Anda di halaman 1dari 30

BAHASA JAWA

Kelas XII
Semester Gasal
Arif Gunawan, S.Pd
NIP.197907212010011015
1. KOMPETENSI DASAR
Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh
Kinanthi.
Menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh
Kinanthi
Menulis, serta menyajikan syair tembang
Kinanthi dengan bahasa sendiri
2. SERAT WEDHATAMA
Salah sawijining seratan Kanjeng Gusti
Pangeran Adipati Arya Sri Mangkunegara IV.
Serat Wedhatama ngandhut piwulang luhur
kanggo mbangun budipekerti.
Serat Wedhatama asale saka basa Sansekerta,
Wedhatama miturut kamus Kawi-Indonesia
karangane L. Mardiwasito, saka tembung wedha
kang tegese ilmu pangerten, lan tembung tama
kang tegese becik.
SERAT WEDHATAMA
Miturut R. Tanojo, Wedhatama tegese
pepathokaning putra.
Dideleng saka tembung wedha tegese pakem
utawa pathokan. Lan tama utawa utama kang
duwe teges anak.
SERAT WEDHATAMA
Serat Wedhatama salah sawijining seratane
Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (KGPAA)
Mangkunegara IV kang wujude tembang.

Serat Wedhatama momot tembang macapat,


yaiku pupuh Pangkur, Sinom, Pocung, Gambuh,
lan Kinanthi . Cacahe 5 pupuh.
3. TEMBANG KINANTHI
Kinanthi iku salah sijine tembang macapat kang
umume dinggo nggambarake rasa seneng,
katresnan, lan kawicaksanan.

Kinanthi iku saka tembung kanthi utawa tuntun


kang ateges dituntun supaya bisa mlaku
ngambah panguripan ing alam donya.
4. WATAK TEMBANG KINANTHI
Watake seneng, bungah, asih, gumolong, atut
runtut, renteng-renteng reruntungan. Mula
biyasane kanggo ngandharake pitutur luhur,
rasa tresna asih. Mula padatan kang kulina,
digunakake kanggo gandrung lan seneng.
5. PAUGERAN TEMBANG KINANTHI
 Guru Gatra
Cacahing larik saben sa pada.

 Guru Wilangan
Cacahing wanda (suku kata) saben sa gatra.

