Anda di halaman 1dari 23

ENSEFALITIS

PENDAHULUAN
• Adalah proses inflamasi parenkim otak yang
menyebabkan disfungsi otak. 1,2,3
• kadang-kadang menings juga dapat
terlibat  meningoensefalitis.3,4
• Amerika Serikat adalah 1: 200.000 populasi.
• Angka kematiannya 35%-50%
• Gejala sisa pada pasien yang hidup 20%-
40%.
• Walaupun tidak ada pengobatan efektif
pada banyak kasus ensefalitis, identifikasi
agen spesifik penting untuk prognosis,
profilaksis, konseling pasien dan keluarga
dan intervensi kesehatan masyarakat
DEFENISI
• Suatu proses inflamasi parenkim otak
yang menyebabkan disfungsi otak.
• Penyakit ini dapat berupa disfungsi
neurofisiologi difus atau fokal.
EPIDEMIOLOGI
• Dunia  3.5-7.4/ 100.000 populasi per tahun.
• Anak  16/100.000 populasi per tahun
Health Protection Agency  1.5 kasus/100.000
populasi dan anak 2.8 kasus/100.000
populasi,
↑ <1 tahun.
LK : PR  2.9 : 2.8 / 100.000 populasi
• Negara industri : paling banyak adl. virus
herpes simpleks (HSV) (1: 250.000-500.000
populasi). ↑ adalah pada anak-anak dan
lansia.
ETIOLOGI
HSV (22%), dimana
19% diantara terjadi
pada anak dan 4.8%
terjadi pada neonatus
Tabel 1. Penyebab ensefalitis viral akut (dimodifikasi dari Solomon dan Whitley)

Penyebab ensefalitis virus sporadik


•Herpes virus
–Virus herpes simplex tipe 1 dan 2, varicella zoster virus, Epstein-Barr virus, cytomegalovirus,
human herpes virus tipe 6 dan 7.
•Enterovirus
–Virus coxsackie, echovirus, enterovirus 70 dan 71, parechovirus, poliovirus.
•Paramyxovirus
–Virus measles, virus mumps.
•Virus lainnya (kasus jarang)
–Virus influenza, adenovirus, parvovirus, virus limfositik koreomeningitis, virus rubella.

Penyebab ensefalitis berdasarkan geografis- terutama arthropod-borne*


•Amerika
–West Nile, La Cross, St Louis, Rocio, Ensefalitis Powassan, Venezuelan, eastern & western
equine encephalitis, Colarado, dengue, rabies.
•Eropa/Timur Tengah
–Tick-borne ensefalitis, West Nile, Tosana, Rabies, (dengue virus, louping ill virus).
•Afrika
–West Nile, (Rift Valley fever virus, Crimean-Congo haemorragic fever, dengue, chingunya),
rabies
•Asia
-Ensefalitis Japanese, West Nile, dengue, ensefalitis Murray Valley, rabies, (cikungunya virus,
Nipah).
•Australia
–Ensefalitis Murray Valley, ensefalitis Japanese .
Sumber: Kepustakaan 3.
(dimodifikasi dari Solomon dan Whitley)
Tabel 2. Penyebab ensefalitis non-viral dan mimikrinya
Infeksi SSP
Bakteri
Mycoplasma pneumoniae Mycobacterium tuberculosis
Chlamydophilia Streptococcus pneumoniae
Rickettsiae Haemophillus influenza
Ehrlichiosis Neisseria meningitidis
Coxiella burnetti
Bartonella hensellae
Trophyrema whipplei
Brucella sp.
Lysteria monocytogenes
Spirochetes
Trepenoma pallidum Leptospirosis
Borrelia burgdoferi
Borrelia recurrentis
Bakteri lain
- Nocardiosis Endokarditis infektif
- Actinomycosis Infeksi parameningeal
Abses/empiema
Parasit
Trypanosoma brucei gambiense Malaria
dan Trypanosoma brucei rhodesiense
Naegieria fowleri, Sistiserkosis
Balamuthia mandrillaris
Angiostrongylus contanensis Trikinosis
Fungi
Kokidiodomikosis Kriptokokosis
Histoplasmosis
North American blastomycosis
Sumber : Kepustakaan 2.
(dimodifikasi dari Solomon dan Whitley) lanjutan.....
Tabel 2. Penyebab ensefalitis non-viral dan mimikrinya
Penyebab para/post-infeksi
Inflamasi
Ensefalopati diseminata akut (ADEM)
Leukoensefalopati hemoragik akut
(AHLE)
Ensefalitis nekrotik akut (ANE) pada
anak
Bickerstaff’s encephalitis
Toxic/ Metabolik Sindrom Reye
Infeksi sistemik Ensefalopati septik
Shigellosis
Penyebab non-infeksi
Vaskuler Vaskulitis
Sistemik lupus eritematosis
Penyakit behcet
Perdarahan subarakhnoid dan subarakhnoid
Iskemik serebrovaskuler
Neoplastik
Ensefalitis paraneoplastik Tumor otak primer
Metastasis
Ensefalopati metabolik
Ensefalopati hepatik
Ensefalopati renal
Hipoglikemik
Toxin (alkohol, obat)
Penyakit hashimoto
Ensefalopati septik
Penyakit mitokodria
Lainnya
Ensefalitis dimediasi antibodi:
kompleks VGKC atau reseptor NMDA Reaksi obat
Ensefalitis letargika Epilepsi
Sindrom Limfohistiosit Gangguan fungsional
hemofagositik (HLH)
PATOGENESIS

