PENDAHULUAN
أشهد أن لا. الحمد هلل والصلاة والسلام على رسول اهلل وعلى آله وأصحابه ومن والاه
إله اهلل وحده لا شريك له وأشهد أن محمدا عبده ورسوله أما بعد
Perkara yang telah kita ketahui bersama bahwa berzikir dan berdoa
merupakan kedua amalan yang disyariatkan. Pada kesempatan ini, kita
akan bahas secara ringkas pembahasan yang mudah-mudahan bisa
menjadi bacaan untuk kaum muslimin yaitu kapankah waktu yang tepat
untuk berdoa ketika salat, apakah setelah salat atau pada saat salat
tersebut? Mudah-mudahan menjadi manfaat yang menyebar untuk
penulis, pembaca dan kaum muslimin secara umum. Aamiin
Abu Fudhail Abdurrahman ibnu Umar غفر الرحمن له ولوالديه ولإخوانه المسلمين
2
SETELAH SALAT, BERZIKIR ATAU BERDOA?
3
َّ َ َ ْ ص َر َف من َص َلات ِه
َ ْ َ َ َّ ُ َّ هلل َصَّلى ُ َ َ
َُّ :اس َت ْغ َف َر َثل ًاثا َوقال
هَّللا ِ ان اإذ ،م وسل عليه اهلل ِ ا سولكان ر
ِ
َ
َ َْ ُ ُ َ ُ َ َ َ
ْ
َ ََ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ ْ َ ُ َ َّ َ ْ
:اعي
ِ ِ
فقلت ِللأوز: قال الو ِليد.ام
ِ الإكر ِ تباركت ذا الجل،أنت السلام و ِمنك السلام
ِ ال و
َّ ُ ْ َ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ْ َ ُ ُ َ َ
َاهلل َ ْ ْ َ
أستغ ِفر، أستغ ِفر اهلل: تقول:الاس ِتغف ُار؟ قال كيف.
Al-Walid berkata,
ْ َّ َّ َّ
ُ َّ هلل َصَّلى
َ اهلل عليه وسل َ اء َص َلاة
َ َ ْ ُ ْ َ َُّ
يرب
ِ ِ ك بالت ا إل م ِ ا سول
ِ ر ِ ض ما كنا نع ِرف ان ِق
4
الذكر الجماعي بدعة ل ا أصل لها في الشرع المطهر.
أما رفع الأيدي والدعاء الجماعيبين الإمام والمأمومين في الفجر أو في العصر أو في المغرب أو في أي وقت هذا
Bidah sendiri merupakan amalan dalam ibadah yang tidak diajarkan oleh
Allah dan Rasul-Nya.
Mari kita simak penjelasan yang gamblang dari mufti Kerajaan Arab
Saudi di zamannya, yaitu Syekh Abdulaziz bin Baz rahimahullah. Beliau
menerangkan,
إنه يذكر اهلل ويدعو ولكن من،لم يثبت عن النبي صلى اهلل عليه وسلم أنه رفع يديه بعد الفريضة وبل السنة
أما بعد النافلة فلا أعلم بعد التتبع الكثير ما أعلم أنه رفع يديه بعد النافلة،دون رفع يدين بعدالفرائض الخمس
ولكن عموم الأحاديث الدالة على أن رفع اليدين من أسباب الإجابة يقتضي أنه لا مانع،عليه الصلاة والسلام
5
، يرفع يديه ويدعو ولو من دون صلاة، كما يرفعها إذا لمت به مصيبة، لا يكون دائما،من رفعها بعض الأحيان
أما اتخاذ هذا عادة كلما صلى، ويطلب حاجته التي لمت به فلا بأس بذلك،فإذا صلى ورفع يديه يطلب المغفرة
وألا، ولكن ينبغي أن يكون ذلك تارة تارة، وقد ورد ف يه حديث ضعيف لا يتعلق به،رفع يديه فالأولى ترك ذلك
، ولو كان سنة لفعله صلى اهلل عليه وسلم،يستديم ذلك؛ لأن الرسول صلى اهلل عليه وسلم ما كان يفعل هذا
فلما لم يفعله دل ذلك على أنه ليس بسنة فلا يداوم عليه.
