Anda di halaman 1dari 27

Sistem Transmisi

Dr. Ir. Nanang Hariyanto


Dr. Fathin Saifur Rahman, S.T., M.T.
Sistem Transmisi
Level tegangan
 Saluran tegangan ekstra tinggi – Extra-high-voltage (EHV) lines
345, 500, 765, 1000 kV [PLN: 500, 275 kV]
Interkoneksi antar sistem
 Saluran tegangan tinggi – High-voltage (HV) lines  Saluran Udara Tegangan Ekstra Tinggi (SUTET)
115, 230 kV [PLN: 150, 70 kV]  Saluran Udara Tegangan Tinggi (SUTT)

Interkoneksi antar GI, pusat pembangkitan  Saluran Kabel Tegangan Tinggi (SKTT)

 Saluran subtransmisi – Subtransmission lines


46, 69 kV
Interkoneksi antar GI dan beban industri besar
 Saluran distribusi – Distribution lines
2.4 s/d 46 kV [PLN: 20 kV (primer), 380/220 V (sekunder)]
Menyuplai beban rumah tangga dan industri
 Saluran tegangan tinggi arus searah – High-voltage direct current
(HVDC) lines
±120 s/d ±800 kV
Interkoneksi antar region
Tegangan vs Daya yang Ditransmisikan
Konstruksi
Subtransmisi dan Distribusi
Transposisi
 Mengurangi ketidakseimbangan (unbalance) pada sistem
Konduktor
Beberapa jenis konduktor:
 ACSR: Aluminum Conductor Steel Reinforced
 AAC: All-Aluminum Conductor
 AAAC: All-Aluminum Alloy Conductor
 ACSC: Aluminum Conductor Steel Supported
 ACCC: Aluminum Conductor Composite Core
 dll.

Aluminum  penghantar arus


Baja (steel)  support
Konduktor
Isolator
Kabel
Parameter Saluran Transmisi
 Resistansi seri (akibat resistivitas konduktor)
 Induktansi seri (akibat medan magnet di sekitar konduktor)
 Kapasitansi shunt (akibat medan listrik antar konduktor)
 Konduktansi shunt (akibat arus pada isolator & korona, biasanya diabaikan)

 Beberapa aspek penting:


Panjang saluran
Tipe konduktor
Jarak pisah (spacing) antar konduktor
Resistansi Saluran
Resistansi
 Resistansi dc: 𝜌: resistivitas konduktor
𝜌ℓ ℓ: panjang konduktor
𝑅𝑑𝑐 =
𝐴 𝐴: luas penampang konduktor

 Resistansi ac:
𝑅𝑎𝑐 = 1.02 ∙ 𝑅𝑑𝑐 [pada 60 Hz]
Skin effect

Efek temperatur
 Resistansi meningkat dengan kenaikan temperature konduktor
𝑇+𝑡2
𝑅2 = 𝑅1
𝑇+𝑡1
𝑇𝐴𝑙 = 228℃
Induktansi Saluran – Induktansi Internal
Hukum Ampere: Fluksi magnetik:
𝜇0 = 4𝜋 × 10−7 H/m
ර 𝐇. 𝑑𝐬 = 𝐼𝑒𝑛𝑐𝑙𝑜𝑠𝑒𝑑 𝐁 = 𝜇𝐇 𝜆
𝐿=
𝐼
ර 𝐇𝑥 . 𝑑𝐬 = 𝐼𝑥 𝐀 Fluksi per satuan panjang:
𝜇0 𝐼
𝐼 𝜋𝑥 2
𝐼𝑥 𝜋𝑥 𝐼 1 2 𝑑∅𝑥 = 𝐵𝑥 𝑑𝑥 = 2
𝑥 𝑑𝑥
𝐼𝑥 𝐼𝑥 = 2 𝐼 → 𝐻𝑥 = = ∙ ∅ 2𝜋𝑟
𝜋𝑟 2𝜋𝑥 2
𝜋𝑟 2𝜋𝑥
Flux linkage:
𝐁
𝐼 𝜇0 𝐼 𝜋𝑥 2 𝜇0 𝐼𝑥 3
𝐻𝑥 = 2
𝑥 → 𝐵𝑥 = 2
𝑥 𝑑𝜆𝑥 = 2 𝑑∅𝑥 = 𝑑𝑥
2𝜋𝑟 2𝜋𝑟 𝜋𝑟 2𝜋𝑟 4

Internal flux linkage: Induktansi internal: Asumsi:


