ATEGES GEGURITAN :
Geguritan iku iketaning basa kang awujud syair. Mula ana kang ngarani syair Jawa. Tembung
geguritan asale saka tembung Gurita, tembung Gurita owah-owahan saka tembung Gerita. Tembung
Gerita linggane Gita, tegese tembang utawa syair. Geguritan Jawa sakawit tinemu ing lagu-lagu
dolanan, saiki mujudake wohing kasusastran puisi kang maneka warna wujuding dhapukane.
Kapirid saka wujud lan isine, geguritan iku bisa kaperang dadi loro, yaiku geguritan gagrag
lawas utawa geguritan tradhisional lan geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren.
1) Struktur Fisik
a) Pamilihe tembung (diksi). Pamilihing tembung uga diarani diksi. Tembung-tembung kang ana sajroning
geguritan biasane nduweni teges konotatif, asipat polisemi, lan nduweni teges rowa (abstrak). Pamilihing
tembung kang trep bisa ngasilake imajinasi kang manjila.
b) Lelewaning basa (Majas) yaiku tembung kang digunakake penyair kanggo nyaritakake sawijing bab kanthi cara
mbandhingake karo barang utawa tembung liyane.
c) Purwakanthi (Rima/ritma) yaiku mbaleni swara (vocal), mbaleni tembung, kelompok tembung (frasa) utawa
mbaleni ukara. Rima utawa sajak utawa persamaan bunyi kanggo nyiptakake kaendahan lan kekuatan
sawijining geguritan.
d) Tipografi yaiku larik-larik utawa gatraning geguritan kang tinulis mawa pada utawa bait. Bab kuwi kang
mbedakake antaraning geguritan lan gancaran.
2) Struktur Batin
Struktur batin ing geguritan kaperang dadi papat, yaiku :
a) Bakuning gagasan/ tema (sense); tegese punjeraning bab kang ndadekake geguritan kuwi
dumadi. Utawa gagasan pokok kang dikarepake panulis/penyair. Tuladha tema: sosial, moral,
politik, agama, individu, lan sapiturute.
b) Pangrasane penyair/; yaiku Tembung-tembung kang dianggo ana sajroning geguritan nduweni
teges lan nduweni fungsi kanggo manjilmakake rasa-pangrasa. Rasa-pangrasa kuwi nduwe sipat
rowa lan kompleks. Sing kalebu rasa-pangrasa kayadene: simpati, empati, antipati sedhih, susah,
seneng, kangen, gumun, lan sapiturute.
c) Nada utawa sikap penyair marang “pembaca”; Tegese patrap (sikap) sing digunakake ana
sajroning geguritan. Tuladha: ngguroni, nuturi, ngenyek, muji, nyemoni, utawa patrap liyane.
d) Amanat/ pesen; tegese bab kang pengen diwedharake penyair/panulis marang pamaos. Amanat
kuwi ora tinulis kanthi terang trawaca ananging sinandhi ana pangrakiting tembung-tembung.
e) Suasana; tegese kahanane batin/jiwa pamaos sawise maca geguritan. Dadi, geguritan nduweni
tujuan kanggo mbangun suasana batin pamaos geguritan.
TULADHA GEGURITAN :
SEKOLAHKU
Sekolahku...
Bangunanmu kang megah
Anggone nulis lan maca
Lan ngudi tata krama
Dadi tujuwane siswa-siswa
Sing arep golek ilmu
Kanggo sangu tuwa
Saben dina...
Aku tansah ana njero ruanganmu
Ngrungokake piwulange bapak lan ibu guru
Apa sing kudu digugu lan ditiru
Tambah dina tambah marem atiku
Kanggo ngudi ilmu,
Kanggo golek prestasiku,
Kanggo mbesok masa depanku...
– ANALISIS STRUKTUR GEGURITAN :
1) Struktur Fisik
a) Pamilihe tembung (diksi) :
b) Lelewaning basa (Majas) :
c) Purwakanthi (Rima/ritma) :
d) Tipografi :
2) Struktur Batin
– Bakuning gagasan/ tema (sense) :
– Pangrasane penyair :
– Nada utawa sikap penyair marang “pembaca” :
– Amanat/ pesen :
– Suasana :