Anda di halaman 1dari 11

A.

Seni Pertunjukkan
Pengertian
Minangka tampil utawi aksinipun pawongan utawi kelompok ing papan lan wekdal tartamtu

Ing bahasa inggris dipunwastani performing arts.


Seniman : tiyang ingkang maragaaken seni pertunjukkan utawi ngolah ing bidang seni

Fungsi Seni
- Ritual
- ekspresi
- komunikasi
- interasi
- Pendidikan
- Media penerangan (kritik sosial)
- Hiburan (panglipur)

Apresiasi
- Audio
- Visual
- Audiovisual

Unsur seni
- Wekdal/waktu
- Ruang
- Paraga
- Hubungan seniman kaliyan penontonipun

Seni pertunjukkan tradisional Jawa, antawisipun:


- Kethoprak
- Siandul
- Klothekan lesung
- Dhagelan
- Jathilan
- Reog
- Begalan
- Wayang
- Angguk
- Calung
- Ebeg
- Tayuban
- Uyon-uyon

B. Jathilan
Jan : kasinggihan
Thil-thilan : kathah obah

Pengertian
Beksan tradisional ingkang paraganipun migunakaken jaran kepang. Asring disebut trance
yaiku tari kesurupan. Wonten versi ingkang nyebaraken menawi tarian menika
nggambaraken cariyos perjuangan raden patah ingkang dipun biyantu kaliyan sunan Kalijaga
mengsah Walanda.

Ciri-ciri Jathilan:
- Dipunpentasaken dening tiyang enem kathi pasangan
- Ana Paraga (prajurit, Buto, Anoman, barongan, penthul)
- Busana (celana sadhengkul, jarik batik, kaos lengan panjang, stagen, srempang,
sampur, iket, sumping, kacangtinga omeng)

Instrumen Jathilan:
- Kendhang
- Saron
- Gong
- Bonang
- Selompret
- Ketipung

Pagelaran Jathilan:
1. Sesi perang
prajurit ingkang nembe gladhen perang
2. Sesi lawakan
prajurit sami ngaso anggenipun beksan
3. Sesi trance
Sesampuning sesi perang

C. Dhagelan
Tahun 1938-1960 dhagelan Magtaram (DM). DM ngemu pitutur ingkang murakabi tumprab
ingkang mresani. DM sumrambah ngantos Jawa Tengah, Jawa timur, Jawa barat, lan Jakarta.
Titikane DM paraganipun ngagem busana Jawa.

Lakon dhagelan:
- Maling kontrang-kantringan
- Basiyo mbecak
- Basiyo kapusan
- Impen daradasih
- Popok Wewe
- Pari bengkong

Babak dhagelan (wekdal 45-90 menit):


1. Ngudarasa
Paraga ngandharaken kawontenanipun – bermonolog
2. Wacana
paraga sesambungan kalih paraga sanesipun ingkang wigatinipun sami
ngembangaken ide-ide cerita
3. Lidding dongeng
Dudutan lakon
D. Wayang
Wayahe sembahyang : waktunya sembahyang
Ayang ayang : bayang-bayang
Wahanane yang : tempat Tuhan

Ing Jawa digunakake:


- memuja leluhur
- cerita Panji
- babad tanah jawi
- hiburan/tontonan

Bahasa saka Jawa


Cerita saking Hindia

Perbedaan wayang Jawa dan India:


- semar, gareng, pethruk, bagong (punakawan)
- menghilangkan unsur kedewaan
- memasukkan unsur islami

Sejarah
Sapisan dipunbekta dening tiyang hindu, lajengipun pindhah fungsi dados media penyebaran
agami islam. Wiwit wonten ing samadyaning bebrayan Ageng tiyang Jawa udakara abad
Kaping 1, jaman Prabu Airlangga ingkang sinerat salebeting kakawin arjunawiwaha yasanipun
Mpu Kanwa.

Pengertian
Salah satunggaling kabudayan ingkang dumadi saking wewayangan ingkang sinungging

Unsur pagelaran wayang


- Layar/geber/kelir : bahan tekstil warna pethak pinapit warni utawi Cemeng
- Blencong : lampu kangge mandhangi kelir
- Wayang
- Cempurit (gagangnya wayang)
- Keprak (yang dipukul) lan cempala (yang buat mukul)
- Niyaga lan pesindhen
- Gamelan

Ki Anom Suroto : wayang Purwa


Ki Mantep Soedarsono: dalang setan
Ki Asep Sunandar Sunarya: wayang golek si cepot

