Modul PJJ KELAS XII Fixxxx
Modul PJJ KELAS XII Fixxxx
MODUL
BAHASA SUNDA
KELAS XII
Penyusun :
Ilham Kamaludin S.S
Kata Pengantar
Puji dan syukur senantiasa kita panjatkan kehadirat Allah SWT, karena atas
nikmat dan karunia-Nya kami dapat menyelesaikan modul BAHASA SUNDA yang
secara khusus disusun untuk membantu proses pembelajaran di kelas XII SMK PJJ
khususnya pada SMK Negeri 9 Bandung
Modul mandiri ini kami harapkan dapat menjadi salah satu sumber
pembelajaran bagi siswa kelas XII SMK PJJ. Walaupun siswa SMK PJJ melakukan
pembelajaran daring melalui Learning Management System (LMS), namun akan lebih
baik apabila modul ini pun dipergunakan dalam kegiatan pembelajaran tersebut.
Modul ini Kami susun berdasarkan Kompetensi Indti dan Kompetensi Dasar
yang disesuaikan dengan kurikulum 13 revisi 2017, yang memang mengalami
beberapa perubahan untuk menyempurnakan kurikulum yang sudah ada. Selain itu,
sebagai jawaban untuk pemenuhan tututan masyarakat dan dunia kerja bagi lulusan
SMK.
Akhir kata, penulis mohon maaf atas segala kekurangan dan keterbatasan
yang ada pada modul ini, tak lupa penulis juga mengucapkan terima kasih yang
sebesar-besarnya kepada semua pihak yang telah membantu dalam penyunan modul
ini semoga mendapat imbalan yang berlipat ganda dari Allah SWT. Amin.
Penyusun
2
`
Daftar Isi
Kata Pengantar ..................................................................................................... 2
Daftar Isi ................................................................................................................. 2
PENDAHULUAN ................................................................................................. 5
Deskripsi .............................................................................................................. 5
Panduan Belajar ................................................................................................... 5
Petunjuk Penggunaan Modul............................................................................... 7
Tujuan Akhir ....................................................................................................... 8
Cek Kemampuan ................................................................................................. 8
Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan teks bahasan tradisi..... 11
Indikator Pencapaian Kompetensi ..................................................................... 11
Uraian Materi .................................................................................................... 12
Penilaian Pembelajaran ..................................................................................... 16
Tindak Lanjut Pembelajaran ............................................................................. 19
Referensi ............................................................................................................ 20
Kamus Mini ....................................................................................................... 21
Daftar Istilah ...................................................................................................... 21
Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan petikan carita wayang.Error!
Bookmark not defined.
Indikator Pencapaian Kompetensi ..................... Error! Bookmark not defined.
Uraian Materi .................................................. Error! Bookmark not defined.4
Penilaian Pembelajaran ..................................................................................... 30
Tindak Lanjut Pembelajaran ............................. Error! Bookmark not defined.
Referensi ............................................................ Error! Bookmark not defined.
Kamus Mini ....................................................... Error! Bookmark not defined.
Daftar Istilah .................................................... Error! Bookmark not defined.7
Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan teks resensi .................. 39
Indikator Pencapaian Kompetensi ................................................................... 399
Uraian Materi .................................................................................................... 40
Penilaian Pembelajaran ................................................................................... 431
Tindak Lanjut Pembelajaran ........................................................................... 466
Referensi .......................................................................................................... 466
Kamus Mini ..................................................................................................... 477
Daftar Istilah .................................................................................................... 477
Menganalisis isi, struktur, dan aspek kebahasaan Naskah Drama .............. 48
Indikator Pencapaian Kompetensi ..................................................................... 49
Uraian Materi .................................................................................................. 500
Penilaian Pembelajaran ................................................................................... 522
Tindak Lanjut Pembelajaran ......................................................................... 5555
Referensi ............................................................................................................ 55
Kamus Mini ....................................................................................................... 56
Daftar Istilah ...................................................................................................... 56
3
`
Menganalisis struktur, isi, dan unsur kebahasaan teks naskah artikel ....... 56
Indikator Pencapaian Kompetensi .........................................................................
Uraian Materi..................................................................................................... 59
Penilaian Pembelajaran...................................................................................... 65
Tindak Lanjut Pembelajaran .............................................................................. 69
Referensi ............................................................................................................ 70
Kamus Mini ....................................................................................................... 70
Daftar Istilah ...................................................................................................... 70
Menganalisis isi, struktur, dan aspek Petikan carita Pantun ........................ 71
Indikator Pencapaian Kompetensi ..................................................................... 72
Uraian Materi..................................................................................................... 73
Penilaian Pembelajaran...................................................................................... 73
Tindak Lanjut Pembelajaran .............................................................................. 81
Referensi ............................................................................................................ 82
Kamus Mini ....................................................................................................... 82
Daftar Istilah ...................................................................................................... 83
4
`
PENDAHULUAN
Deskripsi
Bahasa Sunda adalah mata pelajaran Mulok Wajib di Provinsi Jawa Barat. Mata pelajaran
ini dirancang untuk membekali anda dengan wawasan budaya Sunda, baik kebahasaannya
maupun seni dan sastranya. Melalui pembelajaran pada modul ini, anda akan diajak untuk
belajar menganalisis dan meningkatkan keterampilan berbahasa Sunda melalui materi-materi
yang akan disajikan.
Panduan Belajar
Pada modul ini anda akan mempelajari beberapa materi bahasa Sunda, yaitu:
Alokasi
Kompetensi Dasar Pengetahuan Kompetensi Dasar Keterampilan
Waktu
3.1. Menganalisis isi, struktur 4.1. Menyajikan bahasan tradisi 4 minggu
dan aspek kebahasaan setempat melalui berbagai
teks bahasan tradisi Sunda. media (seperti mading,
pameran fotografi, film
dokumenter) dengan
memperhatikan kaidah
bahasa Sunda.
3.2. Menganalisis isi, struktur, 4.2. Mengkreasikan petikan cerita 4 minggu
dan aspek kebahasaan wayang secara lisan/tulisan
petikan cerita wayang. ke dalam bentuk lain (seperti
drama, caritapondok, puisi)
dengan memperhatikan
struktur dan kaidah
kebahasaan.
3.3. Menganalisis isi, struktur 4.3. Menulis resensi (buku, film, 4 minggu
dan aspek kebahasaan teks musik, pertunjukan) dengan
resensi (buku, film, musik, memperhatikan struktur dan
pertunjukan) kaidah kebahasaan.
5
`
Alokasi
Kompetensi Dasar Pengetahuan Kompetensi Dasar Keterampilan
Waktu
dan aspek kebahasaan secara lisan/tulisan ke dalam
petikan cerita pantun. bentuk lain (seperti drama,
carita pondok, puisi) dengan
memperhatikan struktur dan
kaidah kebahasaan.
