3.1/4.1/3/3.1
A. IDENTITAS UKBM
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/Semester : XI/3
Kometensi Dasar :
3.1 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis teks nonsastra (berita, artikel,
laporan, dan lainnya) secara lisan dan tulis
4.1 Menginterpretasi, menanggapi dan memperagakan teks drama, puisi, dan prosa sesuai isi
dengan bahasa
Materi Pokok : Geguritan
Alokasi Waktu : 6 x 45 Menit
Tujuan Pembelajaran : Melalui model pembelajaran Problem Based Learning dengan
menggali informasi dari berbagai sumber belajar dan mengolah
informasi, diharapkan peserta didik dapat menjelaskan isi geguritan,
mnenjelaskan pesan/amanat dalam geguritan, menjelaskan teknik
membaca ekspresif geguritan, memparafrase geguritan, menentukan
pungtuasi geguritan serta dapat memperagakan pembacaan ekspresif
geguritan.
Materi Pembelajaran : Anak-anakku kabeh, geguritan yaiku karya sastra seng awujud puisi
jawa. Supaya awakmu isa nguwasani bab geguritan iki, coba gatekna
materi teks geguritan sing ana ing buku: 1) Sukendro, D.P. dan
Susanti, T.W.. 2014.Wiyata Basa Kanggo SMA/ SMK/ MA Kelas XI.
Surabaya: Penerbit Duta; 2) Purnomo, Bambang. Dkk. 2015. Sastri
Basa Kanggo SMA/ SMK/ MA/ MAK Kelas XI.
1
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
B. PETA KONSEP
Tegese Geguritan
Titikan Geguritan
Struktur Teks
Geguritan
Nggancarake / Memparafrase
Teks Geguritan
C. PROSES BELAJAR
1. Petunjuk Umum Penggunaan UKBM
1. Baca dan pahami materi pada buku Sutjiptono. 2015. Ngeluri Basa Jawa
SMA/SMK/MA Kelas XI, Banyuwangi: MGMP Bahasa Derah Banyuwangi, hal 18-22.
2. Setelah memahami isi materi dalam bacaan berlatihlah untuk berfikir tinggi melalui
tugas-tugas yang terdapat pada UKB ini baik bekerja sendiri maupun bersama teman
sebangku atau teman lainnya.
3. Kerjakan UKB ini dibuku kerja atau langsung mengisikan pada bagian yang telah
disediakan.
4. Kalian dapat belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan ayo berlatih, apabila
kalian yakin sudah paham dan mampu menyelesaikan permasalahan-permasalahan
dalam kegiatan belajar 1, 2, dan 3 kalian boleh sendiri atau mengajak teman lain yang
sudah siap untuk mengikuti tes formatif agar kalian dapat belajar ke UKB berikutnya.
2
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
2. Pendahuluan
Sadurunge sampean miwiti pasinaon dina iki, pitakon-pitakon ing ngisor iki wangsulana
luwih dhisik!
1. Apa sampean nate ningali tiyang maca geguritan?
Inggih kula nate ninggali tiyang maca geguritan
2. Wonten pundi sampean nate ningali?
Wonten kelas
3. Gampang apa angel nalika maca geguritan punika?
Maca geguritan lumayan angel
3. Kegiatan Inti
Pasinaon 1
Wacanen pangerten, titikan, struktur, lan tuladhane teks geguritan ing ngisor iki !
Tegese
Geguritan menika saking tembung gurit ingkang tegesipun seratan. Geguritan menika
salah satunggaling asil kabudayan Jawi modern. Sinten kemawon saged ndamel
geguritan. Nganggit geguritan menika saged ngandharaken pengalaman pribadi utawi
gambaran kawontenan ing masarakat, utawi pagesanganipun tiyang ing alam donya
miturut jamanipun.
Geguritan wujudipun langkung mardika tinimbang tembang. Nganggit geguritan
boten prelu ngginakaken paugeran ingkang gumathok kados wonten ing tembang, pramila
geguritan saged dipunwastani puisi bebas.
