Penulis:
Wulan Anggraeni, M.Si
BAB I....................................................................................................................................................3
PEUBAH ACAK DISKRET BERDIMENSI 2..................................................................................3
A. Peubah acak berdimensi 2.......................................................................................................3
B. Peubah acak diskret berdimensi 2..........................................................................................4
C. Sifat fungsi peluang gabungan diskret...................................................................................4
D. Peluang marginal diskret........................................................................................................6
E. Peluang bersyarat diskret.......................................................................................................9
F. Kebebasan Stokastik.............................................................................................................10
Latihan soal 1.................................................................................................................................10
BAB II................................................................................................................................................14
EKSPEKTASI PEUBAH ACAK DISKRET BERDIMENSI 2......................................................14
A. Ekspektasi gabungan 2 peubah acak diskret.......................................................................14
B. Ekspektasi bersyarat diskret.................................................................................................16
C. Varians...................................................................................................................................19
D. Kovarians...............................................................................................................................22
E. Fungsi Pembangkit Momen Gabungan................................................................................24
F. Turunan dari fungsi pembangkit momen............................................................................24
G. Koefisien korelasi...............................................................................................................26
BAB III...............................................................................................................................................27
PEUBAH ACAK KONTINU BERDIMENSI 2...............................................................................27
A. Peubah acak kontinu berdimensi 2......................................................................................27
B. Sifat fungsi peluang gabungan kontinu................................................................................27
C. Peluang marginal distribusi kontinu....................................................................................29
D. Peluang bersyarat distribusi kontinu...................................................................................30
E. Kebebasan Stokastik.............................................................................................................30
Latihan Soal...................................................................................................................................31
BAB IV...............................................................................................................................................33
EKSPEKTASI PEUBAH ACAK KONTINU BERDIMENSI 2.....................................................33
A. Ekspektasi gabungan 2 peubah acak kontinu......................................................................33
B. Ekspektasi bersyarat kontinu...............................................................................................34
C. Varians...................................................................................................................................36
D. Kovarians...............................................................................................................................37
i
E. Fungsi Pembangkit Momen Gabungan................................................................................38
F. Turunan dari fungsi pembangkit momen............................................................................38
G. Koefisien korelasi...............................................................................................................39
ii
BAB I
muncul, dan G menyatakan gambar yang muncul. Jika X menyatakan banyaknya angka
yang muncul pada 2 pelantunan pertama, dan Y menyatakan banyaknya angka yang
muncul pada seluruh lantunan tentukan ruang sampel dari ( X , Y ). Karena X menyatakan
banyaknya angka pada 2 lantunan pertama, maka ruang sampel dari X adalah S1=¿
S2= { AAA , AAG , AGA ,GAA , GGA , GAG , AGG , GGG }. ( X , Y ) adalah pasangan terurut
{ AAA (2,3)
A { AA AAG (2,2)
AG
{ AGA (1,2)
AGG (1,1)
G {GA¿
{ GAA (1,2)
GAG (1,1)
{ GGA ( 0,1)
GGG ( 0,0)
Pada Tabel 1, (X , Y ) adalah peubah acak berdimensi 2 pada ruang sampel S. Dari
uraian di atas kita dapat menyimpulkan sebuah definisi, yaitu: jika S merupakan ruang
sampel dari sebuah percobaan, maka pasangan berurut (X , Y ) dinamakan peubah acak
3
dengan setiap anggota S. Berdasarkan bentuknya peubah acak berdimensi 2
dikategorikan menjadi 2 yaitu peubah acak diskret berdimensi 2, dan peubah acak
kontinu berdimensi 2.