Jumlah Minggu 24
minggu
Setiap kegiatan pembelajaran yang anda lakukan, baik pembelajaran mandiri maupun
pembelajaran tatap muka akan mendapatkan porsi penilaian untuk setiap aspeknya, adapun
rubrik penilaian untuk setiap kompetensi dasar yang anda pelajari adalah sebagai berikut:
6
`
7
`
Tujuan Akhir
Materi-materi tersebut akan mengantarkan anda untuk dapat menguasai kompetensi,
baik pengetahuan, keterampilan, maupun sikap terkait dengan fungsi mata pelajaran Bahasa
Sunda sebagai (1) sarana pembinaan sosial budaya regional Jawa Barat; (2) sarana peningkatan
pengetahuan, keterampilan, dan sikap dalam rangka pelestarian dan pengembangan budaya;
(3) sarana peningkatan pengetahuan, keterampilan, dan sikap untuk meraih dan
mengembangkan ilmu pengetahuan, teknologi, dan seni; (4) sarana pembakuan dan
penyebarluasan pemakaian bahasa Sunda untuk berbagai keperluan; (5) sarana
pengembangan penalaran; dan (6) sarana pemahaman aneka ragam budaya daerah (Sunda).
Adapun secara rinci tujuan mempejari modul ini adalah agar anda dapat menguasai :
1. teori dan praktek menyusun pedaran tradisi lisan di depan umum dengan baik;
2. teori dan praktek menyusun cerita wayang dengan baik;
3. teori dan praktek menyajikan hasil analisis resensi dengan baik;
4. teori dan praktek drama dengan sederhana dengan baik;
5. teori, pola penyajian, dan praktek menyusun teks artikel dengan baik;
6. teori dan praktek carita pantun melalui berbagai media dengan baik;
Cek Kemampuan
Sebelum mempelajari modul Bahasa Sunda kelas XII, Isilah dengan
memberikan tanda ceklis (√) kemampuan yang telah dimiliki peserta didik sesuai
dengan kompetensi dasar yang akan dipelajari pada modul dengan sikap jujur dan
dapat dipertanggungjawabkan :
8
`
Jika nilai anda ≥ 70, maka anda boleh melanjutkan mempelajari materi kompetensi
berikutnya, namun jika nilai yang diperoleh masih kurang dari 70, silahkan anda pelajari dulu
materi pada kd 3.6 dan 4.6, kemudian kerjakan tugas dan soal uji kompetensi yang telah
disediakan di modul ini, sampai anda memperoleh nilai ≥ 70.
9
`
10
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan
mampu :
11
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari Bahasan Tradisi Sunda ….!
Tetap semangat…..! smk bisa…! Smk PJJ pasti bisa ….!!!
12
`
Sebelum anda mempelajari struktur, isi, dan aspek kebahasaan teks Bahasan
Tradisi Sunda, silahkan anda baca dahulu contoh teks Bahasan Tradisi Sunda di
bawah ini. Jangan lupa untuk mencatat kata-kata yang anda tidak pahami dan cari
artinya di kamus secara luring, daring, atau bisa anda tanyakan langsung pada
teman, tutor, atau guru yang bersangkutan melalui forum diskusi.
13
`
personilna leuwih réa didominasi ku kaum rumaja. Sandiwara Sunda mimiti neut-neutan deui,
dipidangkeun sacara maneuh di Rumentangsiang. Grup Sri Murni jeung Ringkang Gumiwang
kaasup dua grup sandiwara nu mindeng ngagelarkeun pintonan di Rumentangsiang.
Ku leuwih hirupna basa Sunda, boh di dunya maya atawa dina kahirupan sapopoé,
dipiharep mawa pangaruh hadé pikeun masarakat. Budaya Sunda tetep bisa kajaga pikeun
ngawangun kahirupan nu silih asah, silih asih, tur silih asuh. Réréongan dina kahadéan, wanoh
jeung baraya katut tatangga, muga leuwih natrat deui. Urang Sunda bisa ngigelan kamekaran
jaman, bari henteu kudu ngaleungitkeun idéntitasna salaku urang Sunda. Pon kitu deui, taya
salahna mikaresep kasenian deungeun kalayan henteu kudu mopohokeun kasenian banda
urang.
Dina mangsa globalisasi kiwari, taya deui pilihan iwal ti kudu wani aub tarung dina
persaingan. Urang Sunda kudu siap tandang makalangan sangkan henteu jadi galandangan di
lembur sorangan. Pangpangna mah nurutkeun data statistik, di lembur sorangan ogé tétéla
urang Sunda méh kaléléd ku para pendatang. Widang ékonomi, pulitik, katut kasenian, ulah
nepi ka kajadian jati kasilih ku junti. Urang Sunda kudu bisa hirup kalayan walagri di lemah cai
Sunda. Ironis kabina-bina mangsa nyaksian urang Sunda nu teu kabagéan pacabakan tur teu
mampuh mibanda pangiuhan. Di sisi séjén, réa nu hirupna medah-meduh, malah ngarasa
bingung kudu kumaha méakeun raja kaya.
Dina kaayaan sarupa kitu, naha kamana atuh palsapah “silih asih” téh jeung sasama
téh? Naha urang bet téga ngantepkeun baraya nu katalangsara di sarakan sorangan? Ku
kituna, lain baé ngamumulé basana jeung kasenianna, tapi nu leuwih utama mah miara ajén
inajén jeung saripati kalinuhungan budayana pikeun dipraktékeun dina kahirupan sapopoé.
Lamun “silih asah, silih asih, jeung silih asuh” geus bisa diterapkeun dina kahirupan sapopoé,
tangtu beuki éndah Sunda téh. Éndah alamna, éndah kahirupanana. Hirup basana, hirup
kasenianna, tur hirup budayana. Apan harti “Sunda” téh éndah. Rék ditarjamahkeun kana basa
naon ogé, “Sunda” mah salawasna éndah tur reumbeuy kahadéan
14
`
Setelah anda membaca contoh di atas, saya akan menuntun anda untuk
mamahami struktur, isi dan aspek kebahasaan yang terkandung dari teks
biantara berdasarkan contoh dari teks di atas.
B. Pedaran
Artikel atawa bahasan, nya éta karya tulis nu mangrupa bahasan hiji pasualan, nu
ilahar dimuat dina media massa. Artikel boga tujuan pikeun ngawawarkeun
(informatif), mangaruhan jeung ngayakinkeun (pérsuasif-arguméntatif), atawa
ngahibur (rékréatif). Artikel disebut ogé karangan mandiri lantaran bisa ditulis ku
saha waé tur topik naon waé. Waktu jeung tempat dijieunna bisa iraha waé jeung
dimana waé
Babagean bahasan
Wangun bahasan atawa artikel ngawengku tilu bagian, nya éta:
1. Bubuka, mangrupa dadaran atawa katerangan ngeunaan eusi artikel.
2. Eusi atawa pedaran, mangrupa inti tina naon-naon nu dicaritakeun atawa
dipedar ngeunaan hiji jejer (topik).
3. Panutup, mangrupa bagian artikel anu nyindekkeun atawa nyimpulkeun eusi
artikel.
Pada teks Artike, terdapat struktur yang umum digunakan dalam setiap
penyampaian biantara. Saat ini anda akan menelaah bagaimana struktur teks
pada biantara. Perhatikan dengan seksama dan pahami, karena pemahaman
tentang struktur teks akan mempermudah anda saat melakukan penyusunan
teks biantara. Tetap Fokus!! perhatikan pembagian struktur berdasarkan
contoh teks biantara di atas!
