YouTube

3: KEGRAVITIAN

Freepik.com

Standard Kandungan Standard Pembelajaran

3.1 Hukum Kegravitian
Semesta Newton • Terangkan Hukum Kegravitian Semesta Newton.
• Menyelesaikan masalah yang melibatkan Hukum Kegravitian
Semesta Newton untuk:
― dua jasad pegun pada Bumi
― jasad di permukaan bumi
― Bumi dan satelit
― Bumi dan Matahari
• Menghubungkait pecutan graviti, g di permukaan bumi
dengan pemalar kegravitian semesta, G
• Mewajarkan kepentingan mengetahui nilai-nilai pecutan
graviti planet-planet di dalam Sistem Suria.
• Memerihalkan daya memusat dalam gerakan satelit dan
planet.
• Menentukan jisim Bumi dan Matahari menggunakan Hukum
Kegravitian Semesta Newton dan daya memusat.

3.2 Hukum Kepler • Menjelaskan Hukum Kepler I, II dan III.

• Merumuskan Hukum Kepler Ketiga.
• Menyelesaikan masalah menggunakan Hukum Kepler Ketiga.
3.3 Satelit Buatan Manusia
• Menerangkan bagaimana orbit satelit dikekalkan pada
ketinggian tertentu dengan menggunakan halaju satelit yang
sesuai.
• Berkomunikasi untuk menerangkan satelit geopegun dan
bukan geopegun.
• Mengkonsepsikan halaju lepas.
• Menyelesaikan masalah yang melibatkan halaju lepas, v, bagi
roket dari permukaan Bumi, Bulan, Marikh dan Matahari.

This work is licensed under the Creative Commons Attribution NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Kebanyakan imej, vektor atau gambar rajah dalam modul ini sama ada kandungan asal atau boleh didapati daripada Freepik.com

1
3.1 Hukum Kegravitian Semesta Newton
Daya graviti sebagai daya semesta; B
• bertindak di antara mana-mana dua jasad di alam semesta
• kedua-dua jasad mengalami daya graviti dengan magnitud
yang sama
A C

Hukum Kegravitian Semesta Newton

Daya graviti antara dua jasad adalah berkadar terus dengan hasil darab jisim kedua-dua jasad dan
berkadar songsang dengan kuasa dua jarak di antara pusat dua jasad tersebut.

𝑚1 𝑚2 𝐺𝑚1 𝑚2 F : daya graviti antara dua jasad

𝐹∝ 𝐹= : pemalar graviti (6.67 x 10-11 N m2 kg-2)
𝑟2 𝑟2 G
m1 : jisim jasad pertama
m2 : jisim jasad kedua
r : jarak antara pusat dua jasad

Contoh

1. Kira daya graviti antara objek A dan B.

𝐺(25)(60)
0.5 km 𝐹=
5002
25 kg = 4 × 10−13 𝑁
60 kg

2. Pusat objek X adalah 500 km dari permukaan Y. Diberi bahawa jejari Y ialah 3 x 106 m, hitung daya
graviti antara planet X dan Y.
X
500 km Y
𝐺(5 x 1010)(2 x 1025)
𝐹=
500 000 + 3 x 106 2
5 x 1010 kg
= 5.45 × 1012 𝑁
2 x 1025 kg

Faktor yang mempengaruhi daya graviti

1. Jisim m ↑ F ↑; m ↓ F ↓ 2. Jarak r ↑ F ↓; r ↓ F ↑

Contoh

Diberi daya graviti antara dua objek berjisim m1 dan m2 ialah F. Jarak antara objek ialah r. Nyatakan
dalam sebutan F, daya apabila;

a. m1 meningkat kepada 2m1 b. r berkurangan kepada 0.5r

m↑F↑ r↓F↑

x2 ÷ (2)2
m1 2 m1 r2 (0.5 r )2
x2 x4
F 2F F 4F

2
Latihan

(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)

1. Diberi jisim bola ialah 10 kg dan jisim Bumi ialah 5.97 x 1024kg. Jarak antara pusat Bumi dan bola
ialah 6.37 x 106m. Kira daya graviti antara bola dan Bumi.

