Anda di halaman 1dari 4

Suatu aksara dikelompokkan menurut dasar pengucapannya dan disebut warga aksara.

Dalam
aturan menulis aksara Bali, ada 5 warga aksara yang utama, yaitu:[1]
 Kanthya. Warga kanthya adalah kelompok fonem yang berasal dari langit-langit
dekat kerongkongan. Beberapa di antaranya termasuk konsonan celah suara. Yang termasuk
warga kanthya adalah konsonan velar/guttural dan glotal. Huruf konsonan yang termasuk
warga kanthya terdiri dari: Ka (k), Ga (g), Ga gora (gh), Nga (ng). Sedangkan huruf vokal
yang termasuk warga kanthya adalah A.

 Talawya. Warga talawya adalah kelompok fonem yang berasal dari langit-langit
mulut. Yang termasuk warga talawya adalah konsonan palatal. Huruf konsonan yang
termasuk warga talawya terdiri dari: Ca murca (c), Ca laca (ch), Ja (j), Ja
jera (jh), Nya (ny), Sa saga (sy). Sedangkan huruf vokal yang termasuk warga talawya
adalah I.

 Murdhanya. Warga murdhanya adalah kelompok fonem yang berasal dari tarikan
lidah ke belakang menyentuh langit-langit. Beberapa di antaranya termasuk fonem rongga
gigi. Yang termasuk warga murdhanya adalah konsonan retrofleks dan alveolar. Huruf
konsonan yang termasuk warga murdhanya terdiri dari: Ta latik (ṭ), Da madu (ḍ), Na
rambat (ṇ), Sa sapa (ṣ), Ra (r). Sedangkan huruf vokal yang termasuk warga murdhanya
adalah Ra repa (Ṛ).

 Dantya. Warga dantya adalah kelompok fonem yang berasal dari sentuhan lidah
dengan gigi. Beberapa di antaranya termasuk fonem rongga gigi. Yang termasuk warga
dantya adalah konsonan dental dan alveolar. Huruf konsonan yang termasuk warga dantya
terdiri dari: Ta (t), Ta tawa (th), Da lindung (d), Da madu (dh), Na kojong (n), Sa danti (s)
[2]
La (l). Sedangkan huruf vokal yang termasuk warga dantya adalah La lenga (Ḷ).

 Osthya. Warga osthya adalah kelompok fonem yang berasal dari pertemuan bibir atas
dan bawah. Yang termasuk warga oshtya adalah konsonan labial. Huruf konsonan yang
termasuk warga talawya terdiri dari: Pa (p), Pa kapal (ph), Ba (b), Ba
kembang (bh), Ma (m), Wa (w). Sedangkan huruf vokal yang termasuk warga talawya
adalah U.

 engenan inggih punika aksara sane kematiang (Aksara Wianjana sane nenten kasarengin
antuk aksara suara)
 Tengenan ring aksara Bali wantah wenten petang soroh Luir ipun: Tengenan   ng  (Bisah)  .
Tengenan r (Surang) , Tengenan h (Bisah) ô¾ô¾ ;¾ , Lan Adeg-ageg ô¾ô¾ô¾ô¾ /.
 Sekancan Tengenan Imban ipun:
 (1)   Tengenan  ng
 (a)    Tengenan ng ring kecap ungkur /penguntat kruna, mauah dados cecek ( ),
             Upami:
             Pucung =   pu cu*¾.                       blulang =  b¯¡   l*¾.

             Capung   =    ¿ c pu*¾.                     barang =    b r*¾.


 (b)   Saluiring kruna lingga kalih kecap sane wianjanannyane pateh tur makakalih polih

tengenan ng wenang makakalih dados cecek ( ), yadiastun sampun kaanusuarayang utawi


polih seselan –el- miwah –er-,
             Upami:
             Cangcang =   c*¾ c*¾.                  Bangbang =    b*¾ b *¾.
             Bengbeng =   eb*¾ eb*¾.                 Brengbeng =   ebÉ*¾ eb.
                   Kungkung =   ku*¾ ku*¾.                         Klungkung =    k¯¡*¾ ku*¾.
 (c)    Saluiring kruna lingga kalih kecap sane wianjanannyane mebinayan tur makakalih polih

