Anda di halaman 1dari 22

PERSAMAAN DIFERENSIAL TINGKAT (ORDE)

SATU DERAJAT TINGGI

dy dy 2 dy 3 dy 4 dy n
F {x, y, , ( ) , ( ) , ( ) , … … … , ( ) } = 0
dx dx dx dx dx
atau
F{x, y, p, p2 , p3 , p4 … … … , pn } = 0

dy = pdx
dy d2 y
dimana ∶ p= , 2 ≠ p2
dx dx
dy
dx =
p

Dari bentuk di atas terdapat beberapa kemungkinan:


I. PD hanya memuat p
dy 2 dy
Selesaikan PD ∶ ( ) − 5 − 6 = 0
dx dx
Penyelesaian ∶ p2 − 5p − 6 = 0 → (p − 6)(p + 1) = 0
p1 = 6 dan p2 = −1
dy
p=6→ = 6 → dy = 6dx → ∫ dy = ∫ 6dx
dx

1
y = 6x + c1 → y − 6x = c1 → y − 6x − c1 = 0
dy
p = −1 → = −1 → dy = −dx
dx
∫ 𝑑𝑦 = − ∫ 𝑑𝑥 → y = −x + c2 → y + x − c2 = 0
∴ PUPD: (y − 6x − c1 )(y + x − c2 ) = 0
Jika harga p sulit dicari, maka misalkan dahulu.
dy 3 dy 2 dy
Contoh: ( ) + 5 ( ) + + 6 = 0
dx dx dx
Penyelesaian ∶ p3 + 5p2 + p + 6 = 0
𝑑𝑦
𝑀𝑖𝑠𝑎𝑙𝑘𝑎𝑛 ∶ 𝑝 = 𝑎 → = 𝑎 → 𝑑𝑦 = 𝑎𝑑𝑥
𝑑𝑥

y−c
∫ 𝑑𝑦 = ∫ 𝑎𝑑𝑥 → y = ax + c → a = =p
x
y−c 3 y−c 2 y−c
( ) + 5( ) +( )+6=0
x x x
.
II. 𝐏𝐃 𝐡𝐚𝐧𝐲𝐚 𝐦𝐞𝐦𝐮𝐚𝐭 𝐱 𝐝𝐚𝐧 𝐩 → 𝐱 𝐝𝐚𝐩𝐚𝐭 𝐝𝐢𝐩𝐢𝐬𝐚𝐡𝐤𝐚𝐧
F(x, p) = 0 → x = f(p)
′(
dy
dx = f p)dp → = f ′ (p)dp → dy = pf ′ (p)dp
p

∫ dy = ∫ pf ′ (p)dp → y = ∫ pf ′ (p)dp + c

2
y = ∫ pf ′ (p)dp + c
p dieliminasi terdapat PUPD
x = f(p)

dy
Contoh ∶ Selesaikan x = +3
dx
Penyelesaian ∶ x = p + 3 → dx = dp
pdp = dy
dy dy
= p → dx =
dx p
1
∫ dy = ∫ pdp → y = 𝑝2 + 𝑐
2
1
y = (x − 3)2 + c
2
x=p+3 →p=x−3
1
∴ PUPD y = (x − 3)2 + c
2
atau
dy dy
x= +3 → = x − 3 → (x − 3)dx = dy
dx dx
1
∫ 𝑑𝑦 = ∫ x − 3 dx → y = (x − 3)2 + 𝑐
( )
2
dy 3 dy 2
Contoh ∶ 2). x = ( ) + ( )
dx dx
Penyelesaian ∶ x = p3 + p2 → dx = 3p2 dp + 2pdp
2
dy
dx = (3p + 2p)dp → = (3p2 + 2p)dp
p
3
dy = (3p3 + 2p2 )dp → ∫ dy = ∫(3p3 + 2p2 )dp
3 2
y = p4 + p3 + c dan x = p3 + p2
4 3
Karena p sulit/tidak bisa dieliminer, maka PUPD disajikan
dalam bentuk parameter.
∴ PUPD ∶ x = p3 + p2
𝑝 = 𝑝𝑎𝑟, 𝑐 = 𝑘𝑜𝑛𝑠𝑡
3 2
y = p4 + p3 + c
4 3

