1 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Berbagai istilah ilmu tajwid tidak kami sebutkan.
Dengan demikian pengguna buku ini tidak terjebak pada
hafalan istilah. Namun demikian, hakikat istilah tajwid itu
sendiri dijelaskan per ayat yang dijadikan contoh.
Pekanbaru,Dzulqo‟dah 1437 H
Firdaus Nasution
2 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
DAFTAR ISI
MAKHORIJUL HURUF 6
RINGKASAN -1 MAD
RINGKASAN – 3 GHUNNAH
RINGKASAN – 4 QOLQOLAH 35
3 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN – 6 TEBAL TIPIS
4 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
CARA BERTALAQQI MEMBACA AL QUR‟AN
5 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
MAKHORIJUL HURUF
Makhorijul huruf menurut istilah ialah
tempat keluar huruf yang membedakannya dengan
huruf-huruf lainnya, baik makhroj umum maupun
khusus.
Makhorij umum menurut kebanyakan ahli
tajwid ada 5 yaitu ;
1. Al Jauf ( – )اﻠﺠﻭفrongga mulut
2. Al Halq ( – )ﺍﻟﺤﻠقkerongkongan
3. Allisan ( – )ﺍﻟﻟﺴﺎنlidah
1. Al Jauf ( – )اﻠﺠﻭفrongga
b. Tengah kerongkongan : ح ع
3. Allisan ( – )ﺍﻟﻟﺴﺎنlidah
7 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
mudah,dari kanan sulit dan dari
keduanya lebih sulit.
b. Salah satu pinggir lidah setelah
makhroj ضbersama gusi atas : ل.
8 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
4. As Syafatan ( – )اﻠﺸﻔﺘﺎنdua bibir, ada 2 makhroj :
kami pilih.
9 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN -1
MAD
2. Pembagian Mad
Mad terdiri dari 2 jenis yaitu :
1. Mad Dari Kata
2. Mad Dari Huruf
asli, contoh :
10 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
b. Waw sukun, didahului dhommah dengan
syarat setelahnya tidak ada hamzah atau
sukun asli, contoh:
11 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Az Zumar : 07
12 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
B. Mad Sedang , Panjangnya 4 Harokat
a. Hamzah Setelah Huruf Mad
Mad ini ditandai oleh adanya hamzah setelah
huruf Mad (Alif, Waw, Ya). Karenanya, Mad tersebut
harus dipanjangkan 4 harokat, Contoh :
Al A‟rof: 09
b. Hamzah Setelah Ha Dhomir.
Mad ini ditandai oleh adanya hamzah setelah Ha
Dhomir. Karenanya, Mad tersebut harus dipanjangkan 4
harokat.
Al A‟rof: 03
Al Anfal : 01
13 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
C. Mad Lama, Panjangnya 6 Harokat.
Ciri dari Mad ini adalah ada sukun asli setelah huruf
mad baik Al Mukhofaf (ada tasydid setelah huruf Mad) atau
Al Mutsaqqol (tidak ada tasydid setelah huruf mad, hal ini
ۡل
hanya ada satu kata saja, yaitu kata َء ٓا َءوdi surat Yunus 51
Al Fatihah : 07
Al Baqoroh : 258
Al An‟am : 80
14 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Yunus : 51
Yunus : 91
NO Mad Hurufnya
01 Biasa ح ي ط ه ﺭ
02 Sedang ﻉ
03 Lama ن ق ص ﻉ س ﻝ ك م
15 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
CONTOH MAD DARI HURUF
ٓ ٓ
Ali Imron ١ ال ٓم Asy Syu‟aro ١ طس ٓم
ٓ
Al A‟raf ١ ال ٓه ٓط An Naml طس
ٓۚ
ٓ
ٓ ٓ
Yunus ١ ۚالر Yasin ١ يس
ٓٓ ٢ ٓع ٓس ٓق١ حم
ٓ
Ar Ro‟d ۚالهر Ay Syuro
ٓ ٓك
١ ٍيع ٓط
ٓ
Maryam Qof ٓۚق
ٓ
Thoha ١ ًط Al Qolam ن
ٓۚ
16 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Tabel Rumus Bacaan Mad Versi Mushaf Timur Tengah
4
17 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN -2
Al Baqoroh : 68
18 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3. Jika Berhenti pada huruf yang berbaris sebelumnya
WAW atau YA‟ mati yang didahului Fat-hah maka
boleh dibaca 2, 4 atau 6 harokat sekalipun huruf
tersebut diikuti hamzah, contoh :
Quroys 1- 3
ۡل َء َء ْ ُ ۡل ۡل َء َّص ٓ َء ِّش َء َء ۡل َء ُ ۡل َء
فل َءيع ُبد ا َءر َّصب هذا ٱَء ۡلي ِإِل٢ لضج ِإِل َء لل ۡلي ِإِل
٣ت ِإِل ۦ ِإِل ِإِلٍ ۡلم رِإِلحلة ِإِل١ ِإِل ِإِل ي ِإِل ق َءري ٍش
Ath Thur : 21
19 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
6. Cara Membaca Mim Pada Ali „Imron Ayat 1 Ketika
Disambung Dengan Ayat Berikutnya. Cara
membacanya dengan 2 cara :
1. Memanjangkan Mim 6 harokat kemudian Mim
kedua di baca Fat-hah, (ini yang kami pilih).
