DAFTAR ISI

DAFTAR ISI.................................................................................................................................... i

BAB I PENDAHULUAN ............................................................................................................... 1

A. Latar Belakang ..................................................................................................................... 1

B. Rumusan Masalah ................................................................................................................ 2

C. Tujuan .................................................................................................................................. 2

BAB II DASAR TEORI ................................................................................................................. 3

A. Pendapat Ahli ....................................................................................................................... 3

B. Kondisi Alami ...................................................................................................................... 6

BAB III ANALISIS ........................................................................................................................ 9

A. Pengertian Pesugihan ........................................................................................................... 9

B. Alasan Orang Melakukan Pesugihan ................................................................................. 11

BAB IV PENUTUP ...................................................................................................................... 14

A. Kesimpulan ........................................................................................................................ 14

B. Solusi.................................................................................................................................. 15

DAFTAR PUSTAKA ..................................................................................................................... ii

i
 BAB I

PENDAHULUAN

A. Latar Belakang

Ritual inggih punika setunggaling proses lampahan tradisi. Sanadyan sampun

wonten ritual tanpa mitos-mitos lebet pinten-pinten periode jaman kina. Lebet

lampahan manungsa, mitos lan ritual sami-sami sesambetan. Mitos dipun ngertosi

dados setunggaling criyos ingkang nyriyosaken keleresan ingkang mengesampingkan

metode elmiyah lan estu mboten dipunbahasakaken kalih elmiyah, ugi lebet artos

dados kados basa ingkang dipunangge kangge melukiskan peristiwa-peristiwa adi

kodrati, mila ingkang adi kodrati dipunanggep namung[naming] relevan kangge

segelintir tiyang ingkang estu mboten nggadhahi penalaran elmiyah.

Lebeting konteks religius, mitos lan ritus inggih punika punapa-punapa ingkang

langkung saking namung ungkapan ngengingi punapa-punapa ingkang sanes. Kaping

kalih ipun inggih punika kekiyatan dinamis ingkang ngedalaken kasunyatan suci lan

ndamel manungsa religius menghayati kasunyatan kasebat lebet piyambakipun.

Mitos ingkang berkembang dumugi wanci puniki inggih menika mitos pesugihan.

Pesugihan kathah dipunlampahaken dumugi wanci menika dening para pedagang

pedagang demi angsal untung. Piyambakipun sedaya rela menumbalkan tiyang tiyang

kangge untung pribadinipun.

1
B. Rumusan Masalah

1. Punapa puniku pesugihan?

2. Kenging punapa tiyang nglampahaken ritual pesugihan?

C. Tujuan

Dipuntingal saking rumusan masalah wonten inggil, angsalkita simpulkan

tujuwan saking panaliten puniki inggih menika kangge sumerep punapa puniku

pesugihan lan kenging punapa tiyang nglampahaken ritual pesugihan.

2
 BAB II

DASAR TEORI

A. Pendapat Ahli

Victor turner (1966:3) sanjang ritual inggih punika kewajiban ingkang kedah
dipunlangkungi salah setunggaling tiyang kalih nglampahaken sarangken kegiatan,
ingkang nedahi setunggaling proses kalih tata karakter tamtu kangge mlebet dhateng
lebet kondisi ataunkehidupan ingkang dereng nate dialaminipun , ing wanci puniku
salah setunggaling tiyang utawi sekelompok wajib nglampahaken ritual.
Piyambakipun sedaya dipunatur dening aturan-aturan, tradisi, kaidah-kaidah lan
upacara ingkang kangge salami peristiwa puniku kedados. Ritual puniku inggih
punika transformasi simbolis saking pinten-pinten pengalaman kebetahan primer
manungsa, mila piyambakipun ajeng nglampahaken kegiatan ingkang spontan, tanpa
rancangan lan kegiatan ingkang kadhangkawis tanpa dipunsadari, nanging polanipun
saestu alamiah. Kegiatan kados puniki angsal dipuntingal lebet pola-pola kepitadosan
mitos kalih jinis-jinis ritual megic, ingkang ing lebetipun ngandhut kekiyatan ingkang
sesambetan kaliyan kajeng manungsa kalih panguwaosanipun, roh-roh mbah moyang
menyiasati perjalanan alam lan mengaruhi kekiyatan sanesipun.

