Anda di halaman 1dari 5

RENAISANS SASTRA PEWAYANGAN

PATHETAN JANTURAN dan ANTAWACANA

Renaisans sastra pewayangan yang di maksud adalah untuk merayakan naskah-naskah


pewayangan yang sudah ada dijaket pewayangan, Jumlahnya cukup sedikit pada tahun 1990-
2020 ada 8 naskah ber-ISBN. Dari pementasan-pementasan dhalang pada laman-laman daring
youtobe maupun media social lainya, Potensi lisan oleh dhalang diubah menjadi sastra tulis
sehingga mampu dinikmati seluruh kalangan bagi siapapun.
STANTAR KOMPETENSI yang disampaikan adalah mengenai
Merenaisans pertunjukan wayang dalam wujud sastra tulis.
INDIKATOR PERKULIAHAN yang harus dipelajari oleh Mahasiswa
Mahasiswa mampu mendengarkan pementasan lisan pada pertunjukan wayang.
Mahasiswa mampu mengalihtuliskan pertunjukan menjadi sastra tertulis.
Ada beberapa materi yang harus dibahas tentang RENAISANS SASTRA PEWAYANGAN yang
petama ada:
1. JANTURAN PAKELIRAN ( WAYANG )
2. ANTAWACA
3. SULUK
4. ORNAMEN-ORNAMEN YANG MENDUKUNG SASTRA PEWAYANGAN

1. JANTURAN
JANTURAN adalah deskripsi dan narasi untuk menjelaskan adegan dalam
pementasan wayang. Biasanya janturan ini dibahas di awal atau diakhir pementasan
pewayangan.
FUNGSI JANTURAN
Untuk menjelaskan kepada para penonton apakah isi dari pementasan wayang
tersebut. Dalam pembahasan janturan ini termasuk didalam sastra pewayangan
memiliki keindahan dan potensi sastra yang terkandung dalam janturan.
Misalnya pada penulisan mantra dalam janturan sebagai berikut.
Swuh rep data pitana sinartan sesanti, sura dira jayaningrat lebur daning pangastuti
ingkang mengku surasa, yen ta watak asura nadyan ta kabyantu Bathara Kala yekti
bakal sirna dening watak sura. Tuhu menika wewangsong kina gegamaning wayang
purwa,kulo sandur tumindak kulo sirno rahayu ingkang kaesti rahayu saagung
gumadi.
Selanjutnya proses penulisan deskripsi cerita wayang dalam wujud tokoh sebagai
berikut. Nenggih wening den ucapna Sang Nata kang ngasta pusaraning praja
jejuluk sang Sri Bagenda Raja Prabu Matswapati. Inggih Prabu Mangsahpati, inggih
jejuluk Prabu Durgandana, jejuluk Prabu Matswapati labet Sang Nata naksih maksih
dharah matswa. Jejuluk Prabu Durgandana dadya pemut icaling ganda amis, awit
saking usadaning sang Palasara, satemah maweh ganda ingkang wangi ngungkuli
sekar sepaka.
Berikut adalah contoh yang di ceritakan oleh dhalang
Winastan agung labet Negara kang dendhe obore, padhang jagade, dhuwur kukuse
adoh marang kuncarane, sinabet ayem awit minangka pandam guritnaning
pangoyaman. Pranata dadya paugeran, adil dadya kenyataan dhasare ayom labet,
ing kono dadya tuk sumbering pagesangan. Pasir samodra,wukir-gunung mengku
werdi negari kinembung jaladri pinasak arga. Mila datan mokal, lamun ta prajanira
kebeganing sungapan sipitan tuwin mangku bandar pelabuhan.
Dan selanjutnya cerita tentang sifat & karakter yang ada di dalam cerita wayang
Janturan ditulis dalam wujud paragraf.

2. ANTAWACANA
Antawaca adalah Dialog yang ada didalam pewayangan, maupun karakter dan sifat
( tatakrama ) tokoh wayang.
Inilah contoh ANTAWACA : Menika Kakang Seta ingkang miyos saking setinggil.
Nuwun kaknang Mas daya-daya ri paduka pun Utara cumadhong dhawuh. Menggah
menapa dados wigatosipun pasewakan, Kakang Mas. Nadhang kula boten kantun,
Dhuh Kakang Mas cumadhong dhawuh. Mengah menapa ingkang dados pasewakan,
Kakang Mas. Kula aturi njara. Ingkang rayi, kula pun WRATSANGKA, Kakang Mas.
Nuwun inggih, kula pun ngrebat nyadhong dhawuh, Raden Seta Heheh.. Laa dalah…
Kula nuwun, Gusti. Kula inggih nyandong dhawuh. Kula aturi ngabari abdi
katumenggungan, kula pun Yudawala, kula nok non. Kula pun Yudapati cumadhong
dhawuhm Raden. Iya iya.. Kabeh para punggawa tumuli padha wigatekna. Ingsun
bakal paring dhawuh mungguh apa kang dadi wigatining pasawekan/Nok non nuwun
inggih.