Contoh 7.1. Di dalam sebuah kotak terdapat 3 buah bola berwarna merah dan 2 bola
berwarna putih. Akan diambil 3 buah bola sekaligus. Jika X menyatakan banyaknya
bola berwarna merah yang terambil dan Y menyatakan banyaknya bola berwarna putih
Penyelesaian:
Contoh 7.2. Di dalam sebuah keranjang terdapat 3 buah jeruk dan 2 buah apel. Akan
diambil 2 buah satu persatu dengan pengembalian. Jika X menyatakan banyaknya buah
jeruk yang terambil dan Y menyatakan banyaknya buah apel yang terambil. Maka
Penyelesaian:
1. f ( x , y)≥ 0
2. ∑ ∑ p ( x , y ) =1
y x
4
3. P ( X=x , Y = y )=f ( x , y )=∑ ∑ p ( x , y ), untuk tiap daerah A di bidang (x , y ),
A
P (( X , Y ) ∈ A )
Contoh 1. 1
Diberikan fungsi peluang gabungan sebagai berikut:
Tentukan:
a. Nilai c
b. P ( X <2 , Y > 1 )
c. P( X > Y )
Penyelesaian:
a. ∑ ∑ p ( x , y ) =1
y x
3 2
∑ ∑ cxy=1
y=1 x=0
3 2
c ∑ ∑ xy=1
y=1 x=0
(∑ )
3
c 0 y +1 y +2 y =1
y=1
(∑ )
3
c 3 y =1
y=1
18 c=1
1
c=
18
5
3 1
1
¿∑ ∑ xy
y=2 x=0 18
3
1
¿ ∑ 0. y+ 1. y
18 y=2
3
1
¿ ∑y
18 y=2
1 5
¿ ( 2+3 )=
18 18
c. P ( X >Y )=P ( X =2 ,Y =1 )
1
¿ ( 2.1 )
18
2
¿
18
1
¿
9
berikut:
p1 ( x ) = ∑ p ( x , y )
y
p2 ( y )=∑ p(x , y )
x
Contoh 1. 2
Berdasarkan contoh 1.1 tentukan:
a. p1 ( x)
b. p2 ( y )
c. P (|X −1|<2 )
6
d. P ( Y <2 )
Penyelesaian:
a. p1 ( x ) = ∑ p ( x , y )
y
3
1
¿∑ ( xy )
y=1 18
1
¿ ( x+ 2 x +3 x )
18
6x
¿
18
1
¿ x
3
1
p1 ( x )= x , x=0,1,2
3
peluang yaitu:
∑ p( x)=1
x
∑ 13 x= 13 (0+ 1+ 2)
x=0
3
¿ =1
3
Karena ∑ p1 (x )=1 1
maka p1 ( x )= x , x=0,1,2, merupakan fungsi peluang
x 3
marginal terhadap X.
b. p2 ( y )=∑ p(x , y )
x
2
1
¿∑ xy
x=0 18
7
1
¿ ( y +2 y )
18
3y
¿
18
1
¿ y
6
peluang yaitu:
∑ p2 ( y)=1
y
∑ p( y)=∑ 16 y
y y=1
1
¿ ( 1+2+3 )
6
¿1
Karena ∑ p2 ( y)=1 1
maka p2 ( y )= y , Y =1,2,3, merupakan fungsi peluang
y 6
marginal terhadap Y.
¿ P( X =0,1,2)
¿1
2
1
¿∑ y
y=1 6
1
¿ ( 1+2 )
6
3
¿
6
1
¿
2
8
E. Peluang bersyarat diskret
Jika X dan Y adalah peubah acak diskret, p( x , y ) adalah fungsi peluang
p(x , y)
p ( x∨ y )= , p 2( y) ≠ 0
p2( y )
untuk setiap dalam daerah hasil X. Dinamakan fungsi peluang bersyarat dari X
diberikan Y = y . Sedangkan:
p(x , y)
p ( y∨x )= , p 1( x)≠ 0
p1 ( x )
untuk setiap daerah hasil dalam Y dinamakan fungsi peluang bersyarat dari X
diberikan X =x .
