Anda di halaman 1dari 14

SEJARAH AKSARA BALI

Sejarah aksara Bali nenten sida lempas ring panglimbak aksara saking India, santukan panglimbak
agama Hindu miwah Budha ring panegara Indonesia, taler rauh ring Bali kasarengin antuk basa miwah
aksarannyane.
Ring panegara India Wenten aksara sane kawastanin aksara Karosti. Saking aksara Karosti puniki
nglimbak dados aksara Brahmi. Mawit saking aksara Brahmi puniki nglimbak dados aksara Dewanegari
miwah aksara Pallawa. Aksara Dewanegari kanggen ring India Utara sajeroning nyurat basa Sansekerta.
Aksara Pallawa kanggen ring India Selatan sajeroning nyurat basa Pallawa.
Panglimbak aksara Dewanegari miwah Pallawa ring Indonesia nganutin panglimbak agama Hindu miwah
Budha. Mawit saking panglimbak aksara Dewanegari miwah Pallawa puniki mawetu wenten aksara Kawi
utawi aksara Indonesia Kuna. Saking aksara Kawi puniki kasuen-suen ngraris mauwah dados aksara
Jawi miwah aksara Bali, taler dados aksara-aksara sane tiosan sane mangkin wenten ring Indonesia.
Pinaka cihnannyane silih tunggil kakeniang ring Kutai (Kalimantan Timur) sajeroning yupa, sane
madaging sesuratan aksara Dewanegari.
Ring Bali panglimbak aksara Dewanegari miwah aksara Pallawa kakeniang ring Pura Penataran Sasih
Pejeng, Kecamatan Tampaksiring,-Kabupaten Gianyar. Ring Pura Penataran Sasih kakeniang stupa-
stupa kecil sane medaging cap antuk tanah legit. Sajeroning cap-cap punika madaging sasuratan aksara
sane kawastanin aksara Pradewanegari utawi Siddhamantrka. Sesuratan aksara punika kanggen
nyuratang mantram Buddha Tathagata. Panglimbak salanturnyane ring Pura Blanjong Sanur, wenten
kakeniang tugu peringatan raja Sri Kesari Warmadewa sane madaging aksara Dewanegari miwah aksara
Bali Kuna. Aksara Dewanegari kanggen nyurat basa Bali Kuna, aksara Bali Kuna kanggen nyurat basa
Sansekerta.
Aksara selanturnyane waras nglimbak Wantah aksara Pallawa. Pinaka cihnannyane kakeniang sesuratan
aksara Pallawa sane kawastanin aksara Semi Pallawa. Mawit saking aksara Semi Pallawa puniki ngraris
nglimbak wangunnyane dados aksara Kediri Kwadrat, miwah dados aksara Jawi rauhing dados aksara
Bali. Sesuratan aksara Pallawa puniki minakadinnyane wenten kakeniang ring Pura Bale Agung
Sembiran. Wangun aksara Bali gumanti bunteran, puniki wantah cihnannyane wangun aksara Bali mawit
saking sesuratan aksara Pallawa. Cihnan panglimbak aksara Dewanegari sajeroning aksara Bali
minakadi wangun aksara a kara Bali masaih pisan ring aksara a Dewanegari.

