4 Imtera
PT Imtera Publisher and Developer
Alamat: Perum Puri Permata Gajahan No. A4, Colomadu, Surakarta (57179).
PIMPINAN REDAKSI: Ibnu Abdul Rokhim ■ PENULIS: Agus Sriyanto Wahyudi, Febryana Septa Astiti, Merni Purwasih, Satriyo, dll. ■ EDITOR: Abdul
Rouf Al Ghofar, Frisca Sofiani, Khoiru Rosyid Vauzi, Merni Purwasih, Nimas Ristiana Anjar Pratiwi, Nurun Nisa' Zukhrifah Adib, Yulia Tri Murni. ■
SETTER: Amien Nur Ichsan, Meyrani Nuri Saputri, Santi Rejeki, Zeihan Permana. DESAIN COVER: Tim Imtera Publisher.
>
purwaka
Puji syukur ing ngarsaning Pangeran Kang Maha Welas lan Asih. Awit pituduh lan pitulunganipun buku "Basa
Jawa Timur” menika saged kasusun.
Buku menika kasusun adhedhasar Peraturan Gubernur Jawa Timur Nomor 19 Tahun 2014. Peraturan
Gubernur menika ngrewat salah satunggalipun bab Kurikulum Bahasa Daerah (Jawa/ Madura) SD/SDLB/MI 2013.
Buku menika kasusun kangge njangkepi buku-buku basa Jawa, utaminipun buku-buku ingkang dipunginakaken
para siswa ing pawiyatan. Salebetipun buku menika ngrewat perangan-perangan, antawisipun: Kompetensi Inti,
Kompetensi Dasar, Tujuan Pembelajaran, Ringkesan Materi, Gladhen Mandhiri, Gladhen Klompok, Soal HOTs, lan
sapanunggalinipun.
Basa salebetipun buku menika sampun kajumbuhaken kalian para siswa Sekolah Dhasar. Kanthi menika para
siswa saget nampi lan mahami isi buku menika kanthi gampil.
Penulis nggadhahi pangarep-arep mugi-mugi buku menika saget dados sarana kangge nyinau basa Jawa ing
pawiyatan. Kanthi menika, basa Jawa saget tansah lestari ngantos saklami-laminipun.
Penulis nglenggana bilih buku menika tebih saking sampurna lan taksih kathah kekiranganipun. Ingkang
menika, penulis mawantu-wantu panyaruwe saking para pamaos liripun buku menika ing mangke saged
dipunsampurnakaken.
Panyerat
isine buku ^—
Wulangan 1
Aku ................................................................................... 3
Wulangan 2 Kesenenganku.................................................................... 14
Gladhen Tengah Semester................................................................... 25
Wulangan 3 Kegiatanku......................................................................... 29
Wulangan 4 Kulawargaku ...................................................................... 37
Gladhen Pungkasan Semester............................................................... 46
kompetensi inti
Indikator
3.1.1 mencocokkan gambar sesuai dengan bunyi yang didengar.
3.1.2 menirukan bunyi bahasa dari teks kalimat yang didengar.
4.1.1 menirukan pengucapan bunyi bahasa daerah yang sempurna dan tidak sempurna.
4.1.2 mengucapkan bunyi bahasa daerah yang didengar dengan lafal yang tepat.
4.1.3 mengeja kata yang didengar.
v_____________________________________________________________________________y
Apersepsi
Peta Konsep
kompetensi dasar
3.1 mendengarkan, memahami, dan mengidentifikasi bunyi bahasa daerah yang didengar dengan tepat. tujuan pembelajaran
setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• mencocokkan gambar sesuai dengan bunyi yang didengar;
• menirukan bunyi bahasa dari teks kalimat yang didengar.
• mengidentifikasi teks informasi;
• membedakan antara teks informasi dengan jenis teks lain.
gladhen mandiri 1
iki
1 sapa sing crita ing wacan iku
wangsulan: ..................................
gladhen kelompok 1
A.