Upacara ritual asring dipunsebat ugi upacara keagamaan. Midherek

bustanuddin (2006 : 96) upacara ingkang mboten dipunpahami alesan konkretipun
dipunwastani rites lebeting basa inggris ingkang gadhah artos lampahan utawi upacara
keagamaan. Upacara ritual inggih punika kegiatan ingkang dipunlampahaken kalih
rutin dening sekelompok masyarakat ingkang dipunatur kaliyan hukum masyarakat
ingkang kangge. Bab puniki cocog kalih pendapat koentjaraningrat (1984 : 190)
upacara ritual inggih punika sistem aktifasi utawi rangkeyaning lampahan ingkang
ditata dening adat utawi hukum ingkang kangge lebeting masyarakat ingkang
sesambetan kalih kados pundi macem peristiwa tetep ingkang limrahipun kedados ing
masyarakat ingkang sesambetan. Upacara ritual nggadhahi aturan lan tatacara ingkang
sampun dipuntemtukaken dening masyarakat utawi kelompok pencipta ritual kasebat ,

3
mila piyambak-piyambak ritual gadhah benten , nggih lebeting bab lampahan utawi
perlengkapanipun.

Ritual inggih punika salah satunggaling perangakat lampahan nyata lebeting

beragama, kados pendapat winnick (syam, 2005 : 17) ritual inggih punika “a set or
series of acts, usually involving religion or magic, with the sequence estabilished by
traditio”, ingkang gadhah artos ritual inggih punika seperangkat lampahan ingkang
tansah nglibataken agami, ingkang dimantapkan medal tradisi. Bab kasebat senada
kalih[kaliyan] pendapat ingkang dipun-wedhar geertz (rostiyati, 1994 : 1) wontenipun
ritual, selamatan utawi upacara puniki inggih punika setunggaling upaya manungsa
kangge madosi kawilujengan, ketentraman, lan ngiras njagi kelestantunan kosmos.
Selamatan puniki ing hakekatipun inggih punika upacara keagamaan ingkang paling
umum ing donya lan melambangkan kesatuan mistis lan sosial saking piyambakipun
sedaya ingkang tumut dugi ing lebetipun. Nglangkungi upacara ritual utawi selamatan
masyarakat ngajeng-ajeng badheraos aman lan mboten kedados bencana.

Midherek bustanuddin (2006 : 97) ritus sesambetan kalih kekiyatan

supranatural lan kesakralan punapa-punapa. Kerena puniku istilah ritus utawi ritual
dipunpahami dados upacara keagamaan ingkang benten babar pisan kaliyan ingkang
natural, profan lan aktivitas ekonomis, rasional sadinten-dinten. Ritual
dipunlampahaken dados salah setunggal sarana madosi kawilujengan lan bukti nyata
bab keyakinan ingkang dipun-gadhahi dening kelompok utawi anggota masyarakat
bab wontenipun kekiyatan ingkang maha dahsyat ing jawining manungsa.

Ritual ugi inggih punika bentuk raos hormat dhateng tuhan, dewa, leluhur, lan
roh-roh. midherek koentjaraningrat, (2002 : 204) upacara religi utawi ritual inggih
punika wujudipun dados sistem keyakinan, lan gagasan bab tuhan, dewa-dew roh-roh
lembat, neraka, suwarga lan sanesipun , nanging gadhah wujud ingkang rupinipun
upacara-upacara, nggih ingkang gadhah sipat musiman utawi ingkang kadhangkawis.
senada kaliyan pendapat kasebat inggih punika pendapat saking o’dea (rostiyati, 1994 :
1) nyatakaken menawi ritual inggih punika setunggaling bentuk upacara ingkang
sesambetan kalih pinten-pinten kepitadosan utawi agami kalih[kaliyan] dipuntandani
dening sifat mligi ingkang ndadosaken raos hormat ingkang luhur lebet artos inggih
punika pengalaman suci. Ritual dipunlampahaken dados bentuk pakurmatan kalih
leluhur piyambakipun sedaya lan panedha kawilujengan dhateng tuhan ingkang
4
piyambakipun sedaya yakini. Mila saben ritual dipunlampahaken kalih sakral amargi
kegiatan kasebat inggih punika kegiatan suci.