2. Memanjangkan Mim 2 harokat kemudian Mim
kedua di baca Fat-hah MIM berikutnya dibaca
Fat-hah.
20 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
8. Cara Membaca Jika Ada Dua Hamzah Bertemu,
Huruf pertama Dhommah, sedangkan Hamzah kedua
sukun, maka hamzah kedua diganti dengan waw,
seperti dalam surat Al- Baqoroh 283, cara
membacanya adalah :
a. Jika dibaca washol (bersambung), cara
membacanya adalah : (.. falyuaddilladzi‟tumina
amanatahu ..), yakni „alif‟ pada awal kata
tidak dibaca.
b. Jika dibaca Waqof (berhenti) pada kata
21 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN - 3
GHUNNAH
Dengung terjadi pada kata yang ada Mim Mati, Nun Mati
atau Tanwin setelahnya ada salah satu huruf penyebab
dengung.
Al Baqoroh : 8
Yusuf : 20
22 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3.1.2. Nun atau Tanwin bertemu 10 huruf.
01 ت Al Baqoroh : 23
02 ث Al Kahf : 44
03 ج Al Kahf : 54
04 د Al Baqoroh 23
23 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
05 ذ Ali imron : 4
06 ز Al Baqoroh : 04
07 س An Nisa‟ : 09
08 ش Al Anfal : 52
09 ف Al Baqoroh : 03
10 ك Al Baqoroh : 23
24 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3.1.3. Nun Mati atau Tanwin dibaca tebal.
01 ص Al Hijr : 26
02 ض Hud : 82
03 ط An Nisa‟ 4
04 ظ Yunus 39
25 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
ق Al Baqoroh : 04
05
26 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
02 ن Al-Anbiya : 87
Al Isro : 30
27 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
1.1.3. Nun dan Mim Tasydid
28 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Arro‟d : 4
b. Berdengung
29 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3.1. 9. Nun mati bertemu 6 Huruf.
Hud : 105
Thoha : 55
Maryam : 37
Hud : 108
30 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3.1.10. Tanwin bertemu hamzah Washol
Maryam : 7
Al-Jumuah : 11
Al-Ikhlash 1-2
31 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Catatan :
32 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3.3. Rumus Bacaan Ghunnah Dan Idzhar .
2. Nun mati dan mim mati yang tidak ada sukunnya, contoh:
Al Baqoroh : 08
33 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
4. Tanwin dhommah di tulis rangkap seperti angka 99.
34 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN - 4
QOLQOLAH
4. Contoh Qolqolah :
35 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
2. Qolqolah Wustho, contoh :
Surat Al Masad : 01
Al Baqoroh : 189
An Nahl : 3
36 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN - 5
HAMZAH WASHOL
Al Ma‟arij : 23
37 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
c. Dibaca Kasroh yaitu huruf ketiganya berbaris
Fat-hah atau kasroh dan selain poin a dan b.
Al-Fajr : 28
Al „Alaq : 01
An Nazi‟at : 17
Fathir : 43
38 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Contoh :
Ali Imron : 45
An Nisa‟ : 176
At Taubah : 40
39 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3. Hamzah washol dibaca Fat-hah jika memulai bacaan
pada kata “ ” atau dengan lam kasroh”
(meninggalkan alif) namun dengan alif Fat-hah lebih
utama.
Al Hujurot : 11
40 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN - 6
TEBAL TIPIS
41 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
6.4.2. Huruf غdan خ.
Huruf غdan خtebalnya dikurangi jika sukun
didahului kasroh. Contoh :
42 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
6.5. Huruf Yang Dibaca Tipis
43 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
2. Huruf LAM ()ﻝ
Surat Al Hasyr : 23
Surat Al Anfal : 32
44 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3. Huruf RO ()ﺭ
2. Ro Dhommah, Al Hijr : 16
3. Ro Sukun didahului Fat-hah, Al Kautsar 01
45 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
7. Ro Sukun didahului Kasroh Asli yang diikuti Huruf
Tebal. An Na ba‟ 21
46 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
1.2. Ro tipis
Ro ( ) dibaca tipis pada 4 kondisi berikut :
01. Ro Kasroh. An Nas : 4-5
02. Ro Sukun didahului kasroh. An Nashr : 03
Asy Syu‟aro 50
47 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
1.4. Lebih Utama Dibaca Tipis karena Berhenti Pada Kata
(Menurut riwayat yang kami bacakan).
