WULANGAN 6

SERAT PIWULANG WULANGREH PUPUH KINANTHI

Kompetensi Inti (KI)

1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.
2. Menunjukkan perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab, peduli (toleransi, gotong royong), santun,
percaya diri, dalam berinteraksi secara efektif dengan lingkungan social dan alam dalam jangkauan
pergaulan dan keberadaannya
3. Memahami dan pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa ingin tahunya
tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan kejadian tampak mata
4. Mencoba, mengolah, menyaji dalam ranah konkret (menggunakan, mengurai, merangkai, memodifikasi,
dan membuat) dan ranah abstrak (menulis, membaca, menghitung, menggambar, dan mengarang)
sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori

I. Nelaah Tèks Serat Piwulang Wulangrèh Pupuh Kinanthi

Kompetensi Dasar
3.1 Menelaah tèks Serat Piwulang Wulangrèh pupuh Kinanthi.

Indikator
1.1.1 Mengartikan kata-kata/ istilah yang dianggap sulit dalam tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh
Kinanthi.
1.1.2 Memparafrasekan tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi dalam ragam krama.
1.1.3 Menjelaskan pokok-pokok isi tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi.
1.1.4 Mengungkapkan nilai moral yang terkandung dalam tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh
Kinanthi.

Lumakuning Pasinaon
Mengamati:
 Peserta didik membaca/menembangkan tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi.
Menanya:
 Peserta didik bertanya jawab tentang kata-kata yang dianggap sulit yang terdapat dalam tèks Piwulang
Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi.
Mengumpulkan Informasi:
 Peserta didik berdiskusi memparafrasekan tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi
 Peserta didkk brdiskusi membahas pokok-pokok isi tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi.
Mengasosiasi:
 Peserta didik berdiskusi mengungkap nilai moral yang termuat dalam tèks Piwulang Serat Wulangrèh
pupuh Kinanthi.
Mengkomunikasikan
 Peserta didik mengungkap pokok-pokok isi dan nilai moral tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh
Kinanthi secara tulis.

