LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK (LKPD)

Struktur danTata nama

 Asam Alkanoat & Alkil
Alkanoat 

Kelas : ..............................

Nama : …………………….
 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK 
(Struktur dan Tata nama Asam Alkanoat dan Ester)

Kelas / semester : XII/ Genap Mata pelajaran: Kimia

Tujuan Pembelajaran
Melalui Pembelajaran diharapkan peserta didik dapat :
Membedakan gugus fungsi asam alkanoat dan alkil alkanoat.
Menggunakan aturan IUPAC untuk menamai asam alkanoat dan alkil alkanoat. 3) Menentukan struktur
isomer gugus fungsi dari asam alkanoat dan alkil alkanoat 4) Mengkomunikasikan hasil diskusi kelompok
tentang struktur dan tata
nama asam alkanoat dan alkil alkanoat melalui presentasi.

Petunjuk Belajar

Bacalah secara cermat sebelum Anda mengerjakan tugas kegiatan

Bacalah literatur lain untuk memperkuat pemahaman
Diskusikan dengan teman sekelompok dalam mengerjakan setiap
langkah kegiatan
Konsultasikan dengan guru dalam mengerjakan tugas kegiatan

 S timulation
Cuka merupakan jenis bahan yang memiliki rasa kecut, asam. Cuka diperoleh dan dibuat dari berbagai
bahan alami. Cuka alami umumnya diperoleh dari perasan beberapa jenis buah yang dapat di
fermentasikan seperti teh, anggur, apel, kulit pisang, gandum, jagung. Setiap buah yang mengandung gula
lebih dari 9 % dapat dikonversi menjadi cuka yang mengandung lebih dari 4 gram asam cuka per 100 mL
larutan. Cuka apel dianggap sebagai jenis cuka buah yang memiliki manfaat dan fungsi yang sangat baik
bagi kesehatan dan kecantikan. Cuka merupakan salah satu asam alkanoat yang memiliki jumlah atom
karbon 2 dinamakan asam etanoat dan memiliki satu.
 jenis gugus fungsi
 Dalam kehidupan sehari-hari kita sering mengkonsumsi berbagai macam minuman rasa buah yang
mungkin kebanyakan tidak benar-benar berasal dari buah asli tetapi hanya dicampuri essens (aroma
buah). Essens terbuat dari senyawa ester yang aromanya bermacam-macam tergantung ester
penyusunnya.

Problem Statement 
Berdasarkan fenomena diatas,
 permasalahan apa yang kalian
temukan? Tuliskan dalam
bentuk
 pertanyaan.

............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................

Buatlah jawaban sementara atau hipotesis dari rumusan

masalah yang telah dibuat! 
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
 Data Collecting

Untuk membuktikan hipotesismu, kajilah

beberapa buku sumber dan jawablah
pertanyaan berikut ini!

 Meng uji Hipotesis

K egiatan 1

Perbedaan Gugus Fungsi Asam Alkanoat dan Alkil Alkanoat

Untuk menentukan perbedaan gugus fungsi antara asam alkanoat dengan alkil
alkanoat maka analisislah struktur senyawa berikut ini.

(a) (b)

(c) (d)

(e) (f)

Gambar 1
 1.  Apakah perbedaan yang dapat kamu lihat dari senyawa pada gambar 1 ?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………...................
2. Kelompokkanlah struktur-struktur tersebut berdasarkan perbedaan gugus
pada tebel berikut !

No Gugus ( – COOH) Gugus ( – COO –)

1
2
3

Dari hasil analisis kalian simpulkanlah tentang konsep perbedaan senyawa asam
alkanoat dan senyawa alkil alkanoat berdasarkan gugus fungsi yang diikatnya.
Senyawa asam alkanoat adalah .......................................................................................
...........................................................................................................................................

Senyawa alkil alkanoat adalah ..........................................................................................

...........................................................................................................................................

