- Novel -
A. Kompetensi Inti
KI 1 : Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
KI 2 : Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong
royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan pro-aktif dan menunjukkan sikap
sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif
dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa
dalam pergaulan dunia
KI 3 : Memahami, menerapkan, menganalisis dan mengevaluasi pengetahuan faktual,
konseptual, prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu
pengetahuan, teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan,
kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta
menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat
dan minatnya untuk memecahkan masalah
KI 4 : Mengolah, menalar, menyaji, dan mencipta dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri serta bertindak
secara efektif dan kreatif, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan
B. Kompetensi Dasar
1.2 Menerima, mensyukuri, menghayati, dan mengamalkan anugerah Tuhan berupa bahasa
Jawa dalam bentuk teks novel
2.2 Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (gotong royong, kerjasama,
toleran, damai), santun, responsif, dan proaktif dalam menggunakan bahasa Jawa melalui
teks novel
3.2 Memahami isi petikan teks novel berbahasa Jawa
4.2 Menceritakan isi petikan novel berbahasa Jawa
E. Materi Ajar
Terlampir
F. Sumber Belajar
1. Buku Prigel Basa Jawa Kelas XII
2. Modul
3. Internet
G. Media Belajar
1. Buku novel Jawa
H. Model Pembelajaran
Model pembelajaran Discovey Learnig dengan pendekatan Pembelajaran Berbasis Teks.
I. Metode Pembelajaran
1. Ceramah
2. Diskusi
3. Tanya jawab
4. Penugasan
J. Skenario Pembelajaran
Tahap Langkah-Langkah
Alokasi Waktu
Pembelajaran Pembelajaran
Pendahuluan Guru membuka pembelakaran dengan berdoa, salam, 5 menit
dan menanyakan siswa yang tidak hadir
Guru melakukan apersepsi untuk mengaitkan materi
yang telah dikuasai siswa dan yang akan dipelajari
Guru memberikan informasi mengenai kompetensi
yang akan dipelajari, rencana pembelajaran, dan
penilaiaan yang akan dilaksanakan
Guru memberi motivasi kepada siswa mengenai
perlunya materi yang akan dipelajari dalam kehidupan
sehari-hari
Guru memberikan informasi mengenai sumber-sumber
belajar yang dapat digunakan
Inti Mengamati 30 menit
membaca contoh teks novel
mencermati uraian yang berkaitan dengan
mempertanyakan unsur-unsur pembangun novel
Menanya
mempertanyakan unsur-unsur pembangun novel
membuat pertanyaan yang berhubungan dengan isi teks
novel
Mengumpulkan informasi
menemukan nilai-nilai yang terkandung di dalam teks
novel
menulis sinopsis novel dengan bahasa sendiri
Mengasosiasi
menyunting kesalahan sinopsis novel tulisan teman
menganalisis unsur-unsur pembangun
mengaitkan nilai-nilai dengan kondisi masyarakat saat
ini
Mengkomunikasikan
menyajikan secara lisan atau tulisan sinopsis novel yang
ditulis
memberi tanggapan isi teks novel dengan bahasa sendiri
Penutup Siswa mengumpulkan tugas materi yang telah dipelajari 5 menit
Siswa dan guru merefleksi penguasaan materi yang
telah dipelajari
Guru memberikan rencana pembelajaran pada
pertemuan yang akan datang
Definisi Novel
Novel yaiku wacan kang klebu citra narasi lan isine nyritakake kadadeyan utawa prastawa
bisa nyata utawa fiktif kang dilakoni paraga kanthi urutan wektu tinemtu. Novel iku karya sastra
prosa (karangan bebas) kang popular. Kaya dene karya sastra crita liyane, novel iku ngemot crita-
crita kang rinakit urut miturut pembabakan. Mula ing njerone kaperang dadi pirang-pirang crita,
dene saben babak iku ngandarake surasa kang beda-beda.
Titikane novel, yaiku:
1. Dicritakaken sepisan ora rampung, didadekake pirang-pirang bab
2. Perwatakan digambarake kanthi princi
3. Konflik utawa cecongkrahan ora nganti ngowahi nasibe tokoh/paraga
4. Sawijining cecongkrahan dilakoni pirang-pirang paraga naratif/urut
Jinising Novel
1. Novel detektif (crita fokus nggoleki bukti/ barang bukti).
2. Novel roman (crita fokus babagan percintaan utawa kasih sayang).
3. Novel misteri (crita kang nimbulake rasa penasaran).
4. Novel Gotik (penggabungan crita misteri/ horror dengan cerita percintaan)
5. Novel kriminal (crita fokus kasus kriminal).
6. Novel fiksi ilmiah (crita fokus babagan imajinasi).
Sinopsis
Sinopsis yaiku ringkesan sawijining crita. Ringkesan yaiku salah sijine wujud nyekakake
sawijining crita kanthi tetep nggatekake unsur-unsur intrinsik ing crita kasebut. Gawe sinopsis iku
cara kang efektif kanggo ngandharake sawijining crita kang dawa sajroning wujud cerkak. Ing
sajroning sinopsis kaendahan gaya bahasa, ilustrasi, lan penjelasan-penjelasan diilangke, nanging
tetep gumathok marang isi lan gagasan umum pangripta.
