Bab 5

Bahan Kimia Untuk

Pengguna
Sabun Dan Detergen

Kimia Tingkatan 5
 Sabun

Sabun ialah garam natrium atau garam

kalium asid organik (asid lemak)
Soaps are sodium or potassium salts of long-chain fatty acids.

Asid lemak : Rantai panjang asid karboksilik

Fatty acid = Long chain of carboxylic acids
General formula : RCOONa or RCOOK
Where R : Alkyl group containing 12 or 18 carbon
atoms.
C13H27COONa
Sabun biasa selalunya ialah natrium stearat
(C17H35COONa) atau
natrium palmitat (C15H31COONa).
 +

Volcanoes ashes Animal fat

Sabun disediakan dengan memanaskan minyak
sayuran dengan alkali kaustik.

Minyak sayuran ialah ester semula jadi dan boleh

dihidrolisiskan oleh natrium hidroksida menjadi
gliserol dan sabun
Soaps are prepared by hydrolising fats or oils (ester) under
alkaline condition to produce glycerol (an alcohol) and soap.

Proses penyediaan sabun dipanggil

saponifikasi. Satu campuran minyak sayuran
dan natrium hidroksida pekat dipanaskan.
Soap preparation process = Saponification
Kemudian, larutan natrium klorida pekat
ditambah untuk memendakkan sabun.

Natrium klorida mengurangkan kelarutan sabun.

Sabun ditulenkan sebelum pewangi dan pewarna

ditambah. Tindak balas diwakili oleh persamaan
di bawah:
The fatty acids are then purified by distillation and
neutralized with an alkali to produce soap and water (neat
soap-soap in liquid form).
Asid lemak + NaOH gliserol + sabun natrium
- Sabun kuat yg mengandungi minyak tepu

Asid lemak + KOH gliserol + sabun kalium

- Pencuci tangan dan krim pencukur

• Fatty acid + NaOH → Glycerol + Sodium soap

– Sodium soaps are "hard" soaps.
– The more saturated the oil (tropical vegetable oils such
as coconut oil), the harder the soap.

• Fatty acid + KOH → Glycerol + Potassium soap

– Potassium soaps are softer and are found in some liquid
hand soaps and shaving creams.
 Natrium palmitat Gliserol
Glisteril tripalmitat
Detergen ialah agen pencuci bukan sabun

Dihasilkan daripada bahan sintetik seperti

penyulingan petroleum

Dibangunkan semasa Perang DuniaKe-2 kerana

kekurangan lemak haiwan dan tumbuhan

What is detergent?
Detergents are cleaning agents that is not a soap.
Made from synthetic resources such as petroleum fraction.

Developed during the WW2 in response to a shortage of

animals fats and vegetable oils.
Penyediaan detergen – Natrium alkil sulfat

Langkah 1 : Pengsulfonan alkohol alkil

Asid alkil sulfonik

Kimia Tingkatan 5
 Step 2 : Peneutralan
Asid alkil sulfonik dineutralkan oleh natrium
hidroksida.

Natrium alkil sulfat (Detergen)

Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

Sabun Dan Detergen

Penyediaan detergen – Natrium alkil benzena sulfonik

Langkah : Pengalkilan

Benzena Alkil benzena

Langkah 2 : Pengsulfonan

Asid alkil benzena sulfonik

Langkah 3 : Peneutralan

Natrium alkil benzena sulfonik

Kimia Tingkatan 5
 Tindakan pencucian sabun dan detergen

Bahagian hidrofobik Bahagian Hidrofilik

Molekul sabun dan detergen terdiri daripada dua

bahagian.

Satu bahagian terdiri daripada bahagian organik tak-

polar dipanggil kumpulan hidrofobik. Bahagian ini larut
dalam permukaan bergris.

Bahagian lain ialah kumpulan polar yang membawa cas

negatif. Bahagian ini larut dalam air dan dipanggil
kumpulan hidrofilik.

Kimia Tingkatan 5
 Bahagian hidrofobik Bahagian Hidrofilik

Bagi sabun, kumpulan hidrofilik terdiri daripada

kumpulan karboksilat (-COO-) mankala bagi detergen, ia
terdiri daripada kumpulan sulfonat (-SO3) atau kumpulan
sulfat (-OSO3).
Tindakan pencucian sabun dan detergen

Bahagian hidrofobik sabun larut dalam

gris manakala bahagian hidrofilik larut
dalam air.

Molekul sabun terletak pada sempadan

antara gris dan air.
Ini merendahkan tegangan permukaan air
dan meningkatkan kuasa membasahkan
permukaan fabrik oleh air.
Gris boleh diasingkan daripada fabrik.
Sabun bertindak sebagai agen yang
membasahkan fabrik.
Kimia Tingkatan 5
Tindakan menggosok fabrik dapat membantu
menanggalkan gris daripada permukaan fabrik dan
menyebabkan gris pecah menjadi titisan-titisan gris.

