Anda di halaman 1dari 15

TUGAS BAHASA JAWA

TEMBANG MACAPAT

Guru Bahasa Jawa:


Dian Nur Rahmawati

NAMA : GRISELDA QUEENA SALMA


KELAS : 6 MARS
ABSEN : 48

SDN NGLETIH 1
TEMBANG MACAPAT

Tujuan : Untuk memenuhi tugas ujian praktik Bahasa Jawa


Waktu : Jum’at, 27 Maret 2020
Alat dan bahan : 1. Kertas
2. Tembang Macapat
DAFTAR ISI

Tembang Maskumambang ..................................................................... 1

Tembang Mijil ....................................................................................... 2

Tembang Sinom ..................................................................................... 3

Tembang Kinanthi ................................................................................. 4

Tembang Asmarandhana ....................................................................... 5

Tembang Gambuh ................................................................................. 6

Tembang Dhandanggula ....................................................................... 7

Tembang Durma ..................................................................................... 8

Tembang Pangkur ................................................................................. 9

Tembang Megatruh ............................................................................... 10

Tembang Pocung .................................................................................... 11


Kata pengantar

Puji syukur kami panjatkan kehadirat Allah SWT yang telah memberikan rahmat serta
karunia-Nya kepada saya sehingga saya berhasil menyelesaikan tugas makalah mata
pelajaran bahasa jawa berjudul “Tugas Bahasa Jawa Tembang Macapat” Sebagai tugas mata
pelajaran Bahasa Jawa. Tugas ini dibuat sebagai tugas pada pelajaran basa jawa di semester
2. Tugas ini berisikan tentang 11 macam tembang macapat beserta contohnya. Dalam
penyusunan tugas penulisan tugas ini tidak lepas dari dari bantuan banyak pihak makapada
kesempatan ini penulis ingin mengucapkan banyak – banyak terima kasih pada sumber –
sumber yang penulis dapatkan dari internet, yang penulisan dapat jadikan referensi dalam
penulisan tugas ini. Penulis menyadari bahwa ini masih jauh dari sempurna, oleh karenaitu
kritik dan saran dari semua pihak yang bersifat membangun selalu kami harapkan demi
kesempurnaan penulisan ilmiah ini. Akhir kata, Saya sampaikan terima kasih kepada semua
pihak yang telah membantu dalam penyusunan tugas ini.

Penulis,
Tembang Macapat

1. Maskumambang
Maskumambang adalah tembang yang memiliki watak nelangsa, prihatin, dan kelara-lara
dalam bahasa Jawa. Bila kita artikan dalam bahasa Indonesia yang betul watak tembang ini
adalah sedih, perihatin, dan rasa sakit yang mendalam yang menjorok kepada suatu peristiwa
batiniyah.

Secara falsafah, maskumambang mengisyaratkan keadaan manusia ketika masih berada di


dalam kandungan. Dimana ia menggambarkan suatu keadaan ketika seorang bayi masih
mengambang di perut ibunya, sesuai dengan arti ‘kumambang’ dalam bahasa Jawa, yang
artinya mengambang.

contoh Tembang Maskumambang ( 12i, 6a, 8i, dan 8o )


Wong tan manut pitutur wong tuwa ugi
Ha nemu duraka
Ing donya tumekeng akhir
Tan wurung kasurang-surang

Nadyan silih bapa biyung kaki nini,


Sadulur myang sanak,
Kalamun muruk tan becik,
Nora pantes yen den nuta.
(Pakubuwono IV, Wulang Reh)

Apan kaya mangkono watekkaneki,


Sanadyan wong tuwa,
Yen duwe watek tan becik,
Miwah tindak tan prayoga
(Pakubuwono IV, Wulang Reh)

Aja sira niru tindak kang tan becik,


Sanadyan wong liya,
Lamun pamuruke becik,
Miwah ing tindak prayoga.
(Pakubuwono IV, Wulang Reh)

Iku pantes yen sira tiruwa kaki,


Miwah bapa biyung,
Amuruk watek kang becik,
wajib kaki estokena.
(Pakubuwono IV, Wulang Reh)
2. Mijil
Mijil merupakan tembang urutan kedua dari kesebelas tembang macapat. Tembang ini
memiliki watak trenyuh, gandrung, kepilut, dan juga prihatin, yang artinya sedih, tertarik
(cinta) dan benar-benar tergila serta rasa perihatin.
Mijil melukiskan sebuah kelahiran bayi. Dimana menilik dari arti mijil sendiri dalam bahasa
Jawa yang memiliki kesamaan dengan kata mbrojol dan mencolot yang artinya
muncul/keluar.
contoh Tembang Mijil ( 10i, 60, 10e, 10i, 6i, 6o )
Dedalanne guna lawan sekti
Kudu andhap asor
Wani ngalah dhuwur wekasane
Tumungkula yen dipundukanni
Ruruh sarwa wasis
Samubarangipun