3. SULUK
SULUK yaitu Memuat khasanah sastra puitis berwujud struktur puisi lama pada
pewayangan. Bentuk-bentuk SULUK yaitu..
- Sri tinon ing pasewakan busana maneka warna oo…
- Odho-odho tidhem jroning panangkilan semune kawuryan wigatining karsa
kaparengna Matswapati Prabu
- Tembang Gya jumangka ambrastha angkara murka, Nandan dutaning adil.
PATHET adalah digunakan untuk menamai alur dalam sastra pewayangan. Akan
ditulis dengan Sekmen-sekmen atau bagian cerita wayang, cara mengidentifikasi
Pathet adalah mampu melihat perpindahan dari PATHET NEM, PATHET SANGA
dan PATHET MANYURA. Identifikasi dipengaruhi oleh Adegan yang ada didalam
sastra pewayangan. Misalnya pada PATHET NEM adalah Pathet jejer sepisanan
atau pertama di akhiri peralihan dari jejer atau mangugidalan atau masuk dari
wilayah perang kembang inilah perpindahan dari PATHET ENEM ke PATHET
SANGA . Dalam hal ini juga akan dijelaskan tentang odho-odho bersifat PATHET
ENEM dan juga PATHET SANGA hal ini memang tidak masuk dalam serita Sastra
Pewayangan. Namun perlu di mengerti oleh para siapapun bahwa PATHET
ENEM, PATHET SANGA dan PATHET MANYURA memiliki tebanaga atau wilayah
yang berbeda beda, dan inilah yang ditulis dalam sastra pewayangan.

DONGA LUMANTAR TEMBANG

Konjuk gunging panuwun,


Mring Hyang Agung kang paring panuntun,
Pamrayogi hayu raharjaning dhiri,
Marga asih-rahmadipun,
Gancar sakehing lelakon,

PERSAMAAN PERSEPSI

REINAISANS + SASTRA + PEWAYANGAN + = LITERASI SASTRA PEWAYANGAN

REINAINSANS = Memunculkan kembali yang sudah tidak popular


SASTRA = Membuat karya tulis yang diliat dari keindahanya
Pewayangan = Jika digabungkan dengan sastra dan pewayangan maka membuat
karya-karya berbentuk group

Pengertian REINAISANS SASTRA PEWAYANGAN adalah memuat hal tentang


literasi sastra pewayangan yaitu memberikan persepsi-persepsi para pecinta
wayang atau para pemula.

UNSUR DALAM NASKAH PEWAYANGAN

- JANTURAN
- ANTAWACANA
- SULUK
- PATHET
- GEDHING
- SABETAN
- DHODHOGAN

TEKNISI RENAISANS SASTRA PEWAYANGAN

Menentukan Mendengarkan Mengalihtuliska Menyempurnakan Menata


Materi Materi n

STRUKTUR DALAM PEWAYANGAN ADA TIGA HAL


1. PROSA
2. PUISI
3. DRAMA
Kompliksitas antara Prosa dan Puisi namun didalam nya juga ada dialog.

DISKUSI DAN APRESIASI

UNSUR SASTRA TEKNIS TENTANG


PENGERTIAN PEWAYANGAN RENAISANS TUGAS

FORMAT PENULISAN JANTURAN

SWUH REP DATA PITANA. ANENGGIH NEGARI PUNDI TA INGKANG KAEKA


ADI DASA PURWA. EKA SAWUI, ADI LINUWIH, DESA SEPULUH, PURWA
WIWITAN.

FORMAT PENULISAN ANTAWACANA


1. DURYADANA
Bapa Pendhita Durna. Sampun sawetawis dangu, lampah para Padhawa
sansaya mbebayini mring raharjaning Ngastina. Kepareng badhe
nyadhong pamrayogi.
2. DURNA
Lole … Lole. Sampun dangu kulo ngaturaken bage pamrayogi dimen
raharjanipun para Kurawa. Nanging, kepara boten nate dipun-tedhi
kanthing premati.

FORMAT PENULISAN SULUK

Leng-leng ramya nikang sasangka kumenyar, o Mangga ruming puri, o


Mangkin tanpa siring help ingkang umah mas lir mangga langit, o
Tekyan sarwa manik, o

Anda mungkin juga menyukai