tengenan ng wenang makakalih dados cecek ( ), sakewanten aksara ring pungkur


magantungan la,   minekadi:
   Tengenan ring kecap pengawit kruna lingga sane aksara wianjananyane mabinayan,

kantun manggeh matengenan,


             Upami:
             Bungsil =   bu*¾ si l/ .                             panggang =   p *¾ g *¾.
             Blungking =   b¯¡*¾ k&¾.                           jangkrik =   j *¾ kÉø k/ .
   Tengenan ng ring kecap pengawit kruna-kruna ring sor mauah dados cecek ( ), anggen

ngicalang pasang mpuk tiga,


             Upami:
             Angklung =  h*¾ k¯¡*¾.                            sungklit =   su*¾ kÞø t/ .     
                   Jungkling =   ju*¾ kÞ&¾.                               nyungkling =        Z*ÿu¾ kÞ&¾ .
   Wastan genah ring sor puniki sinengguh saking kalih kruna,
             Upami:
             Pangkung tibah =   p *¾ ku*¾ tø   b ;¾.           pangkung karung =  p *¾ ku*¾ k   ru*¾.
             Tulang nyuh =   tu l *¾ Zÿu ;¾.
 (2)   Tengenan r,
             Saluiring tengenan r ring ungkur  utawi tengah kruna wenang kagentosin antuk surang

( ),
             Upami:
             Sekar   =    s) k (¾.                                               gelar   =    g) l(¾.
             Karma   =     k(¾ m.                                             pidarta   =          pi d(¾ t .
 (3)   Tengenan ô¾ô¾ô¾ ;¾.
 (a)    Tengenan h sane magenah ring ungkur kruna lingga wenang magentos dados

bisah ô¾ô¾ô¾ ;¾.
             Upami:
             Puseh =   pu s) ;¾.                                                            Lebih =   ò bø ;¾.
 Pakeh =    p k) ;¾.                                                           Tuhuh =     tu du ;¾.
 (b)   Saluring kruna lingga kalih kecap sane aksara wianjanannyane pateh tur makakalih polih
tengenan h, wenang makakalih mauah dados bisah ô¾ô¾ô¾ ;¾.,
 yadiastun sampun kaanusuarayang,
             Upami:
             Cahcah =   c ;¾ c ;¾.                                           nyahcah =     z ;¾   c ;¾.
             Kohkoh =     eKÿ   ;¾   e Kÿ ;¾¾.                                   ngohkoh =   e\o ;¾   e Kÿ ;¾.
 (c)    Tengenan h, ring kecap pengawit kruna lingga sane kecap aksara

wianjanannyane mabinayan, kantu manggeh matengenan,


             Upami:
             Cihna =   ci ;¾ n¾.                                                            brahmana =  bÉ ;¾ m   n.
                   Lahru =  l ;¾ ru.                                                bahni =   b ;¾ ni.
 (d)   Wastan genah ring sor puniki sinengguh saking kalih kruna,
             Upami :
             Asahduren =   h   s ;¾ du   er n/
 (4)   Adeg – adeg (ô¾ô¾ô¾ô¾ / . )
             Sekancan tengenan ring pamuput kruna patut ngangge Adeg-adeg, sajabaning

tengenan h, r lan ng.


 (a)    Ring penguntat kruna, upami:
             Adan = h d n/ .                                 budal =  bu d l/ .
 Malaib =   m     l   høb/ .             kajengklok =  k j)           e ekÞok/ .
 Ring panguntat bagian lengkara wiadin panguntat lengkara, upami
             Dugase nulis lamaran, I nyoman mecik pelengan.
 du g es¾ nu lø   sÞ m   r   n/ , hø   eZÿo m   nß) ci        ekæ e l      \ n/ .           
             Emboke ngadep poh di peken.
                    h) e     mão ek     \   d)   epæ o;¾ di p) k) n/ .   
 (b)  Ring tengahing kruna kaanggen ngicalang pasang aksara tumpuk tiga,
             Upami:
             Tamblang =  t       m/bÞ*¾¾.              gemblong =    g) m/ ebÞ*o¾.
             Samblung =    s   m/b¯¡*¾.       tamblingan =  t m/bÞø   \   n/ .

Anda mungkin juga menyukai