Sejarah Aksara Bali

Aksara Baline mawiwit saking India, sane ngranjing ka Indonesia miwah ka Bali
nyarengin pengaruh kabudayaan Hindune. Manut buku Pedoman Pasang Aksara Bali sane
kamedalang antuk Dinas Kebudayaan Provinsi Bali warsa 2002, Aksara sane pinih kuna ring
India mawasta Aksara Karosti. Salanturnyane, aksara Karosti nedunang Aksara Brahmi.
Panglimbak selanturnyane, ring India Utara wenten aksara Dewanegari sane kaanggen
nyuratang basa Sansekerta, ring India Selatan wenten Aksara Pallawa sane kaanggen nyuratang
basa Pallawa.
Aksara Dewanegari miwah Pallawaa punika sane nglimbak ka Indonesia. Pinaka cihna
panglimbakannyane ring Indonesia, kapertama kakeniang ring Kutai (Kalimantan Timur)
sajeroning yupa sane masurat aksara Dewanegari. Ring Bali kakeniang stupa-stupa alit ring Pura
Panataran Sasih (Pejeng), sane masurat Aksara
Pradewanegari utawi Siddaharmatrka. Ring Blanjong sanur kakeniang tugu peringatan Sri
Kesari Warmadewa sane masurat kalih aksara, inggih punika Aksara Dewanegarimiwa Aksara
Bali Kuna.
Salanturnyane ring Bali, nglimbak taler Aksara Pallawa miwah aksara Semi Pallawa.
Aksara Semi Pallawa puniki raris nedunang Aksara Kediri Kwadrat. Saking aksara Kediri
Kawdrat puniki raris tedun Aksara Jawi miwah Aksara Bali sane sampun akeh ngemolihang
pauahan dados aksara Bali mangkin saha sampun karanjingang ring program Bali Simbar

Aksara Bali latin manut Ejaan basa Bali Yang Disempurnakan,tan dados pasah ring pasang
aksara (ejaan) ringg Bahasa Indonesia (EYD). Puniki manut ring pamutus Lokakarya Indik Ejaan
basa Bali Latin duk tanggal 12 kantos 13 Januari 1973 ring Denpasar.
Yaning manut onekan (sesuai dengan bacaan),Basa Bali Latin punika wenten kalih warna: I.
Aksara suara (vokal) miwah II. Aksara Wianjana (konsonan). Sane kalih puniki, manutin
kawigunannyane taler dados kapalih dados tatiga,inggih punika: 1. Aksara Wre Sastra (kabaos
aksara jajar komeri). 2. Aksara Swalalita. 3. Aksara Modre.

1. Aksara Wre Sastra:


Aksara puniki kaanggen nyuratan Basa bali Lumbrah (bahasa sehari-hari).Aksara puniki
makatah 18 (pelekutus),inggih punika:
ha,na,ca,ra,ka,da,ta,sa,wa,la,ma,ga,ba,nga,pa,ja,ya,nya. Aksara puniki taler kabaos aksara
jajar komeri.

2. Aksara Swalalita:
Aksara puniki kaanggen nyuratang Aksara Bali sane mamuat Basa Jawi Kuna (Basa
Kawi) minakadi nyurat: Kakawin,Palawakia,Kanda Tutur miwah sane siosan. Punika
mawinan aksara puniki kabaos aksara Kawiswara. Lianan ring punika taler kaanggen
nyuratang Aksara Bali sane mamuat Basa Sanskerta,minakadi nyurat: Weda,Sloka,Sruti
miwah Japa Mantra. Mungguing katah aksara puniki wantah 47 sane kawinangun antuk:
A. Aksara Suara katahnyane: 14, B. Aksara Wianjana katahnyane: 33. Aksara-aksara
puniki maduwe suara kakalih inggih punika:
-Suara Hreswa (suara cendet=pendek)
-Suara Dirga (suara panjang).

a. Aksara Suara :
Aksara suara puniki dados makalih :
- Suara Hreswa (suara pendek), makadi : a, i, u, e, o, r, l.
-Suara Dirga (suara panjang), makadi : a, i, e, o, r, l.
Seos ring aksara suara inucap wenten taler sane kabaos : Suara Pluta (dipotong) punika
panjang malemad, upami : ai, au.

b. Aksara Wianjana :
Aksara puniki madrebe pepalihan dados 5 (lima paos) sane mawasta : warga aksara
(manut Panini, sastrawan Hindu saking Jagat India kawastanin Pancawalimuka). Warga
aksara inucap minakadinipun :
-Warga Kantya: k, kh, g, gh.
-Warga Tawalya: c, ch, j, jh.
-Warga Murdhanya: t, th, d, dh, n.
-Warga Dantya: t, th, d, dh.
-Warga Osthya: p, ph, b, bh.