Ritual nggadhahi kesakralan kangge ingkang nglampahakenipun lan

dipunlampahaken rutin nggih saben pena , sasi , utawi taunan. Midherek koderi (1991 :
109) upacara ritual inggih punika upacara ingkang sesambetan kalih kepitadosan kalih
kekiyatan benda alam lan roh lembat utawi kekiyatan gaib limrahipun
dipunlampahaken ing wekdal-wekdal tertamtu, kados suran, sadranan, sedhekah
seganten, lan sedhekah bumi. Sisa-sisa kepitadosan kados puniku ugi numuti lebet
kegiatan menuai pantun, ndirikaken griya, lan ngingah benda-benda ingkang
dipunanggep keramat. saben ritual gadhah fungsi ingkang benten-benten nanging
tujuanipun sami inggih punika nedha kawilujengan dhateng tuhan. Upacara
tradisional utawi ritual dipunlampahaken dening sekelompok masyarakat utawi
golongan kalih tujuwan kawilujengan lan kesaenan sareng (kelompok). Midherek
jarwanti, (2004 : 4) nglangkungi kegiatan ritual manungsa jawi kajeng sumerep saha
kajeng nyatakaken keagamaan puniku piyambak, upados ngempalaken dhiri kalih
punapa-punapa bab ingkang gadhah artos ing wingking kasunyatan fisik, malah
setunggaling bab ingkang transenden. Nanging manungsa ingkang kewates mboten
kuwawi mencapainipun , amargi puniku lah manungsa ngangge simbol dados media
budaya puniku lah oyod simbolisme lebeting budaya jawi. Amargi keterbatasan
kekiyatan manungsa mila ndamel simbol dados usaha kangge nyaketaken dhiri
dhateng tuhan.

Upacara ritual jawi inggih punika ritual ingkang dipunlampahaken masyarakat

jawi utawi kelompok kejawen dados bentuk pakurmatan kalih para leluhur lan roh-roh
mbah moyang piyambakipun sedaya ingkang dipunestuni angsal ndugikaken berkah
lan bebaya. Upacara ritual kangge tiyang jawi inggih punika punapa-punapa ingkang
sakral lan gadhah nilai mistis mila kegiatan ritual wajib dipunlampahaken. Menawi
kegiatan upacara ritual mboten dipunlampahaken wonten kepitadosan ajeng kedados
bencana kalih keluwargi piyambakipun sedaya.

5
B. Kondisi Alami

Ngantos sapunika taksih wonten saperangan tiyang nglampahaken tradisi

mistik. Tradisi kasebat taksih asring dipunlampahaken ngantos wanci puniki. Tradisi

puniki asring dipunsebat kalih tradisi pesugihan. Lebet saben pandamelan, wonten

pinten-pinten masalah lan resiko ingkang kedah dipunajengi nggih fakator internal

utawi eksternal. Salah satunggaling masalah saking fakator eksternal inggih punika

wontenipun persaingan ingkang malah ngangge kekiyatan magis. Kathah sanget cara

ingkang angsal dipunlampahaken salah setunggaling tiyang kangge angsal kesugihan.

Kejawi cara ingkang limrah kados nyambut damel, wondene ugi cara-cara ingkang

dipunanggep mboten limrah utawi dipunlampahaken ing jawi akal saras manungsa.

Lebet saben pandamelan, wonten pinten-pinten masalah lan resiko ingkang kedah

dipunajengi nggih faktor internal utawi eksternal, inggih punika kalih cara

nglampahaken aktivitas tradisi pesugihan.

Kangge tiyang jawi, mistik lan praktik-praktik magis-mistik inggih punika

arus saking kabudayan piyambakipun sedaya. Cara magis kasebat dipunanggep angsal

membantun memperlancar usaha mila angsal kesugihan kalih enggal lan enggal. Bab

puniki asring kedados ing masyarakat ing pundi piyambakipun sedaya ngangge media

supranatural gina memperlancar usahanipun. Kejawi ngangge rencangan kuncen

utawi tiyang ingkang dipunpitados dados dukun, pinten-pinten ing antawisipun

nglampahaken pinten-pinten ritual pesugihan kalih makhluk benten.