2. Diberi bahawa jisim Bumi ialah 5.97 x 1024 kg. Jarak antara pusat kereta dan pusat Bumi ialah 6.37 x
106m. Jika daya graviti antara kereta dan Bumi ialah 7000 N, hitung jisim kereta itu.

3. Diberi bahawa planet A mempunyai jisim 6 x 1015 kg dan planet B mempunyai jisim 3.5 x 1020 kg.
Jika daya graviti antara dua planet ialah 5500 N, hitung jarak antara pusatnya.

A B
4. Jisim planet A dan C ialah 5.5x1025kg dan 1.5x1025kg C
masing-masing. Objek B sedang mengorbit antara dua
planet dan ia mengalami daya graviti 0N.

a. Nyatakan mengapa objek B mengalami daya graviti bersih 0 N.

b. Diberi bahawa jarak antara pusat B dan C ialah 3x1010m, hitung jarak antara pusat A dan B.
c. Apakah faktor yang mempengaruhi daya graviti antara dua jasad?

3
Latihan

(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)

5. Sebuah satelit 1500 kg sedang mengorbit Bumi pada ketinggian 350 km

dari permukaan. Kira daya graviti yang bertindak ke atasnya.

6. Bandingkan berat objek pada 50km dari permukaan Bumi, W1 dengan beratnya apabila ia
berada 1000km dari permukaan Bumi, W2. Terangkan jawapan anda.

7. Apabila jisim jasad pertama ialah m1, jisim jasad kedua ialah
m2 dan jarak antara dua jasad ialah r, daya graviti adalah F.
Dalam sebutan F, apakah daya apabila;
a. jisim jasad pertama digandakan dua kali ganda?
b. jisim jasad kedua disetengahkan?
c. jarak adalah tiga kali ganda?
d. jarak adalah suku dari asal?

4
 Pecutan graviti
Pada permukaan bagi sebuah planet, daya graviti
adalah sama dengan berat.
Gm1 m2 G𝑚
W = mg F= g=
r2 r2
W=F
G : pemalar graviti (6.67 x 10-11 N m2 kg-2)
m : jisim planet
Gm1 m2 r : jarak antara pusat-pusat dua jasad
mg =
r2

Menghubungkaitkan g dan r

A B C D E

r
R Apabila r < R, g berkadar terus dengan r.
A B C D E
Apabila r󠄬 ≥ R, g berkadar songsang dengan r2.

Contoh
Pecutan graviti yang dialami oleh objek berubah apabila kedudukannya
B berubah. Jawab soalan berikut.
(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; JejariBumi = 6.37 x 106 m)

a. Kira pecutan graviti apabila objek;

i. pada permukaan Bumi
ii. pada kedudukan A
A
b. Bandingkan pecutan graviti di A dan B.

a i. pada permukaan Bumi a ii. pada kedudukan A

2000 km
𝐺𝑚 𝐺𝑚
g= g=
𝑟2 𝑟2

𝐺(5.97 x 1024) 𝐺(5.97 x 1024)

= =
(6.37 x 106)2 (6.37 x 106 + 2 x 106)2

= 9.81 𝑚𝑠 −2 = 5.68 𝑚𝑠 −2

b. Pecutan graviti di A adalah lebih besar daripada di B.

5
 Latihan

(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)

1. Jisim Planet M ialah 3.17 x 1027 kg dan jejarinya ialah 4.37 x 107 m. Jika
terdapat objek berjisim 5 kg di permukaan Planet M, hitung;
a. pecutan graviti
b. berat objek

2. Sebuah satelit sedang mengorbit Bumi pada ketinggian 500 km dari

permukaan. Kira pecutan graviti pada kedudukan satelit.