 Guru Lagu
Tibaning swara ing pungkasaning gatra.
(a, i, u, e, o)
PAUGERAN TEMBANG KINANTHI
Padha gulangen ing kalbu (8u)
ing sasmita amrih lantip. (8i)
Aja pijer mangan nendra, (8a)
kaprawiran den kaesthi. (8i)
Pesunen sariranira, (8a)
sudanen dhahar lan guling (8i)
PAUGERAN TEMBANG KINANTHI
Guru Gatra Guru Wilangan Guru Lagu
1 8 u
2 8 i
3 8 a
4 8 i
5 8 a
6 8 i
PUPUH
KINANTHI
1.
Mangka kantining tumuwuh, Padahal bekal hidup,
salami mung awas eling, eling selamanya waspada dan ingat,
lukitaning alam, wedi Ingat akan pertanda yang ada
weryaning dumadi, supadi di alam ini, Menjadi
niring sangsaya, yeku kekuatannya asal-usul, supaya
pangreksaning urip. lepas dari sengsara. Begitulah
memelihara hidup.
2
Marma den taberi kulup, Maka rajinlah anak-anakku,
angulah lantiping ati, rina Belajar menajamkan hati,
wengi den anedya, pandak- Siang malam berusaha,
panduking pambudi, bengkas merasuk ke dalam sanubari,
kahardaning driya, supadya melenyapkan nafsu pribadi,
dadya utami. Agar menjadi (manusia) utama.
3
Pangasahe sepi samun, aywa Mengasahnya di alam sepi
esah ing salami, samangsa wis (semedi), Jangan berhenti
kawistara, lalandhepe mingis- selamanya, Apabila sudah
mingis, pasah wukir reksa kelihatan, tajamnya luar biasa,
muka, kekes srabedaning budi.  mampu mengiris gunung
penghalang, Lenyap semua
penghalang budi.
4
Dene awas tegesipun, weruh Awas itu artinya, tahu
warananing urip, miwah penghalang kehidupan, serta
wisesaning tunggal, kang kekuasaan yang tunggal, yang
atunggil rina wengi, kang bersatu siang malam, Yang
mukitan ing sakarsa, gumelar mengabulkan segala kehendak,
ngalam sakalir. terhampar alam semesta.
5
Aywa sembrana ing kalbu, Hati jangan lengah, Waspadailah
wawasen wuwus sireki, ing kata-katamu, Di situ tentu terasa,
kono yekti karasa, dudu ucape bukan ucapan pribadi, Maka
pribadi, marma den sembadeng tanggungjawablah,  perhatikan
sedya, wewesen praptaning semuanya sampai  tuntas.
uwis.
6
Sirnakna semanging kalbu, den Sirnakan keraguan hati,
waspada ing pangeksi, yeku waspadalah terhadap
dalaning kasidan, sinuda saka pandanganmu, Itulah caranya
satitik, pamotahing nafsu hawa, berhasil, Kurangilah sedikit
jinalantih mamrih titih. demi sedikit godaan hawa
nafsu, Latihlah agar terlatih.
7
Aywa mamatuh malutuh, tanpa Jangan terbiasa berbuat aib,
tuwas tanpa kasil, kasalibuk ing Tiada guna tiada hasil, terjerat
srabeda, marma dipun ngati-ati, oleh aral, Maka berhati-
urip keh rencananira, hatilah, Hidup ini banyak
sambekala den kaliling. rintangan, Godaan harus
dicermati
8
Upamane wong lumaku, marga Seumpama orang berjalan,
gawat den liwati, lamun kurang Jalan berbahaya dilalui,
ing pangarah, sayekti karendet Apabila kurang perhitungan,
ing ri, apese kasandhung Tentulah tertusuk duri,
padhas, babak bundhas celakanya terantuk batu,
anemahi. Akhirnya penuh luka.
9
Lumrah bae yen kadyeku, Lumrahnya jika seperti itu,
atetamba yen wis bucik, duwea Berobat setelah terluka,
kawruh sabodag, yen ta nartani Biarpun punya ilmu segudang,
ing kapti, dadi kawruhe bila tak sesuai tujuannya,
kinarya, ngupaya kasil lan ilmunya hanya dipakai mencari
melik. nafkah dan pamrih
10
Meloke yen arsa muluk, muluk Baru kelihatan jika keinginannya
ujare lir wali, wola-wali nora muluk-muluk, Muluk-muluk
nyata, anggepe pandhita luwih, bicaranya seperti wali, Berkali-kali
kaluwihane tan ana, kabeh tandha- tak terbukti, merasa diri pandita
tandha sepi. istimewa, Kelebihannya tak ada,
Semua bukti sepi.
11
Kawruhe mung ana wuwus, Ilmunya sebatas mulut, Kata-
wuwuse gumaib baib, kasliring katanya di gaib-gaibkan, Dibantah
titik tan kena, mancereng alise sedikit saja tidak mau, mata
gatik, apa pandhita antige, kang membelalak alisnya menjadi satu,
mangkono iku kaki.  Apakah  itu  pandita palsu, yang
seperti itu anakku.
12
Mangka ta kang aran laku, Padahal yang disebut “laku”, sarat
lakune ngelmu sajati, tan menjalankan ilmu sejati, tidak suka
dahwen pati openan, tan omong kosong dan tidak suka
panasten nora jail, tan njurungi memanfaatkan hal-hal sepele yang
ing kaardan, amung eneng bukan haknya, Tidak iri hati dan
mamrih ening. jail, Tidak melampiaskan hawa
nafsu. Sebaliknya, bersikap tenang
agar menggapai keheningan jiwa
13
Kunanging budi luhung, Luhurnya budipekerti, pandai
bangkit ajur ajer kaki, yen beradaptasi, anakku, Demikian
mangkono bakal cikal, thukul itulah awal mula, tumbuhnya benih
wijining utami, nadyan bener keutamaan, Walaupun benar
kawruhira, yen ana kang ilmumu, bila ada yang
nyulayani. mempersoalkan.
14
Tur kang nyulayani iku, wus Walau orang yang
wruh yen kawruhe nempil, mempersoalkan itu, sudah
nanging laire angalah, katingala diketahui ilmunya dangkal,
angemori, mung ngenaki tetapi secara lahir kita
tyasing liyan, aywa esak aywa mengalah, berkesanlah
serik. persuasif, sekedar
menggembirakan hati orang
lain. Jangan sakit hati dan
dendam.
15
Yeku ilapating wahyu, yen Begitulah sarat turunnya wahyu,
yuwana ing salami, marga Bila teguh selamanya, dapat
wimbuh ing nugraha, saking bertambah anugrahnya, dari
heb kang Maha Suci, cinancang sabda Tuhan Mahasuci, terikat di
pucuking cipta, nora ucul-ucul ujung cipta, tiada terlepas-lepas
kaki. anakku.
16
Mangkono ingkang Begitulah yang digariskan, Untuk
tinamtu,tampa nugrahaning mendapat anugrah Tuhan. Maka
Widhi, marma ta kulup den dari itu anakku bisalah, kalian
bisa, mbusuki ujaring janmi, pura-pura menjadi orang bodoh
pakoleh lair batinnya, iyeku terhadap perkataan orang lain,
budi premati. nyaman lahir batinnya, yakni budi
yang baik.
17
Pantes tinulad tinurut, laladane Pantas menjadi suri tauladan yang
mrih utami, utama kembanging ditiru, Wahana agar hidup utama,
mulya, kamulyaning jiwa dhiri, utama yang akan berbunga
ora yen ta ngeplekana, lir kemuliaan, kemuliaan jiwa raga.
leluhur nguni-uni. Walaupun tidak persis, seperti
nenek moyang dahulu.
18
Ananging ta kudu-kudu, Tetapi harus giat berupaya,
sakadarira pribadi, aywa tinggal sesuai kemampuan diri, Jangan
tutuladan, lamun tan mangkono melupakan suri tauladan, Bila
kaki, yekti tuna ing tumitah, tak berbuat demikian itu
poma kaestokna kaki. anakku, pasti merugi sebagai
manusia. Maka lakukanlah
anakku
SMA Negeri 1 Purwokerto

Anda mungkin juga menyukai