jeneng bapak ibumu jeneng sedulurmu lan sapanunggalane
7 sirah mustaka
8 weteng padharan
9 dada pamidhangan
pipi
10 pangarasan
11 mripat paningal, soca
12 rai pasuryan
13 geger pengkeran
14 driji racikan
15 rambut rikma
16 kuping talingan
17 epek-epek tapak asta
18 cangkem tutuk
19 untu waja
20 pupu wentis
gladhen mandiri 2
j
cocokna gambar karo jeneng perangan awak ngisor iki
Kompetensi Dasar:
Tujuan Pembelajaran:
Setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• menirukan pengucapan bunyi bahasa daerah yang sempurna dan tidak sempurna;
• mengartikulasikan/mengucapkan bunyi bahasa daerah yang didengar dengan jelas;
• mengeja bunyi bahasa daerah yang didengar.
a b c d e f
g h i j k m
n o P q r s
t u v w x yz
m /
J
wacanen kanthi cetha lan seru
buku jala
bu-ku ja-la
b-u-k-u j-a-l-a
bu-ku ja-la
a i u o
a - ku i - bu u - mi o - ra
a - bi i - ku u - dan o - bat
a - ni i - si u - la o - mah
P b m n
pa - lu be - mo mi - la ne - su
pa - ku ba - pa mu - ni nu - lis
pi - pi bu - mi mu - sa na - bi
• • • • •
• • • • •
s-e-p-a-t-u m-e-j-a l-e-m-a-r-i m-a-n-u-k b-u-k-u
J gladhen kelompok 2
r
mm
tindakna karo kancamu sameja
salah siji ngucapake perangan awak
bocah sijine nuliskake kanthi aksara kang bener
/--------------------------------------------------------------------- %
soal hots
gladhen pungkasane wulangan
j
aisenono titik-titik ing samburine nomer miturut jenenge barang
1
b bapakku
bubu duwe (4) 6 ... ku rika
cacah loro
c dudu a jeneng
sinta nulis nggunakake .... b. umur
a penggaris c. omah
4
k...ci...g
ku-bu lis-tu
urutan sing bener yaiku a
tulis kubu
b buku tulis
c buku listu
r-l-a-t-a
bocah-bocah dolanan ing .... adhiku ... damar. tu-se-
pa
2
yen ditata dadi tembung ....
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- r
L 12 basa jawa timur kelas I sd/mi semester ganjil
1
3b genepana
sebutna perangan
ukara-ukaraawak kang iki
ngisor mapan ana ing sirah
nggunakake tembung sing trep
wangsulan: ........................................................................
^ipaktik
Pengayaan
Indikator
3.2.1 mengidentifikasi huruf lepas untuk menulis kata.
3.2.2 mengidentifikasi kata untuk menulis kalimat.
4.2.1 menebalkan huruf lepas pada sebuah kata
4.2.2 menyalin sebuah kata dengan huruf lepas.
4.2.3 menebalkan huruf lepas pada sebuah kalimat sederhana.
4.2.4 menyalin kalimat sederhana dengan huruf lepas.
Apersepsi
kabeh bocah duwe kasenengan sing bedha-bedha
kasenengan iku kayata bab dolanan panganan hobi
tetembangan lan sapanunggale
kabeh kasenengan mau bisa dicritakake
yaiku ditulis lan diomongke langsung
ing wulangan iki awake dewe bakal nyinau carane
gawe ukara kang prasaja
Peta Konsep
a. mangerteni aksara
Kompetensi Dasar
3.2 Mendengarkan, memahami, dan
mengidentifikasi huruf lepas untuk
Tujuan Pembelajaran
menulis kata dan kalimat
Setelah mengikuti
sederhana pembelajaran, diharapkan
sesuai kaidah.
siswa dapat:
• mengidentifikasi huruf lepas untuk menulis
kata;
• mengidentifikasi kata untuk menulis kalimat.
ccccc
saben aksara bisa ditata supaya dadi tembung tembung-tembung
kudu nduweni teges utawa makna tembung-tembung mau bisa ditata
supaya dadi ukara kang genep
gatekna pamacane tembung-tembung ngisor iki, banjur tirokna
d-h-a-k-o-n dhakon
j-a-m-u-r-a-n jamuran
gladhen mandiri 1 cc
tatanen aksara-aksara ngisor iki
supaya dadi jenenge kesenengan
8
6 basa jawa timur kelas I sd/mi semester ganjil
9
dera nggambar
10
dolanan dhakon
gladhen kelompok 1
Ad
b. nulis ubara
Kompetensi Dasar:
4.2 Menebalkan dan menyalin huruf lepas pada kata atau kalimat sederhana sesuai kaidah
Tujuan Pembelajaran:
Setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• menebalkan huruf lepas pada sebuah kata;
• menyalin sebuah kata dengan huruf lepas;
• menebalkan huruf lepas pada sebuah kalimat sederhana;
• menyalin kalimat sederhana dengan huruf lepas.