Contoh 1. 3
Berdarkan contoh 1.1 tentukan:
a. p(x∨ y )
b. p( y ∨x)
Penyelesaian:
p(x , y)
a. p ( x| y )=
p2 ( y )
1
xy
18
¿
1
y
6
1
¿ x , x=0,1,2
3
p(x , y)
b. p ( y| x )=
p1( x )
9
1
xy
18
¿
1
x
3
1
¿ y , y=1,2,3
6
F. Kebebasan Stokastik
Dua peubah acak diskret dikatakan bebas stokastik, apabila:
p ( x , y )= p1 ( x ) p2 ( y )
Contoh 6.6. Menggunakan soal pada contoh 6.3 periksa apakah peubah acak X dan Y
Penyelesaian:
1 1 1
p ( x , y )= xy , p 1 ( x )= x , p2 ( y )= y
18 3 6
1
p1 ( x ) p 2 ( y ) = xy , karena p ( x , y )= p1 ( x ) p2 ( y ), maka peubah acak X dan Y merupakan
18
Latihan soal 1
Tentukan:
a. Nilai dari c
b. P ( X >Y )
c. P ( X <1 )
d. P ( X +Y ≤2 )
10
2. Diberikan fungsi peluang sebagai berikut:
( ) ( ) , x=1,2,3 , y=1,2
x y
1 1
p ( x , y )=c
2 3
Tentukan:
a. Nilai dari c
b. P( X =1∨Y =1)
c. P(| X +Y |>2)
X
Y
1 2 3
1
1 1 3
10
10 10
1 2 2
2
10 10 10
Tentukan:
a. p1 ( x)
b. p2 ( y )
c. P ( X <Y )
d. p(x∨ y )
3 2 3 2 1 1
p(x , y )
12 12 12 12 12 12
Tentukan:
a. p1 ( x)
11
b. p2 ( y )
c. P ( X +Y )=1
x+ 2 y
p ( x , y )= , ( x , y )=( 1,1 ) , ( 1,2 ) , ( 2,1 ) ,(2,2)
18
Tentukan:
a. p( x∨ y )
b. p( y ∨x)
c. P(X + Y =3)
d. p(x=1∨ y=1)
6. Jika X dan Y adalah peubah acak yang saling bebas stokastik, X B(x ; n1 , p) dan
7. Jika X dan Y adalah peubah acak berdistribusi poisson, dengan masing-masing parameter
Tentukan:
a. Nilai c
b. P ( X +Y ≤2 )
c. P(X =2)
()
x 3 −x
3 1 1
p1 ( x ) = , x=0,1,2,3
x 2 2
()
y 2− y
1 1
p2 ( y ) = 2 , x=0,1,2
y 2 2
12
Tentukan:
a. p( x , y )
b. P ( X +Y <2 )
c. P (|X −Y |<2 )
d. P ( X∨ X +Y )
3 x e−3
p1 ( x ) = , x=0,1,2,3 ,…
x!
5 y e−5
p2 ( y ) = , y =0,1,2,3 , …
y!
Tentukan:
a. p(x , y )
b. P ( X +Y >1 )
c. P ( X∨ X +Y )
13
BAB II
Jika X dan Y adalah peubah acak diskret, p(x , y ) merupakan fungsi peluang
gabungan dari X dan Y, dan v( x , y) merupakan fungsi yang mengandung peubah acak
X dan Y, maka nilai ekspektasi gabungan dari X dan Y, didefinisikan sebagai berikut:
E ( v ( x , y ) ) =∑ ∑ v ( x , y ) p( x , y )
y x
Tentukan:
a. E( X 2+ Y )
b. E ( X 2) + E (Y )
Penyelesaian:
2 2
x +2 y
E ( X +Y ) =∑ ∑ ( x + y )
2 2
a.
