Mata Kuliah
ANALISIS STRUKTUR STATIS TAK TENTU
Materi 4
Analisis Struktur
dengan
Metode Clapeyron
disusun oleh:
Tobok S. M. Aritonang, M.Eng.
(Staf Pengajar pada Jurusan Teknik Sipil Universitas Cenderawasih, Jayapura)
Defenisi
METODE CLAPEYRON , atau dikenal juga
dengan METODE PERSAMAAN TIGA
MOMEN, adalah salah satu cara untuk
menyelesaikan suatu struktur statis tak tentu,
yang memperhitungkan semua gaya-gaya
luar (reaksi perletakan) dan gaya-gaya
dalam [momen (M), lintang (D) dan normal
(N)] pada struktur tersebut.
Metode ini diusulkan oleh Clapeyron (1857)
yang kemudian dikembangakn lebih lanjut
oleh Mohr (1860)
MT1 + MT2 + M T3 = 0
T1 = T2 = T3
Rotasi Balok
DEFORMASI (ROTASI) pada balok
disebabkan oleh beberapa faktor, yaitu :
1. Akibat beban luar yang bekerja
2. Akibat momen pada salah satu ujung balok
3. Akibat perpindahan (translasi) relatif ujung
balok terhadap ujung balok yang lain.
Selanjutnya rotasi pada ujung balok merupakan
penjumlahan / superposisi dari semua
pengaruh di atas.
A B
EI
L (m)
Rotasi :
A B qL3
A = -B = 24 EI
M L
Garis lentur balok B = − 6 AEI
MB L
A B MB A = 6 EI
M L
B = − 3 BEI
Garis lentur balok
A B
Rotasi :
A = B = L
qL3 MA L MB L ∆
θA = 24 EI
+ 3 EI
+ 6 EI
+L
qL3 MA L MB L ∆
θB = − 24 EI − 6 EI
− 3 EI
+L
Rumus-rumus
Rotasi Balok Akibat
Beban Luar
CATATAN :
Rotasi searah
jarum jam bernilai
positif (+)
Rotasi berlawanan
arah jarum jam
bernilai negatif (-)
Prosedur Analisis
TAHAP 1 : ANALISIS STRUKTUR
Analisis ini dilakukan untuk menghitung momen
pada titik kumpul balok.
1. Asumsikan momen yang bekerja pada setiap titik
simpul (joint) sebagai gaya luar yang akan dicari.
2. Hitung rotasi yang terjadi pada ujung-ujung balok
(A dan B) dengan menggunakan rumus-rumus
rotasi yang sudah ditetapkan.
3. Terapkan persamaan deformasi pada setiap titik
simpul balok.
4. Selesaikan persamaan tersebut untuk
mendapatkan momen ujung.
Contoh 2
A B C
EI EI
4m 2m 2m
Penyelesaian
Asumsi awal arah Momen MB dan garis elastis balok
dapat dilihat pada gambar berikut.
BC
MB
A BA B C
A EI B EI C
4m 2m 2m
A B B C
EI EI
(204)/2 = 40 kN 40 kN 100/2 = 50 kN 50 kN
A B
EI
4m
25,622 kN 54,378 kN
1
Mx = R AB x − qx 2 = 25,622x − 10x 2
2
dM
Momen maksimum pada saat : x = 0
dx
dMx
= 25,622 − 20x = 0 x = 1,281 m
dx
Maka Mmax untuk balok AB adalah :
Mmax = 25,622 × 1,281 − 10 1,281 2 = 𝟏𝟔, 𝟒𝟏𝟐 𝐤𝐍. 𝐦
Balok BC
B C
EI
4m
64,378 kN 35,622 kN
A B C
EI EI
4m 2m 2m
57,514 kN.m
BIDANG M
1,281 m
(-)
(+)
(+)
16,412 kN.m
71,242 kN.m
BIDANG D 64,378 kN
25,622 kN
(+)
(+)
(-)
(-)
35,622 kN
54,378 kN
20 kN/m
A EI B EI C
3m 5m
Penyelesaian
Asumsi awal arah Momen MB dan garis elastis balok
dapat dilihat pada gambar berikut.
