TUBERCULOSIS
PARU PADA ANAK
Oleh: dr. Paramita A.P
1
PENDAHULUAN
2
PENDAHULUAN
Definisi
Insidensi
TB pada anak
LAPORAN KASUS
5
IDENTITAS PASIEN
6
ANAMNESIS
(ALLOANAMNESIS)
Keluhan Utama
• Muntah
Keluhan Tambahan
• Anak M.R berusia 4 tahun datang ke IGD RSUD Budhi Asih pada tanggal
27 Maret 2019 dengan keluhan mual, muntah sejak 1 hari SMRS. Muntah
dalam satu hari kurang lebih sebanyak 15 kali. Isi muntahan berupa cairan
berwarna kuning sebanyak kurang lebih 1/2 gelas belimbing setiap kali
muntah, tidak ada darah dan setiap muntah selalui didahului batuk. Pasien
tidak mau makan sejak 1 hari SMRS, minum normal. Keluhan tersebut
disertai dengan demam sejak 1 hari SMRS.
7
ANAMNESIS
(ALLOANAMNESIS)
Riwayat Alergi
Anamnesa Psikososial
•Pasien sehari-hari bermain dengan anak – anak lain di luar rumah
Anamnesa Kebiasaan
• Pasien makan sayur-sayuran.
• Aktivitas fisik sehari-hari cukup. Setelah aktivitas tidak ada batuk
atau sesak.
10
PEMERIKSAAN FISIK
11
PEMERIKSAAN FISIK
Vital sign
Tensi : 100/70 mmHg
Suhu : 37,1°C aksila
Nadi : 89x/menit
Frekuensi pernafasan : 23 x/menit, Saturasi 98%
Kepala
Bentuk kepala : Normosefali, Lingkar kepala: 50 cm
Rambut : Warna hitam, lurus, tidak mudah dicabut
Mata : Palpebra tidak tampak edema
Konjungtiva tidak tampak anemis
Sklera putih
12
PEMERIKSAAN FISIK
Hidung: Bentuk simetris, Mukosa merah muda
Tidak terdapat deviasi septum nasi
Tidak ditemukan pernafasan cuping hidung
Tidak ada sekret/ perdarahan
Tenggorokan:
Faring hiperemis
Tonsil T2/T2 hiperemis
Mulut : Bibir tidak sianosis
Mukosa tidak pucat
Terdapat lapisan plak berwarna keputihan tersebar di mukosa bukal
Leher : Terdapat pembesaran KGB regio colli sinistra, multi nodular, diameter ± 0,5 cm,
mobile, konsistensi padat, tidak ada nyeri tekan, teraba hangat, warna seperti kulit
sekitarnya
Tidak ditemukan pembesaran tiroid
13
PEMERIKSAAN FISIK
Thoraks
Pulmo
- Inspeksi : Normal, tidak ada retraksi, pemanjangan ekspirasi (-).
- Palpasi : Gerak nafas simetris, Fremitus raba normal simetris
- Perkusi : Sonor di kedua lapang paru
- Auskultasi : Vesikular/vesikular, ronkhi basah halus +/+ di basal paru,
wheezing -/-
Cor
- Inspeksi : Iktus kordis tidak tampak
- Palpasi : Iktus kordis tidak teraba
14
PEMERIKSAAN FISIK
Abdomen
- Inspeksi : Datar, simetris
- Auskultasi : Bising usus normal
- Palpasi : Supel, hepar/lien/renal tidak teraba
- Nyeri tekan : - - - Perkusi: Timpani Timpani Timpani
- - - Timpani Timpani Timpani
- - - Timpani Timpani Timpani
Ekstremitas
- Akral hangat : + + Edema : - - CRT: <2 detik
+ +
Status neurologis
Rangsang Menigeal : Kaku kuduk (-), Brudzinski I (-), II (-), III (-), IV (-), Kernig (-), Laseque (-)
Status lokalis
Inspeksi dan palpasi : Tidak tampak kelainan
15
PEMERIKSAAN PENUNJANG
JENIS PEMERIKSAAN HASIL SATUAN NILAI NORMAL
HEMATOLOGI
Leukosit 8.8 ribu/µL 5 – 14.5
Eritrosit 5.7 juta/ µL 3.7 - 5.7
Hemoglobin 15.1 g/dL 10.8 - 12.8
Hematokrit 44 % 31 - 43
Trombosit 516* ribu/µL 217 - 497
MCV 76.4 fL 72 - 88
MCH 26.4 Pg 23 – 31
MCHC 34.5 g/dL 32 - 36
RDW 14.8* % < 14
METABOLISME KARBOHIDRAT
Glukosa Darah Sewaktu 111* mg/dL 52 – 98
ELEKTROLIT
Natrium (Na) 142 mmol/L 135 - 155
Kalium (K) 4.8 mmol/L 3.6 - 5.5
Klorida (Cl) 101 mmol/L 98 - 109
RESUME
1 Riwayat Kontak -
3 Berat Badan -
4 Demam 1
5 Batuk 1
6 Pembesaran KGB 1
7 Pembengkakan sendi 0
8 Foto Thorak AP 1
Skor Total 7
18
RESUME
Mulut Abdomen
Bibir tidak sianosis • Inspeksi : Datar, simetris
Mukosa merah muda • Auskultasi : Bising usus normal
Terdapat lapisan plak berwarna • Palpasi: Supel, hepar/lien/renal tak teraba
keputihan tersebar di mukosa bukal • Nyeri tekan : -
• Perkusi : timpani
19
RESUME
JENIS PEMERIKSAAN HASIL SATUAN NILAI NORMAL
