Barang siapa yang menghendaki kehidupan

dunia maka wajib baginya memiliki ilmu,

dan barang siapa yang menghendaki
kehidupan akhirat maka wajib baginya
memiliki ilmunya dan barang siapa yang
ingin menghendai keduanya maka wajib
memikili ilmu ( H.R. Turmudzi)

Eka Susilowati, S.Pd

Junior High Global Islamic School

CAHAYA DAN Team :

Anggota :
OPTIK 1.
2.
3.
Lembar Kerja Praktikum 4.
5.
6.
A. Tujuan Praktikum
1. Menyelidiki pembentukan bayangan pada Lensa cekung dan cembung
B. Landasan Teori
Optik adalah cabang fisika yang menggambarkan perilaku dan sifat cahaya dan
interaksi cahaya pada materi. Praktikum ini akan menggambarkan perilaku dan sifat
cahaya yang melalui cermin cekung dan cembung. Cermin merupakan materi yang
mengakibatkan cahaya dapat memantulkan diri. Bentuk cermin sangat mempengaruhi
perilaku cahaya dalam memantulkan diri sehingga menghasilkan bayangan yang
berbeda – beda sifatnya.
Lensa Cembung (konveks) memiliki bagian tengah yang lebih tebal daripada bagian
tepinya. Lensa cembung disebut juga lensa positif. Lensa cembung memiliki sifat dapat
mengumpulkan cahaya sehingga disebut juga lensa konvergen. Apabila ada berkas
cahaya sejajar sumbu utama mengenai permukaan lensa, maka berkas cahaya tersebut
akan dibiaskan melalui satu titik.
Bagian-Bagian Lensa Cembung
Bagian-bagian utama dari sebuah lensa cembung, antara lain sebagai berikut:
 Sumbu utama (garis A-B), yaitu garis tegak lurus terhadap lensa.
 Pusat optik (O), disebut juga titik vertex, yaitu titik pertemuan antara sumbu utama
dengan lensa.
 Titik fokus (titik api) depan (F1), yaitu fokus di depan lensa cembung.
 Titik fokus (titik api) belakang (F2), yaitu fokus di belakang lensa cembung.
 O-F, disebut jarak fokus lensa cembung
 M, disebut titik pusat kelengkungan lensa cembung.
 O-M, disebut jari-jari kelengkungan lensa cembung.
Untuk membantu pemahaman, perhatikan gambar di bawah ini:

A O B

Gambar 1. Stuktur lensa Cembung

Cara Kerja Lensa Cembung

Cara kerja lensa cembung berdasarkan prinsip pembiasan cahaya (refraksi), yaitu
peristiwa membeloknya arah rambat cahaya ketika melewati medium yang berbeda.
Karena pengaruh perbedaan ketebalan lensa dari tepi atas/bawah hingga ke tengah
lensa cembung, maka berkas cahaya atau sinar datang yang masuk dari permukaan
depan dimungkinkan untuk mengalami pembiasan menuju satu titik di belakang lensa.
Adapun proses pengumpulan berkas cahaya seperti gambar dibawah ini,
 Gambar 2. Pembiasan lensa cembung

Adapun untuk proses pembentukan bayangan pada lensa cekung melalui

perpotongan berkas sinar yang terbentu dari pembiasan sinar Sehingga sifat bayangan
pada lensa cembung ada dua jenis, yaitu maya dan nyata. Maya jika bayangannya
terletak di depan lensa dan nyata jika terletak di belakang lensa. Bayangan maya akan
selalu tegak dan diperbesar terhadap bendanya, sedangkan bayangan nyata akan
selalu terbalik, tetapi bisa diperbesar, diperkecil ataupun sama besar dengan
bendanya. Sifat dan letak bayangan yang dihasilkan oleh lensa cembung bergatung
pada letak bendanya di depan lensa.
Adapun sinar istimewa lensa cembung sebagai berikut