Hematogen Neuronal

 Endotel pembuluh darah kecil otak Virion tertangkap pd ujung


 Transpor pasif melewati endotel saraf sensorik /motorik  akson
vaskular melalui ruang endoneural atau
 Jalur pleksus koroid ke CSS oleh infeksi sel Schwann.
 Transpor dalam monosit, leukosit,
atau limfosit yang terinfeksi Herpesvirus berjalan di akson
untuk dibawa ke neuron
ganglion radiks dorsal.
GEJALA KLINIS
Gambaran klinis yang dapat tampak pada anak
dengan ensefalitis, adalah sebagai berikut:2
• Demam
• Kejang
• Gejala neurologik fokal
• Perubahan kepribadian atau penurunan kesadaran
• Meningismus
• Gelisah.
• Virus --> Gejala-gejala prodromal virus
Berikut adalah manifestasi yang berhubungan dengan
tipe ensefalitis, antara lain:4
» Ensefalitis yang disebabkan oleh VSV, virus
Ebstein Barr (EBV), CMV, virus Measles, atau virus
Mumps: Rash, limfadenopati,
hepatosplenomegali dan pembesaran parotis.

» St. Louis ensefalitis: disuria dan piuria.

» West Nile ensefalitis: letargi.


 Gambaran klinis batang otak atau rhombo-ensefalitis
dan menunjukan gambaran abnormalitas batang otak
termaksud lower kranial neuropati.
DIAGNOSIS
ANAMNESIS
Tabel 3. Pertanyaan yang perlu dipertimbangkan saat menilai pasien suspek
ensefalitis (dimodifikasi dari Solomon, Hart et al., 2007).
• Riwayat demam atau sakit seperti influenza ?
• Perubahan prilaku, kognitif, kepribadiaan atau kesadaran ?
• Kejang onset akut ?
• Gejala neurologis fokal ?
• Ruam ? (mis. Varisella zoster, roseola, enterovirus)
• Riwayat berpergian ? (riwayat profilaksis dan terpapar malaria, arbovirus,
rabies, tripanosoma)
• Riwayat imunisasi ? (ADEM )
• Kontak dengan air jernih ? (leptospirosis)
• Terpapar nyamuk atau serangga ? (Arbovirus, Lyme disease)
• Pasien imunokompromise ?
• Faktor risiko HIV ?

Sumber: Kepustakaan 3 dan 10.