CAKUPAN MATERI
Tèks Piwulang Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi anggitan Sri Susuhunan Pakubuwana IV. Serat
Wulangrèh pupuh Kinanthi menika dumadi saking 16 pada/ bait. Ing tembang kasebut akèh tembung-
tembung kang wis arang keprungu utawa digunakaké ing jaman saiki. Mula supaya bisa mangertèni isiné
kanthi cara negesi tembung-tembung kasebut lumantar kamus Basa Jawa utawa Bausastra. Sawisé ketemu
tegesé banjur dilarasaké karo tembung liyané. Mula saka iku anggoné milih teges kudu sing trep supaya ora
klèru maknané.
Ingkang dados wosipun Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi ingih menika paring piwucal bab tata cara
nggladhi ati, watakipun para nèm-nèman ing jaman samenika, awisan nyaketi tiyang sepuh malah remen
sesrawungan kaliyan tiyang ingkang awon watakipun. Sekar Kinanthi menika kalebet sekar macapat kanthi
pathokan guru gatra saben padanipun dumadi saking 6 gatra. Déné guru lagu lan guru wilanganipun 8u, 8i,
8a, 8i, 8a,8i.
 Sekar Kinanthi menika nggadhahi watak ngemu suraos pangarep-arep lan cocog kanggé medhar
piwulang utawi pitutur luhur.
MATÉRI RÉGULÈR
A. Sekar Kinanthi ing ngandhap menika sekarna sesarengan!
1. Padha gulangen ing kalbu,
ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan néndra,
kaprawiran dèn kaèsthi,
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
3. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
5. Yèn wong anom pan wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yèn kang ngadhep akèh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yèn kang ngadhep kèh durjana,
nora wurung bisa maling.
7. Panggawé becik puniku,
gampang yen wus dènlakoni,
angèl yen durung kalakyan,
aras-arasen nglakoni,
tur iku dènlakonana,
mupangati badanèki.
9. Sapa sira sapa ingsun,
angalunyat sarta edir,
iku lalabeté uga,
nonoman adoh wong becik,
emoh angrungu carita,
carita ala lan becik.
11. Mulané wong anom iku,
becik ingkang ataberi,
jajagongan lan wong tuwa,
ingkang sugih kojah ugi,
kojah iku warna-warna,
ana ala ana becik.
13. Akèh wong kang sugih wuwus,
nanging dènsampar pakolih,
amung badané priyangga,
kang dènpakolihken ugi,
panastèné kang dènumbar,
tan na nganggo sawatawis.
15. Sikokna dèn kaya asu,
yèn wong kang mangkano ugi,
dahwèn open nora layak,
yen sira sandhingan linggih,
nora wurung katularan,
becik singkirana ugi.
2. Dadia lakunirèku,
cegah dhahar lawan guling,
lan aja sukan-sukan,
anganggoa sawatawis,
ala wataké wong suka,
nyuda prayitnaning batin.
4. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.
6. Sanajan ta nora milu,
pasthi wruh solahing maling,
kaya mangkono sabarang,
panggawé ala puniki,
sok weruha nuli bisa,
yèku panuntuning éblis.
8. Lan wong anom-anom iku,
kang kanggo ing mangsa iki,
andhap-asor dipunsimpar,
umbag gumunggung ing dhiri,
obrol umuk kang dèngulang,
kumenthus lawan kumaki.
10. Carita pan wus kalaku,
panggawé ala lan becik,
tindak bener lan kang ora,
kalebu jro caritèki,
mulané aran carita,
kabèh-kabèh dènkawruhi.
12. Ingkang becik kojahipun,
sira anggoa kang pasthi
ingkang ala singgahana,
aja sira anglakoni,
lan dèn awas wong akojah,
iya ing mangsa puniki.
14. Aja na wong bisa tutur,
ngemungna ingsun pribadi,
aja na kang amamadha,
angrasa pinter pribadi,
iku sétan nunjang-nunjang,
tan pantes dipunparèki.
16. Poma-poma wekasingsun,
mring kang maca layang iki,
lahir batin dèn èstokna,
sauniné layang iki,
lan dèn bekti mring wong tuwa,
ing lahir prapta ing batin.
B. Setitèkna tembung-tembung kang kaanggep angèl ing pupuh Kinanthi.
Tembung Ing Basa Lumrah Tembung Ing Basa Lumrah
Tembang Tembang
agung luhur misil kauntungan, penghasilan
amamadha madhani néndra turu
amrih supaya nggunggung umuk, gumedhé, ngalem
angalunyat ngaya nora ora
aras-arasen sungkan, nyuda ngurangi
ataberi sregep opèn melik barang sepélé
bangsat wong ala pakolih penghasilan, kauntungan, imbalan
dahwèn seneng nyaruwé, crèwèt pan jer, rak, nanging
darapon supaya panastèn gampang panas atiné, nesunan
datan ora pesunen diudi/disinau kanthi temenan
dèn di pijer mung
dènsampar disampar, disarug poma-poma gatèkna kanthi banget/temenan
nganggo sikil
dènumbar ditokaké, diculaké, prapta tekan
sakarepé
durjana wong ala, maling prayitna pangati-ati
edir umuk banget priyangga awaké dhéwé
èstokna tindakna, lakonana, sariranira awakmu
gulangen sinaua, nglatiha sasmita ngalamat, pratandha
guling turu satemah mesthi bakal klakon, akhiré
gumunggung aleman, ngompak, sawatawis sawetara
onggrongan
ingsun aku sikokna sumpahana, sepatanana
juti ala, èlèk simpar sepi, menjila
kalakyan kalakon singkirana Dohana
kalbu ati sira kowé
kaprawiran tékad, keberanian sudanen kurangana
kaèsthi dikarepake, dijangka, sukan seneng
niyat
kojah crita, omong tinitah dititahaké, dadi
kumaki gumedhé, umuk tur kamangka, mangka
kumenthus umuk, kumaki umbag watak
lakunirèki tindak-tandukmu iki wekasingsun pesenku, welingku
lalabeté jasa, bektiné wijilipun lairé, wujudé
lantip landhep pikirané, wus wis
gathekan
leket raket, cedhak, raket wuwus ngomong
lengus nyemengit yèku yaiku, yakuwi
na ana