BA
MB
A B BC C
Syarat kontinyu:
θBA = θBC −22,5 + MB = 104,167 − 1,667 MB
2,667 MB = 126,667
MB = 47,494 kN. m
ANALISIS FREE BODY
20 kN/m 47,494 kN.m 20 kN/m
A B B C
EI EI
(203)/2= 30 kN 30 kN (205)/2 = 50 kN 50 kN
PERHITUNGAN MOMEN
Balok AB x
20 kN/m 47,494 kN.m
A B
EI
3m
14,17 kN 45,83 kN
1
Mx = R A x − 2 qx 2 = 14,17x − 10x 2
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat = 0,
dx
diperoleh:
14,17 − 20x = 0 → x = 0,708 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 14,170,708 − 10 0,708 2 = 𝟓, 𝟎𝟏𝟗 𝐤𝐍. 𝐦
Balok BC x
47,494 kN.m 20 kN/m
B C
EI
5m
59,49 kN 40,506 kN
1
Mx = R B x − qx 2 − MB = 59,49 x − 10x 2 − 47,494
2
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat = 0,
dx
diperoleh:
59,49 − 20x = 0 → x = 2,974 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 59,492,974 − 10 2,974 2 − 47,494
= 𝟒𝟎, 𝟗𝟖𝟑 𝐤𝐍. 𝐦
A B C
EI EI
3m 5m
BIDANG M 2,974 m
47,494 kN.m
0,708 m
(-)
(+) (+)
5,019 kN.m
59,49 kN 40,983 kN.m
BIDANG D
14,17 kN
(+)
(+)
(-) (-)
45,83 kN 40,506 kN
10 kN/m 20 kN
A
EI B EI C EI D
6m 4m 2m 2m
Penyelesaian
Asumsi awal arah Momen dan garis elastis balok
dapat dilihat pada gambar berikut.
BC CB
A D
B C CD DC
MA AB BA
MB MC
PERSAMAAN SUDUT ROTASI
Asumsi nilai EI = 1
Batang AB
3
qL M L MB LAB 10×63 MA ×6 MB ×6
θAB = AB − A AB − = − −
24 EI 3 EI 6 EI 24 EI 3 EI 6 EI
= 90 − 2MA − MB
3
qL M L M L 10×63 MA ×6 M ×6
θBA = − 24AB
EI
+ A AB + B AB = −
6 EI 3 EI 24 EI
+
6 EI
+ B
3 EI
= −90 + MA + 2MB
Batang BC
3
qL M L M L 10×43 M ×4 M ×4
θBC = BC − B BC − C BC = − B − C
24 EI 3 EI 6 EI 24 EI 3 EI 6 EI
= 26,667 − 1,333 MB − 0,667 MC
qL 3 M L M L 10×43 M ×4 M ×4
θCB = − 24BC
EI
+ B BC + C BC = −
6 EI 3 EI 24 EI
+ B + C
6 EI 3 EI
= −26,667 + 0,667 MB + 1,333 MC
Batang CD
2
PL M L 20×42 MC ×4
θCD = 16CD − C CD
= −
EI 3 EI 16 EI 3 EI
= 20 − 1,333 MC
Syarat kontinyu :
1. θAB = 0 (Tumpuan jepit, tidak terjadi rotasi)
2. θBA = θBC
3. θCB = θCD
Dari syarat 1 : θAB = 0 − 90 + MA + 2MB = 0
90−M
diperoleh : MA = 2 B … (1)
A D
B C
6m 4m 2m 2m
33,75 kN.m 22,5 kN.m 22,5 kN.m 11,87 kN.m 11,87 kN.m
20 kN
PERHITUNGAN MOMEN
Batang AB x
33,75 kN.m 10 kN/m 22,5 kN.m
A B
6m
31,875 kN 28,125 kN
1