𝐈𝐈𝐈. 𝐏𝐃 𝐡𝐚𝐧𝐲𝐚 𝐦𝐞𝐦𝐮𝐚𝐭 𝐲 𝐝𝐚𝐧 𝐩 → 𝐲 𝐝𝐚𝐩𝐚𝐭 𝐝𝐢𝐩𝐢𝐬𝐚𝐡𝐤𝐚𝐧


′( )
dy
( ) ( )
F y, p = 0 → y = g p → dy = g p dp , = p
dx
′( )
g′(p)dp
pdx = g p dp → dx =
p
g ′ (p)dp g ′ (p)dp
∫ dx = ∫ →x=∫ +c
p p
y = g(p)
p dieliminasi terdpt PUPD
g ′ (p)dp
x=∫ +c
p
dy
Contoh ∶ 1). y = +3
dx
Penyelesaian ∶ y = p + 3 atau p = y − 3
4
dp
dy = dp → pdx = dp → dx =
p
dp
∫ dx = ∫ → x = ln p + c dan p = y − 3
p
dieliminasi → x = ln(y − 3) + c
∴ PUPD ∶ x = ln(y − 3) + c atau
dy dy dy
y= +3→ = y − 3 → dx =
dx dx y−3
dy
∫ 𝑑𝑥 = ∫ → 𝑥 = ln(𝑦 − 3) + 𝑐
y−3
∴ PUPD ∶ x = ln(y − 3) + c
dy 3 dy 2
Contoh ∶ 2). y = ( ) + ( )
dx dx
Penyelesaian ∶ y = p3 + p2 → dy = 3p2 dp + 2pdp
pdx = (3p2 + 2p)dp → dx = (3p + 2)dp
3
∫ dx = ∫(3p + 2)dp → x = 2 p2 + 2p + c dan
y = p 3 + p2
Karena p sulit dieliminasi, maka PUPD disajikan dlm
bentuk parameter.
3
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ x = p2 + 2p + c
2
p=par, c=konst
y = p3 + p2
5
𝐈𝐕. 𝐏. 𝐃 𝐦𝐞𝐦𝐮𝐚𝐭 𝐱, 𝐲 𝐝𝐚𝐧 𝐩
F(x, y, p) = 0
𝐊𝐞𝐦𝐮𝐧𝐠𝐤𝐢𝐧𝐚𝐧 𝐚). 𝐇𝐚𝐫𝐠𝐚 𝐩 𝐦𝐮𝐝𝐚𝐡 𝐝𝐢𝐡𝐢𝐭𝐮𝐧𝐠
dy 2 dy
(
Contoh ∶ ( ) − 2x − y ) − 2xy = 0
dx dx
p2 − (2x − y)p − 2xy = 0
p2 − 2xp + yp − 2xy = 0
𝑝(p − 2x) + 𝑦(𝑝 − 2𝑥 ) = 0
(p − 2x)(𝑝 + 𝑦) = 0 → p = 2x dan p = −y
dy
p = 2x → = 2x → ∫ dy = ∫ 2xdx → y = x 2 + c
dx
y − x 2 − c1 = 0
dy dy
p= −y → = −y → ∫ = − ∫ dx
dx y
ln y = −x + c → ln y + x − c2 = 0
∴ PUPD ∶ (y − x 2 − c1 )(ln y + x − c2 ) = 0
𝐊𝐞𝐦𝐮𝐧𝐠𝐤𝐢𝐧𝐚𝐧 𝐛). 𝐇𝐚𝐫𝐠𝐚 𝐩 𝐬𝐮𝐥𝐢𝐭 𝐝𝐢𝐡𝐢𝐭𝐮𝐧𝐠
𝐅(𝐱, 𝐲, 𝐩) = 𝟎 → 𝐱 𝐝𝐩𝐭 𝐝𝐢𝐩𝐢𝐬𝐚𝐡𝐤𝐚𝐧
x = g(y, p) → x diturunkan terhadap y
dx ∂g ∂g dp dy dx 1
= + , krn = p maka =
dy ∂y ∂p dy dx dy p
1 ∂g ∂g dp 1 ∂g ∂g dp
= + →( − )=
p ∂y ∂p dy p ∂y ∂p dy
6
∂g
dp
∂p
dy = 1 ∂g → mrpk PD orde 1 derajat 1
( − )
p ∂y

∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑥 = 𝑔(𝑦, 𝑝)
p = parameter
𝜑(𝑦, 𝑝, 𝑐 )
Kalau memungkinkan p dieliminasi

Contoh ∶ Selesaikan y 2 p2 + 3px − y = 0


2 2
y − y 2 p2
Penyelesaian ∶ 3px = y − y p → x =
3p
2 2 dp ( 2 2) dp
𝑑𝑥 3p (1 − 2yp − 2y p ) − y − y p (3 )
dy dy
=
𝑑𝑦 (3𝑝)2
( 3) ( 2 2 2 2 ) dp
1 3p − 6yp + −6y p − 3y + 3y p ( )
dy
=
𝑝 (3𝑝)2
9𝑝2 3 2 2 2 2
dp
= (3p − 6yp ) + (−6y p − 3y + 3y p ) ( )
𝑝 dy
3 2 2 2 2
dp
9𝑝 − 3𝑝 + 6yp = (−6y p − 3y + 3y p ) ( )
dy
dp
6𝑝 + 6𝑦𝑝3 = −(3y 2 p2 + 3y) ( )
dy
2) 2
dp dp
( ( )
6𝑝 1 + 𝑦𝑝 = −3y yp + 1 ( ) → 2𝑝 + y ( ) = 0
dy dy
7
dp 2dy dp 2dy
+ =0→∫ +∫ = ∫0
p y p y
𝑐
ln 𝑝 + 2 ln 𝑦 = ln 𝑐 → 𝑝𝑦 2 = 𝑐 → [𝑝 = ]
𝑦2

