1/1/1-1
IDENTITAS
a. Judul : Geguritan
b. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Daerah-Jawa
c. Semester :3
d. Alokasi waktu : 3 x 2 JP ( 6 JP )
e. Kompetensi Dasar :
3. 1 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis teks drama, prosa atau
puisi sesuai kaidah.
Menginterpretasi, menanggapi dan memperagakan teks drama, puisi, dan
prosa sesuai isi dengan bahasa yang komunikatif.
f. Tujuan Pembelajaran :
1. Peta Konsep
1
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
2. Proses Belajar
a. Pambuka
Sawise nggatekake gambar ing dhuwur, apa awakmu tau maca kasusastran Jawa ing buku,
majalah, utawa ing koran ? Kasusastran iku ngenani bab apa ? Ing era iki, generasi mudha
saya suwi saya lali karo kasusastran jawa. Kasusastran Jawa dianggep kasusastran sing
ora gaul amarga dianggep kuna. Sakliyane iku, media-media tulis lan lisan uga jarang kang
ngemot babagan kasusastran jawa. Amarga iku, kita generasi muda kudu nglestarekake
basa jawa kanthi nyinauni kasusastran Jawa supaya ora luntur.
2
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
b. Kagiyatan Inti
Kagiyatan 1
PITUDUH :
Bukak lan wacanen buku Trampil Basa Jawa Kelas
XI , wulangan I , kaca 1 – 16.
tegese
Miturut asal-usuling geguritan saka tembung “ gurit” sing tegese “kidung”, tembang utawa
tulisan sing wujude ukiran utawa tatahan. Geguritan iku ora ditembangake nangng diwaca nanggo
irama, wirasa lan wiraga manut surasane.
Jenis geguritan kaperang dadi loro yaiku geguritan tradisional lan geguritan modern.
Geguritan radisional kuwi geguritan nganggo paugeran-paugeran tartamtu kayata cacahing larik
saben pada, cacahing wanda saben larik uga dhongdhinge swara. Kang kagolong geguritan
tradisional antara liya yaiku, parikan, wangsalan, tembang macapat, tembang tengahan lan
tembang gedhe. Tembang modern ora diwatesi pathokan-pathokan lan paugeran kaya kang ana
ing geguritan tradisional. Tegese saben pada ora ditemtokake cacahe larik. Saben larik ora
ditemtokake cacahing wanda lan dhongdhinge swara. Pangripta mardhika (bebas) anggone
medharake karep. Mula geguritan modern uga diarani geguritan bebas utawa kang saiki lumrah
diarani geguritan.
Ing UKBM iki awakmu bakal nyinaoni babagn geguritan gagrag anyar sing luwih asring diarani
geguritan.
Sun Nggegurit
Kaanane jaman saiki
Sipat pemudha pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kudi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati ati
3
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
MRIPAT
Dening: Moch. Nursyahid P.
Mripat
Cahyamu landhep kaya panah
Nanging endah
Kagiyatan 2
4
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Ing kagiyatan 2 iki ana pitakon-pitakon kang gegayutan karo geguritan. Pitakon iki wigati
banget kanggo nyumurupi babagan geguritan.
Yen wis rampung ngerjakake Gladhen 1 lan Gladhen 2, awakmu bisa nerusake Kagiyatan 3.
Kagiyatan 3
1. Struktur geguritan
Struktur geguritan
Struktur Struktur
fisik batin
tipografi tema
5
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
diksi rasa
imaji nada
Tembung amanat
konkret
Busananing
basa
wirama
Katrangan :
Tipografi yaiku bentuke geguritan.
diksi yaiku pamilihe tembung kang maknane mentes .
imaji yaiku pamedhar pengalaman indrawi.
Tembung konkret yaiku tetembungan kang bisa ditangkep dening alat indrawi.
Busananing basa yaiku panganggone basa kang bisa nguripake swasana.
Wirama yaiku runtuting swara kang bisa ing wiiwitan, tengah utawa ing pungkasan.
Tema yaiku kekarepan kang kinandhut sajroning geguritan
Rasa yaiku pandungkape rasa (sikap) panggurit.
Nada yaiku kekarepane panggurit marang pamaos.
Amanat yaiku pesen kang kinandhut sajroning geguritan.
Sakwise nyinaoni struktur geguritan l, gawea analisis teks geguritan kang judule Aku lan
Pangudiku ing kagiyatan 2.
1 tipografi Ana 2 pada, pada kaping pisan ana 6 gatra lan pada
kaping pindo ana 8 gatra.
Diawiti aksara ageng.
Mboten dipungkasi tanda titik.
6
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Miturut panemumu, teks geguritan kang judule Aku lan Pangudiku kalebu ing jinis
geguritan : Gagrag Anyar (Modern)
Andharna buktine :
a. Ora diawiti tembung sing nggegurit
b. Runtutan swara saben gatra ora padha
c. Saben bait ora padha cacahing gatrane
Gladhen Mandhiri !!
Pituduh :
1. Pilihen siji wae tuladha geguritan sing ana ing buku Trampil Basa Jawa Klas XI
Wulangan 1.