Jenis-jenis
- Wayang beber
dipunsunggeng tanpa tinata, mendhet lampahan cariyos panji
- Wayang purwa
lulang sinungging lan inukiran, mendhet lampahan cariyos Ramayana lan Mahabarata
- Wayang madya
sinungging lan inukiran, mendhet lampahan cariyos jaman Jayabaya, Gendrayana,
Yudhayana
- Wayang golek
kanjeng ingkang inukiran, mendhet lampahan cariyos menak
- Wayang klithik
nyariosaken babad tanah jawa lan pasundan, wujudipun kanjeng memper wayang kulit
- Wayang gedhog
mawi gelung sepit wang, mendhet lampahan saking cariyos Panji
- Wayang kancil
sinungging lan mawi gegambaran sato kewan, mendhet lampahan cariyos kewan
- Wayang wong
paraganipun tiyang lan lampahan Mahabarata lan Ramayana

Mahabarata (Astadasa Parwa) 18 kitab : Resi Abiyasa


Ramayana (Sapta Kandha) 7 kitab : Walmiki

Cerita mahabarata
1. Adi parwa (Buku Pengantar)
asal usul keturunan Kurawa lan Pandawa
2. Sabha parwa (Buku Persidangan)
persidangan Kurawa lan Pandawa
3. Wana parwa (Buku Pengembaraan di Hutan)
kehidupan Pandawa lan Drupadi ing Alas Kamyaka
4. Wirata parwa (Buku Pandawa di Negeri Wirata)
Kehidupan Pandawa dalam penyamaran selama setahun di Negeri Wirata (tahun ke 13)
5. Udyoga parwa (Buku Usaha dan persiapan)
usaha lan persiapan Kurawa lan Pandawa kangge ngadepi perang ing Padang Kurukshetra
6. Bhisma parwa (Buku Mahasenapati Bhisma)
balatentara kurawa dipimpin oleh Mahasenapati Bhisma melawan Pandawa
7. Drona parwa (Buku Mahasenapati Drona)
balatentara kurawa di pimpin oleh Mahasenapati Drona melawan pandawa
8. Karna parwa (Buku Mahasenapati Karna)
peperangan kurushetra balatentara kurawa dibawah pimpinan mahasenapati karna,
gugurnya karna karena arjuna
9. Salya parwa (Buku Mahasenapati Salya)
pengangkatan salya dadi pimpinan balatentara kurawa lan sedane salya dipateni
yushistira
10. Sauptika parwa (Buku penyerbuan di waktu malam)
penyerbuan dan pembakaran perkemabahan pandawa di malam hari oleh 3 ksatria
kurawa (Aswatama, krepa, kritawarma)
11. Stri parwa (Buku janda)
tangisan para janda amargi bojone seda ing medan perang lan drestarasta lan dewi
gendhari sedhih putrane seda
12. Shanti parwa (Buku Kedamaian Jiwa)
ajaran Bhisma kepada Yudhistira babagan moral lan kewajiban raja
13. Anusasana parwa (Buku Ajaran)
ajaran Bhisma kepada Yudhistira lan pulangnya Bhisma ke Surgaloka
14. Aswamedhika parwa (Buku Aswamedha)
jalannya upacara Aswamedha
15. Asrama parwa (Buku Pertapaan)
Drestarasta, Dewi Gendari, Dewi Kunti, Widura, lan Sanjaya bertapa ing tengah alas
16. Mausala parwa (Buku Senjata Gada)
sirnane bangsa Yadawa amarga padha mateni nganggo Gada Sakti
17. Mahaprashthanika parwa (Buku Perjalanan Suci)
yudhistira ninggalke takhta kerajaan marang Parikeshit (cucu Arjuna)
18. Swargarohana parwa (Buku Minggah ke surga)
nyeritakake Yudhistira, Bima, Arjuna, Nakula, Sadewa, lan Drupadi teka ing surga lan
yudhistira ngadhepi pacoban sadurunge mlebu surga

Silsilah Mahabharata
https://p2k.unkris.ac.id/id1/2-3073-2962/Mahabharata_24359_p2k-unkris.html

Silsilah Kurawa
https://p2k.unkris.ac.id/id1/2-3073-2962/Korawa_34043_p2k-unkris.html

Saudara-saudara rahwana
https://p2k.unkris.ac.id/id3/2-3073-2962/Rahwana_34884_unkris_p2k-unkris.html
Saudara tiri Rahwana :
Kubera (kakak tiri), kara (adik tiri), dusana (adik tiri), kumbini (adik tiri), ahirawana (adik tiri)

Saudara Kandung Rahwana :


Wibisana (adik kandung, sodara yg baik, mihak ke rama), surpanaka (adik kandung),
Kumbakarna (adik kandung)

Silsilah Prabu raja ing negara Alengka


Raja 1 : Prabu hiranyakasipu
Raja 2 : banjaranjali
Raja terakhir : Rahwana
Rahwana mati diganti : Wibisana (adik kandung Rahwana), Alengka ganti jadi Singgelapura

Cerita Ramayana
Ramayana yaiku kisah cinta saka Ramawijaya lan Dewi Shinta. Kisah cinta Rama lan Shinta
biasane dipertunjukake ing momen tertentu ing Candi Prambanan. Crita Rama lan Shinta
sampun ana saka abad ke-4. Nalika arep rabi, Shinta njaluk karo Rama golekake Kijang
Kencana Emas amargi Shinta iku anak raja. Nalika Rama golek kijang ing alas, Shinta uwes
terlanjur digawa Karo Rahwana. Banjur, Rahwana njaluk bantuan karo Anoman kanggo golek
Shinta. Crita iki uga menceritakan kepahlawanan Rama mengalahkan Rahwana.