y=1 x=1 18
2 2
1
¿ ∑ ∑ x 3 +2 x 2 y+ xy+ 2 y 2
18 y=1 x=1
14
2
1
¿ ∑ ( 1+2 y+ y+ 2 y 2 ) + ( 8+8 y +2 y+2 y 2 )
18 y=1
2
1
¿ ∑ 9+13 y + 4 y 2
18 y=1
1
¿ ( ( 9+13+ 4 )+ ( 9+26+16 ) )
18
1 77
¿ ( 77 )=
18 18
b. Sebelum mencari nilai E ( X 2) dan E(Y ) cari terlebih dahulu, nilai p1 ( x) dan p2 ( y )
2
x +2 y
p1 ( x ) = ∑
y=1 18
1
¿ ( ( x +2 ) +(x +4 ) )
18
1
¿ ( 2 x +6 )
18
2
x+2 y
p2 ( y ) = ∑
x=1 18
1
¿ ( ( 1+2 y )+(2+2 y) )
18
1
¿ ( 3+ 4 y )
18
( 18 ) ( 18 )
2 2
1 1
E X + E ( Y )=∑ x
( ) ( ) ( 2 x+ 6 ) + ∑ ( y )
2 2
( 3+4 y )
x=1 y=1
2 2
1
¿ ∑ ( 2 x 3+ 6 x2 ) + 1 ∑ ( 3 y + 4 y 2 )
18 x=1 18 y=1
1 1
¿ ( ( 2+6 )+ ( 16+ 24 ) ) + ( ( 3+ 4 )+ ( 6+16 ) )
18 18
1 1 77
¿ ( 48 )+ ( 29 )=
18 18 88
Berdasarkan contoh di atas, apakah dapat kita bisa menarik kesimpulan, bahwa:
15
E ( u ( x )+ v ( y ) )=E ( u ( x ) ) + E ¿. Untuk memperkuat sifat tersebut, perhatikan bukti berikut
ini.
E ( u ( x )+ v ( y ) )=∑ ∑ ( u ( x ) + v ( y ) ) p( x , y )
y x
¿ ∑ ∑ u ( x ) p ( x , y )+ v ( y ) p ( x , y )
y x
¿∑
y ( ( ∑ u ( x ) p ( x , y ) )+ ( ∑ v ( y ) p ( x , y ) ))
x y
¿
(∑ ∑ u ( x ) p ( x , y )) +( ∑ ∑ v ( y ) p( x , y ))
y x y x
¿ ∑ ∑ u ( x ) p( x , y)+ ∑ ∑ v ( y ) p(x , y)
x y y x
¿ ∑ u(x ) ∑ p ( x , y )+ ∑ v ( y ) ∑ p( x , y)
x y y x
¿ ∑ u ( x ) p1 ( x ) + ∑ v ( y ) p2 ( y )
x y
¿ E ( u ( x ) )+ E( v ( y ) )
Jika X dan Y adalah peubah acak diskret, p(x , y ) merupakan fungsi peluang
gabungan dari X dan Y, u(x ) merupakan fungsi yang mengandung peubah acak X dan
E ( u ( x )∨ y )=∑ u ( x ) p ( x∨ y )
x
E ( v ( y )∨x ) =∑ v ( y ) p ( y∨x)
y
16
Contoh 2. 2. Diberikan fungsi peluang sebagai berikut:
1
p ( x , y )= , x=0,1,2 , y=2
3
Tentukan:
a. E ( 5 X∨Y )
b. E(5 Y ∨X )
c. E( X∨Y )
d. E(Y ∨X )
Penyelesaian:
2
a. E ( 5 X∨Y )=∑ 5 x ( p (x∨ y ) )
x=0
2
1
p2 ( y ) = ∑
x=0 3
1 1 1
¿ + + =1
3 3 3
1
p( x , y) 3 1
p ( x| y )= = =
p2 ( y ) 1 3
2
E ( 5 X∨Y )=∑ 5 x ( p (x∨ y ) )
x=0
2
1
¿∑ 5 x .
x=0 3
2
5
¿ ∑x
3 x=0
5
¿ ( 0+1+2 )
3
¿5
17
b. E ( 5 Y |X ) =∑ 5 y p( y ∨x)
y=2
1
p1 ( x ) = ∑
y=2 3
1
¿
3
1
p( x , y) 3
p ( y| x )= = =1
p1 ( x ) 1
3
E ( 5 Y |X ) =∑ 5 y p( y ∨x)
y=2
¿ 5 ∑ y .1=5 ( 2 )=10
y=2
2
c. E ( X|Y )=∑ x ( p ( x∨ y ) )
x=0
2
1
¿∑ x .