Punika sane kabaos/mawasta Warga Aksara winangun antuk 5 (limang) paos. Seos ring
punika, soang-soang Warga aksara punika madrebe duluran inggih punika :
-Ardha suara (semi vocal) : y, r, l, w.
-Usma (suara ngeses = desis) : ç, s, s.
-Wisarga (angsengan) : h.
-Anunasika (anuswara = sengau): ng, ny, n, m.

Ring Aksara Swalalita posan Aksara Wianjana, wenten sane kabaos : suara tajem,
minakadinipun : k, kh, c, ch, t, th, t, th, p. ph. Seos ring punika, taler wenten suara kirang
tajem (suara lembut), minakadinipun : g, gh, j, jh, d, dh, b, bh. Suara hreswa ring Aksara
Wianjana mawasta (taler kabaos) alpaprana. Sapunika taler suara dirgannyane, mawasta :
mahaprana. Suara tajem miwah suara kirang tajem (lembut), soang-soang
mamuat/kahanan : apaprana miwah mahaprana. Aksara-aksara sane kahanan alpaprana
miwah mahaprana inggih punika:
-Warga Kantya : k, g, (alpaprana); kh, gh (mahaprana)
-Warga Tawalya : c, j, (alpaprana); ch, jh (mahaprana)
-Warga Murdhanya: t, d, (alpaprana); th, dh (mahaprana)
-Warga Dantya : t, d, (alpaprana); th, dh (mahaprana)
-Warga Osthya : p, b, (alpaprana); ph, bh (mahaprana)

3. Aksara Modre:
Aksara Modre, inggih punika : aksara sane kaanggen nyuratang rerajahan-rerajahan, japa
mantra. Upami : ANG, UNG, MANG. Taler sering kaucapang : A, U, M. yang
kacutetang dados : AUM, lantur OOM. Taler katah sane lian-lianan. Salanturnyane yan
nganinin indik Aksara Bali, rarisang wacen tur uratiang ring : CAKEPAN UGER-UGER
PASANG AKSARA BALI. 

Aksara Bali

Aksara Lagna:
Aksara lagna inggih punika aksara sane durung polih sandangan/pangangge. Akehnyane 18
(pelekutus) aksara,upami:
= ha = na = ca = ra

= ka = da = ta = sa

= wa = la = ma = ga = ba
= nga = pa = ja = ya = nya

Aksara Bali nganggen sitem silabik (suku kata),yadiastun durung polih sandangan/pangangge


suara,sampun mrasidayang ngwangun kruna,upami:
= bapa

= jaja

= nyama

= kaca,miwah sane lianan.

Pangangge Aksara:

1.Pangangge Suara:
Ulu
Ulu sari
Ulu ricem

Ulu Candra

Pepet
Pepet matedong
Tedong

Taleng

Taleng matedong

Taleng marepa

Taleng marepa matedong

Suku

Suku ilut

2.Pangangge Ardasuara:
Nania

Guung

Guung macelek

Gantungan la

Suku kembung

3.Pangangge Tengenan:
Cecek

Surang

Bisah

Adeg-adeg

4.Wangun Gempelan:
Wangun gempelannyane

Wangun gempelannyane

Wangun gempelannyane

Wangun gempelannyane

5.Wangun Gantungan:

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane
Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane

Wangun gantungannyane
Aksara Bali

Warga Kanthya
(Konsonan langit-langit belakang) Ka Ka Ga Ga Nga Ha
mahaprana gora

Warga Talawya
(Konsonan langit-langit) Ca Ca laca Ja Ja jera Nya Sa saga
murca

Warga Murdhanya

(Konsonan Ta latik Da Na Sa sapa


madu rambat
tarik-belakang)