3. Apabila objek berada di permukaan planet A, pecutan graviti ialah 15.5 ms-2. Kira
pecutan graviti apabila jarak objek dari permukaan ialah dua kali jejari planet.
2R

4. Objek P Jisim objek P lebih besar daripada jisim objek Q. Kedua-dua

objek berada pada jarak yang sama dari pusat planet.
Bandingkan kuantiti berikut.
Kedudukan X a. Pecutan graviti bagi objek P dan Q pada jarak r dari
Planet Z
r
b. Pecutan graviti objek Q pada jarak r dan pada
Objek Q kedudukan X.
r c. Daya graviti yang dialami oleh objek P dan Q pada jarak
r dari pusat daripada Planet Z
Planet Z

5. Lengkapkan jadual untuk menunjukkan kesan perubahan graviti kepada manusia.

Ciri-ciri Graviti lebih tinggi Graviti lebih rendah

Ketumpatan tulang

Saiz paru-paru

Pertumbuhan otot

Otot jantung

6
Daya memusat
• Daya yang bertindak ke atas jasad yang bergerak dalam bulatan dan bertindak ke arah pusat bulatan

m
v
r
r v
F m
F

v F

r
m

F = Ketegangan tali /
F=W berat pemberat berslot

Faktor yang mempengaruhi daya memusat

𝑚𝑣 2 1. Jisim m ↑ F ↑; m ↓ F ↓
F=
r
2. Laju linear v ↑ F ↑; v ↓ F ↓
F : daya memusat, N
m : jisim jasad yang bergerak, kg
v : laju linear, ms-1 3. Jejari orbit r ↑ F ↓; r ↓ F ↑
r : jejari orbit, m

Pecutan memusat

F = ma a : pecutan memusat. ms-2

𝑚𝑣 2 𝑣2
ma = a= v : laju linear, ms-1
𝑚𝑣 2 r r r : jejari orbit, m
F=
r

Contoh

Satelit 1000 kg sedang mengorbit Bumi pada ketinggian 500 km dari

permukaan. Laju linear ialah 3200 ms-1.
(Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)
a. Kira daya yang mengekalkan satelit dalam gerakan bulatan.
b. Kira pecutan bagi satelit itu.

𝑚𝑣 2 𝑣2
a. 𝐹 = b. 𝑎=
𝑟 𝑟
1000 (32002 ) 32002
= =
6.37 × 106 + 500 000 6.37 × 106 + 500 000

= 1490 𝑁 = 1.49ms−2

7
Latihan

(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)

1. Irda memusingkan batu berjisim 250 g dengan tali 1.5m. Jika kelajuan batu itu 4 ms-1, berapakah
ketegangan tali?

2. Fatinah memutarkan sebiji bola besi dengan jisim 8.5 kg. Laju bola besi itu ialah 5 ms-1. Hitung
panjang tali jika daya memusat yang bertindak ke atas bola itu ialah 160N.

3. Satelit mengorbit Bumi pada ketinggian 480km dari permukaan. Jika pecutan memusat satelit
ialah 8.48ms-2, berapakah laju linear satelit itu?

4. Dalam eksperimen menggunakan kit daya memusat, Rina menggunakan 200 g getah penyumbat
yang berputar dalam bulatan dengan kelajuan 4 ms-1. Jejari bulatan ialah 0.5 m.
a. Apakah pecutan memusat penyumbat getah?
b. Kira tegangan tali.
c. Berapakah berat pemberat berslot?

5. Marlia memusingkan batu 1.5 kg dengan tali 1.5m. Tegangan maksimum tali ialah 30 N.
Berapakah kelajuan maksimum batu itu sebelum tali putus?

8
Jisim Bumi dan Matahari

M : jisim Matahari atau Bumi (yang di pusat)

4𝜋 2 𝑟 3 G : pemalar graviti (6.67 x 10-11 N m2 kg-2)
M= T : tempoh, s (masa untuk melengkapkan orbit)
𝐺𝑇 2 r : jejari orbit, m

2π𝑟 v : laju orbit, ms-1

v= T : tempoh, s
T r : jejari orbit, m

Contoh
Bumi mengambil masa lebih kurang 365.25 hari untuk
mengorbit Matahari sepenuhnya. Diberi bahawa jejari orbit
Bumi ialah 1.5 x 10 11 m. Kira jisim Matahari.
4𝜋 2 1.5 × 1011 3
𝑀= 2
𝐺 365.25 × 24 × 60 × 60

= 2.0 × 1030 𝑘𝑔

Latihan

(Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; Jejari Bumi = 6.37 x 106 m)

1. Sebuah satelit mengambil masa 40 hari untuk mengorbit planet Y pada jejari orbit 6 x 107 m. Kira
jisim planet Y.

2. Sebuah satelit mengambil masa lebih kurang 2 jam ke mengorbit Bumi sepenuhnya. Kirakan;
a. jejari orbit.
b. jarak dari permukaan Bumi.