Msk ke pers semula


2 2
𝑐 𝑐 c 3cx
y2 ( 2) + 3 ( 2) x − y = 0 → 2 + 2 − y = 0
𝑦 𝑦 𝑦 𝑦
c 2 + 3cx − y 3
2
= 0 → c 2 + 3cx − y 3 = 0
𝑦
y 3 − 3cx − c 2 = 0
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ y 3 − 3cx − c = 0
𝑎𝑡𝑎𝑢
y−y2 p2
x=
3p
p=parameter
𝑝𝑦 2 = 𝑐
𝐊𝐞𝐦𝐮𝐧𝐠𝐤𝐢𝐧𝐚𝐧 𝐜) . 𝐇𝐚𝐫𝐠𝐚 𝐩 𝐬𝐮𝐥𝐢𝐭 𝐝𝐢𝐡𝐢𝐭𝐮𝐧𝐠
𝐅(𝐱, 𝐲, 𝐩) = 𝟎 → 𝐲 𝐝𝐩𝐭 𝐝𝐢𝐩𝐢𝐬𝐚𝐡𝐤𝐚𝐧
y = h(x, p) → y diturunkan terhadap x
dy ∂h ∂h dp
= + .
dx ∂x ∂p dx
dy ∂h ∂h dp
Karena = p, maka p = +
dx ∂x ∂p dx
8
∂h
∂h ∂h dp dp
∂p
(𝑝 − ) = → dx =
∂x ∂p dx ∂h
(𝑝 − )
∂x

∂h
dp
∂p
dx = → mrpk PD orde 1 derajat 1
∂h
(p − )
∂x

∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = ℎ(𝑥, 𝑝)
p = parameter
𝜑(𝑥, 𝑝, 𝑐 )
Kalau memungkinkan p dieliminasi

Contoh ∶ 1). 3x 4 p2 − xp − y = 0
Penyelesaian ∶ 3x 4 p2 − xp − y = 0 → y = 3x 4 p2 − xp
dy 3 2 4
dp dp dy
= 12x p + 6x p − p − x → =p
dx dx dx dx
dp
p − 12x 3 p2 + p = (6x 4 p − x)
dx
3 2 4
dp
(2p − 12x p ) = (6x p − x)
dx
3 3
dp
2p(1 − 6x p) = x(6x p − 1)
dx

9
3 3 3
dp
2p(1 − 6x p) = −x(6x p1 − 6x p)
dx
dp dp dx dp
2p = −x → 2p + x =0→2 + =0
dx dx x p
dx dp
∫2 + ∫ = ∫ 0 → 2 ln x + ln p = ln c
x p
x 2 p = c → p = x −2 c → masuk ke pers semula
4 2 4 ( −2
c
)2
y = 3x p − xp = 3x x c − x(x c ) = 3c − −2 2
x
c
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 3c 2 − atau yx = 3c 2 x − c
x
Contoh ∶ 2). p2 − xp + y = 0
𝑃𝑒𝑛𝑦𝑒𝑙𝑒𝑠𝑎𝑖𝑎𝑛 ∶ p2 − xp + y = 0 → y = px − p2

𝑃𝐷 𝐶𝐿𝐴𝐼𝑅𝑈𝑇 ∶ 𝑦 = 𝑝𝑥 + 𝑓(𝑝)
dy
2
dp dp dy
y = px − p → =p+x − 2p dan =p
dx dx dx dx
dp dp dp
p=p+x − 2p → (x − 2p) =0
dx dx dx
dp
1). = 0 → dp = 0 → [p = c]
dx
y = px − p2 → y = cx − c 2
∴ PUPD ∶ y = cx − c 2
1
2). (x − 2p) = 0 → x = 2p → p = x
2
10
2
2
1 1 1 2
y = px − p → y = x x − ( x) = x
2 2 4
1
∴ y = x 2 → Penyelesaian Singulir (P. S)
4

d
OPERATOR D =
dx
𝑑𝑦
1). 𝑦 = sin 𝑎𝑥 → 𝐷𝑦 = = 𝑎 cos 𝑎𝑥
𝑑𝑥
2 3
𝑑 𝑦 𝑑 𝑦
𝐷2 𝑦 = 2 = −𝑎2 sin 𝑎𝑥 ; 𝐷3 𝑦 = 3 = −𝑎3 cos 𝑎𝑥
𝑑𝑥 𝑑𝑥
2). (𝐷2 − 𝐷 + 3)(sin 𝑥 − cos 𝑥 ) = ?
𝐷(sin 𝑥 − cos 𝑥 ) = (cos 𝑥 + sin 𝑥 )
𝐷2 (sin 𝑥 − cos 𝑥 ) = (− sin x + cos 𝑥 )
(𝐷2 − 𝐷 + 3)(sin 𝑥 − cos 𝑥 ) = (− sin x + cos 𝑥 )
−(cos 𝑥 + sin 𝑥 ) + 3(sin 𝑥 − cos 𝑥 ) = sin 𝑥 − 3 cos 𝑥
1 1 1−D 1−D
3). =( )( )=
1+D 1+D 1−D 1 − D2
1
4). 2
= 1 + D − D3 + ⋯
1−D+D
suku banyak = polinomial derajat n dalam D

