LEMBAR KERJA SISWA (LKS 1)

BAB 6
ENZIM DAN METABOLISME
NAMA :
1. ...........................................
2. ...........................................
3. ...........................................
4. ...........................................
5. ...........................................
KELAS :
KELOMPOK:

SISTEM METABOLISME

Tujuan : Menjelaskan fungsi enzim dalam proses metabolisme

Metabolisme merupakan suatu totalitas proses kimia yang berlangsung di dalam sel. Proses tersebut hanya
dapat berlangsung bila terdapat materi atau zat yang bereaksi dan mendukung energi proses metabolisme
tersebut. Disamping dua komponen tersebut, masih ada lagi molekul yang mutlak diperlukan agar
metabolisme berlangsung, molekul tersebut adalah ATP dan enzim. Metabolisme digolongkan menjadi dua
fase yaitu Anabolisme (biosintesis) merupakan fase pembentukan molekul pemula yang lebih kecil disusun
menjadi makromolekul besar yang merupakan komponen sel, seperti protein dan asam nukleat dan
Katabolisme merupakan fase pemecahan yang menyebabkan molekul organik nutrien seperti karbohidrat,
protein dan lemak terurai menjadi produk akhir yang lebih kecil dan sederhana seperti asam alktat, CO₂, dan
amonia dengan menghasilkan energi.

Bahan Diskusi.
1. Apa yang dimaksud dengan enzim ?
Jawab :
..................................................................................................................................................................
2. Sebutkan komponen-komponen penyusun enzim !
Jawab :
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
3. Jelaskan sifat-sifat enzim!
Jawab :
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
4. Jelaskan faktor-faktor yang mempengaruhi aktivitas kerja enzim !
Jawab :
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
5. Suatu enzim dapat bekerja aktif menghidrolisis suatu substrat apabila ada ikatan antara substrat dan
enzim. Ada dua mekanisme kerja enzim yaitu menurut teori lock and key dan teori induced fit.
Jelaskan kedua teori tersebut, lengkapi dengan gambar!

Gambar ................................... Gambar ......................................

Penjelasan :
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
 ....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
6. Bagaimanakah aturan penamaan suatu enzim? Berikan beberapa contohnya!
Jawab : ....................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..............

7. Tuliskan pada tabel nama-nama enzim dan peranannya dalam proses metabolisme !
No Nama Enzim Peranannya

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.
 LEMBAR KERJA SISWA (LKS 2)
BAB 6
ENZIM DAN METABOLISME
NAMA :
1. ...........................................
2. ...........................................
3. ...........................................
4. ...........................................
5. ...........................................
KELAS :
KELOMPOK:

SISTEM METABOLISME

Tujuan : Menjelaskan proses dan produk anabolisme dan katabolisme

Reaksi metabolism dapat dibedakan menjadi reaksi anabolisme dan reaksi katabolisme. Berdasarkan gambar
di atas, jawablah pertanyaan dibawah ini!

Bahan Diskusi !

1. Apakah yang diperlukan pada proses metabolisme?

...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
2. Apa yang dihasilkan pada proses metabolisme ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
3. Berdasarkan jawabanmu pada soal nomer 1 dan 2, definisikan apa yang dimaksud dengan proses
metabolisme
Jawab :
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
4. Apa saja yang diperlukan dalam proses katabolisme ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
5. Apa saja yang dihasilkan pada proses katabolisme ?
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
6. Berdasarkan jawaban anda pada nomer 4 dan 5, definisikan apa yang dimaksud dengan proses
katabolisme!
Jawab :
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
7. Berdasarkan kebutuhan energinya, reaksi metabolisme dikelompokkan menjadi reaksi yang
memerlukan energi dan reaksi yang membebaskan energi.
Berdasarkan gambar diatas :
a. Reaksi metabolism yang membutuhkan energy disebut ..................
b. Reaksi yang membebaskan energy disebut ..................
c. Berdasarkan gambar diatas manakah yang termasuk reaksi anabolisme ?
Jawab :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
alasannya :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
d. Berdasarkan gambar diatas manakah yang termasuk reaksi katabolisme ?
Jawab :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
alasannya :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
e. Energi yang dihasilkan dan digunakan dalam proses metabolism berupa apa?
Jawab :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
 LEMBAR KERJA SISWA (LKS 3)
SISTEM METABOLISME BAB 6
ENZIM DAN METABOLISME
NAMA :
1. ...........................................
2. ...........................................
3. ...........................................
4. ...........................................
5. ...........................................
KELAS :
KELOMPOK :