Mx = R A x − 2 qx 2 − MA = 31,875 x − 5x 2 − 33,75
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat = 0, diperoleh:
dx
31,875 − 10x = 0 → x = 3,187 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 31,8753,187 − 5 3,187 2 − 33,75
= 𝟏𝟕, 𝟎𝟓 𝐤𝐍. 𝐦
Batang BC
x
22,5 kN.m 10 kN/m 11,87 kN.m
B C
4m
22,656 kN 17,072 kN
1
Mx = R B x − 2 qx 2 − MB = 22,656 x − 5x 2 − 22,5
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat = 0, diperoleh:
dx
22,656 − 10x = 0 → x = 2,265 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 22,6562,265 − 5 2,265 2 − 22,5
= 𝟑, 𝟏𝟔𝟒 𝐤𝐍. 𝐦
Batang CD
20 kN
x
11,87 kN.m
C D
4m
12,967 kN 7,033 kN
Mx = R C x − MC = 12,967 x − 11,87
Momen maksimum terjadi pada saat x = 2 m,
diperoleh:
Mmaks = 12,9672 − 11,87
= 𝟏𝟒, 𝟎𝟔𝟒 𝐤𝐍. 𝐦
A D
B C
6m 4m 2m 2m
33,75 kN.m 2,265 m
A EI B EI C
2m
EI P=50 kN
4m
D
4m 4m 8m
BC CB
C
A EI B EI
BA MB MC
CD
EI
DC
MD
D
diperoleh :
−15,339 Mc = −1147,162
MC = 𝟕𝟒, 𝟕𝟖𝟕 𝐤𝐍. 𝐦
74,787
1,175
74,782/6=12,46
504/6=33,33
502/6=16,66
7,05/6=1,175
50 kN
12,46
5,37 kN
7,05
ANALISIS FREE BODY D
72,31 kN
A B
8m
32,964 kN 67,036 kN
Mx = R A x = 32,964 x
Momen maksimum terjadi pada saat x = 0,5 L = 4 m,
diperoleh :
Mmax = 32,9644 = 𝟏𝟑𝟏, 𝟖𝟓𝟔 𝐤𝐍. 𝐦
Batang BC
x
136,291 kN.m 74,787 kN.m
20 kN/m
B C
44,62 kN 44,62 kN
8m
87,696 kN 72,31 kN
1
Mx = R B x − 2 qx 2 − MB = 87,696 x − 10x 2 − 136,291
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat dx
= 0, diperoleh:
87,696 − 20x = 0 → x = 4,385 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 87,6964,385 − 10 4,385 2 − 136,291
= 𝟓𝟓, 𝟗𝟕𝟑 𝐤𝐍. 𝐦
72,31 kN
C
44,462 kN Batang CD
2m Mx = −R D x + MDC
74,787 kN.m = −5,37x + 7,05
50 kN Momen maksimum terjadi
7,05 kN.m 4m pada :
x
X = 4 m (dari Titik D)
5,37 kN maka:
D
Mmaks = −5,37 × 4 + 7,05
= −𝟏𝟒, 𝟒𝟑 𝐤𝐍. 𝐦
72,31 kN
(-)
(-) 74,787 kN.m
A
B (+) C (-)
(+)
2m
55,973 kN.m
(-)
131,836 kN.m 14,43 kN.m
(+)
4,385 m
4m
D
4m 4m 8m 7,05 kN.m
72,31 kN
B C
(-) (-)
2m
67,036 kN
44,62 kN 5,37 kN
4,385 m
(+) 4m
D 5,37 kN
4m 4m 8m
A B C
(-)
44,62 kN
6m
(-)
D
72,31 kN
8m 8m
1,5 m 3m 3m 3m 2m 3m 2m
PENYELESAIAN
Asumsi awal arah Momen dan garis elastis balok
dapat dilihat pada gambar berikut.