HEMATOLOGI
Leukosit 8.8 ribu/µL 5 – 14.5
Eritrosit 5.7 juta/ µL 3.7 - 5.7
Hemoglobin 15.1 g/dL 10.8 - 12.8
Hematokrit 44 % 31 - 43
Trombosit 516* ribu/µL 217 - 497
MCV 76.4 fL 72 - 88
MCH 26.4 Pg 23 – 31
MCHC 34.5 g/dL 32 - 36
RDW 14.8* % < 14
METABOLISME KARBOHIDRAT
Glukosa Darah Sewaktu 111* mg/dL 52 – 98
ELEKTROLIT
Natrium (Na) 142 mmol/L 135 - 155
Kalium (K) 4.8 mmol/L 3.6 - 5.5
Klorida (Cl) 101 mmol/L 98 - 109
KASUS
Assessment
Diagnosis Kerja:
-Observasi vomitus et causa tonsilofaringitis
-Stomatitis
Planning
Planning Diagnosis Planning Terapi Planning Edukasi
• Foto thorax AP • IVFD: Asering 5cc/kgbb • Menjelaskan penyakit
• Gen Expert • Paracetamol 250 mg yang diderita
• Mantoux test • Injeksi Ranitidin 2x25 mg • Menjelaskan
• DL, UL, FL Planning Monitoring pentingnya untuk
• GDS • Tanda-tanda vital rutin minum obat
• SGOT/SGPT • Keluhan pasien • Menjelaskan
• Makan dan minum pasien (nutrisi) pentingnya menjaga
• Komplikasi asupan gizi
Prognosis
Ad vitam : dubia ad bonam
Ad fungsionam : dubia ad bonam
Ad sanationam : dubia ad malam
21
FOLLOW UP PASIEN
Kamis, 28 Maret 2019 (Ruang rawat dahlia timur) Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal
Demam (+) hari ke-3, muntah (+), sulit makan (+), HEMATOLOGI
S
batuk (+), pilek (-), sariawan (+) Leukosit 9.8 ribu 5 – 14.5
BB: 20,3 kg Eritrosit 4.8 juta 3.7 - 5.7
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU Hemoglobin 12.7 g/dL 10.8 - 12.8
Nadi: 98x/menit Ronkhi basah Hematokrit 36% 31 - 43
P: 25x/mnt halus (+/+) di
Suhu: 38.5⁰C basal Trombosit 375 ribu 217 - 497
SaO2: 99% LED 4 mm/jam 0-30
GCS E4V5M6 MCV 76.0 fL 72 - 88
A • Tonsilofaringitis akut MCH 26.7 pg 23 – 31
• Stomatitis MCHC 35.2 g/dL 32 - 36
RDW 14.5*% < 14
P Nutrisi dan cairan:
Hitung Jenis:
Diet biasa
IVFD: Asering 4cc/kgbb Basofil 0% 0-1
Medikamentosa: Eosinofil 0%* 1-5
Inj. Ranitidin 2x25 mg Netrofil Batang 3% 3-6
Nystatin 4x1cc
Netrofil Segmen 61%* 25-60
Antacid syr 3x1cth
Ambroxol 3x10mg Limfosit 27% 25-50
Monosit 9* 1-6
22
FOLLOW UP PASIEN
Sabtu, 30 Maret 2019 (Ruang rawat dahlia timur) Jenis Hasil Nilai Normal
Pemeriksaan
S Demam menggigil (+) hari ke-5, muntah (+) 4x, sulit HEMATOLOGI
makan (+), sulit minum (+) batuk (+), pilek (+), Leukosit 9.5 ribu 5 – 14.5
sariawan (+), BAB dbn, BAK sedikit Eritrosit 4.4 juta 3.7 - 5.7
BB: 21 kg Hemoglobin 12.1 g/dL 10.8 - 12.8
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU Hematokrit 34% 31 - 43
Nadi: 107x/menit Ronkhi basah Trombosit 305 ribu 217 - 497
P: 25x/mnt halus (+/+) di
Suhu: 36.9⁰C basal
MCV 77.7 fL 72 - 88
SaO2: 99% MCH 27.3 pg 23 – 31
GCS E4V5M6 MCHC 35.2 g/dL 32 - 36
RDW 14.5*% < 14
A • Tonsilofaringitis akut
• Stomatitis
23
FOLLOW UP PASIEN
JENIS PEMERIKSAAN HASIL SATUAN NILAI NORMAL
URINALISIS
Urine Lengkap
Warna Kuning Kuning
Kejernihan Agak Keruh* Jernih
Glukosa Negatif Negatif
Bilirubin Negatif Negatif
Keton 1+* Negatif
pH 7.0 4.6-8
Berat Jenis 1.010 1.005-1.030
Albumine Urine Negatif Negatif
Urobilinogen 0.2 E.U./dL 0.1-1
Nitrit Negatif Negatif
Darah Negatif Negatif
Esterase Lekosit Negatif Negatif
Sedimen Urine:
Leukosit 5-6* /LPB <5
Eritrosit 0-1 /LPB <2
Epitel Positif /LPB Positif
Silinder Negatif /LPK Negatif
Kristal Negatif Negatif
Bakteri Negatif Negatif
Jamur Negatif /LPB Negatif
24
FOLLOW UP PASIEN
Minggu, 31 Maret 2019 Jenis Hasil Nilai Normal
Demam (+) hari ke-6, sesak (+), mual (+), muntah (+), Pemeriksaan
S
sulit makan (+), sulit minum (+), batuk (+), pilek (+), IMUNOSEROLOGI
sariawan (+), BAB cair (ada ampas, warna coklat IMUNOSEROLOGI THYPOID FEVER
kekuningan) Tubex TF 2 < 2: Negatif. Tidak
BBK: 21 kg menunjukkan tifoid
BBS: 20 kg aktif
3: Borderline.