15
`
Atau tautan:
http://bit.ly/refgayabasaPJJ
Penilaian Pembelajaran
Tugas Mandiri
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
1. Pék teangan conto conto tradisi sunda anu masih keneh dipake di tempang sewing-
séwangan sacara singget dina kertas folio, kalawan katangtuan
a. Ditulis dina kertas folio salambar
b. Kudu jelas jeung hartina
2. Tulis di polio ngeunaan upacara adat sunda
Tugas Kelompok :
Tugas ini adalah tugas yang harus dikerjakan secara bersama dengan teman anda
yang lain. Pembagian kelompok dipandu oleh tutor. Lakukan pembagian tugas
dalam kelompok. Belajarlah untuk saling bekerjasama dan saling menghargai
pendapat ketika terjadi perbedaan pendapat dengan anggota kelompok yang lain.
Jika ada kendala boleh berdiskusi dengan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor atau guru bina untuk dicarikan solusinya. Jika tugas sudah
selesai silahkan kumpulkan pada tutor sesuai dengan jangka waktu yang
diinstruksikan tutor.
16
`
Hidep kungsi ningali upacara adat sunda dina acara kawinan, ku hidep,catetkeun
deui hasil maca téh dina kolom ieu di handap
Upacara Adat Tradisi Prak
Nanyaan
Kawinan
Seserahan
Sungkem
Nincak endok
Meleum harupat
Huap lingkung…
17
`
4. dina kawinan pihak lalaki jeung awéwe parebut rebut bakakak hayam nyaéta....
a. nincak endog d. Meleum harupat
b. sungkem e. Huap lingkung
c. seserahan
5. dina kawinan pihak lalaki jeung awéwe sujud ka kolot sewang-sewangan nyaéta....
6. dina kawinan pihak lalaki nincak hiji halt eras ku pihak awéwe dibersihan sampean na
nyaéta....
18
`
Kunci Jawaban
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
B D A D B A A C A E
Hasil pengerjaan silahkan kalian cocokan dengan kunci jawaban yang tersedia,
kemudian gunakan rumus dibawah ini untuk menghitung nilai ketercapaian
kompetensi.
19
`
Atau tautan:
http://bit.ly/BSEsundaXII
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka anda
harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan teman
yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada tutor
ataupun guru bina.
Referensi
20
`
Kamus Mini
Daftar Istilah
21
`
22
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan
mampu :
23
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari Carita Wayang ….!
Tetap semangat…..! smk bisa…! Smk PJJ pasti bisa ….!!!
24
`
JAJATÉN ARJUNA
Kacaturkeun hiji peuting, Pandawa keur ngariung dahar. Heug téh damarna
katebak angin, nepi ka pareumna. Atuh puguh baé kaayaan jadi poék meredong. Sabot
damar tacan dihurungkeun deui, nu dalahar mah terus baé ngahuap. Arjuna ngagerentes
dina jero haténa, cacakan poék, tapi ari dahar mah geuning henteu salah ngahuap. Boa-
boa mentangkeun gondéwa ogé kitu. Rék caang, rék poék, ari bari dibarengan ku rasa
mah jamparing anu dipentangkeun téh moal nyalahan kana tujuanana.
Tina éta pangalaman, Arjuna beuki soson-soson baé diajar manah. Di nu poék, di
nu caang, jamparingna tara nyalahan. Sakali mentang gondéwa, taya hiji ogé jamparingna
anu nyasab. Malah lila kalilaan mah geus teu ngawagu deui di nu poék ogé.
Éta kabéh katingali ku Resi Dorna, maha guru nu tara towong unggal poé
ngawuruk Pandawa. Éta bagawan téh bungah kacida ningali kumaha keyengna Arjuna
diajar. Pokna bari ngaléng Arjuna, “Kasép, mugi sing percaya ka Ama. Kabisa hidep dina
mentangkeun gondéwa téh punjul ti batur. Moal aya saurang ogé nu bisa mapakan.”
Kocapkeun Maha Resi Dorna tuluy ngadeuheus ka Raja Astina, Prabu Déstarata.
Maksudna unjukan hayang némbongkeun kabisa murid-muridna, nyatana Pandawa jeung
Kurawa, di payuneun balaréa, sarta hayang kauninga ku pangeusi karaton. Raja Déstarata
sasauran, “Kaula nganuhunkeun pisan kana jasa Maha Resi, nu geus ngatik ngadidik anak-
anak kaula, para satria Astinapura. Hanjakal kaula teu bisa nyaksian ku panon sorangan,
kumaha parigelna barudak.”
Cunduk kana waktuna, Pandawa jeung Kurawa, para satria Astina, asup ka alun-
alun karajaan. Asupna tarunggang kuda. Papakéanana hurung-hérang, bari mawa
25
`
pakarang andelanana séwang-séwangan. Para pangagung karajaan ogé tos lalinggih, sarta
ngaraos suka ku kagagahan para satria. Nu lalajo mungguh ngaguruh kaleprok éak-éakan.
Teu jauh ti papanggungan para pangagung, calik Begawan Dorna. Raksukanana singsarwa
bodas. Sieup jeung dedeganana, matak ajrih nu ningali. Rambutna geus ngeplak bodas,
ngarumbay patingselewir, katebak ku angin leutik. Janggot mayutmut lir kapuk.
Hiji-hiji, satria dipentés katiasana. Waktu kagiliran mentangkeun gondéwa, para
satria dipiwarang nuliskeun ngaranna dina papan. Tapi lain nulis ku péna ieu mah. Ngaran
kudu ditulis ku jamparing. Sagunduk jamparing nu dipentangkeun, kudu ngawangun
rulisan dina papan. Taya hiji ogé satria nu teu bisa nuliskeun ngaranna. Kabéh papada
tiasa sarta alus katempona. Anu surak mungguh ngaguruh.
Prabu Déstarata ngaraos suka ati, sanajan henteu tiasa ningal sapertos nu sanés.
Giliran Pangéran Duryudana, anu dipintonkeun téh kaahlianana ngulinkeun gada. Layanna
Pangéran Bima. Duanana puguh harelung jangkung, sarta katiasana ngulinkeun gada
papada matak hélok nu lalajo. Der, tanding pahareup-hareup. Itu kuat ieu rikat. Itu bedas
ieu linghas. Sora gada nu diadu jeung taméng waja, tingbelentrang buburinyayan.
Ari Duryudana jeung Bima salilana tara akur. Salila némbongkeun kamonésan téh
bari dibarung napsu. Atuh matak cilaka mun teu awas waspada téh. Sarta mun teu
gancang dipisah ku Aswatama nu dipiwarang ku Resi Dorna, boa duanana tuluy galungan
taya reureuhna.
Bagawan Dorna teras ngadeg, sasauran agem pisan, “Mugi kauninga, aya murid
kaula anu pangpunjulna dina mentangkeun gondéwa. Saha deui mun lain Arjuna,
bébénténg Astinapura. Ku kaula ayeuna ngahaja rék dipentés katapisanana.” Ger nu surak
ayeuh-ayeuhan. Nu di tukang ngangseg ka hareup, pasedek-sedek, papada hayang sidik ka
putra panengah Pandawa. Arjuna asup ka pakalangan bari umat-imut. Budina teu weléh
manis.
Tuluy nataharkeun gondéwa jeung jamparingna. Geus kitu, der mesat-mesatkeun
jamparing. Bari nangtung, bari calik, atawa bari deku, jamparing taya nu nyalahan. Kitu
deui bari lumpat bari cicing, bari noong atawa bari meléng, sarua matak hélok nu ningali.