Warga Dantya
(Konsonan gigi) Ta Ta Da Da Na Sa
tawa lindung madu kojong danti

Warga Osthya
(Konsonan bibir) Pa Pa Ba Ba Ma
kapal kembang

Aksara ardhasuara
(Semivokal) Ya Ra La Wa

Aksara suara
(Vokal) A kara I kara U kara Ra repa La E kara O kara
lenga

Lengkara BALI
• Lengkara Ingggih punika: Angkepan kalih kruna utawi akeh sane prasida ngawetuang ati sane jangkep
saha 
   maweweh pola paneesnyane. 
• Lengkara sané kabaos paripurna sakirangnyané madaging jejering lengkara (subjék) miwah linging
lengkara 
   (prédikat). 
A. Lengkara Basa Bali nganutin Linggihnyane / Kedudukannya kapalih dados 4 Soroh :
     1. Jejering Lengkara (Subyek)
     2. Linging lengkara (Predikat)
     3. Panandang Lengkara (Obyek)
     4. Pidartaning Lengkara (Keterangan)
         - Pidartaning Genah / Tempat (ring sekolah, ring pasar, msl.
         - Pidartaning Dauh / Waktu (dibi, tuni, abulan, tengai, msl)
         - Pidartaning Wilangan / Bilangan (tenga, papat, dasa, papat , selae, telung benang,msl)
         - Pidartaning Kahanan / Keadaan (seleg, tegeh, jegeg, bagus, kedas, kalem ,msl)
B. Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :
     1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
         Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
         umpami:
         • Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan 
     2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
         Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
         panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya. 
         umpami:
         • Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
     3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
         Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi
ngambil 
         pakaryan.
         Umpami:
         • Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
         • Béh, énggalin ja majalan beli! 
     4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
         Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane
langsung.
         umpami:
         • Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”
C. Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
    1. Lengkara Lumaksana 
        Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging    
        lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi: 
        Umpami : 
        • Beli Madé nusuk saté. 
        • Mbok Putu ngaé rujak. 
        • Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké. 
        • I Lubdaka manah kijangé ento. 
     2. Lengkara Linaksana 
         Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané
ketah 
         marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
         Umpami:
         • Saténé katusuk baan Beli Madé. 
         • Tiang dukaina ring I Guru. 
         • Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung. 
         • Adinné maekin belinné. 
         • Galengé tegakina tekén panakné.
Lengkara inggih punika : pepupulaning kruna sane manut lintihan, sane mamuat teges
inggihan wenten wirasanipun. Mangkin ngiring uratiang warna kalih pepalihan
lengkarane ring Basa Bali, sane gumanti sampun kapstikayang, muiripun:

A. Lengkara Lumaksana (kalimat aktif) :


Yaning sajeroning lengkara, kahanan Kruna Kria malaksana, pamekas karya sane
mengpeng kalaksanayang utawi kamargiang, kawastanin : lengkara lumaksana (kalimat
aktif). Upaminipun:
Sane nglaksanayang karya dados unteng bebaosan:
1. I meme ngadep saang di peken.
2. Belin tiange luas ke Surabaya.
3. Para sisia sedek ngwentenang rame-rame ring sekolahan, msll.
Ring lengkara-lengkara inucap, sang nglaksanayang karya sakadi : I meme, belin tiange,
para sisia, sane dados unteng wiadin pokok bebaosan, mawasta : pikukuhing lengkara
(subyek = pokok kalimat). Pikukuhing lengkara taler kabaosang : jejering lengkara.
Pikukuhing lengkara utawi jejering lengkara, punika winangun (dibentuk) antuk : Kruna
Aran. Ring lengkara lumaksana wenten makudang-kudang sorohipun, makadi :
1. I bapa ngabas somi di carik. Para prajurite nglurug panegaran masehida Anake Agung
2. Ya sedeng melaha pules. Adine labuh uli di balene.
Lengkara nomor 1 (siki) janten nglaksanayang karya. Gumanti wenten rincikan
(rencana). Kewanten lengkarane sane nomor 2 (kalih) kahanan karya (indik).