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
Pengukuran tidak dapat
Nadi: 110x/menit Ronkhi basah
disimpulkan, diulang
P: 24x/mnt halus (+/+) di
beberapa hari
Suhu: 38.4⁰C basal
kemudian.
SaO2: 98%
4-5: Positif.
GCS E4V5M6 Menunjukkan infeksi
A • Tonsilofaringitis akut demam tifoid aktif.
• Stomatitis >6: Positif. Indikasi kuat
demam tifoid aktif
P Nutrisi dan cairan:
Diet biasa Candistin 4x1cc
AUTOIMMUNE
IVFD: Asering 4cc/kgbb Antacid syr 3x1cth
CRP Kuantitatif 102* mg/L < 5 mg
Medikamentosa: Ambroxol 10mg 3x1
Inj. Ranitidin 2x25 mg Ctm 1,3 mg AUTOIMMUNE
pulv
Cefotaxime drip 3x650 Salbutamol 0,8 CRP Kuantitatif 102* mg/L < 5 mg
Inj. Gentamycin 1x100 Paracetamol 250 mg (kp)
25
FOLLOW UP PASIEN
Senin, 1 April 2019 Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal
S Mual (+), muntah (+) > 5x, demam (+) hari ke 7, Batuk HEMATOLOGI
(+), sariawan (+), pilek (+), BAB cair (+). BB: 20 kg Leukosit 6.8 ribu 5 – 14.5
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU Eritrosit 4.5 juta 3.7 - 5.7
Nadi: 100x/menit Ronkhi basah Hemoglobin 12.4 g/dL 10.8 - 12.8
P: 40x/mnt halus (+/+) di Hematokrit 35% 31 – 43
Suhu: 37.9⁰C basal Trombosit 174* ribu 217 – 497
SaO2: 98% MCV 76.4 fL 72 – 88
GCS E4V5M6 MCH 27.3 pg 23 – 31
MCHC 35.7 g/dL 32 – 36
A • Sepsis
RDW 14.1*% < 14
• Tonsilofaringitis akut
FAAL HEMOSTASIS
• Stomatitis
Protrombin Time (PT)
P O2 3-4 liter/menit Medikamentosa:
Nutrisi dan cairan: Masa Tromboplastin (APTT)
Candistin 4x1cc
Diet biasa KIMIA KLINIK
Antacid syr 3x1cth 3x1
IVFD: pulv HATI
Ambroxol 10mg
Asering 2cc/kgbb/jam Albumin 3.7* g/dL 3.8 – 5.4
Medikamentosa: Ctm 1,3 mg
Salbutamol drip
0,8 mg METABOLISME KARBOHIDRAT
Inj. Omeprazole 2x20 mg Cefotaxime 3x650mg Glukosa Darah 109* mg/dL 52 – 98
Inj. Gentamicyn 1x100mg Sewaktu
Paracetamol 250mg drip
Rencana : ELEKTROLIT
Cek H2TL, PT APTT, Albumin, GDS, Ca Kalsium (Ca) 9.0 mg/dL 8.4 – 10.4
26
FOLLOW UP PASIEN
Selasa, 2 April 2019 Jenis Hasil Nilai Normal
Pemeriksaan
S Mual (+), muntah (-), demam (+), batuk (+), pilek (+),
sariawan (+), BAB Cair (+) 2x, sesak (+). BB: 20 kg KIMIA KLINIK
Laktat Darah 2.2 mmol/L 0.5 – 2.2
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU HATI
Nadi: 104x/menit Ronkhi basah AST/SGOT 73* mU/dl < 52
P: 48x/mnt halus (+/+) di ALT/SGPT 35 mU/dl < 39
Suhu: 40⁰C basal GINJAL
SaO2: 97% Ureum 6* mg/dL 11 - 39
GCS E4V5M6 Kreatinin 0.44 mg/dL < 1.0
MIKROBIOLOGI
A • Sepsis SEDIAAN JAMUR KOH
• Tonsilofaringitis akut Swab Spora (+)
• Stomatitis Blastospora (+)
P O2 3-4 liter/menit
Nutrisi dan cairan: Paracetamol 250mg drip
Diet biasa Candistin 4x1cc
IVFD: Antacid syr 3x1cth
Asering 3cc/kgbb/jam Ambroxol 10mg
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam 3x1
Ctm 1,3 mg
Medikamentosa: pulv
Salbutamol 0,8 mg
Amikacin loading 2x150 mg Inhalasi Combivent,
Inj. Gentamicyn 1x100mg Bisolvon pagi dan sore
Cefotaxime drip 3x650mg Rencana : Cek laktat,
Omeprazole 2x50 mg ureum, kreatinin, SGPT,
SGOT, SWAB Oral
27
FOLLOW UP PASIEN
JENIS PEMERIKSAAN HASIL SATUAN NILAI NORMAL
FESES RUTIN
MAKROSKOPIK
Warna Coklat Coklat
Konsistensi Lunak Lunak
Lendir Negatif Negatif
Darah Negatif Negatif
MIKROSKOPIK
Leukosit Negatif Negatif
Eritrosit Negatif Negatif
Amoeba Coli Negatif Negatif
Amoeba Histolitika Negatif Negatif
Telur Cacing Negatif Negatif
PENCERNAAN
Lemak Negatif Negatif
Amilum Negatif Negatif
Serat Negatif Negatif
Sel Ragi Negatif Negatif
DARAH SAMAR Negatif Negatif
28
FOLLOW UP PASIEN
Rabu, 3 April 2019
S Mual (+), muntah (-), demam (+), batuk (+), pilek (+), sariawan (+), BAB Cair (+) 2x, sesak (+) BB:
20 kg
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
Nadi: 104x/menit Ronkhi basah halus (+/+) di