Bab kasebat kathah dipunpanggihaken lebeting donya bisnis lan sampun dados

bab ingkang limrah. Demi kelancaran pandamelanipun, cara-cara magis

dipunlampahaken supados inggil lebeting persaingan mila gesangipun angsal terus

mlampah. Cara magis limrah dipunanggep angsal ngrencangi memperlancar usaha

mila angsal kesugihan kalih enggal lan enggal. Bab puniki asring kedados ing
6
masyarakat ing pundi piyambakipun sedaya ngangge media supranatural gina

memperlancar usahanipun. Kejawi ngangge rencangan kuncen utawi dukun, pinten-

pinten ing antawisipun nglampahaken pinten-pinten ritual pesugihan kalih makhluk

benten. Nagari Indonesia nggadhahi maneka-warni budaya ingkang mengakar, mila

mayoritas masyarakatipun taksih nyepeng kenceng keluhuran nilai-nilai kultur utawi

spritualipun. Tuladhanipun ing siti jawi ingkang gadhah kathah sanget bentuk ritual,

nggih ritual keagamaan, budaya utawi ritual ingkang mambet kalih pesugihan utawi

ngalab berkah. Wonten pinten-pinten bentuk ritual pesugihan, wonten ingkang

awujud tuyul, monyet utawi kera. Wonten ingkang nyukani tumbal. Wonten ugi

ingkang awujud pertapa. Ing redi kawi, wonten wit ageng ingkang asring

dipundadosaken papan kangge nglampahaken pesugihan inggih punika setunggaling

wit ingkang naminipun dewandaru. Wit kasebat angsal ndugikaken kabegjan menawi

salah setunggaling tiyang lenggah ing andhaping wit dewandaru lajeng kedhawahan

sepucuk ron , ranting, utawi buah saking wit kasebat. Malah ing kuburan presidhen

7
 pertami Indonesia nggih dados bab ingkang limrah kangge dipundadosaken

aktivitas ritual kangge nglampahaken panedha.

8
 BAB III

ANALISIS

A. Pengertian Pesugihan

Tembung pesugihan inggih punika tembung basa jawi ingkang artosipun

sedaya punapa-punapa ingkang ndadosaken sugih. Pesugihan inggih punika

setunggaling cara kangge angsal kesugihan kalih instan tanpa kedah bekerjakeras

layakipun tiyang nyambut damel ing limrahipun. Lebeting prosesipun pesugihan

inggih punika bentuk kerja sami perjanjian antawis manungsa dados pelaku pesugihan

kalih makhluk gaib jin utawi siluman. Saleresipun pesugihan puniki mboten gratis

ananging mbetahaken tumbal utawi korban dhateng pihak makhluk gaib dados

panggantos utawi barter kangge kesugihan. Korban tumbal pesugihan adhedhasar

panedha sang makhluk gaib lan pihak manungsa kedah saged memenuhinipun.

Limrahipun para pelaku pesugihan inggih punika tiyang-tiyang ingkang sampun putus

asa lebet gesangipun madosi arta kalih halal lan sampun ketutup manahipun mila

malah kedah tega ngorbanaken tiyang sanes kangge dipundadosaken korban tumbal

pesugihanipun. Ing dhasaripun lebet pesugihan pihak manungsa lah ingkang badhe

tansah dirugiaken punapa malih kesugihan ingkang dipunangsal piyambakipun

mboten badhe langsung, bilih mboten saged ngebaki tumbal korban saben

warsanipun , menawi sang pelaku pesugihan sampun pejah , kasil kesugihan saking

kasil pesugihan ugi ajeng lenyap bilih mboten wonten ingkang nglajengaken utawi

mewarisi pesugihan kasebat.