B. Lengkara Linaksana (kata kerja pasif):


Yan sajeroning lengkara, kahanan panandang (penderita), inggih punika pikukuhing
lengkara katibenan indik (karya), kawastanin : lengkara linaksana (kalimat pasif).
Lengkara linaksana puniki kacihnayang antuk karya sane sampun puput kalaksanayang
(kalimat pasif). Makudang-makudang wimba lengkara linaksana:
1. Lengkara Linaksana kaping : I. Sane kapratama winangun antuk Kruna Kria dados
jejer. Upaminipun :
a. Uli tuni Nyoman alih-alihin tiang.
b. Ooo, ento te uli tuni suba tiang alih Beli?

2. Lengkara Linaksana kaping : II. Sane kaping kalih puniki winangun antuk pangater ka,
kadulurin Kruna Kria sane dados jejer. Upaminipun:
a. Sokne kapenpenin baas teken pipis, kapin anake lingsir ento.
b. Ipun kacingak olih Dane Bapak Guru, msll.

3. Lengkara Linaksana kaping : III. Sane kaping tiga kacihnayang antuk wangun pangater
ka, miwah pangiring ang, wiadin pangater ma, sane pacang ngwetuang karya linaksana
(pasif). Upaminipun:
a. Cakepan punika kasurat duk rahina Redite Umanis Ukir.
b. Ring cakepan punika wenten sane masurat antuk Aksara Bali, wenten taler masurat
antuk Aksara Latin.
c. Aba-abaane kaentungang di tukade dalem.
d. Lawangane ring jaba tengah kantun mauneban.
e. Canange mabrarakan di margane, wireh ada anak ngulungang banten, msll.
Kadi asapunika lengkara-lengkarane sane sampun kaloktah, ring sajeroning uratiang
kawentenan lengkara-lengkara, pamekas nganutin pepalihannyane, utaminnyane
manuting geginan (fungsi).

 Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
    1. Lengkara Lumaksana 
        Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging    
        lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi: 
        Umpami : 
        • Beli Madé nusuk saté. 
        • Mbok Putu ngaé rujak. 
        • Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké. 
        • I Lubdaka manah kijangé ento. 
     2. Lengkara Linaksana 
         Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané
ketah 
         marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
         Umpami:
         • Saténé katusuk baan Beli Madé. 
         • Tiang dukaina ring I Guru. 
         • Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung. 
         • Adinné maekin belinné. 
         • Galengé tegakina tekén panakné.

Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :


     1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
         Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
         umpami:
         • Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan 
     2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
         Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
         panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya. 
         umpami:
         • Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
     3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
         Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi
ngambil 
         pakaryan.
         Umpami:
         • Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
         • Béh, énggalin ja majalan beli! 
     4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
         Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane
langsung.
         umpami:
         • Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”