a b c d e f g
h i j k m n o
P q r s t u v
w x y z
nmhfkar afhkmnr
qwcojsue cejoqsuw
ybfetvsw befstvwy
2 mlopt
3 dfres
4 ncvty
5 uytgk
6 bhjuk
7 lkmnb
gfdec
8
sawise bisa ngurutake aksara kowe kabeh bakal nyinau
bab ngandelake aksara
dene carane yaiku ngandelake aksara kang wujude titik-titik
sabanjure kowe kabeh uga bisa ngudhal tembung miturut aksarane
2 udhalen tembung-tembung ngisor iki miturut aksarane
gladhen mandiri 3
tembung aksara
1 kandelna dolanan
aksara-aksara lan angkad-o-l-a-n-a-n
ngisor iki
sekolah
dhelikan
i
':f basa jawa timur kelas I sd/mi semester ganjil 1
9
(
tembung aksara
renang
egrang
jamuran
%■
soal hots
a naynyi
b nyanyi
c inyany
4
t-o-r-i
urutan aksara sing bener supaya
dadi tembung yaiku .... a roti b
otir c tiro la...ang...n
aksara sing ilang yaiku ....
a a lan r
2 b u lan r
c y lan a
c-a-m-a k-u-b-u
5 aksara iku yen ditata bisa dadi
tembung ....
l-a-b-a-n-l-b-a a maca buku
urutan aksara sing bener supaya b bukuwaca
dadi tembung yaiku .... a lab laban
c waca buku
b bal nabal
c bal balan
6
ridwan seneng a
nggambar b
y-n-a-n-y-i nyanyi c
urutan aksara sing bener supaya
mangan
dadi tembung yaiku ....
r
—
2 d-g-h-f-i-j-c-b
urutna aksara kasebut saka ngarep
wangsulan: ..............................................................
pengayaan
a d-e-f-h-i b
h-e-f-i-d c f-
nge-sre-nge urutan sing
e-i-d-h bener yaiku a ngengesre
14 ka ... is b ngengesre c srengenge
supaya dadi arane dina tembung
iku kurang aksara ... a m b n c o
15 ... patu 20
tembung iku kurang aksara ... a
si b sa c se
16 k-o-n-d-h-a
aksara iku ditata bisa dadi
tembung .... a dhakon b kondah c a-n-m-i-n-g-n-c urutan
hankod sing bener yaiku a
mancing b cingma c
17 ra-sa-pan
namcing
urutan sing bener yaiku ... a
pansara b sarapan c sapanra
21
n-g-c-a-n-m-i zainal
seneng ... iwak
3
3.3 mengenal, memahami, dan mengidentifikasi teks deskriptif tentang anggota tubuh,
pancaindra, wujud dan sifat benda, serta peristiwa alam dengan bantuan guru atau teman
secara lisan dan tulis.
4.3 menirukan secara lisan dan tulis teks deskriptif tentang anggota tubuh, pancaindra, wujud dan
sifat benda, serta peristiwa alam.
v_____________________________________________________________________________y
Indikator
-----------------------------------------------------------------'t
3.3.1 mencocokkan gambar sesuai dengan informasi yang didengar
3.3.2 menjelaskan arti kata-kata sulit dalam teks.
3.3.3 menjelaskan isi teks.
V_____________________________________________________________________________/
Apersepsi
kabeh wong mesti duweni kagiyatan saben dinane
bapak, ibu, lan anak duweni kegiatan sing macem-macem
ibu masak kanggo sarapan ing pawon
bapak makani pitik ing kandang
anak nyiram tanduran lan nyapu jogan
kabeh kegiatan mau mesti nggunakake perangane awak
kayata tangan, sikil, mripat, kuping, lan liya-liyane
Peta Konsep
Kompetensi Dasar
3.3 Mengenal, memahami, dan mengidentifikasi teks deskriptif tentang anggota tubuh, pancaindra, wujud dan sifat benda, serta
peristiwa alam dengan bantuan guru atau teman secara Lisan dan tubs.