Sinopsis biasane dibatesi dening cacahing rai. Dawane sinopsis biasane sapralima utawa
saprasepuluh saka dawane karangan asline. Carane nggawe sinopsis yaiku:
1. Maca naskah asli kanggo nggoleki gagasan umume penulis
2. Nyathet gagasan utama kang penting
3. Nulis maneh gagasan utama dadi paragraf
4. Dialog lan monolog amung ditulis isi utawa garis utamane
5. Sinopsis ora kena owah saka isi crita asline
Sinopsis iku ringkesan crita saka alur kang dawa dadi cekak, nanging bisa nlentrehake crita
sakabehe. Mula nalika bakal nulis sinopsis, bab-bab kang kudu digatekake yaiku :
1. Tema : gagasan pokok, pokok cerita
2. Latar : papan lan wektu dumadine
3. Alur : lakuning crita
4. Penokohan : paraga crita
Saka katrangan kasebut banjur bisa digawe sinopsise.
Kapethik saka:
Novel Lara Lapane Kaum Republik anggitan Suparto Brata (kaca 5-16)
Pengetahuan
Indikator Pencapaian
Kompetensi Dasar Indikator Soal
Kompetensi
3.2 3.2.1 Peserta didik dapat
Memahami isi petikan teks Menjelaskan pengertian dan menjelaskan pengertian dan
novel berbahasa Jawa ciri-ciri novel ciri-ciri novel
3.2.2 Disajikan petikan teks novel
Menganalisis unsur intrinsik sehingga peserta didik dapat
novel menganalisis unsur intrinsik
novel
3.2.3 Disajikan petikan teks novel
Mengidentifikasi nilai-nilai sehingga peserta didik dapat
yang terkandung dalam novel mengidentifikasi nilai-nilai
yang terkandung dalam petikan
novel
Soal
1. Jlentrehna sacara cekak aos apa kang diwastani novel!
2. Wacanen maneh pethilan novel “Lara Lapane Kaum Republik” anggitane Suparto Brata.
Jlentrehna unsur-unsur intrinsik pethilan novel kasebut!
3. Jlentrehna nilai-nilai apa wae kang kakandhut sajroning pethilan novel “Lara Lapane Kaum
Republik” anggitane Suparto Brata kasebut!
Jawaban
1. Novel yaiku wacan kang klebu citra narasi lan isine nyritakake kadadeyan utawa prastawa
bisa nyata utawa fiktif kang dilakoni paraga kanthi urutan wektu tinemtu, novel iku ngemot
crita-crita kang rinakit urut miturut pembabakan, mula ing njerone kaperang dadi pirang-
pirang crita, dene saben babak iku ngandarake surasa kang beda-beda.
2. Unsur intrinsik sajroning pethilan novel “Lara Lapane Kaum Republik” anggitane Suparto
Brata:
a. Tema
Panguripan wong desa ing jaman kamardikan
b. Alur
Maju (progresif)
c. Penokohan
- Wiradi : sayang karo keluwargane, rada grusa-grusu
Buktine : „Nanging pije olehku pertjaja marang bapak, bisa ngarih-arih
penggalihe sibu, wong njatane sibu gerah ngono. jen aku netepake: gerahe sibu kuwi
mung bakal bisa senggang jen wis pirsa putra-putrane slamet.”
- Wiranta : wicaksana, lantip
Buktine : „Ah, kangmas ki kok neka2. Tak aturi menggalih kaanane ta
kangmas. La wong Landa olehe ngintjim-intjim njang pemuda2 kepati-pati kok kita
klujur2 mlebu kuta. Iki mengko rak ora sida ngleremake penggalihe sibu, nanging
ngulungake pati-uripe dewe menjang mungsuh,” Wiranta tjelatu rada songol.
Deweke sanadyan kaprenah enom, kantja-kantjane pada ngreti jen pangretene luwih
lantip tinimbang kangmase.