C. Negesi Tembung-tembung ing jroning tembang

Golèkana tegesé tembung ing tembang kang katulis ing ngisor iki!
No. Tembung Ing Sekar Tegesé
1. sasmita
2. néndra
3. lantip
4. prayitna
5. nggunggung dhiri
6. misil
7. durjana
8. umbag
 9. kumenthus
10. panastèn

D. Nulis parafrase utawa gancarané serat piwulang Wulangrèh Pupuh Kinanthi

Tuladha
Pada Sekar Kinanthi Gancarane
1. Padha gulangen ing kalbu, Ayo padha nglatih ati supaya pinter ing
ing sasmita amrih lantip, tandha/isyarat kanthi cara aja mung nengenaké
aja pijer mangan néndra, mangan lan turu, ngudi luhuring budi, resikana
kaprawiran dèn kaèsthi, awaké kanthi yuda/ngurangi mangan lan turu.
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
2. Dadia lakunirèku, Dadèkna pakulinan ngurangi mangan lan turu,
cegah dhahar lawan guling, uga aja seneng-seneng kang ngléwati wates
lan aja sukan-sukan, amarga bisa ngurangi pangati-ati.
anganggoa sawatawis,
ala wataké wong suka,
nyuda prayitnaning batin.

Tugas Proyek
Dhiskusèkna karo kancamu, banjur tulisen pokok-pokok isinè sekar Kinanthi ing ngisor iki kaya tuladha
ing dhuwur!

Pada Sekar Kinanthi Gancarané

3. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
4. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.
5. Yèn wong anom pan wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yèn kang ngadhep akèh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yèn kang ngadhep kèh durjana,
nora wurung bisa maling.
6. Sanajan ta nora milu,
pasthi wruh solahing maling,
kaya mangkono sabarang,
panggawé ala puniki,
sok weruha nuli bisa,
yèku panuntuning éblis.
7. Panggawé becik puniku,
gampang yen wus dènlakoni,
angèl yen durung kalakyan,
aras-arasen nglakoni,
tur iku dènlakonana,
mupangati badanèki.
8. Lan wong anom-anom iku,
Pada Sekar Kinanthi Gancarané
kang kanggo ing mangsa iki,
andhap-asor dipunsimpar,
umbag gumunggung ing dhiri,
obrol umuk kang dèngulang,
kumenthus lawan kumaki.
9. Sapa sira sapa ingsun,
angalunyat sarta edir,
iku lalabeté uga,
nonoman adoh wong becik,
emoh angrungu carita,
carita ala lan becik.
10. Carita pan wus kalaku,
panggawé ala lan becik,
tindak bener lan kang ora,
kalebu jro caritèki,
mulané aran carita,
kabèh-kabèh dènkawruhi.
11. Mulané wong anom iku,
becik ingkang ataberi,
jajagongan lan wong tuwa,
ingkang sugih kojah ugi,
kojah iku warna-warna,
ana ala ana becik.
12. Ingkang becik kojahipun,
sira anggoa kang pasthi
ingkang ala singgahana,
aja sira anglakoni,
lan dèn awas wong akojah,
iya ing mangsa puniki.
13. Akèh wong kang sugih wuwus,
nanging dènsampar pakolih,
amung badané priyangga,
kang dènpakolihken ugi,
panastèné kang dènumbar,
tan na nganggo sawatawis.
14. Aja na wong bisa tutur,
ngemungna ingsun pribadi,
aja na kang amamadha,
angrasa pinter pribadi,
iku sétan nunjang-nunjang,
tan pantes dipunparèki.
15. Sikokna dèn kaya asu,
yèn wong kang mangkano ugi,
dahwèn open nora layak,
yen sira sandhingan linggih,
nora wurung katularan,
becik singkirana ugi.
16. Poma-poma wekasingsun,
mring kang maca layang iki,
lahir batin dèn èstokna,
sauniné layang iki,
lan dèn bekti mring wong tuwa,
ing lahir prapta ing batin.
E. Nulis pokok-pokok isi tèks piwulang serat Wulangreh Pupuh Kinanthi.
Sawisé nggancaraké tembang saiki tulisen pokok-pokok isiné tembang saben padané!
Tuladha:
Pada Sekar Kinanthi Pokok-pokok isiné sekar
1. Padha gulangen ing kalbu, Supaya atiné landhep/pinter nampa
ing sasmita amrih lantip, isyarat/peratandha perlu dilatih kanthi cara
aja pijer mangan néndra, ngurangi mangan lan turu.
kaprawiran dèn kaèsthi,
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
2. Dadia lakunirèku, Préntah ngulinakaké ngurangi mangan lan turu.
cegah dhahar lawan guling, Larangan seneng-seneng kang nglewati wates
lan aja sukan-sukan, amarga bisa ngurangi pangati-ati.
anganggoa sawatawis,
ala wataké wong suka,
nyuda prayitnaning batin.

