2023
TEMBUNG PENGANTAR
Puji syukur kita panjataken kehadirat Tuhan ingkang Maha Esa ingkang sampun
melimpahkan rahmat saha hidayahipun mila kita saged nyusun makalah ingkang berisisikan
nyerat aksara jawa ngagem sandhangan. Ingkang kaping kalih pisanipun kita ngaturaken matur
nuwun dhateng Pak Drs. sukardi,M.Pd dosen pengampu mata kuliah Pembelajaran Basa Jawi
ingkang sampun nyukani ayahan dhateng kita mila kaliyan wontenipun ayahan ingkang bapak
sukakaken kawruh kita dados nambah.
Mboten kesupen kita matur nuwun ugi dhateng kanca-kanca ingkang sampun nyukani
pinten-pinten referensi saha wucalan mila makalah puniki saged kita damel kaliyan semaksimal
mungkin. Kita sadar lebeting ndamel makalah puniki taksih kathah kekirangan. pramila, kita
badhe nampi kritik lan saran ingkang panjenengan paringaken demi nyempurnakaken makalah
puniki. Akhir tembung kita ngaturaken matur nuwun. mugi-mugi makalah ingkang kita damel
saged nambah kawruh para pembacanipun lan saged gadhah gina kangge genenrasi nusa lan
bangsa.
Kelompok 2
BAB 1
PURWAKA
Aksara jawi utawa hanacaraka/carakan ya iku salah siji aksara tradhisional kang ana ing
indonesia. Aksara jawa digunakake dening masarakat jawa, utamane ing lingkungan kraton
karajan kaya yogyakarta lan surakarta, kanggo ngembangake tradhisi serat jroning basa jawa.
Hanacaraka racake digunakake kanggo nulis naskah kaya carita (serat), cathetan sajarah (babad),
panembangan kuna (kakawin), utawa ramalan (primbon). Aksara jawa isih berkerabat karo
aksara bali kang padha-padha ya iku perkembangan saka aksara kawi. Aksara jawa nduweni ciri
kas dhewe dibandingan aksara seje, sanadyan nduweni pira-pira kamemperan karo aksara seje
kang asale saka turunan kang padha. Wiwiting aksara latin dikenalake dening walanda ing abad
kaping-19, aksara jawa alon digantekake karo aksara latin. Wektu iki panulisan jero aksara jawa
wis akeh ditinggalake, nanging dudu ateges aksara jawa ilang babar pisan. Aksara jawa tetep
dilestarkan lan isih oleh ditemoni ing pirang-pirang laladan ing pulo jawa. Salah siji cara kang
ditindakake kanggo nglestarikake salah warisan budaya iki yaiku karo nglebokake wulangan
aksara jawa njero kurikulum muatan lokal ing sekolah.
B. MAMOTANING PRAKAWIS
1. Kadospundi ingkan dipunmaksud saking aksara Jawi?
2. Kadospundi ingkan dipunmaksud saking aksara Carakan?
3. Kadospundi ingkan dipunmaksud saking Sandhangan?
C. ANCAS
1. Kagem deskripsikaken aksara Jawi.
2. Kagem deskripsikaken aksara Carakan.
3. Kegem mangertosi peranganipun Sandhangan.
BAB II
SURASA
A. AKSARA JAWI
Aksara jawa ya iku salah siji aksara utawa sistem panulisan kang digunakake kanggo nulis basa
jawa. Aksara jawa ya iku salah siji warisan budaya indonesia kang wigati banget. Sistem
panulisan iki nduweni sajarah kang dawa, lan wis ngembang lawase maabad-abad ing tlatah jawa
lan sawatarane. Aksara jawa oleh ditelusuri saka prasasti-prasasti kawi kang tinemu ing tlatah
jawa lan sawatarane. Prasasti kawi kang tinemu ing laladan medang kamulan, jawa tengah, ing
taun 1903, ya iku sawijining bukti wiwiting panggunaan aksara jawa. Prasasti kasebut
diperkirakake digawe ing abad kaping-9 masehi. Saliyane iku, ana uga prasasti saka karajan
mataram kuna, kaya prasasti mantyasih lan prasasti mula malurung, kang uga migunakake aksara
jawa. Ing masa karajan majapait, panggunaan aksara jawa tansaya ngembang. Ing masa iku,
aksara jawa digunakake kanggo nulis sawetara jinising teks, kaya teks agama, susastra, kukum,
lan sajarah. Salah siji tuladha teks kang diserat migunakake aksara jawa ing masa majapait yaiku
nagarakretagama, siji kitab kang isi ngenani pujian karo karajan majapait. Perkembangan aksara
jawa sawise masa karajan majapait, panggunaan aksara jawa wiwit mudhun. Bab iki kedadeyan
amarga anane pengaruh saka aksara arab lan latin kang digawa dening wangsa eropah. Nanging,
ing abad kaping-20, kebangkitan katresnan karo budaya jawa marakake panggunaan aksara jawa
bali ningkat. Ing taun 1926, pangeran ario wironegoro nerbitake siji buku kang duwe irah-irahan
"aksara jawa". Buku iki isi ngenani aturan-aturan panulisan migunakake aksara jawa. Wiwit iku,
panggunaan aksara jawa tansaya ditepang lan digunakake dening masarakat. Ing masa
penjajahan walanda, panggunaan aksara jawa sempet dilarang dening pamarentah kolonial.
Nanging, sawise kamardikan indonesia, panggunaan aksara jawa bali diaktifkan lan dadi salah
siji identitas wangsa indonesia. Aksara jawa nduweni akeh kagunaan, watara liya:
1. Nyerat naskah susastra: aksara jawa akeh digunakake kanggo nulis naskah susastra kaya
panembangan, kidung, lan pupuh.