- Narna : kendel
Buktine : Narna ngawasake Wiradi kanti ati-ati, ing batin ngremehake
kekarepane Wiradi sing kurang pikir kuwi. Djeneh wis dikandani jen uripe pemuda2
ana kuta ki mung gumantung begdja-begdjan wae, kok isih wani nduweni pepinginan
kaja ngono. Narna wae, sing wis kotjap kekendelane lan wis nglakoni slamet mlebu
kuta, kandji ora wani mlebu kuta awan2 djare.
- Sukardiman : seneng guyonan nanging wedi karo memedi
Buktine : „Maridja mau sida nganggo sepatu ora mau, tja? Awas lo, Kjaine lagi
wae ndlosor mlaju ngidul iki mau, mentas wae tak langkahi,” tjelatune Sukardiman
tjlemang-tjlemong.
„Tenan pa pije kuwi lo? Wong ula djare dienggo sembranan,” wangsulane sing ana
tengah barisan.
„Alah, si Sukardiman kuwi, jen isih jah mene wae kumretjek mbeda kantjane ora
uwis2. Mengko rada bengi sitik jen ora ngoplok golek kantja merga wedi banaspati,”
tjelatune Wiranta ngelehake.
- Maridja : was-was
Buktine : Wiradi krungu wong sesenggrukan nagis.
„Menenga Dja. Iki mengko ora wurung kowe gawe tjilakane wong samene,”
suwarane Sukardiman songol, nanging ora sora.
„Kita wis tjampuh ana daerahe mata2 mungsuh iki, huh, huh,” wangsulane Maridja
sesenggrukan.
„Bedilku kari ana ndjaban pager.”
d. Setting
- Panggonan : kutha Sala sakupengane
Buktine : Wong loro mau saikin isih pada tjekel bedil belani negara ana desa
bawah Bekonang wetan Sala.
- Wektu : taun 1949
Buktine : Wektu iku mangsa ketiga, sasi Djuli 1949, wis suwe ora ana udan,
dalan2 ing pradesan bleduke muleg, sawah2 pada garing lan kalen2 pada asat.
- Swasana : tegang
Buktine : Nanging durung suwe saka tjelatune kuwi, ana suwarane pistul, ora
ngerti sapa sing ngunekake. Teng sing isih tjedak panggonan kono bandjur mandek.
Sorot kang djembar lan padang ndjingglang kaja raina, lan bedil pating djledor
tjampuh ing saindenge kono. Wiranta sabalane pada pating blesar mlaju ngetan
sakarepe dewe2, ora kena ditata lan ora kober nata.
Wiranta, kangmase, Narna, Sukardiman lan Maridja pada pating depipis njilikake
awake dewe2 ana ing sawenehing pager urip, ambegane pating krenggos. Kabeh pada
mikir pati-uripe dewe2. Bareng disrantekake sadela, suwarane bedil bandjur rada
menda. Wong2 lagi pada kelingan kantja-kantjane.
e. Amanat
- Saking kawontenan sosial rikala bangsa dipunjajah bangsa sanes, rakyat kedah
gadhah jiwa nasionalisme tumrap republik. Kawontenan menika ndadosaken rakyat
kedah ikhtiar kangge ngupaya gesang ing kawontenan ingkang boten temtu.
- Kados menapa kemawon kawontenanipun, kedah njaga katresnan dhateng tiyang
sepuh mliginipun ibu.
f. Sudut pandang
Purusa katelu, panganggit kang sarwa ngerti
3. Nilai-nilai kang kakandhut sajroning novel “Lara Lapane Kaum Republik” anggitane
Suparto Brata:
a. Nilai religius
b. Nilai sosial : kaya ngapaa kahanane, ana wae sing nggolek kauntungan kanggo
ngupakara sedulur sabangsa dhewe
Buktine : „Jen bengi, mas, Landa2 pantjen ora wani metu saka beteng jen mung
nganggo power wae. Nanging teng2 mesti nganglang mawa lampu sorot lan
duabelaskomatudjuh. Iku sing diwedeni kantja2. Karo maneh mata2 sumebar ing endi-
endi. Iku ja mutawatiri. Nanging jen awan Landa kuwawa bludusan turut kampung karo
tentara sewan baret2 merah. La kuwi sing nggegirisi. Ngglidise ora djamak, mlebu omahe
wong tanpa wara2, jen kesenggol atine sitik wae pustule muni. Dadi anggonku bisa
slamet sadina ndelik ana ngomah ki dasar kebeneran, dene ora ana patroli mblusuk
marana.”