MA MB BC CB MC MD
PERSAMAAN SUDUT ROTASI
Asumsi nilai EI = 1
Batang AB
3
qL M L M L 20×33 MA ×3 MB ×3
θAB = AB − A AB − B AB = − −
24.2EI 3.2EI 6.2EI 48 EI 6 EI 12 EI
= 11,25 − 0,5MA − 0,25MB
Momen di Titik A :
1 1
MA = − 2 qL2 = − 2 × 20 × 1,52 = −22,5 kN. m
maka :
θAB = −0,25 MB …(1)
3
qL
AB M L M L 20×33 MA ×3 MB ×3
θBA = − 24.2EI + A AB + B AB = − + +
6.2EI 3.2EI 48 EI 12 EI 6 EI
= −5,625 + 0,5MB …(2)
Batang BC
q LBC 3 P LBC 2 MB LBC MC LBC
θBC = + − −
24.3EI 16.3EI 3.3EI 6.3EI
10×63 30× 62 MB ×6 MC ×6
= + 48EI − 9EI − 18 EI
72 EI
= 52,5 − 0,667 MB − 0,333 MC …(3)
Batang CD
Pb LCD 2 −b2 MC LCD MD LCD
θCD = − −
6EILCD 3EI 6EI
Momen di Titik D :
MD = −PLCD = −10 × 2 = −20 kN. m
maka:
20×3 52 −32C M ×5 20×5
θCD = − 3EI − 6 EI
30 EI
= 15,333 − 1,667 MC …(5)
(203)/2 = 30 kN (106)/2+(30/2) 12 kN
= 45 kN
30 kN 45 kN 8 kN
30 kN 10 kN
7,5 kN 7,213 kN 4,57 kN
22,5/3 = 7,5 kN 43,278/6 =7,213 4,57 kN
43,278/3=14,426 22,879/6 = 3,813 4 kN
14,426 kN 3,813 kN 4 kN
PERHITUNGAN MOMEN
Batang AB x
22,5 kN.m 20 kN/m 43,278 kN.m
A B
3m
23,074 kN 36,926 kN
1
Mx = R A x − 2 qx 2 − MA = 23,074 x − 10x 2 − 22,5
dMx
Momen maksimum terjadi pada saat dx
= 0, diperoleh:
23,074 − 20x = 0 → x = 1,153 m
Maka momen maksimum pada Balok AB adalah:
Mmaks = 23,0741,153 − 10 1,153 2 − 22,5
= −𝟗, 𝟏𝟖𝟗 𝐤𝐍. 𝐦
Batang BC
30 kN
x
43,278 kN.m 10 kN/m 22,879 kN.m
B C
3m 3m
48,4 kN 41,6 kN
1
Mx = R B x − 2 qx 2 − MB = 48,4 x − 5x 2 − 43,278
Momen maksimum berada di lokasi beban P, atau di
x = 3 m, maka:
Mmaks = 48,33 − 5 3 2 − 43,278
= 𝟓𝟔, 𝟗𝟐𝟐 𝐤𝐍. 𝐦
Batang CD
P=20 kN
22,879 kN.m 20 kN.m
x
C D
2m 3m
12,57 kN 7,43 kN
Mx = R C x − MC = 12,57x − 22,879
Momen maksimum terjadi di lokasi beban P, diperoleh :
Mmax = 12,572 − 22,879 = 𝟐, 𝟐𝟔𝟏𝐤𝐍. 𝐦
A B C D
1,5 m 3m 3m 3m 2m 3m 2m
-43,278 kN.m
-22,879 kN.m
-22,5 kN.m -20 kN.m
BIDANG M
(-) -9,189 (-) (-) (-)
1,153m 2,261 kN.m
(+)