Dhiskusèkna karo kancamu, banjur tulisen pokok-pokok isiné sekar Kinanthi ing ngisor iki kaya tuladha
ing dhuwur!
Pada Sekar Kinanthi Pokok-pokok isiné sekar
3. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
4. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.
5. Yèn wong anom pan wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yèn kang ngadhep akèh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yèn kang ngadhep kèh durjana,
nora wurung bisa maling.
6. Sanajan ta nora milu,
pasthi wruh solahing maling,
kaya mangkono sabarang,
panggawé ala puniki,
sok weruha nuli bisa,
yèku panuntuning éblis.
7. Panggawé becik puniku,
gampang yen wus dènlakoni,
angèl yen durung kalakyan,
aras-arasen nglakoni,
tur iku dènlakonana,
mupangati badanèki.
8. Lan wong anom-anom iku,
kang kanggo ing mangsa iki,
andhap-asor dipunsimpar,
umbag gumunggung ing dhiri,
obrol umuk kang dèngulang,
 Pada Sekar Kinanthi Pokok-pokok isiné sekar
kumenthus lawan kumaki.
9. Sapa sira sapa ingsun,
angalunyat sarta edir,
iku lalabeté uga,
nonoman adoh wong becik,
emoh angrungu carita,
carita ala lan becik.
10. Carita pan wus kalaku,
panggawé ala lan becik,
tindak bener lan kang ora,
kalebu jro caritèki,
mulané aran carita,
kabèh-kabèh dènkawruhi.
11. Mulané wong anom iku,
becik ingkang ataberi,
jajagongan lan wong tuwa,
ingkang sugih kojah ugi,
kojah iku warna-warna,
ana ala ana becik.
12. Ingkang becik kojahipun,
sira anggoa kang pasthi
ingkang ala singgahana,
aja sira anglakoni,
lan dèn awas wong akojah,
iya ing mangsa puniki.
13. Akèh wong kang sugih wuwus,
nanging dènsampar pakolih,
amung badané priyangga,
kang dènpakolihken ugi,
panastèné kang dènumbar,
tan na nganggo sawatawis.
14. Aja na wong bisa tutur,
ngemungna ingsun pribadi,
aja na kang amamadha,
angrasa pinter pribadi,
iku sétan nunjang-nunjang,
tan pantes dipunparèki.
15. Sikokna dèn kaya asu,
yèn wong kang mangkano ugi,
dahwèn open nora layak,
yen sira sandhingan linggih,
nora wurung katularan,
becik singkirana ugi.
16. Poma-poma wekasingsun,
mring kang maca layang iki,
lahir batin dèn èstokna,
sauniné layang iki,
lan dèn bekti mring wong tuwa,
ing lahir prapta ing batin.