2. Nyerat teks agama: aksara jawa digunakake kanggo nulis teks agama kaya kitab suci hindu
lan kitab suci islam.
3. Nyerat teks sajarah: aksara jawa uga digunakake kanggo nulis teks sajarah, kaya babad lemah
B. AKSARA CARAKAN
Aksara carakan yaiku sawijining sistem panulisan kang digunakake kanggo nulis basa jawa.
Aksara iki sinebut uga karo aksara jawa modhern amarga ya iku kasil pengembangan saka aksara
jawa kuna. Aksara carakan dikembangake ing abad kaping-20 dening ki hadjar dewantara, siji
tokoh pandhidhikan indonesia kang uga ya iku pangadeg taman siswa. Aksara carakan dirancang
ben luwih prasaja lan gampang disinaoni dening masarakat. Aksara iki nduweni 20 aksara dhasar
lan pira-pira aksara tambahan kang digunakake kanggo nulis aksara-aksara kang ora ana jero
aksara dhasar. Aksara carakan uga nduweni telu aksara pasangan utawa sandhangan kang
digunakake kanggo nggabungake rong aksara kang padha. Aksara carakan digunakake kanggo
nulis basa jawa lan basa-basa laladan liyane kaya basa sundha lan basa medhura. Panggunaan
aksara carakan ora sepopuler panggunaan aksara latin utawa aksara arab, nanging tetep dadi
perangan saka warisan budaya indonesia kang wigati lan prelu dilestarikake. Pira-pira upaya wis
ditindakake kanggo memromosikan panggunaan aksara carakan, kaya penerbitan buku-buku lan
kampanye pengenalan aksara marang masarakat. Tuladha aksara carakan inggih punika :
C. SANDHANGAN
Sandhangan Miturut Hadiwirodarsono (2010:7), sandhangan kaperan dadi telung jinis, yaiku
sandhangan swara, sandhangan panyigeg wanda, lan sandhangan wiyanjana/pambukaning
wanda.
A. Sandhangan Swara
Sandhangan swara digunakake kanggo ngowani swara vokal saka aksara legena/Carakan
(Ha, na, Ca, Ra,Ka…..) nalika diwenehi sandhangan Swara. Sandhangan swara cacahe
ana 5,yaiku:
1). Pengkal
Pengkal digunakake kanggo panggandheng konsonan “y”. Nalika rong konsonan
diwaca sawanda bareng konsonan “y” mula bisa nggunakake pengkal.
2). Cakra
Cakra digunakake kanggo panggandheng konsonan “r”. Nalika rong konsonan
diwaca sawanda bareng konsonan “r” mula bisa nggunakake cakra.
3). Cakra Keret
Cakra Keret digunakake kanggo panggandheng konsonan “re”. Nalika rong
konsonan diwaca sawanda bareng konsonan “re” mula bisa nggunakake cakra
keret.
Pepeling : Sing kalebu cakra keret kuwi sing unine “Re” pepet. Tuladhane kreteg.
Dene panulisan “re” taling tetep nggunakake cakra sing diwenehi sandhangan
taling. Tuladhane tembung “Kreta, Kreca, Preman, lsp”
BAB III
PENUTUP
A. DUDUTAN
Aksara jawi yaiku sawijining sistem panulisan kang digunakake kanggo nulis basa jawa. Aksara iki
nduweni sajarah kang dawa lan ngembang wiwiting jaman kuna nganti saiki. Aksara jawa kabangun saka
20 aksara dhasar, 14 aksara swara (aksara vokal), lan 18 aksara konsonan. Aksara jawa digunakake
kanggo nulis sawetara macem karya susastra kaya kakawin, panembangan, lan gending. Saliyane iku,
aksara jawa uga digunakake jroning panulisan dokumen resmi kaya layang, akta, lan piagam. Nanging,
panggunaan aksara jawa jero kauripan sadina-dina tansaya suda kairing karo berkembange teknologi lan
pengaruh aksara latin. Sanadyan mangkono, upaya kanggo nglestarikake aksara jawa terus ditindakake.
Pira-pira inisiatif wis ditindakake kaya gladhen lan workshop panulisan aksara jawa, sarta penerbitan
buku-buku kang migunakake aksara jawa. Saliyane iku, aksara jawa uga dadi perangan saka warisan
budaya indonesia kang kudu dilestarikake lan dijaga kahanane.
B. SARAN
Sawijining guru lan siswa kudu nggatekake nulis aksara Jawa, aksara carakan 20 iku kudu
diapalake amarga iki minangka dhasare aksara sadurunge kenal sandangan.
KAPUSTAKAN
Awalin, F. R. N. (2017). DUNIA BATIN JAWA: Aksara Jawa Sebagai Filosofi dalam
Memahami Konsep Ketuhanan. Kontemplasi: Jurnal Ilmu-Ilmu Ushuluddin, 5(2), 289-309.
Avianto, Y. F., & Prasida, T. A. S. (2018). Pembelajaran Aksara Jawa Untuk Siswa Sekolah
Dasar Dengan Menggunakan Media Board Game. Aksara, 30(1), 133-148..
Guanabara, E., Ltda, K., Guanabara, E., & Ltda, K. (n.d.). No 主観的健康感を中心とした在宅
高齢者における 健康関連指標に関する共分散構造分析 Title. 1–3
Lorentius, C. A., Gunadi, K., & Tjondrowiguno, A. N. (2019). Pengenalan aksara jawa dengan
menggunakan metode convolutional neural network. Jurnal Infra, 7(1), 221-227.
Sukardi. (2023). Bahan Ajar Pembelajaran Bahasa Jawa (Issue Mkb 7056)