Ingkang kedah dipungatosaken nalika maos geguritan (4W) inggih menika :
1. Wicara : pocapan cetha, leres, jelas, tegas, boten bindheng, boten blero.
2. Wirama : minggah mandhapipun swanten, lirih saha seronipun swanten (irama)
3. Wirasa : ngraosaken salebeting manah ing geguritan (susah, semangat,
nelangsa)
4. Wiraga : ekspresi /patrap (sikep, obahipun badan, lan pasemon (rai).
Titikanipun Geguritan
Geguritan kaperang dadi loro, yaiku geguritan gagrag lawas lan geguritan gagrag anyar (puisi
Jawa Modern)
Titikane geguritan gagrag lawas yaiku :
3
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
Sawise maca teks ing ndhuwur, coba wacanen materi ngenani unsur intrinsik kang ana ing buku
Sukendro, D.P. dan Susanti, T.W.. 2014.Wiyata Basa Kanggo SMA/ SMK/ MA Kelas XI. Surabaya:
Penerbit Duta. Banjur jlentrehna struktur teks geguritan kang kinandhut!
4
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
Tuladhane Geguritan
Jaman
(Déning Muhammad Yamin)
5
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
Damèn-damèn, pari-pari
biyèn-biyèn, saiki-saiki
o, slamet-slamet
jamané bundhet ruwet
ora eling labuh labet
“E, Bocah-bocah… jaman rongèwu nèng ngarepmu. Mangsa borong, nèng pundhakmu jaman
dadi abang biru.
Aku ora ngaru siku, wis, simbah turu.”
Sawise maca geguritan kasebut, ayo gladhen negesi tembung ngisor iki
Gladhen
Negesi Tembung
1) Gègèr = riuh
2) Jenjem = ayem lan tentrem
3) Lelabuhan = pengorbanan
4) Damen = jerami
5) labuh labet = utang budi, pengabdian
Pasinaon 2
Sawise para siswa kasil ngerteni apa lan maknane struktur sawijine teks geguritan, sabanjure
ana ing pasinaon iki para siswa kabeh bakal dijak ngrembug lan nintingi pesan / amanat kang
ana ing guritan lan nggancarake geguritan.
6
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
❖ Geguritan gagruk lawas apa dene gagrak anyar isine mujudake pinutur
becik, sanggahan, sindiran marang apa wae (ngenam panguripane
manusngsa, pemerintahan, ramalan dst)
Sawise ngerteni apa lan maknane pesan / amanat kang ana ing guritan lan nggancarake
geguritan, garapen gladhen ing ngisor iki
7
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
Gladhen
Aku lan Pangudiku
8
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
3. Analisisen pesen moral kang kinandhut ( implisit lan eksplisit ) ing geguritan kasebut. Pesen
eksplisit yaiku pesen kang tinulis. Pesen implisit yaiku pesen kang ora tinulis.
4. Wehana tanda jedha` kang trep!
5. Wehana tanda intonasi kang trep!
4. Penutup
1. Siswa melakukan refleksi terkait pembelajaran yang baru berlangsung dengan
membuat catatan penguasaan materi dengan jujur dan tanggung jawab.
2. Siswa latihan menulis geguritan gagrag anyar.
1. STRUKTUR
a. Fisik :
- Tipografi : nulise rata tengah, saben padha ora ditemtokake cacahe larik
- Diksi : ‘tan’= ora ‘aneng’=anating ‘pangudi’=usaha ‘samya’
- Imaji : ‘nadyan akeh wong sing nyacad’ ‘nadyan diarani aneh tur nyeleneh’
- Tembung Konkret : nyacad,pangudi,pepalang
- Rima : Tan bisa pepalang
Ngranggeh impen aneng awang-awang
- Majas : ‘ngranggeh impen aneng awang-awang’
b. Batin :
- Tema : ora gampang nyerah kanggo mujudake impen
- Rasa : medharake rasa semangat lan ora gampang nyerah
- Nada : panulise ngajak pemaos supaya tetep semangat kanggo mujudake impen
- Amanat : lumantar geguritan iki panulis pengen menehi pitutur yen kita sedaya kudu
tansah semangat nggayuh impen.
9
UKB_Pitutur Luhur ing Geguritan_BJ_3.1/4.1/3/3.1
PARAFRASE
3. Implisit
- Aja ngerungokake apa sing diomongake wong liya
- Ora nyerah kanggo ngranggeh impen
- Kanthi niat lan tekad kuat impen bisa kawujud
Eksplisit
- Nadyan akeh wong sing nyacad, tan bisa dadi pepalang
- Tekad wis bakal ora lumuntur kanggo mujudake impen
- Kang wigati aku bisa mujudake pangudiku
10