P: 48x/mnt basal
Suhu: 40⁰C
SaO2: 97%
GCS E4V5M6
A • Sepsis
• Candidiasis oral
• Tonsilofaringitis akut
P O2 3-4 liter/menit Paracetamol 250mg drip
Nutrisi dan cairan: Candistin 4x1cc
Diet biasa
Antacid syr 3x1cth
IVFD:
Ambroxol 10mg
Asering 3cc/kgbb/jam 3x1
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Ctm 1,3 mg pulv
Medikamentosa: Salbutamol 0,8 mg
Amikacin loading 2x150 mg Inhalasi Combivent,
Inj. Gentamicyn 1x100mg Bisolvon pagi dan sore
Cefotaxime drip 3x650mg Rencana : Cek
Omeprazole 2x50 mg Procalcitonin, Darah
Tepi, AGD, Ro Thorax
29
FOLLOW UP PASIEN
Kamis, 4 April 2019 Hasil Nilai
Jenis
Mual (+), muntah (-), demam (+), batuk (+), pilek (+), Normal
S Pemeriksaan
sariawan (+), BAB Cair (+) 2x, sesak (+)
BB: 20 kg IMUNISEROLOGI
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU TEST LAIN
Nadi: 104x/menit Ronkhi basah Procalcitonin 17.91* ng/mL <0.5
P: 48x/mnt halus (+/+) di HASIL
Suhu: 40⁰C basal GAMBARAN
SaO2: 97% DARAH TEPI:
GCS E4V5M6 Eritrosit MIKROSITIK HIPOKROM
A • Sepsis Anisositosis +1
• Candidiasis oral Poikilositosis +1
• Tonsilofaringitis akut Sel Target +1
P O2 3-4 liter/menit
Azitromicyn 1x250 mg IV Kesan Jumlah cukup
Nutrisi dan cairan: Leukosit MORFOLOGI
Diet biasa Omeprazole 2x20 mg IV
Paracetamol 250mg drip Normal
IVFD: Granula Toksik +1
Asering 3cc/kgbb/jam Candistin 4x1cc
Vakuolisasi +1
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Antacid syr 3x1cth
Ambroxol 10mg Limfosit
Atipik +1
Medikamentosa: 3x1
Amikacin loading 2x150 mg Ctm 1,3 mg pulv jumlah kurang
Kesan
Gentamicyn 1x100mg IV Salbutamol 0,8 mg Trombosit MORFOLOGI
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Inhalasi Combivent, Normal
Bisolvon pagi dan sore
30
FOLLOW UP PASIEN
Pemeriksaan Rontgen Thorax AP
Analisa Gas Darah
pH 7.52* 7.35 – 7.45
31
FOLLOW UP PASIEN
Jumat, 5 April 2019
S Sesak (+), demam (+), batuk berkurang, pilek (+), sariawan (+)
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 110/70 Ronkhi (+/+) halus basah
Nadi: 115x/menit
P: 48x/mnt
Suhu: 37.2⁰C
SaO2: 97%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit
Acyclovir 10mg/kgbb
Nutrisi dan cairan: Betadine gargle 2x1 pagi dan siang
Diet biasa Inpepsa 3x1 cth
Paracetamol 250mg drip Ca gluconas 1 gr, D5% 100cc/12 jam
IVFD:
Asering 3cc/kgbb/jam Candistin 4x1cc Albumin 1x50cc
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Antacid syr 3x1cth KCL 25 mEq/L
Medikamentosa: Ambroxol 10mg Rencana :
3x1
Amikacin loading 2x150 mg Ctm 1,3 mg Cek H2TL, Albumin, Cr, Ur, Elektrolit,
pulv
Gentamicyn 1x100mg IV Salbutamol 0,8 mg Calcium
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Inhalasi Combivent, Cek B20
Azitromicyn 1x250 mg IV Bisolvon pagi dan sore
32
FOLLOW UP PASIEN
Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal
HEMATOLOGI
Leukosit 6.5 ribu 5 – 14.5
Eritrosit 4.1 juta 3.7 - 5.7
Hemoglobin 11.0 g/dL 10.8 - 12.8
Hematokrit 30* % 31 – 43
Trombosit 211* ribu 217 – 497
MCV 74.1 fL 72 – 88
MCH 26.8 pg 23 – 31
MCHC 36.2 g/dL 32 - 36
RDW 14.4*% < 14
KIMIA KLINIK
HATI
Albumin 3.1* g/dL 3.8 – 5.4
GINJAL
Ureum 7* mg/dL 11 – 39
Kreatinin 0.37 mg/dL < 1.0
ELEKTROLIT
Kalsium (Ca) 4.7* mg/dL 8.4 – 10.4
ELEKTROLIT SERUM
Natrium (Na) 131* mmol/L 135 – 155
Kalium (K) 3.4* mmol/L 3.6 – 5.5
Klorida (Cl) 102 mmol/L 98 - 109
33
FOLLOW UP PASIEN
Sabtu 6 April 2019
S Sesak (+), Batuk Berdahak (+), Demam (-) BB: 20 kg
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 110/70 Ronkhi basah halus (+/+) di
Nadi: 108x/menit basal
P: 48x/mnt
Suhu: 37.2⁰C
SaO2: 98%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit
Acyclovir 10mg/kgbb Betadine gargle 2x1 pagi dan siang
Nutrisi dan cairan:
Inpepsa 3x1 cth Ca gluconas 1 gr, D5% 100cc/12 jam
Diet biasa
IVFD: Paracetamol 250mg drip Albumin 1x50cc
Kaen 1B 3cc/kgbb/jam Candistin 4x1cc KCL 25 mEq/L
Medikamentosa: Antacid syr 3x1cth Rencana :
Amikacin loading 2x150 mg Ambroxol 10mg 3x1 Pindah ICU, Koreksi Elektrolit, tambah
Gentamicyn 1x100mg IV Ctm 1,3 mg pulv albumin, Cek H2TL, PT, APTT,Ca Ion,
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Salbutamol 0,8 mg AGD,SGOT, SGPT, GDS, Elektrolit,
Azitromicyn 1x250 mg IV Inhalasi Combivent, CRP, UL
Bisolvon pagi dan sore
34
FOLLOW UP PASIEN
Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal
HEMATOLOGI
Leukosit 4.7* ribu 5 – 14.5
Eritrosit 4.0 juta 3.7 - 5.7
Hemoglobin 11.0 g/dL 10.8 - 12.8
Hematokrit 31% 31 – 43
Trombosit 260 ribu 217 – 497
MCV 76.1 fL 72 – 88
MCH 27.4 pg 23 – 31
MCHC 35.9 g/dL 32 - 36
RDW 14.4*% < 14
FAAL HEMOSTASIS
Protrombin Time (PT)
Kontrol 14.30 detik
Pasien 13.3 detik 12 – 17
Masa Tromboplastin (APTT)
35
FOLLOW UP PASIEN
KIMIA KLINIK
Kalsium Ion 1.10* mmol/L 1.13 – 1.32
Analisa Gas Darah
pH 7.57* 7.35 – 7.45
pCO2 20* mmHg 35 - 45
pO2 195* mmHg 80 - 100
Bikarbonat (HCO3) 18* mmol/L 20 - 28
36
FOLLOW UP PASIEN
IMUNOSEROLOGI
AUTOIMMUNE
CRP Kuantitatif 97* mg/L <5
URINALISIS
Urine Lengkap
Warna Kuning Kuning
Kejernihan Agak Keruh* Jernih
Glukosa Negatif Negatif
Bilirubin Negatif Negatif
Keton Negatif Negatif
pH 7.5 4.6 - 8
Berat Jenis 1.015 1.005 – 1.030
Albumin Urine Negatif Negatif
Urobilinogen 0.2 E.U/dL 0.1 - 1
Nitrit Negatif Negatif
Darah Negatif Negatif
Esterase Lekosit Negatif Negatif
Sedimen Urine :
Leukosit 1-2/LPB <5
Eritrosit 0-1/LPB <2
Epitel Positif/LPB Positif
Silinder Negatif/LPK Negatif
Kristal Negatif Negatif
Bakteri Negatif Negatif
Jamur Negatif/LPB Negatif
37
FOLLOW UP PASIEN
Minggu 7 April 2019 (ICU)
S Sesak (+), Batuk Berdahak (+), Demam (-) BB: 20 kg
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 110/70 Ronkhi basah halus (+/+) di
Nadi: 108x/menit basal
P: 48x/mnt
Suhu: 37.2⁰C
SaO2: 98%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit
Acyclovir 10mg/kgbb Albumin 1x50cc
Nutrisi dan cairan:
Inpepsa 3x1 cth KCL 25 mEq/L
Diet biasa
IVFD: Paracetamol 250mg drip Rencana:
Kaen 1B 3cc/kgbb/jam Candistin 4x1cc Test Mantoux
Medikamentosa: Antacid syr 3x1cth Cek H2TL, Ca Ion, AGD, Albumin,
Amikacin loading 2x150 mg Ambroxol 10mg 3x1 Globulin, Protein Total, Gula Darah,
Gentamicyn 1x100mg IV Ctm 1,3 mg pulv Elektrolit, Darah Tepi, UL.
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Salbutamol 0,8 mg
Azitromicyn 1x250 mg IV Inhalasi Combivent,
Bisolvon pagi dan sore
38
FOLLOW UP PASIEN
Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal METABOLISME KARBOHIDRAT
HEMATOLOGI Gula Darah 82 mg/dL 52 – 98
Leukosit 6.0 ribu 5 – 14.5 CITO
Eritrosit 3.9 juta 3.7 - 5.7 ELEKTROLIT
Hemoglobin 10.6* g/dL 10.8 - 12.8 Natrium (Na) 136 mmol/L 135 - 155
Hematokrit 29* % 31 – 43 Kalium (K) 4.2 mmol/L 3.6 – 5.5
Klorida (Cl) 106 mmol/L 98 - 109
Trombosit 286 ribu 217 – 497
IMUNOSEROLOGI
MCV 73.0 fL 72 – 88
TEST LAIN
MCH 27.0 pg 23 – 31 Procalcitonin 1.89* ng/mL < 0.5
MCHC 36.9* g/dL 32 - 36 URINALISIS
RDW 14.2*% < 14 Urine Lengkap
KIMIA KLINIK Berat 1.010 1.005 – 1.030
Kalsium Ion 1.30 mmol/L 1.13 – 1.32 Jenis
Analisa Gas Darah
pH 7.49* 7.35 – 7.45
pCO2 33* mmHg 35 - 45
pO2 203* mmHg 80 - 100
Bikarbonat 25 mmol/L 20 - 28
(HCO3)
Total CO2 26 mmol/L 23 - 27
Saturasi O2 100% 95 - 100
Kelebihan 2.8 mEq/L -2.5 – 2.5
Basa (BE)
Laktat Darah 2.0 mmol/L 0.5 – 2.2
39
FOLLOW UP PASIEN
Senin, 8 April 2019 (ICU)
S Sesak (+)
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 97/66 Ronkhi basah halus (+/+) di
Nadi: 136x/menit basal.