x=0 3
2
1
¿ ∑x
3 x=0
1
¿ ( 0+1+2 ) =1
3
d. E ( Y |X )=∑ y . p( y ∨x)
y=2
¿ ∑ y .1
y=2
¿2
Sifat:
a. E ( X ) =E ( E ( X|Y ) )
b. E ( Y )=E ( E ( Y | X ) )
c. E ( X ) =E ( X|Y ) p 2 ( y)
d. E ( Y )=E ( Y | X ) p1 ( x )
18
Contoh 2. 3. Seorang penambang emas terjebak di dalam sebuah gua. Gua tersebut
memiliki 3 pintu. Jika pintu pertama dilewati maka penambang tersebut akan kembali
ke titik awal setelah melalui pintu tersebut selama 2 hari. Pintu ke-2 akan membawa
penambang tersebut bebas setelah melewati pintu tersebut selama 3 hari. Sedangkan
pintu ke-3 akan membawa penambang tersebut akan kembali ke titik awal setelah
melalui pintu tersebut selama 5 hari. Peluang penambang tersebut memilih setiap pintu
tersebut secara berturut-turut yaitu, 0.5, 0.3, 0.2. Tentukan lamanya rata-rata
Penyelesaian:
0.3 E ( X ) =2.9
E ( X ) =9,6667=10 hari
C. Varians
19
Contoh 2. 4. Berdasarkan fungsi peluang contoh 2.1 tentukan Var ( X ) dan Var ( Y )
Penyelesaian:
x+ 2 y
p ( x , y )= , x=1,2 , y=1,2
18
2
E ( X 2 ) = ∑ x 2 p1 ( x )
x=1
2
x +2 y
p1 ( x )= ∑
y=1 18
(∑ )
2
1
¿ x +2 y
18 y=1
1
¿ ( ( x +2 ) +(x +4 ) )
18
1
¿ ( 2 x +6 )
18
1
¿ ( x+3)
9
2
E ( X 2 ) = ∑ x 2 p1 ( x )
x=1
2
1
¿∑ x
2
(x +3)
x=1 9
2
1
¿ ∑ x 3 +3 x 2
9 x=1
1
¿ ( ( 1+3 ) + ( 8+ 12 ) )
9
1 24
¿ ( 24 )=
9 9
2
1
E ( X ) =∑ x ( x +3 )
x=1 9
2
1
¿ ∑
9 x=1
2
x +3 x
20
1
¿ ( ( 1+3 )+(4 +6) )
9
1 14
¿ ( 14 )=
9 9
( )
2
24 14
¿ −
9 9
24 196
¿ −
9 81
216−196
¿
81
20
¿
81
Var ( Y )=E ( Y 2 ) −( E ( Y ) )
2
b.
2
E ( Y 2 )= ∑ y 2 p2 ( y )
y=1
( x +218 y )
2
p2 ( y ) = ∑
x=1
(∑ )
2
1
¿ x+ 2 y
18 x=1
1
¿ ( ( 1+2 y )+(2+2 y) )
18
1
¿ ( 3+ 4 y )
18
2
E ( Y 2 )= ∑ y 2 p2 ( y )
y=1
2
1
¿ ∑ y2 ( 3+ 4 y )
y=1 18
21
2
1
¿ ∑ 3 y 2+ 4 y 3
18 y=1
1
¿ ( ( 3+ 4 ) + ( 12+24 ) )
18
1 43
¿ ( 43 )=
18 18
2
E ( Y ) = ∑ y p2 ( y )
y=1
2
1
¿∑ y ( 3+ 4 y )
y=1 18
2
1
¿ ∑ 3 y +4 y
2
18 y=1
1
¿ ( ( 3+ 4 ) +(6+16))
18
1 29
¿ ( 29 )=
18 18
Var ( Y )=E ( Y 2 ) −( E ( Y ) )
2
¿ −
18 18
= −
18 324 ( )
43 29 2 43 841 774−841 −67
=
324
=
324
D. Kovarians
Penyelesaian:
x+ 2 y
p ( x , y )= , x=1,2 , y=1,2
18
( x +218 y )
2 2
E ( XY )= ∑ ∑ xy
y=1 x=1
22
2 2
1
¿ ∑ ∑ x 2 y +2 x y 2
18 y=1 x=1
2
1
¿ ∑ (( y +2 y 2 ) +( 4 y + 4 y 2))
18 y=1
2
1
¿ ∑ 5 y+ 6 y 2
18 y=1
1
¿ ( ( 5+6 )+(10+24) )
18
1 45
¿ ( 45 )=
18 18
45 14 29
¿ − .