F. Nlesih piwulang becik kang kaemot ing Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi
Serat Wulangrèh pupuh Kinanthi iku akèh ngemot piwulang kang bisa kanggo pandom tumrapé
manungsa anggoné urip ing bebrayan agung/masyarakat. Mula saka iku para siswa kudu bisa nlesih lan
nggolèki piwulang kang kaemot ing Serat Wulangreh pupuh Kinanthi. Sabanjuré bisaa ngecakaké ing
panguripané.
Kanggo nggampangaké anggoné nemtokaké piwulang ing tembang golèkana nilai positif lan
negativé luwih dhisik. Yèn ana nilai positif iku piwulangé awujud préntah/anjuran, déné yen ana nilai
negatif piwulangé awujud larangan.
Tuladha ukara piwulang :
a. Wong/siswa/putra iku kudu ...
b. Wong/siswa/putra iku prayogané/beciké ....
c. Wong/siswa/putra iku aja ....
d. Wong/siswa/putra iku ora kena
e. Wong kudu bisa ninggalaké ....
f. Wong/siswa/putra kang ............. bakal ..........
g. lsp

Pada Sekar Kinanthi Piwulang

1. Padha gulangen ing kalbu,
ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan néndra,
kaprawiran dèn kaèsthi,
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
2. Dadia lakunirèku,
cegah dhahar lawan guling,
lan aja sukan-sukan,
anganggoa sawatawis,
ala wataké wong suka,
nyuda prayitnaning batin.
- Yèn kepengin landhep/pinter nampa
isyarat/peratandha kudu gelem ngurangi
mangan lan turu.
- Dadi wong aja ngemungaké mangan lan
turu
- Dadi wong kudu bisa ngurangi mangan lan
turu.
- Dadi wong prayogané ngulinakaké
ngurangi mangan lan turu.
- Dadi wong aja seneng-seneng kang
ngléwati wates amarga bisa ngurangi
pangati-ati.

Dhiskusèkna karo kancamu, banjur tulisen piwulang kang kaemot ing sekar Kinanthi ing ngisor iki kaya
tuladha ing dhuwur!
Pada Sekar Kinanthi Piwulang
3. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
4. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.
5. Yèn wong anom pan wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yèn kang ngadhep akèh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yèn kang ngadhep kèh durjana,
nora wurung bisa maling.
6. Sanajan ta nora milu,
pasthi wruh solahing maling,
kaya mangkono sabarang,
panggawé ala puniki,
sok weruha nuli bisa,
Pada Sekar Kinanthi Piwulang
yèku panuntuning éblis.
7. Panggawé becik puniku,
gampang yen wus dènlakoni,
angèl yen durung kalakyan,
aras-arasen nglakoni,
tur iku dènlakonana,
mupangati badanèki.
8. Lan wong anom-anom iku,
kang kanggo ing mangsa iki,
andhap-asor dipunsimpar,
umbag gumunggung ing dhiri,
obrol umuk kang dèngulang,
kumenthus lawan kumaki.
9. Sapa sira sapa ingsun,
angalunyat sarta edir,
iku lalabeté uga,
nonoman adoh wong becik,
emoh angrungu carita,
carita ala lan becik.
10. Carita pan wus kalaku,
panggawé ala lan becik,
tindak bener lan kang ora,
kalebu jro caritèki,
mulané aran carita,
kabèh-kabèh dènkawruhi.
11. Mulané wong anom iku,
becik ingkang ataberi,
jajagongan lan wong tuwa,
ingkang sugih kojah ugi,
kojah iku warna-warna,
ana ala ana becik.
12. Ingkang becik kojahipun,
sira anggoa kang pasthi
ingkang ala singgahana,
aja sira anglakoni,
lan dèn awas wong akojah,
iya ing mangsa puniki.
13. Akèh wong kang sugih wuwus,
nanging dènsampar pakolih,
amung badané priyangga,
kang dènpakolihken ugi,
panastèné kang dènumbar,
tan na nganggo sawatawis.
14. Aja na wong bisa tutur,
ngemungna ingsun pribadi,
aja na kang amamadha,
angrasa pinter pribadi,
iku sétan nunjang-nunjang,
tan pantes dipunparèki.
15. Sikokna dèn kaya asu,
yèn wong kang mangkano ugi,
dahwèn open nora layak,
yen sira sandhingan linggih,
nora wurung katularan,
 Pada Sekar Kinanthi Piwulang
becik singkirana ugi.
16. Poma-poma wekasingsun,
mring kang maca layang iki,
lahir batin dèn èstokna,
sauniné layang iki,
lan dèn bekti mring wong tuwa,
ing lahir prapta ing batin.