Tujuan Pembelajaran
Setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• mencocokkan gambar sesuai dengan informasi yang didengar;
• menjelaskan arti kata-kata sulit dalam teks;
• menjelaskan isi teks.
ing bab sadurunge kowe kabeh wis padha nyinau bab perangane awak saiki ing
wulangan 3 iki kowe bakal nyinau babagan nyocokne gambar negesi tembung lan
jlentrehake isi teks wacan
gatekna pamacane teks ngisor iki banjur tirokna
menyang perpustakaan
bel wayah ngaso wis muni
nina lan wati menyang perpustakaan
sajrone perpustakaan ana maneka werna wacan
ana buku, majalah, koran, lan sapanunggalane
nina lan wati milih buku ing perpustakaan
sawise nemokake buku, nina lan wati lungguh ana ing kursi sajrone perpustakaan.
nina maca buku dongeng dene wati maca majalah anak nalika njupuk lan mbuka
buku nina lan wati nggunakake tangan nalika maca, nina lan wati nggunakake
mripat kabeh perangan awak nduweni kagunan dhewe-dhewe
1. cocokna gambar karo katrangan ing jejere!
Gladhen Mandiri 1
nyekel ngambu
ngrasakne
jf
basa jawa timur kelas I sd/mi semester ganjil
tembung tegese
perpustakaan
majalah
koran
bel
2 golekana tegese tembung-tembung ngisor iki
gladhen kelompok 1
karo kancamu sameja coba golekana isine wacan menyang perpustakaan tulisen
nganggo basamu dhewe wacakna garapanmu ing ngarep kelas
Nilol Pendhidhikon Korokter
saka pasinaon ing ndhuwurbisa kajupuk nilai pendhidhikan horohterrasa ingin tahu.
tegese, gelem goleki bab-bab bang durung dimangerteni.
Tujuan Pembelajaran:
Setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• menirukan pembacaan teks deskriptif;
Kompetensi Dasar:
4.3 Menirukan secara lisan dan tulis teks deskriptif tentang anggota tubuh,
pancaindra, wujud dan sifat benda, serta peristiwa alam.
• menyalin teks deskriptif.
Kowe kabeh wis nyinauni babagan kegiatan saben dina ing wujud teks deskripsi
Sabanjure kowe bakal nyinauni cara nulis kathi nyalin teks deskripsi Gatekna
gurumu maos wacan deskripsi ngisor iki perangane awak
perangane awak ana werna-werna sikil
tangan kalebu perangane awak mripat
rambut lan irung semono uga
J--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- k
saben perangan awak nduweni kagunan
kagunane beda-beda
sikil kanggo mlaku
tangan kanggo nyekel
perangan awak kudu dijaga
saben dina diresiki
kuku dawa kudu dipotong
rambut dawa kudu dicukur
1 sebutna gunane saben-saben perangan awak ing ngisor iki
Jr
gladhen mandiri 2
^5 ^
U $
gladhen kelompok 1
tindakna karo kancamu sameja salah siiji nyekel perangan awak bocah sijine
ngandakake jeneng lan gunane tindakna kanthi giliran
soal hots
1 4
gunane
5 kapan kanggo
nyikat untu....sing becik iku gunane kanggo a i.
a ngrungokake
wangsulan: b guneman b
............................................
nyawang c caturan mangan c
ngambu
2 5
-Q„ gladhen pungkasane wulangan __________ zz
3 6
Indikator
3.4.1 mengidentifikasi kalimat perintah dalam teks
3.4.1 mengidentifikasi kalimat permintaan dalam teks.
3.4.1 membedakan ciri-ciri kalimat perintah dan kalimat permintaan.
3.4.1 menjelaskan isi teks.
4.4.1 membuat kalimat perintah sederhana.
4.4.2 membuat kalimat permintaan sederhana.
4.4.3 mempraktikkan kalimat perintah sederhana.
4.4.4 mempraktikkan kalimat permintaan sederhana.