18 9 18
45 406
¿ −
18 162
405−406
¿
162
1
¿−
162
berikut:
M ( t 1 , t 2 ) =∑ ∑ e
t1 x +t 2 y
p (x , y )
y x
Penyelesaian
23
x+ 2 y
p ( x , y )= , x=1,2 , y=1,2
18
M ( t 1 , t 2 ) =∑ ∑ e t x +t y p (x , y ) 1 2
y x
( x +218 y )
2 2
¿ ∑ ∑ et 1 x+t 2 y
y=1 x=1
( 1+182 y )+ e ( 2+218 y )
2
¿∑ e
t 1 +t 2 y 2 t1 +t 2 y
y=1
¿ e t +t
1 2
E ( X ) , E ( X 2 ) , … , E (Y ) , E ( Y 2 ) , … adalah:
E ( X )=
∂ M (t 1 , 0)
∂(t 1) t =0 | 1
|
2
∂ M (t 1 , 0)
E ( X )=
2
2
∂(t 1) t1=0
dst
E ( Y )=
∂ M ( 0 ,t 2 )
∂(t 2 ) t =0 | 2
|
2
∂ M (0 , t 2 )
E ( Y )=
2
2
∂(t 2) t 2=0
dst
momennya, tentukan:
E ( X ¿ + E (X ) )
2
a.
b. E ( Y ) . E (X )
24
Penyelesaian
M ( t 1 , t 2 ) =et +t 1 2
E ( X ¿ + E (X ) )
2
a.
E ( X )=
∂ M (t 1 , 0)
∂(t 1) t =0 | 1
¿e
t1
( 183 )+2 e ( 184 )+ e ( 185 )+2 e ( 186 )|
2t 1 t1 2t1
t 1=0
¿e
t1
( 188 )+4 e ( 186 )| 2t 1
t1=0
28
¿
18
E ( X )=
∂2 M (t 1 , 0)
∂ (t 1)
2
|t 1=0
¿ et 1
t 1=0
3 16 5 24 48 7
¿ + + + = =
18 18 18 18 18 3
48 28 76
E ( X ¿+ E (X ) )= + =
2
18 18 18
b. E ( Y ) . E (X )
M ( t 1 , t 2 ) =et +t 1 2
E ( Y )=
∂ M (0 ,t 2 )
∂(t 2 ) t =0 | 2
¿ et 2
t 2=0
3 4 10 12 29
¿ + + + =
18 18 18 18 18
25
G. Koefisien korelasi
Jika X dan Y adalah peubah acak diskret, maka koefisien korelasi didefinisikan
sebagai:
E ( XY )−E ( X ) E (Y )
ρ=
√ ( E ( X )−( E ( X ) ) )( E ( Y )−(E ( Y )) )
2 2 2 2
BAB III
26
B. Sifat fungsi peluang gabungan kontinu
Fungsi p(x , y ) dikatakan fungsi peluang gabungan dari peubah acak diskret jika
1. f ( x , y)≥ 0
∞ ∞
2. ∫ ∫ f (x , y )dxdy =1
−∞ −∞
b d
Tentukan:
a. Nilai c
( 3
b. P 0< X < , 0<Y <
4
1
4 )
Penyelesaian:
∫ ∫ f (x , y )dxdy =1
−∞ −∞
0 0 1 1 ∞ ∞
1 1
∫∫ cxy dxdy=1
0 0
1 1
c ∫ ∫ xy dxdy =1
0 0
|
1 1
1 2
c∫ x y =1
0 2 0
1
1
c∫ y=1
0 2
27
|
1
1 2
c y =1
4 0
1
c . =1
4
c=4
1
4 3
¿ ∫ 2 x y| dy
2 4
0
0
1
4
9
¿∫ y dy
0 8
|
1
9 24
¿ y
16 0
9
¿
256
Jika X dan Y adalah peubah acak kontinu dan f (x , y ) merupakan fungsi peluang
28
Contoh 3. 2. Berdasarkan contoh soal 3.1 tentukan fungsi marginal terhadap x dan
fungsi marginal y.