3. Jika jejari orbit planet Utarid mengelilingi Matahari ialah 5.79 x 107 km, hitung berapa hari yang
diperlukan untuk melengkapkan orbitnya. Diberi jisim Matahari 1.99 x 1030 kg.

4. Satelit mengorbit planet X pada jarak 40000 km dari pusat planet pada kelajuan 7700 ms-1. Hitung
jisim planet X.

9
3.2 Hukum Kepler
Hukum Kepler Pertama
• Orbit bagi setiap planet adalah elips dengan Matahari berada di satu daripada fokusnya

MINOR
PAKSI
PAKSI
titik Matahari
MAJOR
fokus

Hukum Kepler Kedua

• Garis yang menyambungkan planet dengan Matahari akan mencakupi luas yang sama dalam selang
masa yang sama apabila planet bergerak dalam orbitnya
Luas 1 = Luas 2
Masa A B = Masa C D
D
A
CD jarak > Jarak AB
Luas Luas CD kelajuan > Kelajuan AB
Matahari
1 2
Oleh kerana CD meliputi lebih jauh jarak
B berbanding AB dalam sela masa yang sama,
CD lebih laju daripada AB.
C

Hukum Kepler Ketiga

• Kuasa dua tempoh orbit planet adalah berkadar terus dengan kuasa tiga jejari orbitnya

2 3
𝑇 ∝ 𝑟

𝑇 12 𝑟 13 Matahari
r1
= 3
𝑇 22 𝑟2
T1 = tempoh orbit Planet 1 r2
T2 = tempoh orbit Planet 2
r1 = jejari orbit Planet 1
r2 = jejari orbit Planet 2

10
Latihan

1. Rajah menunjukkan dua buah planet, Planet 1 dan 2 mengorbit Matahari.

Planet 2
A B C D E
matahari

Planet 1

a. Nyatakan kedudukan dua titik fokus orbit.

b. Nyatakan hukum yang digunakan untuk menjawab (a).

c. Bandingkan kelajuan planet 1 apabila mengorbit di titik A dan titik E.

d. Nyatakan hukum yang digunakan untuk menjawab (c).

e. Diberi bahawa tempoh orbit planet 1 ialah 2.3 tahun dengan jejari orbit 1.8 x 10 12 m. Jika
tempoh orbit planet 2 ialah 3.5 tahun, hitung jejari orbitnya.

f. Nyatakan hukum yang digunakan untuk menjawab (e).

2. Diberi jejari orbit Bumi dan Marikh masing-masing ialah 1.5 x 1011 m dan 2.28 x 1011m . Jika tempoh
orbit Bumi ialah 1 tahun, berapa lamakah masa yang diperlukan untuk Marikh mengorbit
Matahari?

3. Jejari orbit Marikh ialah 2.28 x 1011m dan tempoh orbitnya ialah 1.88 tahun. Kirakan jejari orbit
Musytari jika tempoh orbitnya ialah 11.9 tahun.

11
3.3 Satelit buatan manusia
Laluan 1

Laluan apabila satelit bergerak pada kelajuan yang

lebih besar daripada halaju lepas

Laluan 2

Untuk mengekalkan gerakan dalam orbit pada satu ketinggian,

satelit perlu bergerak mengikut laju linear tertentu.