Tabel 4. Agen Penyebab berdasarkan Faktor Risiko dan Gambaran Klinis
Faktor Risiko
Status imunisasi (tidak vaksin) Virus polio, measles, mumps, rubella
Kontak dengan hewan Virus rabies, cat scratch disease, Hendravirus, Q Fever
Kontak dengan burung WNV, Japanese encephalitis, Cryptococcus neoformans
Kontak dengan serangga Malaria, WNV, tifus, penyakit Lyme, tripanosomiasis
Makan daging/ susu tidak Toxoplasmosis, listeria, Q Fever
matang
Kontak seksual HIV, sifilis
Berenang Enterovirus, Naegleria fowleri
Berkemah Malaria, tick-borne encephalitis virus, tifus.
Gambaran Klinis
Abnormalitas saraf kranial HSV, EBV, listeria, meningitis tuberkulosa, sifilis, penyakit Lyme, Cryptococcus
neoformans
Ataxia sereberal VZV, EBV, virus mumps, tripanosomiasis
Demensia HIV, virus measles
Poliomyelitis (paralisis flasid) JEV, virus polio, enterovirus, WNV
Parkinsonism JEV, WNV, virus nipah
Retinitis CMV, WNV, cat-strach disease, sifilis
Ruam VZV, HHV-6, virus rubella, tifus, sifilis, penyakit Lyme, WNV, HIV, enterovirus, M.
Pneumoniae
Gejala saluran respiratorius Virus flu, adenovirus, M. pneumoniae, Mycobacterium tuberculosis, Q Fever
Parotitis Virus mumps
Limfadenopati HIV, EBV, CMV, virus measles, rubella, WNV, sifilis, cat-strach disease
Hepatitis Q Fever
Sumber: Kepustakaan 5.
DIAGNOSIS
PEMERIKSAAN FISIK
Tabel 5. Pemeriksaan penting saat menilai pasien dengan
suspek ensefalitis (dimodifikasi dari Solomon, Hart et al., 2007).
• Jalan napas, pernapasan dan sirkulasi
• MMSE, fungsi kognitif, dan prilaku (jika memungkinkan)
• Bukti adanya kejang (lidah tergigit, jejas)
• Kejang motorik halus (mulut, jari, kedipan mata)
• Gejala neurologis fokal
• Papiloedema
• Paralisis flasid
• Ruam
• Area injeksi penyalahgunaan obat
• Gigitan hewan
• Gangguan gerak, termaksud parkinsonisme
Sumber: Kepustakaan 2.
DIAGNOSIS
PEMERIKSAAN PENUNJANG
Pemeriksaan Pungsi Lumbal
Laboratorium
 Tidak terlalu membantu • Baku emas untuk diagnosis
 Pemeriksaan hematologik ensefalitis adalah
mungkin menunjukan leukositosis mengidentifikasi agen infeksi
atau leukopenia pada ensefalitis pada jaringan otak (sudah
virus.1,2,10 jarang dilakukan) atau analisis
CSS (cairan serebrospinal).11
• Jika anamnesis atau temuan
klinis mengisyaratkan
peningkatan tekanan
intrakranium yang parah atau
lesi massa fokal  harus terlebih
dahulu dilakukan pemeriksaan
neuroimaging yang sesuai
Tabel 7. Analisis Cairan Serebrospinal pada Infeksi Sistem Saraf Pusat
TERAPI
Terapi Spesifik
PROGNOSIS
• Ensefalitis yang diakibatkan oleh HSV, ensefalitis
eastern equine, atau M. pneumoniae memiliki
prognosis yang lebih buruk terutama jika mengenai
anak < 1 tahun atau anak yang mengalami koma.
Rabies sebagian besar berakibat fatal.1
• Insiden terjadinya relaps ADEM sekitar 14%, umunya
timbul dalam waktu 1 tahundengan manifestasi
klinis yang sama atau dengan klinis baru. Rekurensi
ADEM dapat saja mencerminkan mulai terjadinya
multiple sklerosis pada anak.
TERIMA KASIH

Anda mungkin juga menyukai