B
ABAD BANJAREJO
ii
Sederek Pangripta :
Kadarisman
Eka Suryani
Asep Nurhadi
Sujono
Surahman
Gunungkidul 2021
BABAD BANJAREJO
Sederek Pangripta :
iii
Kadarisman
Eka Suryani
Asep Nurhadi
Sujono
Surahman
Ukuran Buku : 14 cm x 20 cm
Halaman : v+150 lembar
Cetakan Pertama, Juni 2021
Diterbitkan oleh :
Kundha Kebudayaan Kabupaten Gunungkidul, Yogyakarta,
Bekerjasama dengan Pamarentah Kalurahan Banjarejo,
Wonosari, Gunungkidul
iv
Assalamu’alaikum Warrahmatullahi Wabarakatuh
v
anggeninpun mbangun desanipun. Kula ndherek bingah awit sak
perangan Desa sampun kasil nyerat buku, saklajengipun saged
dados greget desa ingkang dereng damel.
Wassalamu’alaikum Wr.Wb.
Badingah
vi
Assalamu’alaikum Warrahmatullahi Wabarakatuh
vii
panyaruwe kangge kasampurnan panyerating buku punika
tansah kula antu-antu.
Wassalamu’alaikum Wr.Wb.
viii
Puji syukur mugi tansah konjuk ing ngarsanipun Gusti
ingkang Maha Agung, ingkang tansah ngrumentahaken
kawilujengan dhumateng kita sedaya.
ix
Wira muda Purun nyinau sejarah Kalurahan, lan ugi babagan
kawruh luhur basa jawi.
Matur nuwun.
Lurah Banjarejo
Dwi Haryanto
x
ISI BUKU
1
2. Joyo Pranoto
3. Saeran
4. Sastro Wiharjo (Jono)
B. Miterat Administrasi Negara
1. Mangun Pawiro
2. Atmo Sentono
3. Soewandi
4. Yohanes Sudoto
5. Bambang Sukoco
6. Sakiyo, S.S
7. Wasdani SIP
8. H.Bambang Sukoco
BAB IV PANUTUP
PARA PANGRIPTA
2
BAB I
GEGAMBARAN DESA BANJAREJO
3
Gegambaranioun Kalurahan Banjarejo, ingkang pun ubengi dening gunung-
gunung.
4
4. Iring kulon winatesan kaliyan Desa Kemadang Kecamata
n Tanjungsari.
5
Desa Banjarejo mujudaken satunggaling tlatah
ingkang angadhahi tata paprentahan ingkang sah lan
sampun dipunakeni dening Paprentahan Pusat.
6
Salah satunggaling kegiatan wargo panen hasil tetanenipun
7
Pantai Drini ingkang sampun kasuwun dumugi manca, inggih menika salah
satunggaling Pantai wonten ing Kalurahan Banjarejo.
8
Wiyaring tlatah Desa Banjarejo kirang langkung
wonten +-15.724.800 m2. Tebih caketing papan paprentahan
Desa Banjarejo dumugi Kantor Kecamatan Tanjungsari 5
Km, dumugi Kantor Kabupaten Gunungkidul 21 Km,
dumugi Kantor Pamarentah Daerah Istimewa Yogyakarta 62
Km.
b. Wewengkon Padhukuhan
Desa Banjarejo mengkoni selikur padhukuhan
ingkang dumados saking ;
1. Pedhukuhan Wonosobo I
Padhukuhan Wonosobo I inggih salah satunggaling
padukuhan wonten ing Kalurahan Banjarejo ingkang
wonten ing sak kiduling wilayah Kalurahan Banjarejo.
Ugi ingkang langkung celak kaliyan Pesisir Pantai.
Warga ing Padhukuhan Wonosobo I kathah ingkang
dados nelayan ugi dagang wonten sak kiwo tengenipun
pantai.
2. Pedhukuhan Wonosobo II
Padukuhuhan Wonosobo II mboten benten kaliyan
Wonosobo I njug awit sedoyo kabetahan kemasyarakatan
tasih dados setunggal kaliyan wonosobo I. sae meniko agami
9
menopo malih pedamelanipun mbiten benten kaliyan warga
wonten ing Padhukuhan Wonosobo I. Rikolo semanten
senadyan Padhukuhan Wonosobo I ugi Wonosobo II wonten
ing pesisir kidul anamung wilayahioun ndherek Kalurahan
Keruk. Pramilo sae meniko kabudayan menopo adat tradisi
taksis sami kalihanan Padhukuhan ingkang wonten ing
wilayah Kalurahan Keruk.
3. Pedhukuhan Melikan
Melikan wonten ing sak kidule tlatah Kalurahan
Bannjarejo. Nalikanipun taksih Kalurahan Padangan,
10
Padhukuhan Melikan dados setunggal kaliyan
Kalurahan Padangan. Miterat Pangupo jiwanipun wargo
Melikan reroto dados Nelayan lan dagang.