Laluan 3

Apabila laju linear objek rendah, ia akan bergerak ke

orbit yang lebih rendah

Laju linear

v : laju linear, ms-1

𝐺𝑀 G : pemalar graviti (6.67 x 10-11 N m2 kg-2)
𝑣= m : jisim Bumi, kg
𝑟 r : jarak dari pusat Bumi, m

Latihan

(MBumi = 5.97 x 1024 kg; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2; RBumi = 6.37 x 106 m)

1. Satelit mengorbit Bumi dengan laju linear 4.5 x 103 ms-1. Kira jejari orbit.

2. Apakah laju Stesen Angkasa Antarabangsa (ISS) kerana ia mengorbit Bumi pada ketinggian 408 km
dari permukaan bumi.

3. Satelit A berjisim 1200kg dan satelit B berjisim 1500kg mengorbit Bumi pada ketinggian yang
sama. Bandingkan laju linear satelit A dan B. Terangkan jawapan anda.

12
 Jenis-jenis satelit

Geopegun Bukan geopegun

Di atas lokasi geografi yang sama Di atas lokasi geografi yang berbeza

Arah gerakan boleh sama atau berbeza daripada

Arah gerakan sama dengan arah putaran Bumi
arah putaran Bumi

Boleh mengambil masa lebih lama atau kurang

Mengambil 24 jam untuk melengkapkan orbit
daripada 24 jam untuk melengkapkan orbit

Fungsi: satelit komunikasi Fungsi: Pengimejan bumi, GPS, ramalan cuaca

Contoh: MEASAT Contoh: TiungSAT, RazakSAT, Pipit, ISS

Sebagai contoh, sebuah satelit berada terus di atas

Malaysia pada pukul 5 petang hari ini, pada pukul 3
pagi esok ia;
• Di atas Malaysia – geopegun
• Di atas Indonesia - bukan geopegun

Halaju lepas

• Halaju minimum yang diperlukan oleh objek di permukaan Bumi untuk mengatasi daya graviti dan
terlepas ke angkasa lepas
• Halaju lepas dicapai apabila tenaga kinetik minimum yang dibekalkan kepada objek itu dapat
mengatasi tenaga keupayaan graviti

U : tenaga keupayaan graviti, J

v : halaju lepas, ms-1
𝐺𝑀𝑚 2𝐺𝑀 : pemalar graviti (6.67 x 10-11 N m2 kg-2)
𝑈=− G
𝑟 𝑣= M : jisim Bumi, kg
𝑟 m : jisim objek, kg
r : jarak dari pusat Bumi, m

Faedah dan Implikasi Halaju Lepas

1. Bumi mampu mengekalkan lapisan atmosfera di sekelilingnya
• molekul dalam atmosfera mempunyai halaju (500ms-1) yang lebih rendah daripada halaju
lepas Bumi
• tidak dapat telepas ke angkasa lepas
2. Pesawat dan jet tidak terlepas ke angkasa lepas
• kedua-duanya mempunyai kelajuan yang lebih rendah daripada halaju lepas Bumi

3. Roket perlu dilancarkan ke angkasa lepas

• menggunakan banyak bahan api untuk menghasilkan tujahan yang besar
• menghasilkan halaju tinggi yang lebih besar daripada halaju lepas Bumi

13
Latihan

Jisim Bumi = 5.97 x 1024 kg; Jisim Bulan = 7.35 x 1022 kg; RBumi = 6.37 x 106 m; G=6.67 x 10-11 N m2 kg-2

1. Kira laju minimum yang diperlukan oleh objek untuk terlepas dari permukaan Bumi.

2. Satu objek dilancarkan dari permukaan Bulan dengan kelajuan linear 1.5 x 104 ms-1. Diberi
jejari Bulan ialah 1 737.4 km. Adakah ia akan terlepas ke angkasa? Tunjukkan jalan kerja anda.

3. Gambar rajah menunjukkan satelit buatan. Satelit buatan mengorbit Bumi untuk melaksanakan
pelbagai fungsi seperti pengimejan Bumi, ramalan cuaca dan komunikasi.

Menggunakan pengetahuan anda tentang satelit, cadangkan reka bentuk satelit untuk digunakan
untuk tujuan komunikasi. Dalam huraian anda, tekankan ciri-ciri berikut;

• Jenis satelit
• Sumber tenaga
• Arah pergerakan satelit berbanding pergerakan Bumi
• Ciri-ciri bahan
• Jenis gelombang yang digunakan.

14