Apersepsi
saben kulawargaku kumpul bareng ing omah
mesti pada rembugan babagan opo wae
kaluwargaku tansah rukun lan sentosa wulangan
saiki, kowe kabeh bakal nyinau carane gawe
ukara pakon lan ukara panjaluk
Peta Konsep
• nemokake ukara pakon
mangerteni ukara
• nemokake ukara panjaluk
pakon lan
• mbedakake ukara pakon lan panjaluk
panjaluk
• njlentrehake isi teks
kulawargaku
AAAAA
w- -w -w w w
saben wong urip mesti kudu srawung karo wong liya nalika srawung
kadang kala ana sing ngucapake pakon karo ngucapake panjaluk
utawa panyuwunan ukara pakon biasane dinggo ngakon wong liyo
ukara panjaluk biasane dinggo njaluk tulung marang wong liyo
gatekna teks ngisor iki
ngresiki omah
jenengku sari aku saiki wis gedhe aku wis kelas siji sd bapaku
asmane pak damar ibuku asmane afifah
aku duwe adhi umur telung taun jenenge danu
omahku ana ing desa karangasem
nalika dina iki padha prei
ibu ngajak resik resik omah bareng
bapak ngresiki pekarangan
ibu ngresiki emperan
aku didhawuhi ibu ngresiki meja kursi ning ruang tamu ri meja lan
kursi kae resikana aku banjur njupuk sulak
bapakku njabuti suket lan nglumpukne barang barang bekas ing sekitaran omah
barang barang mau diklumpukake
“pak barang barang bekas iku kagem punopo" takonku marang bapak "barang
barang bekas iki arep dak dol menyang tukang rosokan" wangsule bapak
"tulung barang kabeh iki lebokna karung kui" ature bapak "nggih pak" sauranku
aku banjur ngewangi bapak nglumpukake barang bekas ning karung
sajrone wacan kasebut ngandhut ukara pakon yaiku
“ri meja lan kursi kae resikana"
uga ana ukara panjaluk sajrone wacan ing duwur yaiku
“tulung barang kabeh iki lebokna karung kui"
gladhen mandiri 1
garapen soal-soal ing ngisor iki
1 kulawargane sari cacahe ana pira
wangsulan: ..........................
tindakna guneman kang nggunakake ukara pakon lan ukara panyuwun gunakna
basa padinanmu
tuladha
amir : wan mrenea sedhela
ridwan : ana apa mir kok ngakon aku mrono
amir : aku njaluk tulung rewangana njunjung meja iki
Nilai Vendhidhikan Karaktet
saha pasinaon ing ndhuwur bisa kajupuk nilai pendhidhikan karakter rasa ingin tahu
tegese gelem goleki bab-bab kang durung dimangerteni
Kompetensi Dasar:
4.4 Melakukan perintah dan permintaan sederhana tentang kegiatan diri sendiri secara lisan dan tulis. Tujuan Pembelajaran:
Setelah mengikuti pembelajaran, diharapkan siswa dapat:
• membuat kalimat perintah sederhana;
• membuat kalimat permintaan sederhana;
• mempraktikkan kalimat perintah sederhana;
• mempraktikkan kalimat permintaan sederhana.
kowe kabeh wis mangerteni ukara pakon lan ukara panyuwun sabanjure,
kowe kabeh kudu bisa gawe ukara pakon lan ukara panyuwun kowe uga bakal
nyinau mragakake ukara pakon lan ukara panyuwun ukara pakon yaiku ukara
kang isine ngakon marang wong liya ana ing pungkasan ukara nggunakake
tandha seru (!)
tuladha:
• jikukno buku iku!
• tulung bukake jendela iku!
• tukokno gula pasir!
gladhen kelompok 2
pengayaan
uji praktik
a
gawea tuladha ukara pakon kanthi basa krama
tanda tangan
nama: nilai
guru orang tua
catatan:
a wenehana tandha ping * ing aksara a b utawa c kang kok anggep bener
1 tangan iku basa krama inggile .... a a rikma b
asta timba c
b grana c tamba
tutuk dongeng kewan iku arane .... a
8
2 basa krama inggile sirah yaiku.... a. fabel b legendha c mitos
endhas b mustaka c rikma perangan awak sing cacahe paling
3 lawange bukakna! ukara iku kalebu akeh yaiku .... a rambut b driji c
ukara ... a pitakon b pakon c iklan talingan
9
4 ukara pakon dipungkasi tandha waca perangan awak kudu .... a
.... a ? b ! c : disawang b dirawat c ditata
5 basa krama inggile mripat yaiku.... a nalika mangan nggunakake tangan
palarapan b paningal c mustaka .... a kiwa b tengen c loro
6 basa krama inggile awak yaiku.... a10 driji paling cilik arane .... a
badan b raga c salira jenthik b tumunggul c jempol
7 basa krama inggile rambut yaiku driji sikil cacahe ana .... a lima b
limalas c sepuluh
11
1
7 12
13