9
 Pelaku pesugihan inggih punika piyambakipun sedaya ingkang nglampahaken

ritual mistis kalih tujuan-tujuan tertamtu ingkang dipunkajengi, upaminipun kajeng

gesang saras/minggah jabatan, angsal jodho, elok lan dipunremeni inggilan, utawi

kajeng nimba elmi tertamtu upaminipun kajeng kebal utawi umur panjang. Nanging

ingkang asring kita panggihi inggih punika pesugihan kangge melariskan toko utawi

ndamel perusahaan dados sukses. Salah setunggaling tiyang ingkang ngajeng-ajeng

tokonipun laris utawi perusahaanipun sukses limrahipun ngangge pesugihan. Tiyang

puniku ajeng dugi ing dukun utawi tiyang ingkang ahli lebeting bidang puniki lan

sanjang bilih piyambakipun ngajeng-ajeng tokonipun laris utawi perusahaanipun

sukses. Dukun puniku ajeng nyukani persyaratan bilih kajeng tokonipun laris utawi

perusahaanipun sukses inggih punika kalih cara menumbalkan tiyang. Limrahipun

tiyang puniku mboten ajeng numbalaken kluwarginipun piyambak, piyambakipun

ajeng numbalaken tiyang sanes lan dukun puniku ajeng purun. Dukun puniku mesthi

sampun nyiapaken cara supados saged angsal tiyang ingkang ing incer puniku. Cara

ingkang pertami, tiyang ingkang ing incer puniku ajeng dipunsukani tedha. Pastinipun

dukun puniku sampun men jampi jampi tedha kasebat. Ingkang kaping kalih ngangge

arta, upaminipun wonten tiyang ingkang nyambut arta kalih pelaku pesugihan, arta

ingkang dipunsukakaken puniku sampun ing jampi jampi dening dukun lan ing arta

kasebat sampun ing isi dening siluman. Bilih arta puniku sampun ing tangan tiyang

sanes, siluman puniku ajeng madosi tiyang kasebat lan dipundadosaken tumbal.

Kejawi kalih nyukani sambutan arta kalih tiyang tiyang, pelaku pesugihan ugi saged

nyukani arta kasebat kaliyan sukarela kalih tiyang sanes lan tiyang ingkang nampi arta

kasebat mangkenipun ajeng dados tumbal pesugihan. kaping tiga kalih cara

menumbalkan tiyang tiyang ingkang rumiyin-lalang ing celak/caket toko utawi

perusahaan. Pemilik toko utawi perusahaan badhe menumbalkan tiyang ingkang

10
 rumiyin-lalang ing celak/caket toko ing wanci kacilakan. Upaminipun ing ngajenging

toko utawi perusahaan kasebat wonten margi ageng, ajeng kedados kacilakan ingkang

ndamel korban pejah. Tiyang ingkang pejah puniku badhe dipundadosaken tumbal

pesugihan pemilik toko utawi perusahaan. Ing Indonesia piyambak sampun kathah

kedados kasus kados puniki. Tumbal ingkang ing kajeng kan wonten pinten-pinten

macem, wonten tumbal tiyang ingkang dibenci, tumbal medal, tumbal umur piyambak,

tumbal sade dhiri lan taksih kathah malih.

B. Alasan Orang Melakukan Pesugihan

Demi enggal melancarkan usaha, nglunasi sambutan, utawi enggal sugih,

puniku segelintir wangsulan gampilipun. Ing sisi sanes, masyarakat Indonesia ugi

taksih pitados takhayul lan mitos mila rentan nglampahaken pesugihan kala

kondisinipun tertekan. Wonten alesan kangge puniki.

Pertami, proses ebah nilai saking masyarakat tradisional tumuju modern ing

Indonesia dereng bibar.Sakepripun tembung psikolog evolusioner satoshi kanazawa,

lampahan manungsa ajeng tansah berlabuh ing lingkungan ing pundi mbah moyang

piyambakipun sedaya berkembang.

Kaping kalih, pendidikan ingkang kirang inggil utawi kirang lami, amargi

pendidikan formal mawon dereng cekap. Pakar dongeng asal inggris, gillian bennett

nate manggihaken, pertambahan umur ing estri angsal ndamel keyakinan ingkang

langkung ageng kalih donya supranatural. Riset ing pekerja ing new york ugi nyebat

menawi ing kathah kasus, profesor langkung skeptis daripada siswa, dene mahasiswa

gadhah tingkat kepitadosan supranatural ingkang sami kalih masyarakat umum.