K egiatan 2

Tatanama Asam Alkanoat menurut IUPAC

Asam Alkanoat rantai lurus
a)
Perhatikan penamaan senyawa asam alkanoat sederhana pada tabel berikut !
Tabel 1. Beberapa penamaan senyawa asam alkanoat
 1.Berdasarkan tabel 1, perhatikan jumlah atom C pada alkil yang terikat pada atom C!
Bandingkan dengan penamaan senyawa alkana ! Alkana yang mempunyai satu
atom C diberi nama metana, sedangkan asam alkanoat yang mempunyai satu atom
C diberi nama Asam metanoat. Apa persamaan dan perbedaannya ?
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
2.Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!
O

CH3 CH2 CH2 C OH

........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
3.Gambarlah struktur dari Asam Heksanoat!
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

Kesimpulan cara memberi nama pada senyawa asam alkanoat rantai lurus adalah sebagai berikut.
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

b) Asam Alkanoat rantai bercabang

 Amatilah gambar tahapan penamaan asam alkanoat berikut, kemudian
tuliskan tahapan langkah-langkahnya !

Langkah 1 .........................................................................................................................
...........................................................................................................................................
 Perhatik an pemberian nomor pada senyawa di atas ? Mengapa salah?
Coba kamu banding kan dengan cara pemberian nomor senyawa yang benar

Langkah 2 .........................................................................................................................
...........................................................................................................................................

Langkah 3 .....................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................

Asam 2-metilbutanoat

 Apakah nama dari senyawa di bawah ini

menurut IUPAC ?

Jawab :
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Kesimpulan : Cara penamaan IUPAC asam alkanoat rantai bercabang dengan cabang alkil
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

Bagaimana jika terdapat lebih dari s atu cabang? Perhatik an contoh di bawah ini!

Contoh 1

 Asam 2-kloropropanoat

Contoh 2

 Asam 2-hidroksi-3-metil butanoat  Asam 4-bromo-3-metilpentanoat

bukan Asam 2-metil-3-hidroksi butanoat bukan Asam 3-metil-4-bromopentanoat

Kesimpulan : Cara penamaan IUPAC asam alkanoat rantai bercabang dengan cabang alkil dan selain alkil
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
 K egiatan 3

Tatanama Alkil Alkanoat menurut IUPAC

Perhatikan penamaan senyawa alkil alkanoat sederhana berikut!

butanoat  metil etanoat etil

nama senyawa di atas adalah metil butanoat nama senyawa di atas

bukan butil metanoat adalah etil etanoat

1.Perhatikan gambar senyawa alkil alkanoat di atas ! Bagian manakah yang

berperan sebagai alkil, dan bagian manakah yang berperan sebagai
alkanoat? Serta masuk ke bagian manakah gugus fungsi alkil alkanoat?
 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

2.Perhatikan jumlah atom C pada bagian alkil dan juga jumlah atom C pada bagian
alkanoat! Kemudian simpulkan bagaimana tahapan penamaan alkil alkanoat?
 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3.Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!

a) b)

 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

B agaimana jika alkanoat bercabang ? Perhatik an contoh di bawah ini!

3 2 1

propil 2-metilpropanoat etil 2-metilpropanoat

1.Perhatikan jumlah atom C pada bagian alkil dan juga jumlah atom C pada
bagian alkanoat!
a)Bagian manakah yang berperan sebagai rantai utama?

 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

b)Dimulai dari sebelah manakah penomoran rantai utama ?

 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

c)Kemudian simpulkan bagaimana tahapan penamaan alkil alkanoat jika

bercabang!
 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
 2.Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!

a) b)

 J awab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

K egiatan 4

Perhatikan tabel dibawah ini !

Rumus Struktur Golongan Rumus Molekul

 Asam Alkanoat C3H6O2

 Asam propanoat

 Alkil Alkanoat C3H6O2

Metil etanoat

1.Dari tabel di atas sebutkan persamaan diantara asam propanoat dan

metil etanoat !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
2.Dari tabel di atas sebutkan perbedaan diantara asam propanoat dan metil
etanoat !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
3.Asam propanoat dan metil etanoat saling berisomer gugus fungsi.
Jelaskan apa yang dimaksud dengan isomer gugus fungsi !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
4.Tuliskan struktur dari isomer fungsi C4H8O2 !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

K egiatan 5

Tuliskan kesimpulan dan komunikasikan hasil diskusi

kelompok kalian tentang struktur dan tata nama asam
alkanoat dan alkil alkanoat melalui presentasi.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................