1 1 3D 7D2
5). 2
= − + −⋯
2 + 3D + D 2 4 8
6). (D + 1)(x) = D(x) + x = 1 + x
11
1
7). 2
x = y → x = (D2 − D + 1)y
(D − D + 1)
d2 y dy
− + y = x → PD orde 2 derajat 1
dx 2 dx
8). D(D − 1)(x 2 − x + 1) = (D2 − D)(x 2 − x + 1)
= D2 (x 2 − x + 1) − D(x 2 − x + 1)
= 𝐷{𝐷(x 2 − x + 1)} − D(x 2 − x + 1)
= 𝐷(2𝑥 − 1) − (2𝑥 − 1) = 2 − 2𝑥 + 1 = 3 − 2𝑥
9). (𝐷 − 5)𝑦 = 𝑥 + cos 𝑥
D(D − 5)y = D(x + cos x) = 1 − sin x
D2 (D − 5)y = D{D(D − 5)y} = D(1 − sin x)
= − cos x

PERSAMAAN DIFERENSIAL LINIER TINGKAT (ORDE) n


DENGAN KOEFISIEN KONSTAN
PD. Linier Orde n
Bentuk PD :

𝑑𝑛 𝑦 𝑑 𝑛−1 𝑦 𝑑𝑦
𝑃0 (𝑥) 𝑛 + 𝑃1 (𝑥) 𝑛−1 + ⋯ + 𝑃𝑛−1 (𝑥) + 𝑃𝑛 𝑦 = 𝑄(𝑥)
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑑𝑥

PD lengkap

Dengan 𝑃0 ≠ 0, 𝑑𝑎𝑛 𝑃1 , … , 𝑃𝑛 , 𝑄 adalah fungsi dari 𝑥 atau


konstan.
12
Suatu PD yang tidak dapat dituliskan seperti di atas dikatakan
tidak linier.
- Jika semua 𝑃0 , 𝑃1 … , 𝑃𝑛 adalah konstanta, maka
dikatakan PD linier orde n dengan koefisien konsanta
- Jika tidak semua 𝑃0 , 𝑃1 … , 𝑃𝑛 merupakan konstanta (ada
atau semuanya merupakan fungsi dari 𝑥), maka bentuk
PD diatas dinamakan PD linier orde n dengan koefisien
variabel.
- Jika 𝑄(𝑥) = 0 , maka bentuk PD diatas dinamakan PD
linier homogen orde n
- Jika 𝑄(𝑥) ≠ 0 , maka bentuk PD diatas dinamakan PD
linier tidak homogen orde n

Contoh :
𝑑2𝑦 𝑑𝑦
a). 𝑥 2 +4 − 𝑥𝑦 = cos 𝑥  PD linier tidak homogen
𝑑𝑥 𝑑𝑥
orde 2 dng koefisien variabel
𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
b). 𝑥 2 +4 − 𝑥𝑦 = 0  PD linier homogen orde 2
𝑑𝑥 𝑑𝑥
3 2
𝑑 𝑦 𝑑 𝑦 𝑑𝑦
c). 5 𝑑𝑥3 + 7 𝑑𝑥2 − 𝑑𝑥 + 6𝑦 = 𝑥2 PD linier tidak hom orde
3 dengan koefisien konstanta
3 2
𝑑 𝑦 𝑑 𝑦 𝑑𝑦
d). 5 𝑑𝑥3 + 7 𝑑𝑥2 − 𝑑𝑥 + 6𝑦 = 0 PD linier homogen orde
3 dengan koefisien konstanta
𝑑𝑦 2
3
𝑑 𝑦
e). 𝑦 𝑑𝑥3 + (𝑑𝑥) + 𝑥2 𝑦 = sin 𝑥  PD tdk linier orde 3