SD MI Banjarejo
11
4. Pedhukuhan Wonosari
Padhukuhan Wonosari mapan wonten saak leripun
Padhukuhan Melikan. Wonten ing Wonosari wonten
salah satunggaling Sumur ingkang rikolo rumiyin dados
sumber panguripanioun wargo wonten ing Padhukuhan
Wonosari. Wargonipun kathah ingkang nyambut damel
wonten ing pertanian, ugi ngingah raja kaya.
12
Masjid Padhukuhan Wonosari
5. Pedhukuhan Wuluh
Wuluh mapan wonten sak leripun Padhukuhan
Wonosari. Wargo wonten ing laladan Wuluh kathah
ingkang nyambut damel wonten ing pertanian ugi
nelayan wonten ing sak pesisir segoro. Tradisi adat
kejawen taksis saged pun wastani wonten ing
Padhukuhan Wuluh. Wonten ing acara keagamaan lan
adat tradisi kadang wiranem ugi para sepuh taksis
kathah ingkang nindaaken.
13
Bale Padhukuhan Wuluh
6. Pedhukuhan Padangan
Padhukuhan Padangan rikolo semanten inggih salah
satunggalih ibu kota Kalurahan. Sae meniko taksis
14
Kalurahan PAdangan ugi nalikanipun KAlurahan
Banjarejo. Kathah para sepuh ingkang pun sareaken
wonten ing PAdangan. Ugi dados pusat penyebaranipun
agami Kristen wonten ing laladan Banjarejo ugi
Banjarejo. Pun awiti nalikanipun salah satunggaling
Pamong Kalurahan rikolo semanten mbangun salah
satunggaling sekolahan, SD BOPKRI Padangan.
15
Gereja Kristen Padangan
SD BOPKRI Padangan
7. Pedhukuhan Ngepoh
Padhukuhan Ngepoh mapan wonten sak wetanipun
Padhukuhan Padangan. Ugi dados salah satunggaling
16
pusat penyebaran agami Islam rikolo semanten. Pramila
wonten salah satunggaling masjid tertua wonten ing
laladan Kalurahan Banjarejo. Pangupa jiwanipun warga
kathah ingkang dagang lan ugi ngingah raja kaya.
8. Padhukuhan Kunang
17
Kunang mapan wonten ing perbatasan antawisipun
Kalurahan Banjarejo ugi kaliyan Kalurahan Banjarejo.
Salah satunggaling Padhukuhan Kuno. Pramilo
bangunan wargo setemapat taksis kathah ingkang
tradisional.
9. Padhukuhan Weru
Padhukuhan Weru mapan wonten sak leripun
Padangan. Weru njih meniko kasebat deso santri, awit
kegiatan agami Islam rutin pun leksanaken wonten ing
Padhukuhan meniko. Kadang wiranem taksih kathah
ingkang rutin damel kegiatan wonten ing masjid.
Wonten sak leripun Padhukuhan, wonten papan
ingkang kasebat “wates”, ingkang rikolo semanten
supados wates antawisipun Kalurahan Padangan
Kaliyan Kalurahan Keruk. Wujudipun nggih
saktunggaling galengan ingkang inggil. Inggilipun
kirang langkung sekawan meter.
10. Padhukuhan Klepu I
Klepu I mapan wonten sak leripun Padhukuhan Weru.
Ugi saged pun sebat salah satunggaling Padhukuhan
ingkang langkung lami madegipun. Adat tradisi ugi
kegotongrongan taksis pun lestarekaken. Wargo
18
wwonten ing laladan Klepu I nyambut damel wonten
ing pertanian, ugi kathah ingkang dagang.
19
Jambu inggih ugi salah satunggaling Padhukuhan
ingkang langkung tuo tiningbang Padhukuhan sanes.
Wonten kathah peninggalan kuno wonten ing Jambu
meniko, kadasta blabag, tombak, ugi makam ngimbang.
Waragnipun kathah ingkang nyambut damel wonten ing
perdagangan. Ugi taksih nguri-uri kabudayan Jawi.
Jambu mboten saged pun pisahaken kaliyan Jarah. Njih
awit wargo antawisipu Jambu kaliyan Jarah ngatos
dumugi sakmeniko taksih kathah ingkang setunggal
garis keturunan.
13. Padhukuhan Jarah I, Jarah II, Jarah III
Jarah mapan wonten ing sak kilenipun Kalurahan
Banjarejo , ugi gadahi wates kaliyan Kalurahan
Kemadang lan Kalurahan Kemiri. Taksih kathah sepun
wonten ing Padhukuhan Jarah, ingkang saged
nyeriosaken Kalurahan Banjarejo rikolo rumiyin. Wargo
wonten ing Jarah kathah ingkang nyambut damel
wonten ing pertanian. Antawisipun Jarah I, Jarah II, ugi
Jarah III, mboten saged pun pisah. Awit sedoyo
pedamelan sae meniko adat tradisi, minggahipun
gotongroyong, taksih dados setunggal, senadyan
administrasinipun pisah.