𝑟 𝑟 - Uniform current density
𝜇0 𝐼 3
𝜇0 𝐼
𝜆𝑖𝑛𝑡 = න 𝑑𝜆𝑥 = 4
න 𝑥 𝑑𝑥 = → 𝐿𝑖𝑛𝑡 = 0.5 × 10−7
2𝜋𝑟 8𝜋 Konstan
0 0
Induktansi Saluran – Induktansi Eksternal, Induktansi Total
𝜇0 𝐼
𝐼𝑥 = 𝐼 → 𝐵𝑥 = 𝜇0 𝐻𝑥 = 𝐷1 𝐷2
2𝜋𝑥
𝜇0 𝐼 𝜇0 𝐼
𝑑∅𝑥 = 𝐵𝑥 𝑑𝑥 = 𝑑𝑥 → 𝑑𝜆𝑥 = 𝑑∅𝑥 = 𝑑𝑥
2𝜋𝑥 2𝜋𝑥
𝐷2 𝐷2 𝐻𝑥
𝑟 𝑥
𝜇0 𝐼 1 𝜇0 𝐼 𝐷2
𝜆𝑒𝑥𝑡 = න 𝑑𝜆𝑥 = න 𝑑𝑥 = ln
2𝜋 𝑥 2𝜋 𝐷1
𝐷1 𝐷1
𝜆𝑒𝑥𝑡 −7
𝐷2
𝐿𝑒𝑥𝑡 = = 2 × 10 ln
𝐼 𝐷1
Induktansi total:
Catatan:
−7 −7
𝐷
𝐿 = 𝐿𝑖𝑛𝑡 + 𝐿𝑒𝑥𝑡 = 0.5 × 10 + 2 × 10 ln 𝑟 ′ = 𝑟. 𝑒 −1/4 ≈ 0.7788𝑟
𝑟
−7
1 𝐷 −7
𝐷
𝐿 = 2 × 10 ln −1/4 + ln = 2 × 10 ln
𝑒 𝑟 𝑟′
Induktansi Saluran 1-Fasa 2-Kawat

−7
𝐷
𝐿1 = 2 × 10 ∙ ln ′
𝑟1
−7
𝐷
𝐿2 = 2 × 10 ∙ ln ′
𝑟2
Catatan:
𝐷 𝑟𝑖′ = 𝑟𝑖 . 𝑒 −1/4 ≈ 0.7788𝑟𝑖
𝐿𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 = 𝐿1 + 𝐿2 = 4 × 10−7 ∙ ln
𝑟1′ 𝑟2′
Saluran Transmisi dengan Bundled Conductor

A three-conductor bundle
Induktansi Saluran dengan Bundled Conductor
d d d 𝐿 =2× 10−7 ln
𝐷
Bundled conductor:
𝑟′
a b c 𝐷𝑒𝑞
𝐿=2× 10−7 ln
𝐷𝑠𝑏
D D

GMD untuk 3-fasa: GMR untuk bundled conductor 𝐷𝑠𝑏 :


3
𝐷𝑒𝑞 = 𝐷𝑎𝑏 𝐷𝑏𝑐 𝐷𝑐𝑎 Two-strand bundle:
4
𝐷𝑠𝑏 = 𝐷𝑠 × 𝑑 2 = 𝐷𝑠 × 𝑑
Three-strand bundle:
9 3
𝐷𝑠𝑏 = 𝐷𝑠 × 𝑑 × 𝑑 3 = 𝐷𝑠 × 𝑑 2
Four-strand bundle:
16 4 4
Catatan: 𝐷𝑠𝑏 = 𝐷𝑠 × 𝑑 × 𝑑 × 2𝑑 = 𝐷𝑠 × 𝑑 × 𝑑 × 2𝑑
GMD: geometric mean distance (𝐷𝑚 )
GMR: geometric mean radius (𝐷𝑠 ) :𝑑
Kapasitansi Saluran
Hukum Gauss:
𝜀0 = 8.854 × 10−12 F/m
ර 𝐃 𝑑𝐀 = ර 𝜀𝐄 𝑑𝐀 = 𝑄𝑒𝑛𝑐𝑙𝑜𝑠𝑒𝑑
𝑞
𝐸= 𝑞: charge density per unit length
2𝜋𝜀𝑥

P2 Beda potensial antara titik P1 and P2:


P1
𝐷2 𝐷2
𝑞 𝑞 𝐷2
𝑉12 = න 𝐸 𝑑𝑥 = න 𝑑𝑥 = ln [volt]
𝐷1 𝐷1 2𝜋𝜀𝑥 2𝜋𝜀 𝐷1
x

Capacitance per unit length:


r
𝑞
𝐶= [F/m]
𝑉
Kapasitansi Saluran 1-Fasa 2-Kawat
𝑞𝑎 𝐷 𝑞𝑏 𝑟𝑏
𝑉𝑎𝑏 = ln + ln
2𝜋𝜀 𝑟𝑎 2𝜋𝜀 𝐷
2𝑟𝑎 2𝑟𝑏
𝑞𝑎 = −𝑞𝑏 , maka a b