P: 40x/mnt Wheezing (+/+)
Suhu: 36.2⁰C
SaO2: 98%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit
Nutrisi dan cairan: Fluconazole 1x75 mg IV Rencana :
Diet biasa Inpepsa 3x1 cth Pindah ruangan Dahlia Timur
IVFD: Paracetamol 250mg drip
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Candistin 4x1cc
Medikamentosa: Antacid syr 3x1cth
Amikacin loading 2x150 mg Ambroxol 10mg 3x1
Gentamicyn 1x100mg IV Ctm 1,3 mg pulv
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Salbutamol 0,8 mg
Azitromicyn 1x250 mg IV Inhalasi Combivent,
Acyclovir 10mg/kgbb IV Bisolvon pagi dan sore
40
FOLLOW UP PASIEN
Jenis Pemeriksaan Hasil Nilai Normal HATI
HEMATOLOGI Protein Total 5.7* g/dL 6.0 – 8.0
Leukosit 10.0 ribu 5 – 14.5 Albumin 3.4* g/dL 3.8 – 5.4
Eritrosit 4.0 juta 3.7 - 5.7 Globulin 2.3 g/dL 1.9 – 3.4
METABOLISME KARBOHIDRAT
Hemoglobin 10.9 g/dL 10.8 - 12.8
Gula Darah CITO 84 mg/dL 52 – 98
Hematokrit 30* % 31 – 43
ELEKTROLIT
Trombosit 433 ribu 217 – 497 Natrium (Na) 141 mmol/L 135 - 155
MCV 74.1 fL 72 – 88 Kalium (K) 4.5 mmol/L 3.6 – 5.5
MCH 27.2 pg 23 – 31 Klorida (Cl) 102 mmol/L 98 - 109
MCHC 36.7* g/dL 32 - 36 IMUNOSEROLOGI
RDW 14.1*% < 14 Anti HIV
KIMIA KLINIK Screening/ Rapid Test Non Non Reaktif
Kalsium Ion 1.25 mmol/L 1.13 – 1.32 Reaktif
Analisa Gas Darah URINALISIS
Urine Lengkap
pH 7.49* 7.35 – 7.45
Berat Jenis 1.015 1.005 – 1.030
pCO2 33* mmHg 35 - 45
pO2 162* mmHg 80 - 100 DARAH TEPI
MIKROSITIK HIPOKROM
Bikarbonat (HCO3) 25 mmol/L 20 - 28 • Eritrosit Normositik Normokrom
• Leukosit Kesan Jumlah Kurang
Total CO2 26 mmol/L 23 - 27 MORFOLOGI Normal
Saturasi O2 100% 95 - 100 Limfosit Atipik +1
Kelebihan Basa 2.5 mEq/L -2.5 – 2.5 • Trombosit Kesan jumlah Cukup
(BE) MORFOLOGI Normal
41
FOLLOW UP PASIEN
Selasa, 9 April 2019
S Demam (-), batuk berdahak (+), pilek (+), mual (-), muntah (-)
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 110/70 Ronkhi basah halus (+/+) di
Nadi: 145x/menit basal.
P: 40x/mnt
Suhu: 36.2⁰C
SaO2: 98%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit
Nutrisi dan cairan: Paracetamol 250mg drip
Diet biasa Antacid syr 3x1cth
IVFD: Ambroxol 10mg
3x1
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Ctm 1,3 mg pulv
Medikamentosa: Salbutamol 0,8 mg
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Inhalasi Combivent,
Azitromicyn 1x250 mg IV Bisolvon pagi dan sore
Acyclovir 10mg/kgbb IV Rencana :
Fluconazole 1x75 mg IV Pindah ruangan Dahlia
Omeprazole 2x20 mg IV Timur
42
FOLLOW UP PASIEN
Rabu, 10 April 2019 Kamis, 11 April 2019
S Demam (-), sesak (+), batuk berdahak (+), pilek (+), Demam (-), sesak (+), batuk berdahak (+), pilek (+),
S
mual (-), muntah (-) mual (-), muntah (-)
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
TD : 110/70 Ronkhi basah
TD : 110/70 Ronkhi basah
Nadi: 150x/menit halus (+/+) di
Nadi: 149x/menit halus (+/+) di
P: 33x/mnt basal.
P: 30x/mnt basal.