13
PD linier homogen orde 2 dengan koefisien konstanta
𝑑2 𝑦 𝑑𝑦
+ 𝑃1 𝑑𝑥 + 𝑃2 𝑦 = 0 bisa dituliskan sebagai :
𝑑𝑥 2

2 d 2 d2
(𝐷 + 𝑃1 𝐷 + 𝑃2 )𝑦 = 0 dengan D = ,D =
dx dx2

𝐹 (𝐷 )𝑦
Kita lakukan substitusi : 𝑦 = 𝑒 𝑚𝑥 ≠ 0 , maka :
dy d2 y
= Dy = m𝑒 𝑚𝑥
dan = D2 y = m2 𝑒𝑚𝑥
dx dx2
(𝐷2 + 𝑃1 𝐷 + 𝑃2 )𝑦 = 0 → 𝑒 𝑚𝑥 (m2 + 𝑃1 m + 𝑃2 ) = 0
Karena 𝑒 𝑚𝑥 ≠ 0, maka (m2 + 𝑃1 m + 𝑃2 ) = 0

(m2 + 𝑃1 m + 𝑃2 ) = 0 disebut pers karakteristik yang


akar-akarnya adalah 𝑚1 dan 𝑚2
- Jika 𝑚1 ≠ 𝑚2 𝑟𝑖𝑖𝑙 , maka :
𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑚1𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑚2𝑥
- Jika 𝑚1 = 𝑚2 = 𝑎 𝑑𝑎𝑛 𝑟𝑖𝑖𝑙 , maka :
𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 𝑎𝑥 (𝐶1 + 𝐶2 𝑥 )
- Jika ada yang tidak riil, 𝑚1,2 = 𝛼 ± 𝛽𝑖 𝑑𝑒𝑛𝑔𝑎𝑛 𝑖 2 = −1,
maka : 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 𝛼𝑥 (𝐶1 cos 𝛽𝑥 + 𝐶2 sin 𝛽𝑥 )

14
1. PD linier homogen orde n dengan koefisien
konstanta
𝑑𝑛 𝑦 𝑑𝑛−1 𝑦 𝑑𝑦
+ 𝑃1 𝑑𝑥 𝑛−1 + ⋯ + 𝑃𝑛−1 𝑑𝑥 + 𝑃𝑛 𝑦 = 0
𝑑𝑥 𝑛

Bisa dituliskan sebagai :


(𝐷𝑛 + 𝑃1 𝐷𝑛−1 + ⋯ + 𝑃𝑛−1 𝐷 + 𝑃𝑛 )𝑦 = 0

𝐹 (𝐷 )𝑦=0
d 2 d2 n dn
Dengan D = ,D = ,……,D =
dx dx2 dxn

Jika 𝑚1 , 𝑚2 , … , 𝑚𝑛 merupakan akar-akar persamaan


karakteristiknya, maka :
1. Semua akar riil dan berlainan ( 𝑚1 ≠ 𝑚2 ≠ ⋯ ≠ 𝑚𝑛 ),
maka :𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝐶1 𝑒 𝑚1 𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑚2 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑒 𝑚𝑛 𝑥
2. Semua akar riil dan ada yg sama
( 𝑚1 ≠ 𝑚2 ≠ ⋯ ≠ 𝑚6 ) 𝑑𝑎𝑛 ( 𝑚7 = 𝑚8 = ⋯ = 𝑚𝑛 = 𝑎)
𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = (𝐶1 𝑒 𝑚1𝑥 + 𝐶2 𝑒 𝑚2𝑥 + ⋯ + 𝐶6 𝑒 𝑚6𝑥 ) +
𝑒 𝑎𝑥 (𝐶7 + 𝐶8 𝑥 + ⋯ + 𝐶𝑛 𝑥 𝑛−7 )
3. Beberapa akarnya merupakan akar kompleks
Misal : 𝑚1,2 = 𝛼 ± 𝛽𝑖 𝑑𝑎𝑛 𝑚3,4 = 𝛾 ± 𝛿𝑖 𝑑𝑛𝑔 𝑖 2 = −1
𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 𝛼𝑥 (𝐶1 cos 𝛽𝑥 + 𝐶2 sin 𝛽𝑥 ) +
𝑒 𝛾𝑥 (𝐶3 cos 𝛿𝑥 + 𝐶4 sin 𝛿𝑥 )

15
Contoh :
1). 𝑦 ′′ − 𝑦 ′ − 3𝑦 = 0 → (𝐷2 − 𝐷 − 3)𝑦 = 0
Pers karakteristiknya : 𝑚2 − 𝑚 − 3 = 0
−𝑏 ± √𝑏2 − 4𝑎𝑐
(𝑔𝑢𝑛𝑎𝑘𝑎𝑛 𝑟𝑢𝑚𝑢𝑠 𝑎𝑏𝑐 ∶ 𝑚1,2 = )
2𝑎
1 ± √1 + 12. 1 1
𝑚1,2 = = ± √13
2 2 2
1 1 1 1
𝑚1 = + √13 𝑑𝑎𝑛 𝑚2 = − √13
2 2 2 2
1 1 1 1
( + √13)𝑥 ( − √13)𝑥
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝐶1 𝑒 2 2 + 𝐶2 𝑒 2 2