𝑞𝑎 𝐷 𝑟𝑏
𝑉𝑎𝑏 = ln − ln
2𝜋𝜀 𝑟𝑎 𝐷
𝑞𝑎 𝐷2
𝑉𝑎𝑏 = ln
2𝜋𝜀 𝑟𝑎 𝑟𝑏
𝑞𝑎 2𝜋𝜀
𝐶𝑎𝑏 = = [F/m] 𝑞𝑎 2𝜋𝜀
𝑉𝑎𝑏 𝐷 2 𝐶𝑛 = 𝐶𝑎𝑛 = 𝐶𝑏𝑛 = =
ln 𝑉𝑎𝑏 Τ2 𝐷
𝑟𝑎 𝑟𝑏 ln
𝑟
𝜋𝜀
𝐶𝑎𝑏 = , jika 𝑟𝑎 = 𝑟𝑏 = 𝑟
𝐷
ln
𝑟
Kapasitansi Saluran dengan Bundled Conductor
d d d 2𝜋𝜀 Bundled conductor:
𝐶𝑛 =
𝐷 2𝜋𝜀
a b c ln
𝑟 𝐶𝑛 =
𝐷𝑒𝑞
D D ln 𝑏
𝐷𝑠𝐶

GMD untuk 3-fasa: GMR untuk bundled conductor 𝐷𝑠𝑏 :


3
𝐷𝑒𝑞 = 𝐷𝑎𝑏 𝐷𝑏𝑐 𝐷𝑐𝑎 Two-strand bundle:
𝑏 4 2
𝐷𝑠𝐶 = 𝑟×𝑑 = 𝑟×𝑑
Three-strand bundle:
𝑏 9 3
𝐷𝑠𝐶 = 𝑟×𝑑×𝑑 3 = 𝑟 × 𝑑2
Four-strand bundle:

𝑏
16 4 4
𝐷𝑠𝐶 = 𝑟 × 𝑑 × 𝑑 × 2𝑑 = 𝑟 × 𝑑 × 𝑑 × 2𝑑
Catatan:
GMD: geometric mean distance (𝐷𝑚 ) :𝑑
Pemodelan Saluran Transmisi
 Saluran pendek (<80 km)  Saluran panjang (>240 km)

IS IR
/km
𝐙 = 𝑧 ∙ 𝑙 = 𝑅 + 𝑗𝜔𝐿
VS H/km VR
F/km

 Saluran menengah (80 s/d 240 km)

𝑍 = 𝑧 ∙ 𝑙 = 𝑅 + 𝑗𝜔𝐿
𝑌 = 𝑦 ∙ 𝑙 = (𝐺) + 𝑗𝜔𝐶
ABCD Two-Port Network
 Persamaan
rangkaian:

 Bentuk matriks:
Model Saluran Pendek
Persamaan rangkaian:

 Bentuk matriks:

 Nilai ABCD:

𝑉𝑅, 𝑁𝐿 − 𝑉𝑅, 𝐹𝐿
Percent regulation = × 100
𝑉𝑅, 𝐹𝐿
𝑉𝑆
Vs
𝑉𝑆
Vs 𝑉
Vs
𝑗𝐼jIrX 𝑗𝐼jIrX
𝑅𝑋
𝑆 𝑗𝐼 𝑅𝑋
jIrX
𝑅𝑋 𝐼𝑅
𝑉Vr
𝑅 Ir
𝐼IrR
𝑅𝑅
𝐼Ir𝑅 𝐼Ir 𝑉Vr
𝑅 𝐼IrR Vr 𝐼𝑅 𝑅
IrR
𝑅 𝑅𝑅 𝑉𝑅
Model Saluran Menengah

 Bentuk matriks:

 Nilai ABCD:
Model Saluran Panjang
𝑧 𝑑𝑥
𝐼𝑆 𝐼 + 𝑑𝐼 𝐼 𝐼𝑅

𝑉𝑆 𝑉 + 𝑑𝑉 𝑦 𝑑𝑥 𝑉 𝑉𝑅

𝑑𝑥 𝑥
𝑙
𝑑𝑉 Misalkan solusi dari [3] adalah
𝑑𝑉 = 𝐼 𝑧 𝑑𝑥 → = 𝐼𝑧 [1]
𝑑𝑥 𝑉 = 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 + 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥 [5]
𝑑𝐼
𝑑𝐼 = 𝑉 𝑦 𝑑𝑥 → = 𝑉𝑦 [2] Dan [5] diturunkan dua kali terhadap 𝑥:
𝑑𝑥
𝑑2𝑉 𝑉
[1] dan [2] diturunkan terhadap 𝑥: = 𝑦𝑧 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 + 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥 [6]
𝑑𝑥 2
𝑑2 𝑉 𝑑𝐼
2
= 𝑧 = 𝑦𝑧𝑉 [3] Substitusi [5] pada [1]:
𝑑𝑥 𝑑𝑥
𝑑2 𝐼 𝑑𝑉 1 𝑑𝑉 1
=𝑦 = 𝑦𝑧𝐼 [4] 𝐼= ∙ = ∙ 𝑦𝑧 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 − 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥
𝑑𝑥 2 𝑑𝑥 𝑧 𝑑𝑥 𝑧
1
𝐼= ∙ 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 − 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥 [7]
𝑧Τ𝑦
Model Saluran Panjang
𝑉 = 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 + 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥 [5]
Substitusi 𝐴1 dan 𝐴2 pada [5] dan [7] dan
1 definisikan 𝛾 = 𝑦𝑧 diperoleh:
𝐼= ∙ 𝐴1 𝑒 𝑦𝑧𝑥 − 𝐴2 𝑒 − 𝑦𝑧𝑥 7
𝑧 Τ𝑦 𝑉𝑅 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 𝛾𝑥 𝑉𝑅 − 𝐼𝑅 𝑍𝑐 −𝛾𝑥
𝑉= 𝑒 + 𝑒 [8]
Evaluasi 𝐴1 dan 𝐴2 menggunakan kondisi pada 2 2
sisi penerima (𝑥 = 0, 𝑉 = 𝑉𝑅 , 𝐼 = 𝐼𝑅 ) dan 𝑉𝑅 Τ𝑍𝑐 + 𝐼𝑅 𝛾𝑥 𝑉𝑅 Τ𝑍𝑐 − 𝐼𝑅 −𝛾𝑥
𝐼= 𝑒 − 𝑒 9
substitusi pada [5] dan [7]: 2 2
𝑉 = 𝑉𝑅 = 𝐴1 + 𝐴2
1
𝐼 = 𝐼𝑅 = ∙ 𝐴1 − 𝐴2 𝑍𝑐 = 𝑧Τ𝑦  impedansi karakteristik
𝑧Τ𝑦
𝛾 = 𝑦𝑧  konstanta propagasi
Substitusi 𝑍𝑐 = 𝑧Τ𝑦, maka diperoleh
𝑉𝑅 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 𝑉𝑅 − 𝐼𝑅 𝑍𝑐
𝐴1 = dan 𝐴2 =
2 2
Model Saluran Panjang – Konstanta ABCD
𝑉𝑅 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 𝛾𝑥 𝑉𝑅 − 𝐼𝑅 𝑍𝑐 −𝛾𝑥
𝑉= 𝑒 + 𝑒 [8] Pada sisi pengirim, 𝑥 = 𝑙, maka:
2 2
𝑉𝑅 Τ𝑍𝑐 + 𝐼𝑅 𝛾𝑥 𝑉𝑅 Τ𝑍𝑐 − 𝐼𝑅 −𝛾𝑥 𝑉 = 𝑉𝑆 = 𝑉𝑅 cosh 𝛾𝑙 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 sinh 𝛾𝑙 [12]
𝐼= 𝑒 − 𝑒 9 𝑉𝑅
2 2 𝐼 = 𝐼𝑆 = sinh 𝛾𝑙 + 𝐼𝑅 cosh 𝛾𝑙 [13]
𝑍𝑐

Susun ulang [8] dan [9]:


𝑒 𝛾𝑥 + 𝑒 −𝛾𝑥 𝑒 𝛾𝑥 − 𝑒 −𝛾𝑥 Diperoleh komponen ABCD:
𝑉 = 𝑉𝑅 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 𝐴 = cosh 𝛾𝑙
2 2
𝑉 = 𝑉𝑅 cosh 𝛾𝑥 + 𝐼𝑅 𝑍𝑐 sinh 𝛾𝑥 [10] 𝐵 = 𝑍𝑐 sinh 𝛾𝑙 𝑉𝑆 = 𝐴𝑉𝑅 + 𝐵𝐼𝑅 𝑍𝑐
1 𝐼𝑆 = 𝐶𝑉𝑅 + 𝐷𝐼𝑅
𝐶 = sinh 𝛾𝑙
𝑉𝑅 𝑒 𝛾𝑥 − 𝑒 −𝛾𝑥 𝑒 𝛾𝑥 + 𝑒 −𝛾𝑥 𝑍𝑐
𝐼= + 𝐼𝑅 𝐷 = cosh 𝛾𝑙
𝑍𝑐 2 2 Identitas trigonometri:
𝑉𝑅 𝑒 𝜃 − 𝑒 −𝜃
𝐼 = sinh 𝛾𝑥 + 𝐼𝑅 cosh 𝛾𝑥 [11] sinh 𝜃 =
𝑍𝑐 2
𝑒 𝜃 + 𝑒 −𝜃
cosh 𝜃 =
2

Anda mungkin juga menyukai