11
 Kaping tiga, icalipun kepitadosan lan pengendalian dhiri. Riset ingkang

dipublikasikan ing the psychological science manggihaken menawi tiyang cenderung

pitados ing tanda-tanda mistik lan wiwit nglampahaken ritual tertamtu, kala

nyalahaken piyambakipun akibat nasib awon upaminipun terlilit sambutan. Dados

upaya ngebahi nasib, piyambakipun sedaya madosi sesambetan ingkang mboten

wonten antawis kejadian-kejadian lebet gesangipun.

Kaping sekawan, dados pirantos ngidentifikasi dhiri kangge manggihaken

nilai sosial. Ditelisik saking sisi antropologi lan psikologi, tiyang nglampahaken ritual

kangge nyisihaken penanda sosial. Piyambakipun sedaya nedahi kawontenan

piyambakipun ingkang sejajar kalih tiyang sanes, langkung nilai budaya ingkang

dipunestuni cocog konsekuensi lampahan ingkang dipunkajengi enggal sugih. Amargi

piyambakipun saweg betah rencangan kangge angsal kekiyatan.

Kaping gangsal, tiyang cenderung gampil dipundorani mila kados puniku

mawon pitados mitos bilih dipunanggep cocog kalih pangajeng-ajeng. Kenging

punapa? amargi tansah ngajengaken pangraosan "ingkang puniku kraos leres"

katimbang berlogika, langkung pitados intuisi dipunbanding analisis ngendhani ribet

manahaken. Manungsa ugi cenderung langkung pitados katrangan tiyang ingkang

dipuntepang wanci nyaring informasi mila meyakininipun dados keleresan, langkung

milih ide ingkang menarik lan gampil dipunpahami katimbang ingkang sisah, lan

terus mengulang-ulang lebeting pamanah bab ingkang awalipun mboten dipunpitados

dumugi pungkasanipun ngleresaken.

Pungkasan, obsesi. Budaya mungkin saged bertahan, dereng tamtu

masyarakatipun. Mekaten halipun kapitalisme. Tiyang ingkang gesang lebeting

masyarakat kapitalis kulinten pitados menawi kathah arta menuai kathah manfaat,

12
kelebet kebahagiaan. Alhasil kangge dugi tujuwan, pesugihan dipunlampahaken, kalih

meyakinkan dhiri menawi keputusan ingkang dipundamel sampun leres.

13
 BAB IV

PENUTUP

A. Kesimpulan

Midherek koderi (1991 : 109) upacara ritual inggih punika upacara ingkang

sesambetan kalih kepitadosan kaliyan kekiyatan benda alam lan roh lembat utawi

kekiyatan gaib limrahipun dipunlampahaken ing wekdal-wekdal tertamtu, sami kados

pesugihan, pesugihan inggih punika ritual ingkang awujud kerja sami perjanjian

antawis manungsa dados pelaku pesugihan kalih makhluk gaib jin utawi siluman.

Manungsa ngandelaken kekiyatan saking makhluk gaib kangge angsal kesugihan

pesugihan puniki mboten gratis ananging mbetahaken tumbal utawi korban kalih

pihak makhluk gaib dados panggantos utawi barter kangge kesugihan. Korban tumbal

pesugihan adhedhasar panedha sang makhluk gaib lan pihak manungsa kedah saged

memenuhinipun. Artosipun lebet ritual pesugihan kita kedah mbayar kekiyatan

makhluk gaib puniku kalih nyukani tumbal. Wujud saking tumbal puniki limrahipun

inggih punika nyawa.

14
B. Solusi

Saking masalah masalah ing inggil, wonten solusi ingkang angsal kita

lampahaken kangge ngendhani nglampahaken ritual pesugihan. Ing antawisipun

dados puniki :

1. Membentengi dhiri kalih akidah ingkang leres

2. Tepang keagungan allah, mila allah mboten direndahkan kalih sanesipun

3. Matur sedaya hajat namung kalih allah langkung donga

4. Mangertosi nipun takdir ilahi.

5. Rumaos cekap kalih nikmat banda ingkang allah sukani

6. Adohi kathah berutang

15