Al Fajr : 04
Saba’ : 121
1.5. Ro Lebih utama dibaca tipis jika berhenti pada kata yang
berwarna merah (Menurut Riwayat Yang Kami Bacakan).
1.5.1. Ad Dukhon : 23
48 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
1.5.4. As Syua‟ro : 63
49 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN – 7
BACAAN KHUSUS
7.1. Imalah
Imalah semakna dengan memeiringkan bunyi ro
fathah, yakni menyebut harokat antara fat-hah dan kasroh.
Huruf Ro yang diimalahkan itu dibaca tipis. Dia hanya
ada disurat Hud : 41.
50 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
7.3. Saktah
Saktah bermakna berhenti sejenak tanpa menarik
nafas. Saktah ini berlaku ketika washol (bacaan disambung),
oleh karena itu Saktah tidak wajib pada surat Al Kahf : 1-2
dan Surat Yasin : 52, sedangkan di Surat Al Qiyamah : 27
dan Al Muthoffifin : 14 Wajib.
Adapun disurat Al Haqqoh 28-29 ketika
washol/disambung bukan termasuk saktah namun idzhar atau
idghom (ini yang kami terima dari guru kami).
Yasiin 52
Al Qiyamah 27
Al Muthoffifin 14
51 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
7.4. Tashil
1. Yunus : 59
2. Yunus : 51
3. Yunus : 91
52 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
4. Al An‟am : 143, 144
53 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
7.5. Tanda Shifr.
َّص َء ُ ُ َء َء َء ۡل َء َء ٓ َء َء ۡل َء َّص َء َء َء َء ۡل َء َّص ُ َء ۠ا َء َء ُ ْ َء َّص َء ٓ ُ َء ۡلَ َءم ُت َءق َّصل ُ
ٱ رِإِل حقَلَن يليتي أطعي ٱ أطعي لر ََل ٦٦ق لَا ر ي ب ُ ُجٌَ ٍُ ۡلم ِإِلِف
َء َء َء َء َء ُّ َء َّص َء ۠ا َّص ٓ َء َء ۡل َء َء َء َء َء َء ُ َء َء ٓ
لس ِإِلييAl-Ahdzab : 66-67 ٦٧ ى ف ضلَى ِإِلج أطعي دتي كَبا
54 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
e. Kata
َء َء َء ۡل َء ۡل َء ۡل َء َء ُ ۡل َء ٓ ُ ُ ِّش َء ۡل ُ ۡل َء ۡل َء ۡل َء َء
ٱب ُر َء ل ِإِل
ت تنِإِليل ۡلم ِإَوذ زاغ ِإِل ِإِلذ ج كم نِإِلو فَق ِإِللم نِإِلو أ
ۡل ُ ُ ُ ۡل َء َء َء َء َء ُ ُّ َء َّص ُّ َء ۠ا
Al-Ahzab : 10 ١٠ بٱ ِإِل ٓا ُيَى
جر ت يَن ِإِل ٓاقلَ ٱي ِإِل
f. Kata
7. 6. Kata
َء ۡل ٗ َء َء ۡل َء ٗ َء ۡل ُ ُ َء َء َء ٓ ُ َء ُ َء ۡل َء ُ ۡل َء
٥٤ ِإِليه ٓاق ِإِلد ُر ضع صيبة ۚٓ َيلق ن يض ۚٓ ٌَ ٓاعل
55 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
7.7. Kata yang dibaca Sin atau Shod
a. Huruf Shod Harus dibaca Sin.
Al-Baqarah : 245
Al-A‟raf : 69
Ath Thur : 37
Al-Ghosyiah : 22
56 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN -8
Al-Baqarah : 60
Al-Baqarah : 16
Al-Maidah : 61
57 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Al-Anbiya : 87
Ath-Thur : 36
Al-An‟am : 90
Ali-Imran : 69
58 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Ali Imron : 122
Al Ankabut : 35
Al-A‟raf : 189
59 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
4. ثsukun dimasukkan ke ذ
Al-A‟raf : 176
An-Nisa‟ : 64
Al Maidah 28
60 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Yusuf : 80
Az zumar : 56
An Naml: 22
61 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
3. Bertemunya dua huruf yang berdekatan makhroj dan
sifatnya, huruf pertamanya dimasukkan ke huruf
berikutnya secara sempurna,kecuali Al Mursalat 20 (ada
dua cara membacanya).
1. ﻝdimasukkan ke ﺭ
Al Anbiya : 56
Al Qoshosh : 85
62 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
RINGKASAN -9
WAQOF DAN IBTIDA‟
63 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
Simbol - Simbol Waqof :
1. م :
Wajib berhenti
Al Baqoroh : 118
2. ۛ :
3. قلى :
Lebih baik berhenti dan boleh terus
Al Baqoroh : 118
64 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an
4. ج :
Boleh berhenti atau terus
Al Baqoroh : 115
65 | SABILUTTARTIL
Ringkasan Panduan Tahsin Tilawah Al Qur’an