Begawan Dorna nyayagikeun babagongan tina perunggu, keur araheun arjuna
ngajamparing. Ari belesat, sungut babagongan téh metet ku jamparing nu dilepas
disakalikeun. Ku tarik-tarikna tanaga Arjuna, babagongan tina perunggu nepi ka parat ku
jamparing.
26
`
(Dicutat sarta diropéa tina Kandaga, Buku Bacaan Basa Sunda susunan M.A. Salmun, penerbit
Ganaco NV. taun 1956, kaca 81-83).
Setelah anda membaca contoh di atas, saya akan menuntun anda untuk
mamahami struktur, isi dan aspek kebahasaan yang terkandung dari teks
carita wayang berdasarkan contoh dari teks di atas.
E. Pedaran
Teu aya punakawan (Semar, Aya punakawan (Semar, Cepot, Dawala, Gareng) anu tuhu
Cepot, Dawala, Garéng) ngabdi ka Pandawa. Dina lalakon wayang, Semar téh
kacaitakeun sakti, leuwih sakti batan dununganana, malah
leuwih sakti batan déwa.
Dorna kacaritakeun jadi guru Dorna jadi tokoh anu boga sipat julig, réhé, jeung
Pandawa jeung Kurawa anu pikasebeleun, tur leuwih mihak ka Kurawa batan ka Pandawa.
boga sipat wijaksana jeung
dipihormat.
27
`
Gatotgaca lain tokoh penting, Jadi tokoh penting jeung réa dicaritakeun. Malah aya carita-
tapi ukur dicaritakeun rék carita wayang anu husus ngalalakonkeun Gatotgaca siga dina
maotna, nyaéta basa jadi carita Jabang Tutuka, Pergiwa-Pergiwati, jeung Brajamusti.
wadal sanjata Konta nu
dileupaskeun ku Karna nu rék
ditujulkeun ka Arjuna.
Srikandi lain awéwé Srikandi téh awéwé geulis anu jadi pamajikan kadua Arjuna.
Drupadi téh poliandri, nyaéta Drupadi ukur jadi pamajikan (praméswari) Yudistira.
jadi pamajikan pandawa lima
(Yudistira, Bima, Arjuna,
Nakula, jeung Sadéwa).
Pada teks biantara, terdapat struktur yang umum digunakan dalam setiap
penyampaian biantara. Saat ini anda akan menelaah bagaimana struktur teks
pada biantara. Perhatikan dengan seksama dan pahami, karena pemahaman
tentang struktur teks akan mempermudah anda saat melakukan penyusunan
teks biantara. Tetap Fokus!! perhatikan pembagian struktur berdasarkan
contoh teks biantara di atas!
28
`
29
`
Atau tautan:
http://bit.ly/contocaritawayang
Atau tautan:
http://bit.ly/wayangjeungcarita
Penilaian Pembelajaran
TUGAS MANDIRI
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
30
`
Pék hidep maca carita wayan. Bisa ogé lalajo langsung atawa dina TV/VCD
geus kitu pék jawab panaya ieu di handap
1. Naon judul carita wayang anu dibaca/dilalajoan téh
2. Saha dalangna?
3. Alus henteu dalang téh?
4. Saha tokoh-tokoh dina wayang
5. Rame teu caritana ?
TUGAS KELOMPOK
31
`
Kerjakan tugas ini pada kertas folio dan kumpulkan saat pertemuan tatap muka
Jumlah anggota kelompok: maksimal 6 urang
1. Pilarian carita mahabrata jeung Ramayana
2. Jieun unsur unsur intrinsic dina carit
1. Tokoh pawayangan anu katelah ogé panengah pandawa dina carita wayang
Mahabarata nya éta?
A. Arjuna
B. Bima
C. Yudistira
D. Gatot Kaca
E. Nakula
32
`
Parikesit
33
`
Kunci Jawaban
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A A A A A A A A A A
Hasil pengerjaan silahkan kalian cocokan dengan kunci jawaban yang tersedia,
kemudian gunakan rumus dibawah ini untuk menghitung nilai ketercapaian
kompetensi.
34
`
Atau tautan:
http://bit.ly/BSEsundaXII
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka anda
harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan teman
yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada tutor
ataupun guru bina.
35
`
Referensi
Kamus Mini
36
`
Daftar Istilah
37
`
38
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan
mampu :
39
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari resensi ….!
Tetap giat…..! smk bisa…! Smk PJJ pasti bisa ….!!!
40
`
Sebelum anda mempelajari struktur, isi, dan aspek kebahasaan teks resensi,
silahkan anda amati dahulu contoh teks resensi di bawah ini. Jangan lupa
untuk mencatat kata-kata yang anda tidak pahami dan cari artinya di kamus
secara luring, daring, atau bisa anda tanyakan langsung pada teman, tutor,
atau guru yang bersangkutan melalui forum diskusi.
MATERI RESENSI
Nulis résénsi buku dina dasarna sarua jeung nulis anu lian. Dina nulis résénsi
buku, panulis kudu maca hela éta buku anu arék diresensi. Dina résénsi buku fiksi,
panulis kudu nyieun hela sinopsis atawa tingkesan jalan carita éta buku atawa ngajén
aspék-aspék ditingali tina kacamata sastra. Pikeun karya ilmiah atawa nonfiksi, panulis
ngajépén aspék-aspék tina widang élmu atawa topik hiji buku. Buku-buku anu rék
diajén aya hubungan, aya mangpaatna, atawa ngabogaan kaonjoyan.
Nulis résénsi buku atawa ngarésénsi buku, kira-kira sarua jeung meunteun
(ngajén) hiji buku. Biasana lain baé eusina, sanajan éta nu diutamakeun, tapi ngurung
basana, cara/pola nulisna, sanajan, malah ilustrasi jeung sisi artistik ogé tara kaliwat
diajén. Ngan umumna ngeunaan ilustrasi jeung artistik mah, cukup saluwat-saliwat.
Ngarésénsi téh pagawéan kritikus atawa sok disebut résénsator. Profési anu
teu éléh pentingna dibandingkeun jeung pangarang. Ku kituna kacida diperlukeunana.
Hasil résénsi bisa dipaké panungtun, naha buku éta téh alus atawa goréng.
Lamun alus lebah mana alusna, lamun kakurangan sisi mana kakurangannana.
Hanjakalna, utamana nu rajin ngarésénsi buku-buku basa Sunda, beuki dieu beuki
langka. Bisa jadi lantaran buku nu rék dirésénsinana ogé henteu loba. Sastrawan Sunda
téh dipiwanoh salaku kritikeus. Utamana buku-buku (karya) sastra jeung basa.
Ngiritik atawa ngarésénsi buku, tangtu baé henteu bisa sawayah. Perlu modal
pangaweruh widang anu rék dikritikna. Kritikeus sastra kudu ngarti kana soal-soal
sastra. Nya kitu deui mun urang rék ngarésénsi buku ngeunaan basa, kudu paham
heula kana soal-soal basa.
Asal rajin maca, hidep ogé bis jadi kritikeus. Saperti disabit tadi ngarésénsi téh
prinsipna mah ngajén atawa meunteun hasil karya boh fiksi atawa nonfiksi. Conto fiksi
anu bisa dirésénsi buku pangajaran atawa karangan-karangan ilmiah. Conto nonfiksi
anu bisa dirésénsi nya éta drama, novel, kumpulan carpon, kumpulan dongéng,
sinetron, film jeung réa-réa deui.