Poma kaki dipun eling (10i)


Ing pitutur ingong (6o)
Sira uga satriya arane (10e)
Kudu anteng jatmika ing budi (10i)
Ruruh sarta wasis (6i)
Samubarangipun (6o)

Lan den nedya prawira ing batin…


Nanging aja katon…
Sasabana yen durung mangsane…
Kekendelan aja wani Mingkis…
Wiwika ing batin…
Den samar den semu…

Lan den sami mantep maring becik…


Lan ta wekas ingong…
aja kurang iya panrimane…
Yen wos tinitah maring Hayang Widi…
Ing badan puniki…
Wus papancenipun…

Ana wong narimo wus titahing…


Hayang pan dadi awon…
Lan ana wong pan nerimo titahe…
Ing wekasan iku dadi becik…
Kweruhana ugi….
Aja salang surup…
3. Sinom
Tembang ini berwatak gembira, seneng, grapyak, dan sigrak semanak. Kurang lebih bila kita
terjemahkan artinya adalah ramah, senang, dan menunjukkan kesederhanaan.
Tembang sinom berasal dari kata kanoman yang artinya muda atau berusia muda. Tembang
ini menggambarkan indahnya cerita dimasa muda yang penuh dengan ambisi, angan-angan,
dan harapan serta usaha mencari ilmu dalam mencapai suatu tujuan.

Contoh Tembang Sinom ( 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i, 12a )
Punika serat kawula
Katura sira wong kuning
Sapisan salam pandonga
Kapindo takon pawarti
Jare sirarsa laki
Ingsun mung sewu jumurung
Amung ta wekasi wang
Gelang alit mungging driji
Lamun sida aja lali kalih kula

Nulada laku utama


Tumrape wong tanah Jawi
Wong agung ing Ngeksiganda
Panembahan Senopati
Kepati amarsudi
Sudane hawa lan nepsu
Pinepsu tapa brata
Tanapi ing siyang ratri
Amamangun karyenak tyasing sesame

Lakune bocah sekolah


Sinau rino lan wengi
Kudune bocah sekolah
Mesti pinter lan setiti
Nanging jaman saiki
Sinanune ora luhur
Karo seneng dolanan
Ora bisa migunani
Mung bisa njaluk lan nyusahke wong tuwa

Sedulur pada elinga


Temenana nggonmu urip
Bekti biyung bekti bapa
Duwe pakerti kang becik
4. Kinanthi
Tembang kinanthi berwatak gembira, mesra, dan asih yang artinya adalah bahagia, mesra,
serta rasa cinta. Tembang ini sangat cocok apabila kita tembangkan pada saat suasana hati
kita tengah bahagia.

Nama tembang ini berasal dari kata kanthi yang artinya tuntunan untuk meraih masa depan.
Selain itu tembang ini juga melukiskan sebuah masa dimana manusia sedang pada titik
pembentukan jati dirinya dalam menempuh masa depan.
Tembang Macapat Kinanthi ( 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i )

Kukusing dupa kumelun


Ngeningken tyas kang apekik
Kawengku sagung jajahan
Nanging saget angikipi
Sang resi kaneka putra
Kang anjog saking wiyati

Kagyat risang kapirangu


Rinangkul kinempi-kempit
Duh sang retnaning bawana
Ya ki tukang walang ati
Ya ki tukang ngenes ing tyas
Ya ki tukang kudu gering

Anoman malumpat sampun (8u)


Prapteng witing nagasari (8i)
Mulat mangandhap katingal (8a)
Wanodya yu kuru aking (8i)
Gelung rusak wor lan kisma (8a)
Kang iga-iga kaeksi (8i)

Padha gulangen ing kalbu


Ing sasmita amrip lantip
Aja pijer mangan nendra
Ing kaprawiran den kaesthi
Pesunen sarinira
Sudanen dhahar lan guling
5. Asmarandana
Tembang ini merupakan salah satu favorit kawula muda. Berwatak sengsem (jatuh cinta),
sedih, dan prihatin. Sangat cocok sekali untuk menceritakan rasa jatuh cinta (kasmaran) pada
seseorang maupun mengungkapkan kesedihan yang dikarenakan kisah cinta. 
Berasal dari kata tresna yang berarti cinta/kasmaran. Tak khayal tembang ini
menggambarkan suatu masa dimana manusia tengah dimabuk cinta.