]2). 𝑦 ′′ − 𝑦 ′ + 3𝑦 = 0 → (𝐷2 − 𝐷 + 3)𝑦 = 0


1 ± √1 − 12. 1 1 1 1
𝑚1,2 = = ± √−11 = ± √(−1)11
2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 𝑖
𝑚1,2 = ± √(−1)11 = ± √(𝑖)2 11 = ± 𝑖√11
2 2 2 2 2 2
1 1
Bil kompleks dg 𝛼 = 2 𝑑𝑎𝑛 𝛽 = √11
2
1
𝑥 1 1
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 2 (𝐶1 cos 2 √11 𝑥 + 𝐶2 sin 2 √11𝑥)
1
𝑥 𝑥 𝑥
Atau 𝑦 = 𝑒 2 (𝐶1 cos 2 √11 + 𝐶2 sin 2 √11)
3). 𝑦 ′′ + 4𝑦 ′ + 4𝑦 = 0 → (𝐷2 + 4𝐷 + 4)𝑦 = 0
Pers karakteristiknya : 𝑚2 + 4𝑚 + 4 = 0
−4 ± √16 − 16. −4
𝑚1,2 = = = −2 → 𝑚1 = 𝑚2 = −2
2 2
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 −2𝑥 (𝐶1 + 𝐶2 𝑥 )
4). 𝑦 ′′ = 0 → 𝐷2 𝑦 = 0
Pers karakteristiknya : 𝑚2 = 0 → 𝑚1 = 𝑚2 = 0
16
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 0𝑥 (𝐶1 + 𝐶2 𝑥 ) = 𝐶1 + 𝐶2 𝑥
5). 𝑦 ′′ + 4𝑦 = 0 → (𝐷2 + 4)𝑦 = 0
Pers karakteristiknya : 𝑚2 + 4 = 0 → 𝑚2 = −4 = 4(𝑖 )2
𝑚1,2 = √4(𝑖)2 = ±2𝑖 → 𝛼 = 0 𝑑𝑎𝑛 𝛽 = 2
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝑒 0𝑥 (𝐶1 cos 2𝑥 + 𝐶2 sin 2𝑥 )
𝑦 = (𝐶1 cos 2𝑥 + 𝐶2 sin 2𝑥 )
6). 𝑦 ′′ + 3𝑦′ = 0 → (𝐷2 + 3𝐷)𝑦 = 0
Pers karakteristiknya : 𝑚2 + 3𝑚 = 0 → 𝑚(𝑚 + 3) = 0
𝑚1 = 0 𝑑𝑎𝑛 𝑚2 = −3
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 ∶ 𝑦 = 𝐶1 𝑒 0𝑥 + 𝐶2 𝑒 −3𝑥 = 𝐶1 + 𝐶2 𝑒 −3𝑥
5+√21 5−√21
( )𝑥 ( )𝑥
 𝑦 − 5𝑦 + 𝑦 = 0 → 𝑦 = 𝐶1 𝑒
′′ ′ 2 + 𝐶2 𝑒 2

 𝑦 ′′′ + 3𝑦 ′′ = 0 → 𝑦 = 𝐶1 + 𝐶2 𝑥 + 𝐶3 𝑒 −3𝑥
 𝑦 ′′ + 𝑦 ′ + 5𝑦 = 0
1
− 𝑥 1 1
𝑦 = 𝑒 2 (𝐶1 cos √19 𝑥 + 𝐶2 sin √19 𝑥)
2 2

2. PD linier tidak homogen orde n dengan koefisien


konstanta
Bentuk PD

𝑑𝑛 𝑦 𝑑𝑛−1 𝑦 𝑑𝑦
𝑃0 𝑑𝑥 𝑛 + 𝑃1 𝑑𝑥 𝑛−1 + ⋯ + 𝑃𝑛−1 𝑑𝑥 + 𝑃𝑛 𝑦 = 𝑄(𝑥)

PD lengkap
Atau
17
(𝑃0 𝐷𝑛 + 𝑃1 𝐷𝑛−1 + ⋯ + 𝑃𝑛−1 𝐷 + 𝑃𝑛 )𝑦 = 𝑄(𝑥)

𝐹(𝐷 )𝑦 = 𝑄(𝑥)

Dengan 𝑃0 ≠ 0, 𝑃1 , … , 𝑃𝑛 , adalah konstanta dan 𝑄(𝑥) ≠ 0


PUPD nya yang disebut dengan PUPD Lengkap adalah
jumlahan dari penyelesaian komplemen/komplementer
{𝑦𝑘 (𝑥 )} dan {𝑦𝑝 (𝑥 )} yang merupakan penyelesaian partikulir
(khusus)