Aya sababaraha faktor dina ngarésénsi buku, nya éta teu nutup kaonjoyan
jeung kahéngkéran buku éta. Ngajén hiji buku dina ngajén lain ngabebetkeun éta buku,
tapi ngan saukur ngaévaluasi atawa catetan pikeun pangarang jeung anu
medalkeunana pikeun ngahadéan buku upama buku éta rék dicétak ulang. Leuwih alus
dina ngajén kahéngkéranana anu dijadikeun fokus utamana ngajén sabub buku anu rék
41
`
dirésénsi kudu perlu dipertimbangkeun sabagé buku anu layak dibaca. Ku sabab kitu
buku anu loba kakukarangan-kakurangan alusna teu dirésénsi. Prak-prakanana :
1. Buku nu rék dirésénsi baca heula sing taliti, alusna ulah ngan sakali. Naon
judulna, saha pangarangna, medal taun sabaraha mun aya cetakan kasabaraha,
pamedalna, harga, ukuran buku, jeung kaca
2. Geus enya-enya katangkeup eusina, timbang lebah mana kaonjoyanana jeung
kahéngkérannana. Naha aya anu anéh/istiméwa atawa sabalikna.
3. Taliti basana; tata basa, istilah-istilah, éjahan, gaya basa, mun perlu nepi ka titik
komana, utamana upama anu dirésénsina buku ngeunaan basa.
4. Pola nulisna; ngeunah henteu dibacana, karasa henteu rasa basana, jeung
komonikatif atawa henteu.
5. Sakira dianggap penting, titénan ilustrasi jeung tata artistikna. Naha ilustrasina
merenah atawa malah tojaiah, teu ka ditu teu kadieu. Nya kitu deui tata
artistikna. Nya kitu deui artistikna, pangpangna hurup jeung metakeunnana,
nagreunah henteu katénjona.
6. Upama tujuannana hayang méré gambaran lengkep ka nu maraca, ulah poho
taliti jumlah kaca jeung hargana.
7. Sanggeus kitu kakara hasil pangajén urang ditulis. Inget, dina ngasongkeun pangajén
kudu enya-enya objéktif.
Atau tautan:
http://bit.ly/kecapumumhusus
42
`
Penilaian Pembelajaran
TUGAS MANDIRI
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
Kerjakan ieu tugas dina kertas folio tuluy demonstrasikan dina pertemuan tatap
muka!
TUGAS KELOMPOK
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan secara bersama dengan
teman anda yang lain. Pembagian kelompok akan dipandu oleh tutor. Lakukan
pembagian tugas dalam kelompok. Belajarlah untuk saling bekerjasama dan
menghargai pendapat ketika terjadi perbedaan dengan anggota kelompok yang
lain. Jika ada kendala boleh berdiskusi dengan teman anda atau menghubungi
tutor atau guru bina untuk dicarikan solusinya. Jika tugas sudah selesai silahkan
kumpulkan pada tutor sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio tuluy kumpulkeun dina kagiatan tatap muka!
1. Jieun kelompok anu anggotana 5-6 urang, tuluy tongton hiji acara resmi anu
témana Kasundaan, sacara langsung atawa ngaliwatan média.
2. Analisis léngkah-léngkah meresensi acara tersebut
43
`
4. ieu di handap hal-hal anu teu kaasup kana unsur-unsur résénsi nyaéta ....
a. medarkeun isi buku d. nepikeun kaayaan hate
b. medarkeun identitas e. medarkeun mangpaat buku
c. medarkeun kaunggulan
5. pelem dilan anu kakoncara eta kaasup resensi pelem kanggo ....
a. rumaja d. kolot
b. anom e. budak
c. aki-aki
6. Tugas pikeun ngaresensi hiji mangrupa pancén ku ....
a. panumbu catur d. pamilon
b. nu ngaresensi e. Narasumber
c. girang serat
7. Lamun jadi tukang resensi kudu apal kana… (iwal)
a. Wanda buku d. medar kaunggulan
b. Identitas buku e. ngajudulkeun buku nu aya
c. Medar isi buku
8. Anu kudu di Resensi pelem habibie jeung ainun nyaéta ....
a. Carita cinta na d. habibie na
b. Tokoh na e. carita cinta habibi jeung paripolahna
c. Ainun na
44
`
KUNCI JAWABAN
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A E A D A B E A B B
45
`
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka
anda harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan
teman yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada
tutor ataupun guru bina.
Referensi
46
`
Kamus Mini
G Daftar Istilah
1. Resensi informatif, nyaéta resensi anu ditepikeun kalawan umum tur singget
tina sagembleng buku
2. Resensi deskriptif, nyaéta mangrupa resensi anu ditepikeun kalawan umumtur
singget tina sagemblengna buku
3. Resensi kritis anu angrupa resensi ngulas wincikan buku kalawan ngagunakeun
metode élmu kaweruh jeung kritis dina meunteun eusi buku.
47
`
48
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan mampu :
49
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari drama ….!
Tetap giat…..! smk bisa…! Smk PJJ pasti bisa ….!!!
50
`
Sebelum anda mempelajari struktur, isi, dan aspek kebahasaan teks drama,
silahkan anda amati dahulu contoh teks drama di bawah ini. Jangan lupa
untuk mencatat kata-kata yang anda tidak pahami dan cari artinya di kamus
secara luring, daring, atau bisa anda tanyakan langsung pada teman, tutor,
atau guru yang bersangkutan melalui forum diskusi.
Pedaran Drama
Carita drama nyaéta larangan sastra winangun dialog. Maksudna, dina
midangkeun carita atawa lalakonna, ngagunakeun dialog atawa obrolan diantara
tokohna. Carita drama biasana dipagelarkeun di panggung. Para paméanna disebut
aktor/ aktris.
Upama mangrupa naskah di awal wacana, sok ditataan heula ngaran tokohna
lengkep jeung katerangan umurna, lalaki atawa awéwé, perenahna jeung palaku séjén,
pasipatan, pangkat jeung kalungguhan, latar, ilustrasi musik, jeung sajaba ti éta.
Naskah drama biasana dibagi sababaraha babak. Unggal babak dibagi deui jadi
sababaraaha adegan. Pikeun ngahirupkeun suasana, pangung tempat pagelaranna
ngahaja ditata ku ahlina, kaasup tata lampuna. Lian ti éta maké ilustrasi musik deuih.
Unsur-unsur nu aya dinu drama:
1. Babak, babak dina drama biasana ditandaan ku sétting témpat. Hartina mun ganti
sétting éta tandana ganti babak.
2. Adegan, mangrupa bagian babak biasana ditandaan ku nambahan jeung
ngurangan palaku.
3. Dialog, mangrupa bagéan utama drama.
4. Pituduh téhnis, nya éta pituduh laku lampah palaku sarta ngagambarkeun kaayaan
dina carita.
5. Prolog, nya éta bubuka panganteur kana eusi drama.
6. Epilog, nya éta panutup drama eusina biasa kacindekan atawa amanat.
7. Solilokui, nya éta bagéan carita eusina paguneman nu dikedalkeun palaku ka dirina
sorangan.
8. Téma, nya éta puseur carita nu ngajiwaan kabéh eusi carita
9. Galur carita, nya éta runtuyan kajadian dina drama
10. Latar/sétting
11. Palaku
12. Amanat, nya éta hal-hal nu rek ditepikeun ku pangarangan mangrupa ajén-ajén
moral.