2. Pilihen teks geguritan 1 wae.
3. Analisisen geguritan pilihanmu gawe tabel analisis kaya ing dhuwur.
4. Garapan kanthi mandhiri ing kertas folio, yen wis rampung paringne dwija minangka
tugas mandhiri.
Yen wis rampung ngerjakake Gladhen Mandhiri , awakmu bisa nerusake ing Kagiyatan 4.
Kagiyatan pasinaon 4
Rongsokan
Geguritan ( puisi Jawa gagrag anyar ), panulisane bebas. Ewasemana isih tetep ngugemi ananing
rasa kaendahan. Endahing geguritan dumunung saka : a. Pamilihan tembung kang ringkes, mentes ,
b. Migunakake purwakanthi, c. Tembung entar kang kapilih , d. Tembung andahan kang karimbag
Yen ditintingi kaendahane tinemu ing ukara-ukara, umpamane “ Saklebatan kaya mung golek upa”
ukara iki ngemu pepindhan, sing dipindhakake kahanane mula diarani paribasan. Rekasane
manungsa golek pakaryan kanggo nyukupi kebutuhan pangan kaya-kaya mung kaya golek upa
(sego saglintir). Kang ateges kaya nggoleki barang kang sepele kasile. Ana uga kang migunakake
basa kawi , umpamane ing pada kaping 2 gatra 2 (tan ateges ora ). Lan sapanunggalane.
Yen wis rampung nggarap gladhen 3, awakmu bisa nerusake ing Kagiyatan 4.
7
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Kegiyatan
pasinaon 4
2. Parafrase Geguritan
Nyambut Gawe
Dening : Nadya Ayu Ramadhani
8
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Kegiyatan
pasinaon 6
9
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Gladhen Mandhiri !
Tindakna pakaryan iki :
1. Pilihen siji wae geguritan sing koksenengi saka buku Sayaga Basa Jawa Kelas XI , wulangan 1.
2. Sawise kokmangerteni isine, wenehana tandha jeda andhegan miturut interprestasimu.
3. Tulisen ing kertas kumpulna dhateng dwija minangka nilai tugas mandhiri.
4. Gladhenen maca endahmu, nganthi trampil lan becik.
5. Peragakna maca endahmu geguritan pilihanmu ing sangarepe dwija lan kanca-kancamu
minangka penilaian ketrampilan / psikomotor kompetensi dasar geguritan.
C. Panutup
Kepriye awakmu saiki?
Sakwise awakmu sinau bertahap lan nglanjutna saka kagiyatan pasinaon 1, nganti 6, ing ngisor iki
diwenehi tabel kanggo ngukur panguwasaanmu tumrap materi geguritan sing wis disinaoni. Dwija
bakal maringi penilaiane marang awakmu miturut panguwasaan materi geguritan ing UKBM iki!
Tabel Refleksi Diri Pemahaman Materi
No Pertanyaan bisa Ora bisa
1. Apa siswa wis mangerteni babagan teks geguritan
2. Apa siswa wis bisa nyebutake struktur geguritan
3. Apa siswa wis bisa nggancarne teks geguritan?
4. Apa siswa wis bisa maca endah geguritan kanthi
menehi tanda jeda?
Yen penilaiane dwja “ora bisa” ing salah siji pitakon ing dhuwur, mula iku sinaunana maneh
materi kasebut ing sumber belajar sing disaranake ing “Materi Pembelajaran” uga sumber liyane
sing relevan, sinaunana maneh kagiyatan-kagiyatan belajar sing sakirane awakmu perlu mbaleni
kanthi bimbingan dwija lan kancamu.
“aja putus asa kanggo mbaleni sinau maneh”. Lan yen dwija paring penilaian bisa ing kabeh
pitakonan, iku pratandha yen awakmu mangerteni lan nguwasai kanthi becik. Mula kuwi lanjutne
candhake .
PENGHARGAAN
Ing ngendhi panggonanmu ?
Penilaine dwija marang awakmu ing penguwasaan materi struktur, paraphrase lan maca endah
geguritan ing sajroning rentang 0 – 100.
Katulis ana ing sajroning kotak.
Sawise awakmu pikanthuk penilaian
saka dwija tumrap panguwasaanmu
ing materi teks geguritan, iki lan
minangka bagean pungkasan saka
UKBM, nyuwuna tes formatif marang
Dwija sadurunge sinau ing UKBM
candhake.. Sukses kanggo awakmu
kabeh!!!!!!!
KAPUSTAKAN
Hidayah ,Nurul, dkk. 2015. Sayaga Basa Jawa kanggo SMA/MA Kelas XI. Jakarta : Penerbit
Erlangga
Purnomo, Bambang, dkk.2015. Sastri Basa SMA/SMK/MA/MAK Kelas XI. Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Timur
10
BJW - 3.1/4.1/1/1-1
Sukendro, Dhita P.dkk. 2015. Wiyata Basa kanggo SMA/SMK/MA Kelas XI. Surabaya: Penerbit
Duta
Sukendro, Tresno.dkk.2019. Trampil Basa Jawa kanggo SMA/SMK/MA Kelas XI. Surabaya:
Penerbit Erlangga
Tim. -----. Modul Pembelajaran Bahasa Jawa Kelas XI. ------- Lintas Jatim
11