20
Bale Padhukuhan Jarah I
Bale Padhukuhan Jarah II, pun Bangun Nalikanipun Bapak Sujamto Ngasto
dukuh ugi Bapak Pj Adib Fatoni, BA ngasto wonten ing Desa Banjarejo naliko
semanten.
22
Bale Padhukuhan Sangen II
24
SD N Banjarharjo ingkang rikolo semanten pun sebat SR (Sekolah Rakyat)
25
warga Kalurahan Banjarejo sampun kagantha-gantha dados
21 kelompok warga ingkang satunggal lan satunggaling
boten sami.
c. Warga
1. Peranganing Umur
Gunggung Warga
No Yuswa
K P K+P
1 0 – 15 511 455 966
2 15 – 65 2.003 2.083 4.086
3 65 - 447 558 1.005
27
Gunggung 2.961 3.096 6.057
2. Ngudi Ngelmu
Gunggung Warga
No Pawiyatan
K P K+P
28
4 Lulus SMP 582 523 1.105
8 Lulus Strata I 21 19 40
9 Lulus Strata II 1 0 1
29
Warga Desa Banjarejo dumugi wekdal punika
taksih teguh anggenipun gegondhelan dumateng piwucal
para leluhur nglampahi laku ingkang gapyak sumarak,
ugi remen nindakaken gotong royong. Katitik saking
hambok bilih wonten sanak keluarga punapa magersari,
mitra karuh nggadhahi damel utawi hajat, kadosta
dandan griya, ewuhan lan sapanunggilipun, sedaya sami
ngenthengaken salira anggenipun paring pambiyantu
ingkang awujud penggalihan, tenaga malah kepara
sawatawis prabeya kagem ingkang kagungan damel
punika. Bumi Banjarejo bumi ingkang pun berkahi
dening Gusti Ingkang Maha Agung. Katitik para kadang
tani anggenipun olah kridha tetanen tansah ngasilaken
wulu wetu ingkang murakabi. Kadosta nandur gabah
panen pari, nandur bonggol panen tela lan sanes
sanesipun. bebasan apa sing di tandur tuwuh, apa sing di
sabda dadi, hanjalari Desa Banjarejo dados satunggaling
desa kang mirah sandhang kalawan boga.
a. Reog
31
Salah satunggaling Reog ingkang wonten ing Padukuhan Keruk. Pentas
saben adicara Rasulan kaliyan Sadranan.
b. Jathilan
c. Terbangan
32
ngarsa Gusti ugi ngaturaken shalawat wonten ngarsa
Nabi.
d. Rasulan
e. Sadranan
33
sukuripun warga masyarakat kaliyan sedoyo
perangan ingkang sampun pun paringaken
dumateng warga. Mboten naming wonten ing pesisir
Pantai ugi kalaksanan wonten ing “resan”.
Sakbibaripun adat tradisi sedoyo dharan ingkang
sami pun beta di kembul, asebat “kembul bujono”.
f. Gumregan
BAB II
ADEGING BANJAREJO
36
Babad Alas dipun pandegani 3 nayaka praja kasebat
kabiyantu dening Simbah Iro Dikromo lan Simbah Marto
Diwiryo. Sasampunipun dipun babad lajeng masyarakat
wiwit mapan wonten papan menika. Salajengipun Iro
Dikromo dipun dadoskaen Lurah Keruk lan Marto
diwiryo dados lurah Padangan nalika semanten nderek
abawat kawedanan munggi.
1. Keruk I
2. Keruk II
37
3. Sangen
4. Jarah I
5. Jarah II
6. Jambu
7. Klepu
8. Wonosobo
1. Weru
2. Padangan
3. Ngepoh
4. Kunang
5. Sari
6. Wonosari
7. Wuluh
8. Melikan
39
Makam Mbah Iro Sentono Lurah Keruk
40
Makam Mbah
Marto Diwirjo Lurah Padangan
2. Desa Banjarejo
41
Lurah ingkang nate ngasta Desa Banjarejo
antawisipun;
2. Rahmanto (1995-2003)
42
ing Banjarejo. Lurah Rahmanto inggih putra
mantu saking Lurah Radiyo Sentono.
5. Suradi (2015-2017)
43
7. Pj Adib Fatoni, BA.SIP (2018-2019)
BAB III
44
mapanipun wonten ing sak tengahing wono, sak kilenipun
Padhukuhan Klepu I wonten ing Kalurahan Banjarejo.
Catatan:
Sumber Foto
45
Kegiatan Tradisi dilengkapi dengan nama pimpinan dan
informasi lebih lanjut
Penomoran Foto
46