Penyelesaian:
0 1 ∞
¿ ∫ 0 dy +∫ 4 xy dy +∫ 0 dy
−∞ 0 1
1
¿ 2 x y 2|0
¿ 2 x , 0< x <1
0 1 ∞
¿ ∫ 0 dx+∫ 4 xy dx +∫ 0 dx
−∞ 0 1
1
¿ ∫ 4 xy dx
0
1
¿ 2 x y|0
2
¿ 2 y , 0< y<1
f (x, y)
f ( x∨ y )= , p2 ( y )≠ 0
f 2( y )
Untuk setiap dalam daerah hasil X. Dinamakan fungsi peluang bersyarat dari X
diberikan Y = y . Sedangkan:
29
f (x, y)
f ( y ∨x )= , p1 ( x)≠ 0
f 1(x)
Untuk setiap daerah hasil Y. Dinamakan Fungsi peluang bersyarat dari Y diberikan
X =x
Penyelesaian:
f ( x , y ) 4 xy
a. f ( x∨ y )= = =2 x , 0< x <1
f 2( y ) 2y
f ( x , y ) 4 xy
b. f ( y ∨x )= = =2 y ,0< y< 1
f 1(x) 2x
E. Kebebasan Stokastik
f ( x , y )=f 1(x ) f 2 ( y )
Penyelesaian:
f ( x , y )=f 1(x ) f 2 ( y )
Maka:
30
Karena:
f ( x , y )=f 1(x ) f 2 ( y )
Latihan Soal
Hitung:
a. Nilai c
b. ( 1
P 0< X < , y >
2
1
4 )
2. Diberikan fungsi sebagai berikut:
Hitung:
Hitung:
a. Nilai c
b. f ( x∨ y )
31
5. Diberikan fungsi densitas sebagai berikut:
Tentukan nilai k dan periksa apakah peubah acak X dan Y merupakan peubah acak
saling bebas stokastik.
BAB IV
32
Jika X dan Y adalah peubah acak kontinu, f (x , y ) merupakan fungsi peluang
gabungan dari X dan Y, dan v( x , y) merupakan fungsi yang mengandung peubah acak
X dan Y, maka nilai ekspektasi gabungan dari X dan Y, didefinisikan sebagai berikut:
∞ ∞
E ( v ( x , y ) ) =∫ ∫ v ( x , y ) f ( x , y )dx dy
−∞ −∞
Tentukan:
a. E ( XY )
b. E( X +Y )
Penyelesaian:
∞ ∞
a. E ( XY )= ∫ ∫ ( ( xy ) ¿¿ 4 xy)dxdy ¿ ¿
−∞ −∞
0 0 1 1 ∞ ∞
¿ ∫ ∫ 0 dxdy+∫∫ 4 x y dxdy +∫ ∫ 0 dxdy
2 2
−∞ −∞ 0 0 1 1
|
1 1
1
¿ ∫ 4. x3 y 2 dy
0 3 0
1
4 2
¿∫ y dy
0 3
|
1
4 4
¿ y3 =
9 0 9
∞ ∞
b. E ( X +Y ) =∫ ∫ ( ( x + y ) ¿¿ 4 xy)dxdy ¿ ¿
−∞ −∞
0 0 1 1 ∞ ∞
¿ ∫ ∫ 0 dx dy +∫ ∫ ( 4 x y ¿ ¿+ 4 x y ) dxdy +∫ ∫ 0 dx dy ¿ ¿
2 2
−∞ −∞ 0 0 1 1
33
|
1 1
4
¿ ∫ x 3 y +2 x 2 y 2 dy
0 3 0
1
4
¿∫
2
y +2 y dy
0 3
|
1
4 2 2 3
¿ y+ y
6 3 0
4 2
¿ +
6 3
4+ 4 4
¿ =
6 3
gabungan dari X dan Y, u(x ) merupakan fungsi yang mengandung peubah acak X dan
Sifat:
a. E ( X ) =E ( E ( X|Y ) )
b. E ( Y )=E ( E ( Y | X ) )
c. E ( X ) =E ( X|Y ) f 2 ( y )
34
d. E ( Y )=E ( Y | X ) f 1 ( x)
Tentukan:
a. E ( x∨ y )
b. E ( y∨x )
Penyelesaian:
∞
a. E ( x∨ y )= ∫ x f ( x| y ) dx
−∞
f (x, y)
f ( x| y ) =
f 2( y )
4 xy
¿ =2 x , 0< x <1
2y
∞
E ( x∨ y )= ∫ x f ( x| y ) dx