Contoh Tembang Asmarandana ( 8i, 8a, 8e, 7a, 8a, 8u, 8a )


Lumrah tumrap wong ngaurip
Dumunung sadhengah papan
Tan ngrasa cukup butuhe
Ngenteni rejeki tiba
Lamun tanpa makarya
Sengara bisa kepthuk
Kang mangkono bundhelana

Kidung kedresaning kapti,


Yayah nglamong tanpa mangsa,
Hingan silarja jatine,
Satata samaptaptinya,
Raket rakiting ruksa,
Tahan tumaneming siku,
Karasuk sakeh kasrakat.
(Rangga Warsita, Serat Jayengbaya)

Sang dyah sukune mung siji


Atenggak datanpa sirah
Ciri bengkah pranajane
Tinalenan jangganira
Sinendhal ngasta kiwa
Ngaru ara denya muwus
Sarwi kekejek kekitrang

Aja turu soré kaki,


Ana Déwa nganglang jagad,
Nyangking bokor kencanané,
Isine donga tetulak,
Sandhang kelawan pangan,
Yaiku bagéyanipun,
wong melek sabar narima.
6. Gambuh
Berasal dari kata sarujuk atau jumbuh tang artinya kecocokan. Menggambarkan sebuah
komitmen manusia yang sudah benar-benar cinta dan siap untuk berlabuh ke pelaminan demi
membina rumah tangga yang sakinah, mawadah, dan warahmah. Tembang gambuh berwatak
lugas, tanpa keragu-raguan, dan kangge pitutur (digunakan sebagai nasehat).
Contoh Tembang Macapat Gambuh ( 7u, 10u, 8u, 8o )

Lan sembah sungkem ipun


Mring Hyang Sukma elinga sireku
Apan titah sadaya amung sadermi
Tan welangsira andhaku
Kabeh kagungan Hyang Manon

Sekar gambuh ping catur,


Kang cinatur polah kang kalantur,
Tanpa tutur katula-tula katali,
Kadalu warsa kapatuh,
Katutuh pan dadi awon.
(Sunan Paku Buwana IV. Wulang Reh: III. 1)

Rasaning tyas kayungyung,


Angayomi lukitaning kalbu,
Gambir wana kalawan hening ing ati,
Kabekta kudu pinutur,
Sumingkiringreh tyas mirong.
(Rangga Warsita, Sabda Tama)

Ngajapa tyas rahayu,


Ngayomana sasameng tumuwuh,
Wahanane ngendhakke angkara klindhih,
Ngendhangken pakarti dudu,
Dinulu luwar tibengdoh.
(Rangga Warsita, Sabda Tama)

Beda kang ngaji pumpung,


Nir waspada rubedane tutut,
Kakanthilan manggon anggung atur wuri,
Tyas riwut ruwet dahuru,
Korup sinerung angoroh.
(Rangga Warsita, Sabda Tama)
7. Dhandhanggula
Diambil dari kata kasembadan yang artinya kesenangan. Melukiskan suatu keberhasilan
dalam menggapai cita-cita dalam membina rumah tangga yang sempurna. Tembang ini
memiliki watak manis, luwes, dan ngresepake (menyenangkan).
Contoh Tembang Dhandhanggula ( 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u, 8a, 12i, dan 7a )

Sinengkuyung sagunging prawali


Janma tuhu sekti mandra guna
Wali sanga nggih arane
Dhihin Syeh Magrib tuhu
Sunan ngampel kang kaping kalih
Tri sunan bonang ika
Sunan giri catur
Syarifudin sunan drajat
Anglenggahi urutan gangsal sayekti
Iku ta warnanira

amun sira ameguru kaki


Amiliha manungsa sanyata
Ingkang becik martabate
Sarta weruh ing ukum
Kang ibadah lan kang wirangi
Sukur oleh wong tapa ingkang wus amungkul
Tan gumantung liyan
Iku wajib guronana kaki
Sartane kawruhanana

Yogyanira kang para prajurit


Lamun bisa samiyo anuladha
Duk ing nguni caritane
Andelira sang Prabu
Sasrabau ing Maespati
Aran Patih Suwanda
Lelabuhanipun
Kang ginelung tri prakara
Guna kaya purun ingkang den antepi
Nuhoni trah utama
8. Durma
Berasal dari kata darma atau weweh yang artinya dermawan dan gemar bersedekah. Tembang
ini juga menggambarkan wujud rasa syukur kepada Tuhan Yang Maha Esa yang telah
memberikan segalanya yang terbaik kepada umat manusia. Tembang durma
berwatak nepsu (nafsu), muntap dan murka.
Contoh Tembang Durma ( 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i )

Ayo kanca gugur gunung bebarengan


Aja ana kang mangkir
Amrih kasembadan
Tujuan pembangunan
Pager apik dalan resik
Latar gumelar
Wisma asri kaeksi