51
`
Penilaian Pembelajaran
TUGAS MANDIRI
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
Kerjakan tugas ini pada kertas folio dan demonstrasikan saat pertemuan tatap
muka!
Ineu di handap cik ku hidep rubah ka kalimah teu langsung
1. galih nyarita yén poé ieu manéhna moal asup ka sakola lantaran nyeri beutung
2. wati nitah ka tanti pangmeulikeun baso ka kantin
3. gina ngajak angga indit ngaji bareng ka madrasah
4. aris nyarita ka uci moal ngilu rapat osis
5. uci ngajak destri ulin ka lembang
TUGAS KELOMPOK
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan secara bersama
dengan teman anda yang lain. Pembagian kelompok akan dipandu oleh
tutor. Lakukan pembagian tugas dalam kelompok. Belajarlah untuk saling
bekerjasama dan saling menghargai pendapat ketika terjadi perbedaan
pendapat dengan anggota kelompok yang lain. Jika ada kendala boleh
berdiskusi dengan teman anda atau menghubungi tutor atau guru bina
untuk dicarikan solusinya. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan
pada tutor sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
52
`
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio, kumpulkeun dina kagiatan tatap muka!
53
`
10. Kajadian poé Juma’ah di masjid jami, tengah lembur. Harita nu rék solat juma’ah
geus minuhan masjid. Sanajan geus waktuna solat, Imam can bisa ngamimitian
lantaran marebot nu biasana adan can datang . Antukna Imam méré kasempatan
ka saha nu sanggup ngaganti mérébot.
latar lumangsungna kajadian dina éta carita téh nyaéta…
a. ba’da Juma’ah di masjid jam i d. ba’da Juma’ah di Masjid Agung
b. poé Juma’ah di masjid jami e. poé Juma’ah di Masjid Agung
c. saacan solat Juma’ah di Masjid
KUNCI JAWABAN
`1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A B B C A D A C C E
54
`
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka
anda harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan
teman yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada
tutor ataupun guru bina.
Referensi
55
`
Kamus Mini
G Daftar Istilah
56
`
57
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan
mampu:
58
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari teks artikel?
Tetap semangat…..! smk bisa…! Smk PJJ pasti bisa….!!!
59
`
Sebelum kita menganalisis teks artikel, silahkan anda baca terlebih dahulu
contoh teks artikel, di bawah ini. Jangan lupa untuk menuliskan kata-kata
yang tidak anda pahami dan mencarinya di kamus secara daring maupun
luring atau bertanya kepada tutor di kelas.
Pengertian artikel
Artikel nyaéta karya tulis dina média massa saperti surat kabar, majalah, tabloid,
jeung sajabana.
Aya ogé anu nyebutkeun artikel téh nyaéta tulisan lepas anu eusina mangrupa
opini hiji jalma anu ngajéntrékeun masalah anu tangtu kalawan tujuanana pikeun méré
nyaho (informatif), jeung nyayakinkeun (pérsuasif arguméntatif) atawa ngahibur
halayak anu maca (rékréatif). Nu dimaksud lepas téh sabab saha waé bisa nulis artikel,
kalawan topik anu bébas, luyu jeung minay sarta widang kaahlianana séwang-
séwangan.
Éta artikel téh eusina mangrupa pangaweruh nu umum tur haneut kénéh (aktual
jeung faktual). Jejer tulisanana nyoko kana masalah nu patali jeung budaya, sosial
kamasarakatan, hukum, olahraga, kaséhatan, ékonomi jsté. Tangtuna anu gedé
mangpaatna pikeun ngajembaran pangaweruh urang
Ciri Artikel
1. Aya ngaran nu nulisna
2. Miboga gagasan nu aktual jeung atawa kontrovérsial
3. Gagasan nu diangkat dina tulisan kudu patali jeung kapentingan jalma réa.
4. Ditulis kalayan référénsial ku visi nu inteléktual.
5. Dipidangkeun dina basa nu hirup, populér, jeung komunikatif.
6. Singget jeung tuntas
7. Orisinal
Nyieun Artikel
Kumaha carana urang ngahasilkeun tulisan anu hadé? Aya sawatara tips sangkan
urang bisa nulis kalayan hadé, di antarana:
1. pilih téma tulisan anu pangdeukeutna jeung kahirupan urang sangkan dina
waktuna nulis urang henteu béakeun bahan tulisan.
2. Tangtukeun ngagasan utamana, sacara teu langsung, jumlah gagasan utama
anu ditulis milu nangtukeun panjangna karangan. Upamana baé gagasan utama
anu ditulis téh aya opat, bisa dihartikeun panjang karangan téh bakal jadi opat
60
`
Contoh artikel
EMHA UBAIDILLAH
61
`
Pamiceunan cai
Tilu wewengkon langganan banjir, sasat pamiceunan cai ti sababaraha tempat,
ti Majalaya, Cinambo, Cidurian jeung ti Manglayang. Komo mun seug saluran cai asalna
téh tina tambak (balong gedé), ti Rancaékék dibeudahkeun teu kabayang mamalana.
Karék uji coba sababaraha bulan ka tukang, cai Rancaékék mudal neumbrag
pilemburan.
Tambak bieu téh tujuanana keur ngungkulan banjir maneuh di kawasan industri
Rancaékék. Taun 2000 mah, bekah caah badag mampuh kaantitipasi ku proyék
normalisasi Ci Keruh jeung Ci Tarik. Hanjakal teu lana, ukur 10 taunan. Kadieukeun
leuwih parna. Sok komo dipakaléran, loba nu keur buk-bek tatahar ngawujudkeun
proyék rést area jeung stasiun Karéta Api Cepat.
Sédong-sédong nu mangrupa bera jeung pasawahan panglumpatan mudalna
walungan méh 80 persen geus diratakeun terus ditanceuban paseuk paku alam nu
engkéna diadegkeun wangunan. Encan deuih gun-gen paimahan. Kepala Désa
Tegalluar ogé, Hj Emma, ninggal kaayaan kitu mah ukur bati gogodeg, hariwangeun ku
balukarna engké.
“Kapungkur kantos nambak gawir Ci Keruh téh ku jasa AMD (ABRI Masuk Désa)
keur nyinglar lélébéranana tamplok kalembur, supados ulah banjir. Waktu pangerukan,
ngahaja sapanjang tilu ratus meter sisi Ci Keruh ditanggul ku gundukan taneuh tepi ka
dua meteran jangkungna,” ceuk Bah Encar, 75 taun, ti Sapan Bunut.
Tanggul téh beuki lila beuki ngahandapan, malah saterusna mah dempes pisan.
Atuh cai walungan ngaluhuran téh limpas ka pilemburan “Matak naon tong kagok udul
waragad. Sapanjang sisi walungan nu paeunteung-eunteung jeung pilemburan
sakuduna ditanggul ku beton,” ceuk Bah Dana, 55 taun, urang Darwati.
Wewengkon Dayeuhkolot, Balééndah jeung Bojongsoang lantaran posisina
ngampar dina tutugan hulu atawa sirah Ci Tarum di geger wetan Gunung
Malabar,pasna di antara lengkob Malabar jeung Gunung Rakutak. Cai téh nyewuk ka
dataran wewengkon jolok Majalaya. Satuluyna ngalima siga pangpung rugal-rigel.