G. Mangsuli pitakon bab isiné tembang Kinanthi

Wangsulana pitakon ing ngisor iki kanthi cekak aos!
1. Apa tujuwané nglatih ati?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
2. Kapriyé carané nglatih ati?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
3. Apa sebabé nengenaken seneng-seneng iku ora apik?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
4. Apa sebabé nyedhaki wong kang ala wataké ora dikeparengaké?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
5. Sapa kang perlu diraketi?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
6. Apa karepé tetembungan “wong enom iku manut kang ngadhepi”?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
7. Apa sebabé diprentahaké nindakaké panggawé kang becik?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
8. Kepriyé wataké wong enom ing jaman saiki?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
9. Apa kang becik ditindakaké wong enom ing jaman saiki?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
10. Apa pesené sing nulis tembang iki marang wong kang padha maca?
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

MATÉRI PERBAIKAN
Tulisen manèh pokok isiné lan gancarané sekar ing ngisor iki!

No Cakepané Sekar Pokok Isiné Sekar Gancarané

1. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
2. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
 carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.

MATÉRI PENGAYAAN
Golèkana tembang Kinanthi liyane banjur tulisen pokok-pokok isiné tembang lan gancarane!

II. Nulis Cakepan Tembang Macapat Kinanthi

Kompetensi Dasar
4.2. Nulis Cakepan Tembang Macapat Kinanthi

Indikator
1.2.1. Menganalisis patokan/ aturan menulis syair/ cakepan tembang Kinanthi
1.2.2. Menulis syair tembang macapat Kinanthi.

Lumakuning Pasinaon
Mengamati:
 Peserta didik membaca kritis syair tembang macapat Kinanthi.
Menanya:
 Peserta didik bertanya jawab tentang aturan/ciri-ciri pembuatan tembang macapat Kinanthi.
Mengumpulkan Informasi:
 Peserta didik berdiskusi membahas cara menuliskan syair tembang macapat Kinanthi.
Mengasosiasi:
 Peserta didik berlatih menuliskan syair tembang macapat Kinanthi.
Mengkomunikasikan
 Peserta didik menuliskan syair tembang macapat Kinanthi.

CAKUPAN MATÉRI
A. Nulis Aturan Tembang Macapat Kinanthi

Sepisan manèh setitèkna tembang Kinanthi ing ngisor iki. Étungan cacahé larik utawa gatrané lan
cacahé wanda saben gatrané!

Pa-dha gu-la-ngen ing kal-bu

ing sas-mi-ta a-mrih lan-tip
a-ja pi-jer ma-ngan nén-dra
ka-pra-wi-ran dèn kaès-thi
pe-su-nen sa-ri-ra-ni-ra
su-da-nen dha-har lan gu-ling.

Wangsulana kanthi cekak aos!

1. Cacahé larik/gatra tembang kasebut ana ….
2. Étungen cacahé wanda lan gatèkna tibaning swara ing pungkasané larik/gatra!
a. Cacahé wanda gatra 1 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….
b. Cacahé wanda gatra 2 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….
c. Cacahé wanda gatra 3 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….
d. Cacahé wanda gatra 4 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….
e. Cacahé wanda gatra 5 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….
f. Cacahé wanda gatra 6 ana … wanda, pungkasané gatra tiba swara ….

3. Tulisen dudutan pathokané tembang macapat Kinanthi!

a. Guru gatrané tembang macapat Kinanthi ana ….
b. Guru lagu lan guru wilangané tembang macapat Kinanthi yaiku ………………………….
B. Nulis Cakepan Tembang Macapat Kinanthi.