Terdapat daya tolakan antara molekul-molekul gris kerana

setiap molekul gris bercas negatif. Ini menyebabkan
molekul gris terampai dalam larutan. Ampaian pada
larutan dipanggil emulsi. Sabun dan detergen bertindak
sebagai agen pengemulsi.
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

Sabun Dan Detergen

Membandingkan keberkesanan tindakan pencucian sabun dan detergen

Tindakan pencucian sabun dalam air liat

Tindakan pencucian detergen dalam air
adalah tidak berkesan kerana zarah-
liat masih berkesan kerana kalsium dan
zarah sabun bertindak balas dengan ion
magnesium sulfat atau garam sulfonat
kalsium dan ion magnesium dalam air
larut dalam air.
liat untuk menghasilkan garam tak larut
dipanggil kekat.
2RCOO-(ak) + Ca2+(ak)  (RCOO)2Ca(p) Ini bermakna zarah-zarah detergen tidak
2RCOO-(ak) + Mg2+(ak)  (RCOO)2Mg(p) termendak dan boleh menyingkirkan
Jumlah zarah-zarah sabun yang tertinggal kawasan bergris.
untuk tindakan pencucian gris
berkurangan.

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

Sabun Dan Detergen

Kesan sabun dan detergen terhadap persekitaran

Sabun Detergen

• Tidak semua detergen

• Semua sabun mudah terbiodegradasi
terbiodegradasi
• Ia terhasil daripada minyak sayuran • Detergen yang mempunyai rantai
dan minyak kelapa sawit. bercabang tidak terbiodegradasi.
• Maka, ia boleh diuraikan oleh
•Detergen ini mencemarkan air kita.
mikroorganisma.

Contoh detergen tidak

terbiodegradasi

Contoh detergen
terbiodegradasi
Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

ANALISIS SOALAN 5.1

SABUN DAN DETERGEN

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Kertas 1
- - - 2 1 1 - -

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Kertas 2
- - - - - - 1 1

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Kertas 3
- - - - - - - -

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2010 – Kertas 1

Mengapakah natrium klorida digunakan dalam penyediaan sabun?

A Mempercepatkan tindak balas untuk menghasilkan sabun

B Menghasilkan sabun yang berbuih dengan mudah

C Mengurangkan keterlarutan sabun

D Menjadikan sabun lebih lembut

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2009 – Kertas 1

Persamaan berikut menunjukkan satu tindak balas kimia.

Lemak + Natrium hidroksida → Gliserol + Garam natrium

Apakah jenis tindak balas ini?

A Peneutralan

B Pengesteran

C Saponifikasi

D Penapaian

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2008 – Kertas 1

Rajah di bawah menunjukan formula struktur bagi suatu bahan.

Apakah bahan itu?

A Sabun

B Detergen

C Asid sulfurik

D Asid karboksilik

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2008 – Kertas 1

Bahan manakah yang lazim digunakan untuk membuat pewarna dan

detergen?

A Asid sulfurik

B Asid fosforik

C Natrium klorida

D Ammonium klorida

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2012 – Kertas 2

Jadual di bawah menunjukkan maklumat mengenai agen pembersih X dan agen pembersih Y.

Agen pembersih X Y

Formula molekul CH3(CH2)16COONa CH3(CH2)11OSO3Na

Tindakan pencucian
dalam
air liat

(i) Agen pembersih yang manakah adalah sabun?

[1 markah]
(ii) Nyatakan nama proses untuk menyediakan sabun.
[1 markah]
(iii) Dengan menggunakan bahan-bahan berikut, huraikan secara ringkas bagaimana membezakan
antara sabun dengan detergen.
• 0.5 g sabun
• 0.5 g detergen
• air liat
• dua tabung didih [3 markah]

Kimia Tingkatan 5
Bab 5 Bahan Kimia Untuk Pengguna

5.1 Soalan 2011 – Kertas 2

Rajah di bawah menunjukkan keputusan dua agen pencuci, A dan B, yang berbeza, digunakan untuk
menanggalkan kotoran bergris pada sehelai baju.

Agen pencuci A B
Formula
CH3(CH2)11OSO3- CH3(CH2)16COO-
struktur

Pencucian
dalam air
liar

Keputusan

Berdasarkan rajah di atas, banding dan bezakan tindakan pencucian bagi kedua-dua agen pencuci itu
air liat.
Terangkan jawapan anda dan nyatakan jenis agen pencuci A dan agen pencuci B.
[6 markah]

Kimia Tingkatan 5
TAMAT