Pola kieu ditéplak ku leuwih sapuluh anak-anak Ci Tarum. Di antarana Ci
Kapundung, Ci Sangkuy, Ci Widéy, Ci Tarik jeung Ci Keruh. Kabéh ngamuara ka
cekungan pakidulan Bandung, anu luhurna 650 meteran tina beungeut cai laut (dpl). Di
Tegalluar, Ci Tarik jeung ci Keruh bareng ngamuara di Ci Tarum bawahan Rancasirah.
Munasabah usum hujan, pasti pangheulana katutug ku cai ti girangna. Laju
mangpeng ka Dayeuhkolot-Balééndah, ngulibek di Cieunteung. Mun Cieunteung geus
leuwih teuing momotanana sok malik ka Bojongsoang. Mangkana, di Ci Tarum, Ci
Tarik, Ci Keruh sok kajadian aliran caina maju ka girang. Ceuk jenatna Bah Aléh, nu kieu
anu disebut cai mulang téh.
62
`
Naga Ci Tarum
Basa puseur dayeuh pamarentahan Kabupatén Bandung pindah ka Balééndah,
loba nu nyebutkeun éta ciri mulangkeun Bandung kana lahunan indung. Apan karapyak
anu kiwari katelah Dayeuhkolot tadina puseur dayeuh Kabupatén Bandung. Alatan
Mindeng banjir, puseur dayeuhna dipindahkeun ka kota Bandung ayeuna. Ngaran
Karapyak saterusna dilandi Dayeuhkolot, kota tua.
Alam cumarita séjén, Balééndah teu reureuh ku leb-leban caah balukar
mudalna cai Ci Tarum. Antukna pindah deui ka Soréang, Ngan ceuk cacandraan para
sepuh rundayan waliyulloh Mahmud,puseur kota Tatar Ukur baris mulang ka asal
panginditanana, ka wewengkon Cililin. Duka iraha Soréang ditinggalkeun deui ku
Dalem Bandung téh.
Dipilihna Karapyak jeung Balééndah jadi puseur dayeuh Kabupatén Bandung nu
di paké tinimbanganana cacandran Bandung kudu layeut jeung naga Bandung: Ci
Tarum. Jauh saméméh Karapyak dijadikeun puseur dayeuh Kabupatén Bandung,geus
aya uga nu unina: babanda jeung imah-imah sapanjang naga Bandung, tanwandé
moal béakeun pakeun.
Éta geuning sok ngamuk nguwak-nguwik ku ngabudalkeun caah badag? Lain
ayeuna-ayeuna ieu da ti baheula ogé osok. Ngaran-ngaran naga atuh. Bédana, baheula
mah tara meupeus keuyang ka jelema jeung bandana, ukur ngarurud gawir atawa
pasir laleutik. Lian ti éta saentasna banjir, sawah jeung kebon téh jadi léndo.
Keur mangsa alamna kapiara kénéh mah, CiTarum téh sok nganteuran pakaya
ka urang Dayeuhkolot jeung Bojongsoang: keusikna, laukna, jadi sumber
kahirupan.mahluk supranaturalna oge henteu cicing. Dina kaamananana bangun silih
iberan mun mah deuk aya bancang pakewuh.
Raja Jin
Ceuk Abah Aléh, Abah Entu jeung Abah Engkam palebah muhara Rancasirah
téh paranonoban para jin cai. Sohor ku totondén munding kajajadén, Si Dongkol jeung
raja lauk Si Layung. Si Dongkol susuruwukan samangsa piiisukeun caah. Si Layung méré
tangara ku riabna rupa-rupa lauk. Si Dongkol sok ngubang di segogan Leuwi Munding
Ci Keruh.
Si Dongkol sok ngabegéran munding bikang inguan para para patani. Munding
bikang nu dijaluan ku Si Dongkol ngalahirkeun munding super. Si Layung nu mangsa
sisiriwikan dina cai gedéna meh nanding domba. Kungsi kaheurap, waktu heurapna
diangkat lauk téh ngaleutikan bisa diasupkeun kana korang. Mamalana, leuwih
saminggu nu ngaheurapna gering, ditambaan ku ahlina.
Di muhara Ci Tarik, Ci keruh, baheulana katotol panyirepan anu mibanda
kadigjayaan sakaligus pangapesanana. Ceuk Ustadz Néndé Éwok,jaman mana boa aya
jawara hideung. Hiji mangsa pada ngepung tepi ka beunang ka tobros congo bedog.
Sanajan beuteungna gudawang (bedewang) bari peujitna ngabarabay bisa kénéh
lumpat. Ku lantaran terus diobrot lumpat ka hiji tegalan.
Di dinya warugana nambru tapi tilar mah heunteu. Saurang jawara nu milu
ngaraponan misahkeun sirah jeung awakna geusan ulah jagjag deui. Sirahna
dilelepkeun di muhara anu saterusna éta muhara katelah ku ngaran Rancasirah,
63
`
awakna dipendem di tegalan téa, katelah waé Tegalpati. Bedewang jeung Barabay ogé
jadi ngaran lembur.
Lembur bieu, Bedewang, Barabay, Rancasirah, Tegalpati,ngujur wétan
sapanjang Ci Tarum lelewek Sapan-Tegalluar. Béh dieu ku masarakat ngaran-ngaran
lembur tadi digaranti ku ngaran anyar. Padahal tina jihad toponomi (sajarah atawa
asal-usul ngaran tempat), Bedewang, Barabay, Rancasirah jeung Tegalpati téh perlu
dipertahanankeun.
Ngalégot ka pawétananana, najan geus di luar Tegalluar tapi da angger nelah
Sapan nyatana bera ngaplak disebutna Silaut. Pangna dingaranan kitu atuda
satungtung deuleu jabaning kawas laut alatan laukna bangun teu béak-béak najan
saban waktu pada ngala. Nu ngecrik, nu ngaheurap, nu nyusug, nu neger atawa anu
nyaapan jeung nguseup taya kendatna.
Balik deui kana caah maneuh nu ti taun ka taun beuki parna tangtu loba sasab,
utamana palebah manusana: Teu miheman alam lingkungan sakumaha anu
dipopoyankeun ku kolot baheula: kudu layeut jeung naga Bandung.
http://bit.ly/BSEsundaXII
64
`
Penilaian Pembelajaran
TUGAS MANDIRI
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio, tuluy kumpulkeun dina pertemuan tatap
muka!
Cing pék ku hidep paluruh deui warta anu judulna “BANJIR DI BANDUNG KIDUL
Alatan Henteu Layeut jeung Naga Bandung ”di luhur, tuluy pigawé ieu tugasna di
handap!
1. Tuliskeun poko pikiran utama unggal paragraf tina artikel di luhur!
2. Tuliskeun conto kutipan kalimah anu ngandung unsur 5W+1H dumasar kana
artikel di luhur!
3. Tangtukeun lead jeung body tina warta di luhur!
TUGAS KELOMPOK
65
`
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio atawa diketik dina komputer, tuluy
dikumpulkeun dina pertemuan tatap muka!