Suhu: 36.6⁰C
Suhu: 36.7⁰C MANTOUX (-)
SaO2: 98%
SaO2: 92%
GCS E4V5M6
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral A • Sepsis e.c Suspek TB paru
P O2 3-4 liter/menit • Candidiasis Oral
Nutrisi dan cairan: Ambroxol 10mg 3x1 P O2 3-4 liter/menit Ambroxol 10mg 3x1
Diet biasa Ctm 1,3 mg pulv Nutrisi dan cairan: Ctm 1,3 mg pulv
IVFD: Salbutamol 0,8 mg Diet biasa Salbutamol 0,8 mg
Kaen 1B 2cc/kgbb/jam Inhalasi Combivent, IVFD: Bisolvon pagi dan sore
Medikamentosa: Bisolvon pagi dan sore Kaen 1B 2cc/kgbb/jam OAT:
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Rencana : Medikamentosa: INH 1x200mg
Azitromicyn 1x250 mg IV Ro. Thorax ulang Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Rifampisin 1x250mg
Acyclovir 10mg/kgbb IV Azitromicyn 1x250 mg IV
Pirazinamid 2x225mg
Acyclovir 10mg/kgbb IV
Inhalasi Combivent, Etambutol 2x225mg
Prednison 3x7,5mg
43
FOLLOW UP PASIEN
Pemeriksaan Rontgen Thorax AP:
46
FOLLOW UP PASIEN
Rabu, 17 April 2019 JENIS HASIL SATUAN NILAI
PEMERIKSAAN NORMAL
S Demam (-), sesak (+), batuk berdahak (+),
URINALISIS
pilek (+)
Urine Lengkap
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU Warna Kuning Kuning
Nadi: 102x/menit Ronkhi (-/-)
Kejernihan Jernih Jernih
P: 24x/mnt
Glukosa Negatif Negatif
Suhu: 37.3⁰C
SaO2: 98% Bilirubin Negatif Negatif
Keton Negatif Negatif
GCS E4V5M6
pH 6.0 4.6-8
A • Sepsis e.c suspek TB paru Berat Jenis 1.005 1.005-1.030
• Candidiasis oral Albumine Urine Negatif Negatif
P O2 3-4 liter/menit Urobilinogen 0.2 E.U./dL 0.1-1
Ambroxol 10mg 3x1 Nitrit Negatif Negatif
Nutrisi dan cairan:
Ctm 1,3 mg pulv Darah Negatif Negatif
Diet biasa
IVFD: Salbutamol 0,8 mg Esterase Lekosit Negatif Negatif
Asering 3cc/kgbb/jam Bisolvon pagi dan sore Sedimen Urine:
Medikamentosa: OAT: Leukosit 1-2 /LPB <5
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV INH 1x200mg Eritrosit 0-1 /LPB <2
Azitromicyn 1x250 mg IV Rifampisin 1x250mg Epitel Positif /LPB Positif
Acyclovir 10mg/kgbb IV Pirazinamid 2x225mg Silinder Negatif /LPK Negatif
Cefixime 2x100 p.o Etambutol 2x225mg Kristal Negatif Negatif
Inhalasi Combivent Prednison 3x7,5mg Bakteri Negatif Negatif
Jamur Negatif /LPB Negatif
47
FOLLOW UP PASIEN
Hasil Pemeriksaan Genexpert
Test Result MTB NOT DETECTED
48
FOLLOW UP PASIEN
Kamis, 18 April 2019
S Demam (-), sesak (+), batuk berdahak (+), pilek (+)
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
Nadi: 100x/menit Ronkhi basah halus (+/+) di
P: 25x/mnt basal
Suhu: 36.8⁰C Wheezing (+/+)
SaO2: 98%
GCS E4V5M6
A • Sepsis e.c Suspek TB paru
• Candidiasis Oral
P O2 3-4 liter/menit Ambroxol 10mg 3x1
Nutrisi dan cairan:
Ctm 1,3 mg pulv
Diet biasa
IVFD: Salbutamol 0,8 mg
Asering 3cc/kgbb/jam Teofilin 30mg
Medikamentosa: Bisolvon pagi dan sore
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV Inhalasi Combivent
Azitromicyn 1x250 mg IV OAT:INH 1x200mg
Acyclovir 10mg/kgbb IV Rifampisin 1x250mg
Cefixime 2x100 p.o Pirazinamid 2x225mg
Fluconazole 1x75 mg Etambutol 2x225mg
Prednison 3x7,5mg
Rencana : Cek H2TL
49
FOLLOW UP PASIEN
Jumat, 19 April 2019
Jenis Hasil Nilai Normal
S Demam (-), batuk (+), pilek (-), sesak (-) Pemeriksaan
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU HEMATOLOGI
Nadi: 115x/menit Ronkhi basah Leukosit 10.9 ribu 5 – 14.5
P: 24x/mnt halus (+/+) di Eritrosit 4.5 juta 3.7 - 5.7
Suhu: 36.8⁰C basal
Hemoglobin 12.3 g/dL 10.8 - 12.8
SaO2: 98%
Hematokrit 36% 31 - 43
GCS E4V5M6
Trombosit 87*ribu 217 - 497
A • Sepsis e.c Suspek TB paru MCV 79.6 fL 72 - 88
• Candidiasis Oral
MCH 27.6 pg 23 – 31
P Nutrisi dan cairan: MCHC 34.6 g/dL 32 - 36
Diet biasa Ambroxol 10mg 3x1
IVFD: Ctm 1,3 mg pulv RDW 15.4% < 14
Asering 3cc/kgbb/jam Salbutamol 0,8 mg
Medikamentosa: Teofilin 30mg
Ceftriaxon 2x1,25 mg IV OAT:INH 1x200mg
Azitromicyn 1x250 mg IV Rifampisin 1x250mg
Acyclovir 10mg/kgbb IV Pirazinamid 2x225mg
Cefixime 2x100 p.o Etambutol 2x225mg
Fluconazole 1x75 mg Prednison 3x7,5mg
Bisolvon pagi dan sore Cefixime 2x100 mg
Inhalasi Combivent
Rencana:
Cek H2TL dan CRP
50
FOLLOW UP PASIEN
Sabtu, 20 April 2019 Jenis Hasil Nilai Normal
S Demam (-), sessak (-), batuk (+), pilek (-), Pemeriksaan
HEMATOLOGI
O KU:TSS Kes: Kompos Mentis PARU
Nadi: 115x/menit Ronkhi basah Leukosit 12.0 ribu 5 – 14.5
P: 24x/mnt halus (+/+) di Eritrosit 4.5 juta 3.7 - 5.7
Suhu: 36.6⁰C basal Hemoglobin 12.4 g/dL 10.8 - 12.8
SaO2: 98% Hematokrit 35% 31 – 43
GCS E4V5M6 Trombosit 159* ribu 217 – 497
A • Sepsis MCV 77.5 fL 72 – 88
• Bronkopneumonia dd Atipikal pneumonia MCH 27.6 pg 23 – 31
• Candidiasis oral MCHC 35.6 g/dL 32 - 36
P Nutrisi dan cairan: RDW 15.7*% < 14
Diet biasa Pulmicort pagi dan sore IMUNOSEROLOGI
IVFD: OAT: AUTOIMMUNE
Asering 3cc/kgbb/jam INH 1x200mg CRP Kuantitatif 5* mg/L <5
Medikamentosa: Rifampisin 1x250mg
Cefixime 2x100 p.o Pirazinamid 2x225mg
Claritromisin 1x200 p.o Etambutol 2x225mg
Ambroxol 10mg Prednison 3x7,5mg
Ctm 1,3 mg
Salbutamol 0,8 mg 3x1
Inhalasi Combivent pulv
51
3
TINJAUAN
PUSTAKA
52
Patogenesis Infeksi Tuberkulosis
• 1. pemeriksaan mikrobiologi;
sputum, bilas lambung
• 2. Pemeriksaan histopatologi;
2. Pemeriksaan
• 3. Pemeriksaan biakan; Xpert
Penunjang MTB/RIF
• 4. Uji tuberkulin/mantoux test
• 5. Foto thoraks
Kalender Perjalanan Penyakit Tuberkulosis Primer
.