"Tidak ada dalil dari Nabi shallallahu 'alaihi wa sallam bahwa beliau
mengangkat kedua tangannya setelah salat wajib. Bahkan, yang sesuai
dengan sunah adalah beliau berzikir dan berdoa (yaitu doa-doa yang ada
di dalam zikir-zikir setelah salat) tanpa mengangkat tangan setelah salat
wajib yang lima. Adapun salat sunah, saya tidak mengetahui setelah
banyak menelaah (hadis) bahwa Nabi shallallahu 'alaihi wa sallam
mengangkat kedua tangannya setelah salat sunah.
6
wa sallam tidak melakukan hal ini. Kalaulah sunah, tentu akan dilakukan
oleh beliau shallallahu 'alaihi wa sallam. Tatkala tidak dilakukan oleh
Rasulullah shallallahu 'alaihi wa sallam, menunjukkan bahwa hal ini
bukanlah sunah. Karena itu, jangan dilakukan terus-menerus" (Majmu'
al-Fatawa, 9/155).
لا نستطيع أن نحكم، رفع اليدين بعد الفراغ من الصلاة المكتوبة بالدعاء،لا نستطيع أن نع د ذلك من البدع
رفع اليدين، والغالب في الدعاء رفع اليدين، بل عنده بعض الأحاديث، لأنه عنده عمومات،على صاحبه بالبدعة
فإذا رفع الإ نسان يديه يعني نعلمه أولا فقط أنك لا ترفع يديك بالدعاء إثر المكتوبة لأن ذلك لم يثبت عن النبي
لأنه كما قلنا هناك أدلة يعني، ما نستطيع أن نحكم عليه بالبدعة، فإذا مثلا ما قبل،صلى اهلل عليه وسلم
وردت في كثير من المواطن بل وصلت إلى حد التواتر يرفع فيها رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يديه حينما
يدعوا.
"Tidak bisa kita menganggap yang demikian itu termasuk bidah, yakni
mengangkat kedua tangan setelah selesai salat wajib ketika berdoa.
Tidak bisa kita hukumi pelakunya telah melakukan bidah karena dia
memiliki dalil-dalil umum, bahkan ada padanya sebagian hadis-hadis.
7
tangan karena yang demikian itu tidak dilakukan oleh Nabi shallallahu
'alaihi wa sallam.
Jika dia tidak menerima, tidak bisa kita hukumi dengan bidah.
Sebagaimana yang kita katakan, ada dalil-dalil yang datang dari banyak
jalan bahkan sampai tingkatan mutawatir, beliau shallallahu 'alaihi wa
sallam mengangkat kedua tangannya ketika berdoa"
(https://rabee.net/?p=627).
ََ
َ ُثَّم َي َت َخَّي ُر ِم َن.
َالم ْسأل ِة ما َشاء
8
Disebutkan pula dari Abu Hurairah radhiyallahu 'anhu bahwa Rasulullah
shallallahu 'alaihi wa sallam bersabda,
ْ َ
ُّ
َالدعاء ُ ٌ َ ُ ْ َ ُ َ ُ َ ْ
ِ وهو،أقرب ما يكون العبد ِمن ر ِب ِه.
فأك ِثروا،ساجد
َ َ َّ
ُّ َ َّ ُ ُّ َ ُّ َ ْ َ َّ َ
السجود أو التشهد اء ِفي الصل ِاة
ِ ف ِإن مو ِطن الدع.
"Sesungguhnya tempat berdoa ketika salat adalah pada saat sujud atau
tasyahud (akhir)" (Fath al-Bari, Jilid 11, hlm. 186).
Boleh seorang mukmin memilih doa apa saja yang dia kehendaki.