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ x .0 dx +∫ x .2 xdx+∫ x .0 dx
−∞ 0 1
|
1
2 3 2
¿ x =
3 0 3
b. E ( y∨x )= ∫ y f ( y|x ) dy
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ y .0 dy +∫ y .2 ydy +∫ y .0 dx
−∞ 0 1
|
1
2 2
¿ y3 =
3 0 3
C. Varians
35
Jika X dan Y merupakan peubah acak kontinu, f (x , y ) merupakan fungsi peluang
Tentukan:
a. Var (X )
b. Var (Y )
Penyelesaian:
∞
E ( X ) =∫ x f 1 (x )dx
2 2
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ x 0 dx +∫ x .2 x dx +∫ x .0 dx
2 2 2
−∞ 0 1
|
1
1 1
¿ x4 =
2 0 2
∞
E ( X ) =∫ x f 1 ( x )dx
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ x 0 dx +∫ x .2 x dx +∫ x .0 dx
−∞ 0 1
|
1
2 3 2
¿ x =
3 0 3
2 1 4 9−8 1
Var ( X )=E ( X )−( E ( X ) ) = − =
2
=
2 9 18 18
Var ( Y )=E ( Y ) −( E ( Y ) )
2 2
b.
36
∞
E ( Y )= ∫ y 2 f 2 ( y ) dy
2
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ y 0 dy +∫ y .2 y dy +∫ y .0 dy
2 2 2
−∞ 0 1
|
1
1 4 1
¿ y =
2 0 2
∞
E ( Y )= ∫ y f 2 ( y )dy
−∞
0 1 ∞
¿ ∫ y 0 dy +∫ y .2 y dy +∫ y .0 dy
−∞ 0 1
|
1
2 3 2
¿ y =
3 0 3
2 1 4 9−8 1
Var ( Y )=E ( Y ) −( E ( Y ) ) = − =
2
=
2 9 18 18
D. Kovarians
Tentukan Kov ( X , Y )
Penyelesaian:
4 2 2
¿ − . =0
9 3 3
37
Jika X dan Y merupakan peubah acak kontinu, f (x , y ) merupakan fungsi peluang
berikut:
∞ ∞
M ( t 1 , t 2 ) =∫ ∫ e
t1 x+t2 y
f ( x , y)dxdy
−∞ −∞
Tentukan M ( t 1 , t 2 )
Penyelesaian:
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
E ( X ) , E ( X ) , … , E (Y ) , E ( Y ) , … adalah:
2 2
E ( X )=
∂ M (t 1 , 0)
∂(t 1) t =0 | 1
E ( X )=
2 ∂2 M (t 1 , 0)
∂(t 1)
2 |
t1=0
dst
E ( Y )=
∂ M ( 0 ,t 2 )
∂(t 2 ) t =0 | 2
|
2
∂ M (0 , t 2 )
E ( Y )=
2
dst
38
Contoh 4. 6 Diberikan fungsi densitas sebagai berikut:
Penyelesaian:
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
G. Koefisien korelasi
Jika X dan Y adalah peubah acak kontinu, maka koefisien korelasi didefinisikan
sebagai:
E ( XY )−E ( X ) E (Y )
ρ=
√ ( E ( X )−( E ( X ) ) )( E ( Y )−(E ( Y )) )
2 2 2 2
Tentukan ρ ?
Penyelesaian:
ρ=0
Latihan Soal
Hitung:
39
a. Nilai c c. E( XY )
b. ( 1
P 0< X < , y >
2
1
4 ) d. E ( X +Y )
e. ρ
Hitung:
a. M ( t 1 , t2 )
b. kov ( X ,Y )
Hitung:
a. E( X 2 Y )
b. Var ( Y )
c. ρ
Hitung:
2
a. E( X + Y )
b. Var ( X )
c. M ( t 1 , t2 )
40