𝑃𝑈𝑃𝐷 𝐿𝑒𝑛𝑔𝑘𝑎𝑝 = 𝑦𝑘 + 𝑦𝑝

- 𝑦𝑘 = penyelesaian komplementer diperoleh dengan


memberi nilai nol pada ruas kanan
- 𝑦𝑝 = penyelesaian partikulir (khusus) diperoleh dari :
1
𝐹 (𝐷 )𝑦 = 𝑄 (𝑥 ) → 𝑦 = 𝑄(𝑥 )
𝐹 (𝐷)

Rumus untuk mencari penyelesaian partikulir


(khusus) 𝑦𝑝 dengan operator D
1
1. 𝑄 (𝑥 ) = 𝑒 𝑎𝑥 ∫ 𝑒 −𝑎𝑥 𝑄(𝑥 )𝑑𝑥
𝐷−𝑎
1 1
2. 𝑒 𝑎𝑥 = 𝑒 𝑎𝑥 → 𝐹(𝑎) ≠ 0
𝐹(𝐷) 𝐹(𝑎)
1 1
3. sin(𝑎𝑥 + 𝑏) = sin(𝑎𝑥 + 𝑏)
𝐹(𝐷2 ) 𝐹(−𝑎2 )

18
1 1
cos(𝑎𝑥 + 𝑏) = cos(𝑎𝑥 + 𝑏)
𝐹(𝐷2 ) 𝐹(−𝑎2 )
→ 𝐹(−𝑎2 ) ≠ 0
1 𝑥
4. sin(𝑎𝑥 + 𝑏) = − 𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑥 + 𝑏)
𝐷2 +𝑎2 2𝑎
1 𝑥
2 2
cos(𝑎𝑥 + 𝑏) = 𝑠𝑖𝑛(𝑎𝑥 + 𝑏)
𝐷 +𝑎 2𝑎
1 1
5. 𝑒 𝑎𝑥 𝑉(𝑥) = 𝑒 𝑎𝑥 𝑉(𝑥)
𝐹(𝐷) 𝐹(𝐷+𝑎)

1 1 𝐹 ′ (𝐷)
6. 𝑥 𝑉 (𝑥 ) = 𝑥 ( ) 𝑉 (𝑥 ) − {𝐹(𝐷)}2
𝑉 (𝑥 )
𝐹(𝐷) 𝐹 𝐷

7. 𝐽𝑖𝑘𝑎 𝑃𝑛 (𝑥 ) = 𝑝𝑜𝑙𝑖𝑛𝑜𝑚 𝑎𝑡𝑎𝑢 𝑠𝑢𝑘𝑢 𝑏𝑎𝑛𝑦𝑎𝑘

𝒃𝒆𝒓𝒅𝒆𝒓𝒂𝒋𝒂𝒅 𝒏 𝒅𝒍𝒎 𝑫, 𝑚𝑎𝑘𝑎 ∶


1
𝑃𝑛 (𝑥 ) = (𝑎0 + 𝑎1 𝐷 + 𝑎2 𝐷 2 + ⋯ + 𝑎𝑛 𝐷 𝑛 )𝑃𝑛 (𝑥 )
𝐹 (𝐷 )
→ 𝑎0 ≠ 0
Contoh :
1). 𝐷𝑠𝑖𝑛𝑎𝑥 = 𝑎𝑐𝑜𝑠(𝑎𝑥 ) 2). 𝐷2 𝑠𝑖𝑛(𝑎𝑥 ) = −𝑎 2 𝑠𝑖𝑛(𝑎𝑥 )