Mundur kang dadi tata krama


Dur iku duratmoko duroko dursila
Dur iku durmogati dursosono duryudono
Dur udur tan cakap nimbang rasa
Dur udur paribasan pari kena
Maknane nglaras rasa jroning durma
Sinom dhandanggula kang sinedya
Lali purwaduksina kelon asmaradana
Lali wangsiting ibu lan rama
Mangkono werdine gambuh durma
Amelet wong enom ing ngarcapada
Pan mangkono
Jarwane paribasan parikena

Yata para punggawa sareg umangsah


Satus samya sinekti
Sewu mantri wira
Panggah ngangsahken gada
Kunta nanggala myang bindi
Tumibeng sarpa
Tan mantra miyatani
9. Pangkur
Diambil dari kata mungkur yang artinya menjauhi. Pangkur menggambarkan upaya manusia
dalam menyingkirkan nafsu dan angkara murka yang menyeruak di hati setiap manusia.
Tembang ini memiliki watak sereng (kasar), greget (semangat), dan tegas.
Contoh Tembang Pangkur ( 8a, 11i, 8u, 7a, 8i, 5a, dan 7i )

Muwah ing sabarang karya


Ingprakara gedhe kalawan cilik
Papat iku datan kantun
Kanggo sadina-dina
Lan ing wengi nagara miwah ing dhusun
Kabeh kang padha ambegan
Papat iku nora lali

Mingkar-mingkuring ukara
Akarana karenan mardi siwi
Sinawung resmining kidung
Sinuba sinukarta
Mrih kretarta pakartining ilmu luhung
Kang tumrap ing tanah Jawa
Agama ageming aji.

Jinejer ing Wedhatama


Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun
Yen tan mikani rasa
Yekti sepi sepa lir sepah asamun
Samasane pakumpulan
Gonyak-ganyuk nglelingsemi.

Nggugu karsane priyangga,


Nora nganggo peparah lamun angling,
Lumuh ingaran balilu
Uger guru aleman,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu,
Sinamun samudana,
Sesadoning adu manis.
10. Megatruh
 Dalam bahasa Jawa megatruh diambil dari kata megat roh yang artinya keluarnya roh
manusia, dimana melukiskan terlepasnya roh dari jiwa manusia yang jelas berarti kematian
manusia. Megatruh berwatak nglara (sakit), susah, sedih, dan keranta-ranta (sakit hati yang
mendalam).
contoh Tembang Megatruh ( 12u, 8i, 8u, 8i, 8o )

Kabeh iku mung manungsa kang pinujul


Marga duwe lahir batin
Jroning urip iku mau
Isi ati klawan budi
Iku pirantine ewong

sigra milir kang gèthèk sinangga baju


lkawan dasa kang njagèni
ing ngarsa miwah ing pungku
rtanapi ing kanan kéri
ngkang gèthèk lampahnya alon

Kawulane kabeh nyedhak padha ngrubung,


Ngupakara marang Gusti,
Kocap ana uwong maju,
Amiyak para prajurit,
Bareng ketok uwong wedok

Nuli clathu amit sadaya priyantun,


Kula parenga nyelaki,
Badhe tumut urun rembug,
Sukur saged anjampeni,
Wong-wong sing weruh malenggong

Kabeh iku mung manungsa kang pinujul,


Marga duwe lahir batin,
Jroning urip iku mau,
Isi ati klawan budi,
Iku pirantine ewong
11. Pocung 
Nama tembang yang sedikit menyeramkan mungkin. Dalam bahasa Jawa senidiri penamaan
tembang ini diambli dari kata 'pocong' yang artinya telah dibungkus. 

Tembang ini menggambarkan proses setelah manusia meninggal, yakni dimandikan,


disholatkan, lalu siap dikebumikan. Tembang ini berwatak gecul (nakal), sembrana (kurang
hati-hati), dan tak ada semangat.
contoh Tembang Pocung ( 12u, 6a, 8i, 12a )

Ngelmu iku kelakone kanthi laku


Lekase lawan kas
Tegese kas nyantosani
Setya budya pengekesing dur angkara

Angkara gung neng angga anggung gumulung


Gegolonganira
Triloka lekeri kongsi
Yen den umbar ambabar dadi rubeda.

Beda lamun kang wus sengsem reh ngasamun


Semune ngaksama
Sasamane bangsa sisip
Sarwa sareh saking mardi martatama

Taman limut durgameng tyas kang weh limput


Karem ing karamat
Karana karoban ing sih
Sihing sukma ngrebda saardi pengira

Yeku patut tinulat tulat tinurut


Sapituduhira
Aja kaya jaman mangkin
Keh pra mudha mundhi diri Rapal makna

Anda mungkin juga menyukai