c. Nilai moral : kahanan susah seneng kaya kepriye uga kudu bisa njaga katresnan
marang kaluwarga
Buktine : Wirastuti iku sadulure ragil, sadela sadurunge Landa mlebu kuta
sekolahe diliburake merga geger P.K.I. ing Madiun lan deweke bijantu ana Biro
Perdjuwangan Putri. Wektu Landa mlebu, Wiranta kober mampir ngomah lan ngeterake
wong tuwane menjang Sraten, dene Wirastuti sing mestine dipapag Wiradi dina sorene,
wis sawengi ora mulih. Saiki kabar bab panggonane wong2 sing pada ditresnani wis
genah, mung adine ragil iki sing durung keprungu. Luwih dadi pamikire Wiradi, merga
Wirastuti botjah wadon. Ibune mesti ja kagungan penggalih kang mengkono. Ibune
luwih gede prihatine, merga pandjenengane durung midanget jen putra-putrane kakung
slamet.
d. Nilai budaya : adate wong Jawa mangan lan ngumpul bebarengan mesthi padha
gegojekan
Buktine : Wajah rembang surup Wiranta sakantja pada mangan bebarengan ing
omahe pak lurah, diladeni Waginah anake Sadikrama lan Kartini putrane den Wira pjaji
Bromantakan sing ngungsi mrono, sarta ditunggoni para sepuh kaja ta pak lurah sekalijan
lan bu Danu, pada reerembugan sing lutju2. Mangan bebarengan mengkono iku
dianakake mung jen arep mlebu kuta, dene kaanan sadina-dinane mangan iku sakarepe
botjahe dewe-dewe, ana sing wajah surup ana sing wajah isa, nanging kabeh wis entuk
tjadongane dewe2. Sanadyan mengkonoa ja isih ana botjah2 sing nakal, tjadongane
kantjane dikrowoki. Kang mengkono mau kadangkala dadi gegujon, nanging sok dadi
ladakan, marga bab mangan botjah2 mau lagi pada dremba-drembane, nanging
tjadongane lumrahe tjumpen.
Pedoman Penskoran
Soal Aspek yang Dinilai Skor
1 Peserta didik mampu menjelaskan pengertian novel dengan sangat tepat 4
Peserta didik mampu menjelaskan pengertian novel dengan tepat 3
Peserta didik mampu menjelaskan pengertian novel dengan cukup tepat 2
Peserta didik mampu menjelaskan pengertian novel dengan kurang tepat 1
2 Peserta didik mampu menjabarkan 6 unsur intrinsik novel 4
Peserta didik mampu menjabarkan 5 unsur intrinsik novel 3
Peserta didik mampu menjabarkan 4 unsur intrinsik novel 2
Peserta didik mampu menjabarkan 3 unsur intrinsik novel 1
3 Peserta didik mampu menyebutkan 3 nilai dalam novel dengan disertai bukti 4
Peserta didik mampu menyebutkan 2 nilai dalam novel dengan disertai bukti 3
Peserta didik mampu menyebutkan 1 nilai dalam novel dengan disertai bukti 2
Peserta didik mampu menyebutkan nilai-nilai dalam novel tidak disertai bukti 1
Keterampilan
Indikator Pencapaian
Kompetensi Dasar Indikator Soal
Kompetensi
4.2 4.2.1 Peserta didik dapat menuliskan
Menceritakan isi petikan novel Menulis sinopsis novel sinopsis salah satu novel
berbahasa Jawa berbahasa Jawa berbahasa Jawa yang dibacanya
4.2.2 Peserta didik dapat menyajikan
Menyajikan isi petikan novel isi petikan novel berbahasa
berbahasa Jawa menggunakan Jawa menggunakan bahasa
bahasa sendiri sendiri
Soal
1. Wacanen salah siji buku novel Jawa banjur gawea sinopsise!
2. Critakna maneh salah sawijining bab/ pethilan sajroning buku novel sing wis kokwaca
nganggo basamu dhewe!
Pedoman Penskoran
Soal Aspek yang Dinilai Skor
1 Peserta didik mampu membuat sinopsis sesuai dengan unsur-unsur intrinsiknya 4
secara sangat lengkap
Peserta didik mampu membuat sinopsis sesuai dengan unsur-unsur intrinsiknya 3
secara lengkap
Peserta didik mampu membuat sinopsis sesuai dengan unsur-unsur intrinsiknya 2
secara cukup lengkap
Peserta didik mampu membuat sinopsis sesuai dengan unsur-unsur intrinsiknya 1
secara kurang lengkap
2 Peserta didik mampu menceritakan kembali isi petikan novel dengan basa krama 5
Peserta didik mampu menceritakan kembali isi petikan novel dengan basa ngoko 3