3). 𝐷(𝑥 2 − 3𝑥 + 4) = 2𝑥 − 3 4). 𝐷2 (𝑥 2 − 3𝑥 + 4) = 2


1 1 1 2
5). (5) = ∫ 5𝑑𝑥 = 5𝑥 , 6). (𝑥 ) = ∫ 𝑥𝑑𝑥 = 𝑥
𝐷 𝐷 2
19
1 1 3
( )
7). 2 𝑥 = 𝑥
𝐷 6
1
8). 𝑒 3𝑥 = 𝑒 3𝑥 ∫ 𝑒 −3𝑥 𝑒 3𝑥 𝑑𝑥 = 𝑒 3𝑥 ∫ 𝑑𝑥 = 𝑥𝑒 3𝑥
𝐷−3
1 1 1
9). 𝑒 3𝑥 = 𝑒 3𝑥 = 𝑒 3𝑥
(𝐷 + 3) (3 + 3) 6
1 1 1
10). 2 sin 𝟑𝑥 = 𝟐
sin 3𝑥 = − sin 3𝑥
𝐷 +5 { ( )
− 𝟑 +5 } 4
1 1
11). 2 cos(𝟒𝑥 ) = 2 2
cos(𝟒𝑥 ) → a = 4
𝐷 + 16 𝐷 + 𝟒 ( )
𝑥 𝑥
= sin(4𝑥 ) = sin(4𝑥 )
2.4 8
1 1 𝐷−3 𝐷−3
12). sin 𝑥 = ( ) sin 𝑥 = 2 sin 𝑥
𝐷+3 𝐷+3 𝐷−3 𝐷 −9
1 1
= (𝐷 − 3) 2 sin 𝑥 = (𝐷 − 3) { sin 𝑥}
𝐷 −9 −(1)2 − 9
1 1
= (𝐷 − 3) sin 𝑥 = − (cos 𝑥 − 3 sin 𝑥 )
−10 10
1 𝟐𝑥
1 2𝑥
1 2𝑥
13). 2 𝑒 = 2 𝑒 = 𝑒
𝐷 +𝐷+3 𝟐 +𝟐+3 9
1 2𝑥
1 2𝑥 2𝑥
14. 50𝑒 = 50 𝑒 = 2𝑒
(𝐷 + 3)2 (2 + 3)2
20
Latihan
1 2𝑥 2 2𝑥
1. 50𝑒 → 25𝑥 𝑒
(𝐷 − 2)2
1 1
2. 2
cos 2𝑥 → {3 sin(2x) − cos(2x)}
𝐷 + 3𝐷 + 2 20
1 2
1 2 1
3. 𝑥 → (𝑥 − )
𝐷2 + 4 4 2
1 1 −3
4. (3 ) = 3 →
𝐷2 + 𝐷 − 2 −2 + 𝐷 + 𝐷2 2
1 1 −𝑥 5
5. (𝑥 + 2) = (𝑥 + 2) → −
𝐷2 + 𝐷 − 2 −2 + 𝐷 + 𝐷2 2 4
Contoh 1 : Cari PUPD lengkap dari 𝑦 ′′ + 3𝑦 ′ + 𝑦 = 𝑒 3𝑥
Penyelesaian : 𝑦 ′′ + 3𝑦 ′ + 𝑦 = 𝑒 3𝑥 → (𝐷2 + 3𝐷 + 1)𝑦 = 𝑒 3𝑥
−3±√9−4 −3±√5
 Pers karakt : (𝑚2 + 3𝑚 + 1) = 0 → 𝑚1,2 = =
2 2
−3+√5 −3−√5
( )𝑥 ( )𝑥
2 2
𝑦𝑘 = 𝐶1 𝑒 + 𝐶2 𝑒 → 𝑝𝑒𝑛𝑦𝑒𝑙. 𝑘𝑜𝑚𝑝𝑙𝑒𝑚𝑒𝑛𝑡𝑒𝑟
1
 (𝐷2 + 3𝐷 + 1)𝑦 = 𝑒 3𝑥 → 𝑦 = (𝐷2 +3𝐷+1) 𝑒 3𝑥
1 3𝑥
1 3𝑥
𝑦𝑝 = 𝑒 = 𝑒 → 𝑝𝑒𝑛𝑦𝑒𝑙. 𝑝𝑎𝑟𝑡𝑖𝑘𝑢𝑙𝑖𝑟
(32 + 3.3 + 1) 19
𝑃𝑈𝑃𝐷 𝐿𝑒𝑛𝑔𝑘𝑎𝑝 ∶ 𝑦 = 𝑦𝑘 + 𝑦𝑝
−3+√5 −3−√5
(
2
)𝑥 (
2
)𝑥 1 3𝑥
∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 𝐿𝑒𝑛𝑔𝑘𝑎𝑝 𝑦 = 𝐶1 𝑒 + 𝐶2 𝑒 + 𝑒
19

21
Contoh 2 : Cari PUPD lengkap dari 𝑦 ′′ + 3𝑦 = sin(𝑥 √3)
Penyelesaian : (𝐷2 + 3)𝑦 = sin(𝑥 √3) 𝛼=0
 P.K : 𝑚2 + 3 = 0 → 𝑚2 = −3 𝑚1,2 = √−3 = ±𝑖√3 𝛽 = √3

𝑦𝑘 = 𝑒 𝛼𝑥 {𝐶1 𝑐𝑜𝑠(𝛽𝑥 ) + 𝐶2 𝑠𝑖𝑛(𝛽𝑥 )}


𝑦𝑘 = {𝐶1 𝑐𝑜𝑠(√3𝑥) + 𝐶2 𝑠𝑖𝑛(√3𝑥)}
1
 (𝐷2 + 3)𝑦 = sin(𝑥 √3) → 𝑦 = ( sin(𝑥 √3)
𝐷2 +3)

1 −𝑥
𝑦𝑝 = 2 sin(𝑥√3) = cos (𝑥√3)
{𝐷2 + (√3) } 2√3

∴ 𝑃𝑈𝑃𝐷 𝐿𝑒𝑛𝑔𝑘𝑎𝑝 ∶ 𝑦 = 𝑦𝑘 + 𝑦𝑝
−𝑥
𝑦 = {𝐶1 𝑐𝑜𝑠(𝑥√3) + 𝐶2 𝑠𝑖𝑛(𝑥√3)} + cos (𝑥√3)
2√3

22

Anda mungkin juga menyukai