Kruan wilangan ingguh punika, kruna sane nyihnayang akeh utawi akidik pepupulan barang-barang,
sahananing maurip wiadin laksana pakaryan. Kruna-kruna dasa, aakit, asibak, acakep ngranjing ring
kruna wilangan. Kruna wilangan punika kabinayang dados nemnem, inggih punika :
1.    Kruna wilangan ketekan.
2.    Kruna wilangan gebogan.
3.    Kruna wilangan pahan.
4.    Kruna wilangan tan janten.
5.    Kruna wilangan panta wilangan.
6.    Kruna wilangan pepasten wilangan.
Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :
1.    Kruna wilangan ketekan
contone : sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.
2.    Kruna wilangan gebogan
Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sane madue aran niri-niri utawi carane nyambatang maseosan
tur sampun ketah pisan kaanggen. Kruna wilangan puniki ketah ipun kaucapang utawi kasambatang
ngangge lengkara, nenten wilangan ipun. Sane ngeranjing ring kruna wilangan gebogan luire :
o    35 wastanipun pesasur
o    45 wastanipun setiman
o    50 wastanipun seket
o    75 wastanipun telung benang
o    100 wastanipun satus
o    150 wastanipun karobelah
o    175 wastanipun lebak
o    miwah sane soesan
3.    Kruna wilangan pahan
Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakewanten kasurat ngangge aksara. Sane
ngranjing ring kruna wilangan pahan luire :
o    Apahempatan (seperempat)
o    Atenga (setengah)
o    Atugel (sepenggal)
o    Apahteluan (sepertiga)
o    miwah sane lianan
4.    Kruna wilangan tan janten
Kruna wilangan tan janten puniki akeh nyane nenten janten utawi nenten keni antuk ngawilangin
akehnyane. Ketah ipun kasurat ngangge kruna utawi aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan tan
janten punki luir ipun :
o    Abedik; Nasine di payuke enu tuah abedik.
o    Begeh; Saudagar baase begeh maan meli baas di peken Badung.
o    Liu; Anake ento mancing ngaku liu maan be.
o    Aketek; Uyahe enu di calunge tuah aketek.
o    Ombeh; Ombeh mabiayagan lengise uli di paon.
o    Agetul; Agetul tusing enu lengise di botole.
o    Adesa; Ajaka adesa anake demonstrasi di lapangan puputan.
o    Akikit; Akikit tusing dadi idih gelahne.
o    Abanjar; Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
o    Apaso; Lawar apaso isinina kuah.
5.    Kruna wilangan panta wilangan
Sane ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :
o    Ekan (satuan)
o    Dasan (puluhan)
o    Tus (ratusan)
o    Peon (ribuan)
o    Laksan (puluh ribuan)
o    Keten/keti (ratus ribuan)
o    Yuta (jutaan)
o    Bara (puluh jutaan)
o    Ingel (ratus jutaan)
Bengong (milyaran) 
6.    Kruna wilangan pepasten wilangan
Kruna wilangan puniki akeh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki karahinin antuk kruna-
kruna sane wenten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-soang. Sane ngranjing ring kruna wilangan
pepasten wilangan, luire :
o    Sampi aakit
o    Bebebk aukud
o    Tikeh abidang
o    Sandal apasang
o    Taluh abungkul
o    Busung amuncuk
o    Wayang akropak
o    Lontar acakep
o    Baas ajumput
o    Tiiang akatih
o    miwah sane lianan

Kruna polah
Kruna-kruna sane kapolahang utawi kruna tetiron sane polih pangater anusuara (nasal -> N-  : ny-, m-,
n-, ng-)

·         Kruna Polah Talawia (sane nganggen ny-)     -> mapangawit   c, j, s

·         Kruna Polah Ostia (sane nganggen m-)     -> mapangawit p, b

·         Kruna Polah Dantia (sane nganggen n-)     -> mapangawit d,t

·         Kruna Polah Kantia (sane nganggen ng-)     -> mapangawit g,k.,a,i,u,e,o,y,l,w,r

·         Conto kruna polah talawia:

Cegut    ->   nyegut

Jemak   -> nyemak

Sikut    ->   nyikut

·         Kruna polah ostia conto

Pakpak ->Makpak

Baang    -> Maang

·         Kruna polah dantia  conto:

Dingeh  -> Ningeh

Tulis  -> Nulis

·         Kruna polah dantia conto:

Gasgas -> ngasgas

Kedeng   -> Ngedeng

Kruna Polah
           Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
           Conto:
               - Sampat = Nyampat
               - Sinduk = Nyinduk
               - Paca = Maca
               - Pancing = Mancing
               - Tulis = Nulis
               - Tundik = Nundik 
               - Kandik = Ngandik
               - Kajang = Ngajang

Anda mungkin juga menyukai