Tabel 1. Sinar - Sinar Istimewa Lensa Cembung

 Lensa cekung (konkaf) adalah lensa yang bagian tepinya lebih tebal daripada
bagian tengahnya. Lensa cekung merupakan lensa yang dapat menyebarkan cahaya
dengan titik fokus bernilai negatif. Oleh karena itu,lensa cekung sering juga disebut
dengan lensa negatif atau lensa penyebar karena sifatnya yang menyebarkan cahaya
atau sinar (divergen).
Bagian-Bagian Lensa Cekung
Bagian-bagian utama dari sebuah lensa cekung, antara lain sebagai berikut:
 Sumbu utama (garis A-B), yaitu garis tegak lurus terhadap lensa.
 Pusat optik (O), disebut juga titik vertex, yaitu titik pertemuan antara sumbu utama
dengan lensa.
 Titik fokus (titik api) depan (F1), yaitu fokus di depan lensa cekung.
 Titik fokus (titik api) belakang (F2), yaitu fokus di belakang lensa cekung.
 O-F, disebut jarak fokus lensa cekung.
 M, disebut titik pusat kelengkungan lensa cekung.
 O-M, disebut jari-jari kelengkungan lensa cekung.
Untuk membantu pemahaman, perhatikan gambar di bawah ini:

A O B

Gambar 3. Stuktur lensa Cekung

Cara Kerja Lensa Cekung

Cara kerja lensa cekung berdasarkan prinsip pembiasan cahaya (refraksi), yaitu
peristiwa membeloknya arah rambat cahaya ketika melewati medium yang berbeda.
Karena pengaruh perbedaan ketebalan lensa dari tepi atas/bawah hingga ke tengah
lensa cekung, maka berkas cahaya atau sinar datang yang masuk dari permukaan
depan disebarkan oleh permukaan belakang lensa.

Adapun proses cara kerja lensa cekung sebagai berikut

Gambar 4. Pembiasan lensa cekung

 Adapun untuk proses pembentukan bayangan pada lensa cekung melalui
perpanjangan garis sinar yang menyebar dari pembiasan sinar. Maka dimanapun benda
diletakkan sifat bayangan yang terbentuk berupa maya ( tidak sejati/ semu), Tegak
dan diperkecil . karena tidak terbentuknya perpotongan sinar biasnya. Adapun sinar
istimewa pada lensa cekung sebagai berikut:

Tabel 2. Sinar - Sinar Istimewa Lensa Cekung

C. Alat dan Bahan

1. 1 buah Lensa cekung
2. 1 buah Lensa cembung
3. 1 buah Laser
4. 1 lembar kertas
5. 1 buah Busur
6. 1 buah penggaris

D. Langkah Kerja
1. Persiapkan alat dan bahan di atas meja praktikum
2. Susunlah alat seperti pada sketsa dibawah ini menggunakan cermin cekung

laser
Jarak Benda
Lensa
 3. Menyalakan laser sehingga terbentuk berkas sinar pada lensa cembung.
4. Garislah berkas berkas sinar yang terbentuk pada kertas pengamatan yang
diberikan
5. Jelaskan bentuk dan sifat bayangan yang terbentuk pada layar pada tabel
praktikum
6. Catat jarak bayangan dan tinggi bayangan yang terbentuk
7. Ulangi langakah 2,3,4 dan 5 mengunakan lensa cekung

E. Data Hasil Praktikum

A. Lensa Cembung
Jarak Tinggi Jarak Tinggi Sifat bayangan
No.
benda benda bayangan bayangan

1. 5 cm

2. 10 cm

B. Cerming Cembung
Jarak Tinggi Jarak Tinggi Sifat bayangan
No.
benda benda bayangan bayangan

1. 5 cm

2. 10 cm

F. Pertanyaan
Jawablah pertanyaann di bawah ini !
1. apakah terdapat perbedaan sifat bayangan yang terbentuk pada lensa cembung
dengan jarak benda 5 cm dan 10 cm? jika iya, apa yang menyebabkan terjadinya
perbedaan sifat bayangan yang terbentuk ?
2. apakah terdapat perbedaan sifat bayangan yang terbentuk pada lensa cekung
dengan jarak benda 5 cm dan 10 cm? jika iya, analisis mengapa terjadi perbedaan sifat
bayangan yang terbentuk ?
Jawaban :
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
 .............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
G. Kesimpulan
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................