Pandom prasaja panulise cakepan sekar Kinanthi:

1. Nemtokaké tema utawi topik
2. Madosi lan ngempalaken tembung ingkang wonten gegayutan kaliyan téma/topik
3. Nemtokaken aturan nulis tembang guru gatra, guru lagu lan guru wilangane
4. Ngrakit tembung dadi larik kang jumbuh karo guru lagu lan guru wilangan
5. Ngrakit larik dadi tembang kang utuh
6. Naliti lan mbeneraké kesalahan

Tuladha:
Temé/ topiké : siswa sejati
Tembung kang ana gegayutané karo tema ing antarane : siswa, putra, putri, sekolah, ilmu, buku, tas, tata
tertib, sragam, kuwajiban, manut guru, sregep sinau, prihatin, andhap asor, sopan, bekti, santun, lsp.
Pathokané sekar Kinanthi :
Guru gatrane ana :6
Guru lagu lan guru wilangané : 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
Ngrakit larik sekar kinanthi
Gatra Guru lagu lan Cakepané
wilangan
1. 8u Siswa sejati puniku
2. 8i Sinau rina lan wengi
3. 8a Ora ninggal tata karma
4. 8i Subasita tata tertib
5. 8a Tansah bekti mring wong tuwa
6. 8i Guru kanca dènajeni

Dhiskusèkna karo kancamu, sakelompok bocah papat!

Gawea cakepané sekar macapat Kinanthi kanthi téma “golèk ilmu”

Gatra Guru lagu lan Cakepané

wilangan
1. 8u
2. 8i
3. 8a
4. 8i
5. 8a
6. 8i

Tugas Fortofolio
Gawéa sapada cakepané sekar macapat Kinanthi kanthi milih téma/topik ing ngisor iki!
a. Sregep sinau
b. Bekti ing wong tuwa
c. Ngajèni bapak ibu guru
d. Ajar nulis Jawa

Gatra Guru lagu lan Cakepané

wilangan
1. 8u
2. 8i
3. 8a
4. 8i
5. 8a
6. 8i
 UJI KOMPETÈNSI 6

I. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi mènèhi tandha ping (X) ing aksara A, B, C, utawa
D kang koanggep paling becik!
Setitèkna cakepan sekar ing ngisor iki!
1. Padha gulangen ing kalbu,
ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan néndra,
kaprawiran dèn kaèsthi,
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
2. Dadia lakunirèku,
cegah dhahar lawan guling,
lan aja sukan-sukan,
anganggoa sawatawis,
ala wataké wong suka,
nyuda prayitnaning batin.
3. Yèn wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunirèki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anunulari.
4. Nadyan asor wijilipun,
yèn kalakuané becik,
utawa sugih carita,
carita kang dadi misil,
iku pantes raketana,
darapon mundhak kang budi.
5. Yèn wong anom pan wis tamtu,
manut marang kang ngadhepi,
yèn kang ngadhep akèh bangsat,
datan wurung bisa juti,
yèn kang ngadhep kèh durjana,
nora wurung bisa maling.