Sumber: Miller FJW. Tuberculosis in children, evolution, epidemiology, treatment, prevention. New York.
Churchill Livingstonne, 1982, dengan modifikasi
Tabel 1. Resiko Sakit Tuberkulosis Pada Anak Yang
Terinfeksi Tuberkulosis
Resiko Sakit
Umur saat
infeksi TB Diseminata
Primer Tidak Sakit TB Paru (milier,
(tahun) meningitis)
Tahapan
Pajanan Infeksi Penyakit
Uji tuberkulin Negatif Positif Positif (90%)
Pemeriksaan fisik Normal Normal Biasanya tidak
Foto polos dada Normal Biasanya normal1 normal*
Profilaksis/terapi Selalu Pada Biasanya tidak norma2
TB Satu imunokompremais
Selalu
Jumlah obat Satu
Tiga atau empat
* pada 50% anak dengan tuberkosis paru didapatkan pemeriksaan fisik yang normal
1
kalsifikasi atau granuloma kecil diartikan infeksi, bukan penyakit
2
pada beberapa anak dengan tuberkulosis paru tidak didapatkan kelainan pada foto polos dada
Tabel 3. Sistem Skoring (Scoring System) Gejala dan
Pemeriksaan Penunjang TB
Parameter 0 1 2 3 Skor
Laporan
keluarga, BTA (-)
Kontak TB Tidak jelas - BTA (+)
/ BTA tidak jelas/
tidak tahu
Positif ≥10 mm
Uji tuberkulin
Negatif - - atau ≥5 mm pada
(Mantoux)
imunokompromais
Klinis gizi
BB/TB<90%
Berat Badan/ buruk atau
- atau -
Keadaan Gizi BB/TB<70%
BB/U<80%
atau BB/U<60%
Demam yang
tidak
- ≥2 minggu - -
diketahui
penyebabnya
Batuk kronik - ≥3 minggu - -
Pembesaran
≥1 cm, lebih
kelenjar limfe
- dari 1 KGB, - -
kolli, aksila,
tidak nyeri
inguinal
Pembengkaka
n tulang/sendi Ada
- - -
panggul, lutut, pembengkakan
falang
Gambaran
Normal/
sugestif
Foto toraks kelainan - -
(mendukung)
tidak jelas
TB
Skor Total
Tabel 3. Sistem Skoring (Scoring System) Gejala
dan Pemeriksaan Penunjang TB
Pengobatan TB Anak
4
2
1
Profilaksis → pada
anak yang kontak
Pengobatan → pada TB (primer) atau
anak yang sakit TB anak yang
Prinsip : terinfeksi TB tanpa
1. kombinasi minimalsakit TB(sekunder).
3 macam obat
2. Waktu 6-12 bulan
3. Dibagi 2 tahap
4. Berat →rujuk
5. kortikosteroid
(prednison) pada Gambar 5. Skema Panduan OAT Anak
kasus tertentu.
Tabel 4. Obat Antituberkulosis (OAT) Yang Biasa
Dipakai Dan Dosisnya
Dosis harian Dosis maksimal
Nama Obat Efek samping
(mg/kgBB/ hari) (mg /hari)
Isoniazid (H) 10 (7-15) 300 Hepatitis, neuritis perifer, hipersensitivitis
Diagnosis
Terapi
ANALISA KASUS
74
ANALISA KASUS
Pemerik
Anamn-
-saan Penunjang Diagnosis
esis
Fisik
Alloanamnesis:
• Muntah,demam sejak 1 hari SMRS.
• Riwayat batuk berdahak dan pilek sejak 3
Observasi
hari SMRS, dahak putih dan darah (-). vomitus et
• Pasien sempat dirawat di RS Polri 1 causa
minggu yll, selama 4 hari, keluhan serupa. tonsilofaringitis
Autoanamnesis: dan stomatitis
• Muntah, batuk berdahak, serta demam
• Sariawan pada seluruh area mulut, →
susah makan 75
ANALISA KASUS
• PF: demam (40oC), takikardi
(150x/menit) dan takipneu (40x/menit).
Pasien Perbaikan
menunjukkan perbaikan Perbaikan hasil
keadaan
Sesak (-)
umum rontgen thoraks
Diagnosis : TBC
ANALISA KASUS
Skor TB anak
No. Parameter Skor
1 Riwayat Kontak -
Uji Tuberkulin/Perbaikan
2 3
dengan OAT
3 Berat Badan -
4 Demam 1
5 Batuk 1
6 Pembesaran KGB 1
7 Pembengkakan sendi 0
8 Foto Thorak AP 1 TB
Skor Total 7 Paru
(+)
79