Namun, doa-doa yang diajarkan oleh Allah dan Rasul-Nya tentu lebih
utama. Syekh Abdulaziz bin Baz berkata,
يراجع كتب، وإذا حفظ دعوات من الرسول صلى اهلل عليه وسلم كانت أفضل من غيرها،يدعو بما يسر اهلل
في آخره دعوات ذكرها عن النبي. بلوغ المرام: مثل، الترغيب والترهيب ل لحافظ المنذري:الدعوات مثل
إل ى قوله يراجع الكتب المفيدة... ، يراجع الدعوات التي فيه. رياض الصالحين: مثل،صلى اهلل عليه وسلم.
9
"Hendaknya seseorang berdoa dengan apa saja yang dimudahkan oleh
Allah kepadanya. Apabila dia menghafal doa-doa dari Rasulullah
shallallahu 'alaihi wa sallam, tentu lebih utama daripada yang lainnya.
Hendaknya seseorang merujuk kitab-kitab yang menerangkan doa-doa
dari Nabi, seperti at-Targhib wa at-Tarhib karya al-Hafizh al-Mundziri,
Bulugh al-Maram yang di akhirnya ada doa-doa yang disebutkan oleh
Nabi shallallahu 'alaihi wa sallam, Riyadh ash-Shalihin yang hendaknya
dia mencari doa-doa di kitab ini. Hendaknya dia merujuk kitab-kitab yang
bermanfaat" (Fatawa Nur 'ala ad-Darb, 9/55).
ُ ْ َ َ ْ َ َ َّ ُ َّ َ
استطعت ْم فاتقوا اهلل ما.
10
Rasulullah shallallahu 'alaihi wa sallam bersabda,
َ
ُ ْ ََ ْ َ ُ ْ َُْ َْ ْ ُ ُْ َ َ َ
و ِإذا أمرتكم ِبأم ٍر فأتوا ِمنه ما استطعتم.
َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َّ َ َ ْ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ ُ َ ُ َ ُّ َ
ْاد ُه َوإ ْن لم
َ َ َُ
اعي ومر
ِ ِ والدعاء يجوز ِبالعر ِبي ِة و ِبغي ِر العر ِبي ِة واهلل سبحانه يعلم قصد الد
َ َْ ُّ ََ َ َ َ ُّ َ ْ َ َْ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ َّ َ ُ َ َ ْ َ ُ
ات
ِ ات على تنو ِع الحاجِ ات ِباخ ِتل ِاف اللغ
ِ يق ِوم ِلسانه ف ِإنه يعلم ض ِجيج الأصو.
"Doa boleh dengan bahasa Arab dan dengan bahasa selain Arab. Allah
subhanahu wa ta'ala Maha Mengetahui maksud dan tujuan orang yang
berdoa walaupun dia tidak lurus ucapannya. Sesungguhnya Allah Maha
Mengetahui permohonan setiap suara dengan berbagai macam bahasa
dan permintaannya" (Majmu' al-Fatawa, 22/489).
Bagi yang mampu berbahasa Arab, tidak boleh berdoa dengan bahasa
selain Arab di dalam salat. Hanyalah bahasa selain Arab dibolehkan bagi
yang tidak mampu berbahasa Arab. Syekh Shalih al-Fauzan
menerangkan,
ما يجوز هذا إلا لمن لا يحسن العربية من لا يحسن العربية فإنه يدعو بلغته أما الذي يحسن العربية فلا يجوز له
"Tidak boleh berdoa dengan bahasa selain Arab di dalam salat kecuali
bagi orang yang tidak bisa berbahasa Arab. Orang yang tidak bisa
11
berbahasa Arab, maka dia berdoa dengan bahasanya. Adapun orang
yang bisa berbahasa Arab, maka tidak boleh berdoa dengan bahasa
selain bahasa Arab di dalam salat" (https://bit.ly/3ObmaMr).
penghujung salat?