SISTEM METABOLISME
Salah satu proses metabolisme yang berlangsung dalam tubuh organisme adalah katabolisme di mana dalam
proses ini, senyawa / molekul kompleks diuraikan menjadi senyawa / molekul sederhana dan menghasilkan
energy. Katabolisme disebut juga dengan istilah desimilasi, karena dalam proses ini energy yang tersimpan
ditimbulkan kembali atau dibongkar untuk menyelenggarakan proses kehidupan.Karena menghasilkan
energy / membebaskan energy, katabolisme termasuk dalam kategori reaksi eksergonik ( reaksi eksotermis ).
Salah satu proses katabolisme yang dibahas dalam pelajaran biologi adalah katabolisme karbohidrat, yaitu
respirasi sel.
Tujuan : Melalui kegiatan berikut ini diharapkan anda mampu untuk :
 menjelaskan tahap-tahap respirasi aerob
 menjelaskan perbedaan antara respirasi aerob dengan respirasi anaerob
Prosedur :
 Carilah informasi seputar tahapan respirasi aerob dari berbagai sumber literatur
 Diskusikan persoalan / permasalahan berikut ini dengan teman dalam kelompok kecil anda

1. Respirasi sel ( pernapasan sel ) meliputi proses enzimatis di dalam sel di mana karbohidrat,
asam lemak dan asam amino diuraikan. Berdasarkan senyawa yang menerima atom
hydrogen, respirasi sel dibedakan menjadi ….
2. Respirasi Aerob Respirasi aerob biasa disebut dengan istilah pernapasan, dan termasuk
dalam kategori reaksi oksidasi. Beberapa senyawa yang terlibat dalam proses ini, antara lain :
CO2, O2, H2O, C6H12O6, ATP.
Tuliskan reaksi kimia ( sederhana ) dari respirasi aerob di bawah ini dengan menggunakan
senyawa-senyawa tersebut ( yang dicetak tebal ).
 C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + ATP

3. Tahapan Respirasi Aerob Respirasi aerob yang berlangsung di dalam tubuh organisme,
faktanya tidaklah sesederhana seperti yang dilukiskan dalam reaksi kimia di atas. Respirasi
aerob merupakan rangkaian proses reaksi kimia yang berlangsung melalui tahapan-tahapan
yang berurutan, yakni ?
Lengkapi tabel berikut !

No Tahapan Tempat Proses yang Hasil

Berlangsung terjadi Senyawa Akseptor ATP
Akhir

4
 Petunjuk pengisian :
 Tempat berlangsung : sitoplasma, mitokondria
 Akseptor : NADH, FADH
4. Respirasi Anaerob Respirasi anaerob disebut juga sebagai fermentasi. Dalam proses ini
terjadi pembebasan sebagian kecil energi dari energi yang terkandung didalam molekul
glukosa.
Dalam respirasi anaerob, asam piruvat sebagai hasil akhir tahap glikolisis akan diubah
menjadi asam susu ( asam laktat ) pada fermentasi asam laktat, atau diubah menjadi etanol
pada fermentasi alkohol.
Dalam kondisi udara terbuka, alkohol dapat diuraikan menjadi asam cuka ( disebut sebagai
fermentasi asam cuka ).
Berdasarkan penelitian, respirasi anaerob sesungguhnya merugikan organisme pelakunya.
Mengapa demikian ?
Jawab:
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………....

5. Perbedaan antara respirasi aerob dengan respirasi anaerob

Lengkapi tabel berikut
No Di Tinjau Dari Respirasi Aerob Respirasi Anaerob

Oksigen dan
1
Karbondioksida

2 Proses

3 Tempat reaksi
 4 Proses respirasi

5 Produksi ATP

6 Reaksi respirasi

Buatlah kesimpulan dari diskusi kalian !