1. Balakanda
ramayana menang sayembara lan memperistri Shinta
2. Ayodhyakanda
dibuangnya rama, shinta, lan lakshmana ke hutan
3. Aranyakanda
kisah dihutan dan penculikan shinta oleh rahwana
4. Kiskindhakanda
pertemuan rama lan sugriwa yang akhirnya bersekutu
5. Sundarakandha
pembangunan Situbanda kangge Alengka lan Hanaman sing dadi duta Rama pergi ing
Alengka
6. Yudhakandha
pertempuran rama karo rahwana
7. Utarakandha
pembuangan Shinta ke hutan amargi omongan rakyat babagan kesucian Shinta

E. Kethoprak
Sejarah
Kethoprak saking pirantos musik thiprak, nguninipun prak prak. dados, dipunwastani
kethoprak. Lair tahun 1920 ing Sala. Sampun kondhang ing Jawa Tengah, Jawa wetan, lan
Ngayogyakarta. Fungsine kanggo nggayuh pembangunan, amargi medhya menika gadhah
audiensi (penonton) ingkang wiyan.

Pagelaran kethoprak:
- Panggung
- Kaentha raja
- Pangeran
- Patih
- Putri Utawa ingkang dipunkanjengaken

Ciri-ciri
- Carita kanthi paraga/pemain
- Kairing tabuhan gamelan
- Ngangge tembang ingkang dados tetenger kethoprak
- Wonten dialog monolog
- Migunakaken kostum

Jenis-jenis:
- Kethokan lesung
mula kethoprak lan dados pagelaran kethoprak
- Lesung wiwitan
tari tarian kaliyan cariyos gesanipun para tari
- Kethoprak lesung
pagelaran cerita rakyat kairing gamelan
- gamelan
cariyos panji lan gamelan mesiran
- gamelan pendhopo
pagelaran ing panggung tanpa payon
- panggung
pagelaran cerita rakyat, sejarah, legenda, adaptasi saking negara manca

Lakon Kethoprak:
- Dongeng : andhe andhe lumut, angglingdarma, rara mendut, panji jaka kembang,
joko bondho
- Sejarah : gajah mada
- Legenda : roro jonggrang, baru klinthing
- Manca : abu nawas, sampek eng thay, maling saka bangdat

Perbedaan kethoprak dan wayang


Kethoprak saking criyos dongeng, wayang saking criyos mahabarata lan ramayana

F. Ludruk
Pengertian
kesenian saking Jawa Timur yaiku lawakan dipuniringi gamelan

Unsur ludruk:
- ngremo
- kidungan
- dhagelan
- cariyos (lakon)

Ciri-ciri:
- pacelathon (dialog monolog)
- gunakke basa khas Surabaya
- diwiwiti tari remo
- tokoh donyaning ludruk yaiku Kartolo

G. Tari
Pengertian
Seni tari inggih menika salah satunggaling cabang seni ingkang
dipunwujudaken kanthi obahing awak lan dipuniringi kanthi gendingan utawi
lelagon.

Ing wewengkon Ngayogakarta, kathah jenis tari tradisional ingkang


tasih dipun uri-uri dening masyarakat, ing antawisipun:
a. Tari angguk
anguk inggih menika tarian saking Kulon progo, wiwit ing taun 1900an,
muncul amargi wontenipun pesta malik jaman Walanda.
b. Tari bedhaya semang
Tari bedhaya semang dipungelar kangge kepertuan kraton, kadosta ing
adicara jumenengan. Penarinipun cacah sanga.
c. Tari golek Ayun-ayun
Tari menika dipungelaraken kangge nyambut tamu pening ing adicara kraton.
d. Tari srimpi
Tarian menika rumiyin naming dipungelar ing adicara resmi kraton. Namung
ing Kaman samenika tari srimpi saged dipungelaraken ing adicara sanesipun
kadosta nyambut tamu.
e. Tari satriyo watang
Tari menika dipunsebut ugi tari prawiro watang. Tari menika nyariyosaken
gagahipun prajurit jaman rumiyin.
Aksara Jawa lan Pasangan Aksara

Sandhangan Aksara Jawa


Aksara Swara

Aksara Angka

Aksara Rekan

Anda mungkin juga menyukai