasar laut
yang terjadi akibat pergerakan turun naik paras permukaan laut

34

Typical applications include non-
contact measurement of water
feature levels

The sensor makes multiple
distance measurements

Averages the results & converts
the measurement data into stage
in engineering units

It performs more direct
measurement affected only by the
speed of light though the air
between the gauge & the water
surface

35

The sea enters the float chamber via
a small orifice at the bottom

The orifice (and chamber), act as a
mechanical low-
low-pass filter that
eliminates high frequency wave
action

As the float rises & falls with the tide,
it is connected by a pulley
mechanism to a mechanical
recording device that in turn causes
the tidal signal to be traced out on a
paper graph

The paper graph rotates (typically on
a drum), that is in turn driven by a
mechanical clock

36
37

Berhampiran kawasan pengukuran

Mudah membina stesen; struktur kekal bawah air, tembok jeti

Takat sifar datum carta sentiasa berada di bawah permukaan air

Kawasan terlindung & selamat dari ombak besar & banjir

Elak kawasan takungan air; air bertakung jika terpisah dengan
laut oleh beting pasir bila surut

Berhampiran tanda aras sedia ada

Kawasan stabil tidak tenggelam & penuh kelodak

Mudah membaca pancang pada sebarang keadaan

Berhampiran dengan penginapan pencerap

Mudah mendapat kuasa elektrik bagi kerja selenggara

38
Tide Station

Tide Gauge
Steel
measuring
tape

Counter
weight
Jetty
Tide Pole
Sea Surface

Float
Inlet Hole

Tide Well Sea bed

39
40

Jaringan aras jitu Semenanjung Malaysia adalah
berdasarkan kepada

Ia merujuk kepada Stesen Tolok Air Pasang Surut
(STAPS) di Pelabuhan Swettenham (Pelabuhan Klang)
oleh British Admiralty pada tahun 1912

Dikenali sebagai Land Survey Datum 1912 (LSD 1912)

Cerapan air pasang surut selama 1 tahun

ALM juga diperolehi di Port Dickson (1930), Kuantan
(1908), Singapore (1881, 1937, 1958) & Penang (1953,
1958)

Perbandingan antara stesen berkenaan dengan datum
Pelabuhan Swettenham adalah di antara 0.1m – 0.3m

41

88 laluan aras 4886 km

kaedah ukuran
 konvensional
 7 laluan 418 km
 motorised
 42 laluan – 2135 km
 berdigit
 39 laluan – 2333 km

1984 – 1999

DTGSM 1994

42

Berdasarkan Purata Aras Laut di Stesen Pasang Surut
Pelabuhan Kelang

Purata Aras Laut adalah 3.624 m di atas sifar tolok

pasang surut (1984 – 1993).

DTGSM adalah 39.7151 m di atas Purata Aras Laut

43
44
45
46
47

Jurukur Hidrografi
 Melaras kedalaman dasar laut bagi kerja ukur hidrografi yang
dijalankan merujuk kepada datum carta atau Datum Ukur Tanah
(bergantung kepada keperluan projek hidrografi tersebut)

Pelaut
 Meramal kadar pasang surut atau ketinggian air di sesuatu
tempat seperti pelabuhan & sebagai panduan laluan bot

Ahli Geodesi
 Menentukan rangkaian kawalan tegak

Ahli Oseanografi
 Membantu dalam menganalisis pergerakan dinamik air laut

Ahli Jurukur Tanah
 Bagi kerja penentuan garisan pantai

48
49
50
51
52

Elemen-elemen dalam ungkapan matematik yang
menerangkan kuasa-kuasa yang menghasilkan pasang surut
dan arus pasang surut

Setiap juzuk mewakili perubahan berkala atau perubahan
dalam kedudukan relatif bumi, bulan & matahari

Dengan menggunakan juzuk bagi lokasi tertentu dalam
ungkapan matematik, pasang surut boleh diramalkan

4 juzuk utama pasang surut harian & separuh harian adalah
M2, S2, K1 & O1

Definisi juzuk harmonik:
 M2 Principal lunar semidiurnal constituent
 S2 Principal solar semidiurnal constituent
 K1 Lunar diurnal constituent
 O1 Lunar diurnal constituent

53