1. Jieun kelompok anu anggotana 2 urang, tuluy pilih salah sahiji topik artikelanu
disadiakeun ieu di handap.
a. Atikan (pendidikan)
b. Olahraga
c. Bencana alam
d. Ekonomi
2. Jieun artikel dumasar kana topik anu dipilih!
3. Artikel diketik kalawan katangtuan:
a. font times new roman ukuran 11, spasi 1,15
b. kertas A4, margins top 3cm- left 3cm- right 3cm- bottom 3cm
c. orientation lanscape, 4 kolom
d. tambahkeun gambar anu saluyu jeung eusi artikel
1. karangan anu anu disusun pikeun ngébrehkeun pamadegan nu nulis kana hiji fakta
disébut…....
a. Bulletin d. terjemahanl daring
b. Tabloid e. Koran
c. Artikel
2. Anu ngabedakeun artikel jeung pedaran nyaéta....
a. panjang pondok karangan d. Aya daftar rujukan
b. alus goréngna karangan e. Huruf/front digunakeun
c. eusi anu di muat
3. ieu dihandap anu heunteu kaasup kana unsur-unsur dina struktur
artikel,nyaeta…....
a. judul d. Alinéa pamungkas
b. alinéa bubuka e. Alinéa panambah
c. alinéa panandes
4. situs mégalitik gunung padang disebut ku arkeolog mangrupa situ anu aya di
a. jawa barat d. dunya
b. bandung e. cianjur
c. éropah
66
`
Judul artikel anu henteu cocok dumasar éta gambar di luhur nyaéta....
a. Banjir Jakarta, masalah klasik unggal taun.
b. Jakarta kabanjiran, aktivitas warga kaganggu.
c. Banjir Jakarta jeung poko-poko masalahna.
d. Banjir di Jakarta, transjakarta mogok.
e. Usum hujan, banjir di Jakarta nepi ka samétér
67
`
68
`
KUNCI JAWABAN
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
C D A E D A E C A C
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka
anda harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan
teman yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada
tutor ataupun guru bina.
69
`
Referensi
Kamus Mini
G Daftar Istilah
1. alinéa deduktif nyaéta kalimah jeung pikiran utamana aya di awal paragraf.
2. Alinéa induktif , nyaéta anu kalimah jeung pikiran utama aya dina tungtung alinea
paragraf.
3. Alinéa campuran nyaéta anu kalimah jeung pikiran utamana na aya di awal jeung
di tungtung alinéa.
4. Alinéa argumentasi , nyaéta eusina ngajentrékeun jeung nerangkeun bener
heunteuna hiji perkara
5. Alinéa deskripsi, nyaéta anu eusina ngadadarkeun atawa ngémbrehkeun kagiatan
indra minagka hasil pangalaman kalayan telik
70
`
6. Straight news, warta langsung (hard news/spot news), nyaéta warta anu
dipidangkeun dumasar kajadian nu sabenerna, teu ditambahan atawa dikurangan
kalawan ngagunakeunbasa nu lugas ngarah babari kahartina ku nu narima.
71
`
Setelah anda mempelajari modul mandiri ini dengan seksama, anda diharapkan mampu :
72
`
Uraian Materi
Wilujeng diajar!!
Selamat mempelajari cerita pantun….!
Tetap semangat…..! smk bisa…! Smk PJJ selalu bisa ….!!!
73
`
74
`
LUTUNG KASARUNG
Sunan Ambu di Kahyangan boga anak lalaki, kasép taya papadana, ngaranna
Guru Minda. Hiji peuting Guru Minda ngimpi boga bébéné (kabogoh) nu sarupa jeung
Sunan Ambu. Nepi ka hiji waktu Guru Minda maling-maling neuteup rarayna Sunan
Ambu. Sunan Ambu nyahoeun. Antukna Guru Minda dititah turun ka Buana
Pancatengah pikeun néangan pijodoeunana anu sarupa jeung Sunan Ambu. Tapi
saméméhna kudu salin rupa heula jadi lutung, sarta dingaranan Lutung Kasarung.
Sanggeus dibéré pituduh pijalaneunana, Guru Minda nu geus jadi lutung, turun
ka Buana Pancatengah. Gubragna di Nagara Pasirbatang Anu Girang. Anu ngaheuyeuk
dayeuh di Pasirbatang Anu Girang harita nya éta Mas Prabu Ageung Tapa.
Praméswarina Nitisuari. Boga anak tujuh awéwé wungkul, ngarana: Purbararang,
Purbaéndah, Purbadéwata, Purbakancana, Purbamanik, Purbaleuwih jeung nu bungsu
Purbasari, anu panggeulisna.
75
`
76
`
satria téh taya lian ti Lutung Kasarung anu geus salin rupa deui jadi Guru Minda. Nénjo
kaayaan kitu, Indrajaya panas.
Terus narajang Guru Minda, der gelut. Indrajaya éléh jajaten ku éta satria gagah
téa. Ahirna Purbasari jeneng jadi raja di nagara Pasir Batang Anu Girang, dibarengan ku
salakina. Ari dulur-dulurna dijadikeun pembantupembantuna. Iwal Purbaleuwih
(pangais bungsu) anu sok nulungan Purbasari upama keur dikakaya ku dulur-dulurna
nu séjén.
Penilaian Pembelajaran
Tugas Mandiri
Tugas mandiri ini adalah tugas yang harus dikerjakan oleh anda secara
mandiri (individual). Anda boleh mengerjakannya di TKB atau dirumah. Jika
ada kendala boleh berdiskusi denan teman anda yang lain atau
menghubungi tutor untuk dicarikan solusinya dan atau untuk disampaikan
kepada guru bina. Jika tugas sudah selesai silahkan kumpulkan pada tutor
sesuai dengan jangka waktu yang diinstruksikan tutor.
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio, tuluy kumpulkeun dina kagiatan tatap muka!
1. Baca deui sempalan carita pantun lutung kasarung” di luhur
2. Naon tema atawa jejer carita pantun di luhur
3. Saha wae palakuna
4. Kumaha watekna
5. Kerjakeun dina kertas folio
77
`
Tugas Kelompok :
Kerjakeun ieu tugas dina kertas folio, tuluy kumpukeun ka tutor dina kagiatan tatap
muka!
1. Jieun kelompok anu jumlahna 5-6 urang, tuluy baca deui carita pantun
2. Baca tuluy rangkum deui deui perkelompok
3. Hasil analisisna jadikeun bagan atawa caritakeun deui anu tos didamelkeun
analisis!
78
`
6. Ieu di handap teu kaasup kana unsur instrinsik carita pantun nyaéta…
a. tema d. latar
b. tokoh e. kacindekan
c. galur
79
`
c. Guru minda
9. Tokoh anu teu aya dina carita pantun lutung kasarung nyaeta
a. purbalarang d. Purbasari
b. guru minda e. Manusa purba
c. indra jaya
10. “lutung kasarung ” mangrupa hiji carita pantun anu eusina ngeunaan…
a. Cinta d. Rumaja
b. Dendam e. budak
c. selingkuh
KUNCI JAWABAN
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
E A B A C E B C E A
Hasil pengerjaan silahkan kalian cocokan dengan kunci jawaban yang tersedia,
kemudian gunakan rumus dibawah ini untuk menghitung nilai ketercapaian
kompetensi.
80
`
atau tautan:
http://bit.ly/BSEsundaXII
Tetapi apabila anda belum menguasai materi ini dengan baik, maka anda
harus mempelajarinya lagi. Anda sebaiknya berdiskusi dengan teman
yang sudah tuntas atau anda bisa meminta bimbingan kepada tutor
ataupun guru bina.
81
`
Referensi
Kamus Mini
lalampahan= perjalanan
miang = pergi
mulang =pulang
82
`
G Daftar Istilah
83
`
84
`
85