1. Tembung lantip tegesé ….

A. bodho C. trampil
B. pinter D. limpad
2. Tembung kang tegesé ora bener yaiku ….
A. guling = turu C. kaprawiran = budhi pekerti luhur
B. éndra = raja D. prayitna = ngati-ati
3. Cegah dhahar lawan guling tegesé ….
A. nyegah mangan lan ngombé C. kudu mangan yèn luwé/gelih
B. nyegah mangan lan turu D. aja mangan senajan luwé/ngelih
4. Aja pijer mangan néndra tegesé ….
A. aja mung mangan lan turu C. aja mung mangan baé
B. ayo padha mangan lan turu D. aja mangan sinambi turu
5. Miturut pada 1 tujuwané nglatih ati yaiku supaya ….
A. atiné pinter C. bisa kepenak anggoné mangan lan turu
B. pinter sekolahé D. gampang golek kanca kang apik
6. Alané wataké wong kang seneng-seneng iku bisa njalari ….
A. dawa umuré C. kurang pangati-atiné
B. akeh kancané D. seneng uripé
 7. Wong kang ala tumindaké ora prayoga diraketi ing amarga ….
A. bisa ketularan C. ora ana paédahé
B. bisa ngandhani D. akèh kancané
8. Miturut tembang pada 5, wataké wong enom iku gumantung marang ….
A. wong tuwané C. sekolahané
B. wong kang ngadhepi D. omongané
9. Piwulang kang bisa kapetik saka cakepan sekar ing dhuwur yaiku kita kudu ….
A. raket marang sakabèhing wong, sanajan ala wataké
B. tansah seneng-seneng
C. gumunggung dhiri
D. ngedohi wong kang ala
10. Wong kang èlèk wujudé / rupané kang tumindaké becik lan sugih carita kang maédahi prayogané ….
A. diraketi C. dipoyoki
B. didohi D. disengiti
11. Miturut pada 6, senadyan ora mèlu tumindak ala, wong iku cepet bisa amarga ….
A. gampang anggoné nglakoni C. akeh sing seneng
B. oleh panuntuné éblis D. gampang sinauné
12. Miturut pada 7, penggawé becik iku gampang yèn ….
A. durung dilakoni C. wis dilakoni
B. arep dilakoni D. nguntungaké awaké
13. Miturut pada 7, penggawé becik iku lakonana, amarga ….
A. bakal éntuk aleman C. kancané bisa dadi akèh
B. maédahi awaké dhéwé D. wong akèh kang seneng
14. Miturut pada 8, kang ora kelebu wataké wong enom ing mangsa saiki yaiku ….
A. gumunggung dhiri C. kumaki
B. kumenthus D. andhap asor
15. Miturut sekar Kinanthi kasebut wong kang ora prayoga diraketi yaiku ….
A. wong kang asor wijilé nanging tumindaké becik.
B. wong kang asor wijilé kang sugih carita kang dadi misil
C. wong tuwa kang becik kojahé
D. wong kang dahwèn, opèn, ngrasa pinter pribadi.
16. Piwulang kang bisa kapetik ing pada 1 yaiku ....
A. Yèn kepéngin landhep/pinter mangan lan turu kang cukup.
B. Dadi wong aja nganti kurang mangan lan turu.
C. Yen kepéngin landhep pikiré kudu gelem ngurangi mangan lan turu.
D. Mangan lan turu kang cukup ndadèkaké awak séhat.
17. Piwulang kang bisa kapetik ing pada 3 yaiku ….
A. Menawi sampun dados tiyang agung (inggil pangkat lan drajatipun) kedah gumedhé.
B. Menawi sampun dados tiyang agung (inggil pangkat lan drajatipun) kedah raket kaliyan sedaya
tiyang senajan awon tumindakipun.
C. Menawi sampun dados tiyang agung (inggil pangkat lan drajatipun) boten badhé ketularan
tumindak awon.
D. Menawi sampun dados tiyang agung (inggil pangkat lan drajatipun) ampun gumedhé, ampun
raket kaliyan tiyang ingkang awon tumindakipun amargi mesti badhé ngajak tumindak awon lan
nulari.
18. Panulisé sekar Kinanthi kudu nggatèkaké bab ing ngisor iki, kejaba ….
A. guru lagu C. guru gatra
B. guru wilangan D. guru sastra
19. Guru gatrané sekar Kinanthi iku ana .... larik
A. 5 B. 6 C. 7 D. 8
20. Pathokan guru lagu lan guru wilangané sekar Kinanthi yaiku ….
A. 8a, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i C. 7u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
B. 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i D. 8u, 8i, 8a, 8i, 7a, 8i

II. Wangsulana kanthi cekak aos!

 Setitèkna cakepan sekar ing ngisor iki!
Mulané wong anom iku,
becik ingkang ataberi,
jajagongan lan wong tuwa,
ingkang sugih kojah ugi,
kojah iku warna-warna,
ana ala ana becik.
Ingkang becik kojahipun,
sira anggoa kang pasthi
ingkang ala singgahana,
aja sira anglakoni,
lan dèn awas wong akojah,
iya ing mangsa puniki.

21. Wong enom iku kudu nyedhaki marang sapa?

…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
22. Piwulang apa kang bisa kapetik saka sekar kasebut?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
23. Tulisen patokané sekar Kinanthi kasebut!
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
24. Sebutna tata carané nulis sekar Kinanthi!
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
25. Gawéa sapada tembang Kinanthi kanthi milih salah siji tema ing ngisor iki!
a. Siswa sejati
b. Sregep sinau
c. Bekti marang wong tuwa
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………….……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………