َ
َ ُ ُُ ً َ ْ َ َ ُ َ ٌَ ْ ًَ َْ
في دب ِر ك ِل صل ٍاة، وأربع وثلاثون تك ِبيرة،تح ِميدة.
Adapun yang berkaitan dengan doa, seperti hadis dari sahabat Muadz
bin Jabal bahwa Rasulullah shallallahu 'alaihi wa sallam memegang
tangannya dan bersabda kepadanya,
12
َ َّ َّ ُ ُ
كل َ عن في ُد ُب
ر
َ
َّ تد لا
ُ
معاذ يا
َ
أوصيك :فقال ُّ
،لأحبك واهلل ِإني
ِ
َ ُّ
،لأحبك واهلل ِإني
ِ ،يا معاذ
ِ
َ ُ َ ْ ُ َ ْ َّ ُ
َّ :صل ٍاة تقول.
عبادتك
ِ سن
ِ وح ،ك رِ ك وش ،ك رِ كذ
ِ على يأعن
ِ هَّللا
Mari kita simak penjelasan dari Syekh Muhammad bin Shalih al-
'Utsaimin tentang penggabungan dua hadis tersebut dan yang semakna
dengannya. Beliau berkata,
وله دليل على, وأما إذا كان في تسبيح فهو بعدها, دبر الصلاة آخرها إذا كان ذلك في دعاء:شيخ الإسلام يقول
ً
أن النبي صلى اهلل عليه وسلم لما علم عبد:دعاء فإنه يكون قبل السلام فدليله أما الأول وهو أنه إذا كان,ذلك
وأما إذا كان. (ثم ليتخير من الدعاء ما ش اء) فدل هذا على أن الدعاء قبل السلام:اهلل بن مسعود للتشهد قال
ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ َ َ َ ً
َ َّ اذك ُروا
] فالنبي صلى١٠٣:اهلل} [النساء {ف ِإذا قضيت ُم الصلاة ف: أن المراد به بعد السلام قوله تعالى:ذكرا فدليله
وهذا واضح, والقرآن الكريم جعل الذكر بعد السلام, اهلل عليه وسلم جعل الدعاء قبل السلام.
Beliau memiliki dalil atas pendapat ini. Adapun yang pertama, yaitu
apabila konteksnya doa, maka yang dimaksud adalah sebelum salam.
13
Dalilnya adalah bahwa Nabi shallallahu 'alaihi wa sallam ketika
mengajarkan Abdullah bin Masud bacaan tasyahud beliau bersabda,
Nasihat Syekh Ibnu Utsaimin bagi yang berdoa setelah salat. Beliau
rahimahullah berkata,
أن تدعو اهلل عز وجل وأنت في حال دعاء يقضي من: أيهما أولى:فإنا نقول لهذا الذي يدعو بعد أن يسلم
فصار كلام شيخ الإسلام رحمه اهلل, أو تدعو اهلل بعد الانفصال؟ الأول أولى,الإجابة؛ لأنك تناجي اهلل عز وجل
ً
وعلى هذا فقول الرسول صلى اهلل عليه وسلم لـ معاذ بن, من جهة النص ومن ج هة المعنى:راجحا من وجهين
14
هَّللا أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك) يراد به ما قبل: (لا تدعن أن تقول دبر كل صلاة مكتوبة:جبل
السلام.
"Kita katakan kepada orang yang berdoa setelah salam, 'Mana yang lebih
utama, engkau berdoa kepada Allah 'azza wa jalla dalam keadaan
engkau sedang berdoa yang telah ditentukan akan dikabulkan karena
engkau bermunajat kepada Allah 'azza wa jalla atau engkau berdoa
kepada Allah setelah terlepas dari ibadah ini? Tentu yang pertama lebih
utama" (Liqa' al-Bab al-Maftuh, 11/103).
15
PENUTUP
⚫ Kanal Telegram:
https://t.me/alfudhail
⚫ Situs Web:
http://alfudhail.com
16