Anda di halaman 1dari 13

1.

Unsur Geguritan

https://adjar.grid.id/amp/543196274/geguritan-pengertian-unsur-dan-ciri-cirinya?page=2

2. Definisi Geguritan

• Geguritan minangka salah sawijining karya sastra Jawa kang asale saka rasa ing ati, banjur
diandharake pangripta nganggo basa sing duweni irama, rima, mitra, lan tatanan lirik kang
duweni teges tartamtu.
• Tembung geguritan ing kamus Baoesastra Djawa, asale saka tembung “gurit” kang tegese
tulisan tatahan; kidung utawa tembang. Dene ing kamus Kawi-Jarwa, Poerwadarminta, gurit
iku tegese tulisan, karangan, rumpakan, kidung. Gerita asale saka tembung Gita sing tegese
tembang.
• Geguritan minangka wujud rerangkening basa kang endah memper syair sing kegolong
puisi Jawa anyar lan ora kaiket paugeran tartamtu.

3. Cara Membaca Geguritan


4. Definisi Parafrasa Geguritan
Ngowahi geguritan kang awujud larik/gatra dadi wujud basa gancaran/paragrap. Parafrase
geguritan ndiweni ancas supaya maknane geguritam luwih gamblang lan cetha. Sajrone
geguritan nggunakake basa kang mentes mula tembung-tembunge akeh sing
diilangi/dikurangi. Kanggo nyulih wedharaning geguritan ana saperangan babagan kang
perlu digatekna :
a. Maca tulisan (naskah) kanthi setiti
b. Ngira-ira tetembungan kang diilangi, nuli mbalikake
c. Njingglengi tembung pasemon utawa pralambang sing dianggo
d. Njarwani (menafsirkan makna) pasemon utawa pralambange
e. Ngupakara (merangkaikan) ukara-ukara saka panaliten dadi sawijining gancaran

5. Definisi Nyawiji Geguritan

Nyawiji tegese dadi siji artinya menyatu, menjadi satu.

Penjelasan nyawiji ing geguritan yaiku Antarane sing maca lan sing
ngrungokake kudu nyawiji. Dalam puisi, antara yang membaca dan yang
mendengarkan harus menyatu.

Tegese, wiwit saka pamilihe geguritan, tata krama, nganti tata busanane sing
maca kudu nggatekake kasenengan utawa kabutuhane sing ngrungokake.

6. Analisis Perasaan Pada Geguritan

Simpati, empati, antipati, sedhih, susah, seneng, kangen, gumun, lsp.

7. Analisis Kejadian yang Termasuk Selametan Bayi


Slametan yaiku upacara sedekah panganan lan donga kanthi ancas nyuwun kaslametan lan
katantreman kanggo kulawarga kang nganakake. Slametan iku wewujudan upacara/proses
kang asipat spiritual lan kanggo nggayuh kaslametan.
a. Brokohan
Dilaksanakake gage sawise bayi lair kang ditekani dening ibune bayi, bapak bayi,
kulawarga, sesepuh, lan sadulur. Brokohan asale saka basa Arah barokah kang
tegese ngarep berkah.
b. Sepasaran
Dilaksanakake limang dina sawise bayi lair. Sepasar asale saka tembung sepasar kang
tegese limang dina. Tradisi sepasaran iki uga dadi sawijinibg acara kanggo
ngumumake jeneng bayi marang tamu kang rawuh.

c. Selapanan
Asale saka basa Jawa yaiku selapan kang tegese 35 dina. Tradhisi selapanan
minangka pangenget menawa sang anak wis tambah umur. Upacara selapanan
dianakake mingangka rasa sokur marang Gusti kang wus paring berkah lan
kaslametan marang bayi lan wong tuwane. Ing acara iki bayi rambute dicukur lan
kukune uga dikethok.

8. Analisis Asal Daerah Suatu Budaya


a. Jawa Tengah
• Tedhak Siten
• Wetonan
• Upacara Ruwatan
• Larung Sesaji
• Popokan
• Syawalan
• Sadranan
• Tingkeban
• Brobosan
• Mubeng Beteng (malam satu suro)
b. Upacara Kasada -> Jawa Timur, Gunung Bromo
c. Ngaben -> Bali
d. Rambu Solo -> Toraja, Sulawesi Selatan

9. Macam-Macam Peristiwa Budaya di Jawa

a. Brokohan
b. Sepasaran
c. Selapanan
d. Larung Sesaji Pethik Laut Muncar
e. Sekaten
f. Kasada Bromo
g. Tedhak Siten
h. Grebeg Sura

10. Macam-Macam Geguritan Lawas (Puisi Tradhisinonal)

a. Tembang Macapat (tembang cilik)


Tembang macapat iku perangane anak sewelas, yaiku Maskumambang, Mijil, Sinom,
Kinanthi, Asmarandana, Gambuh, Dhandhanggula, Durma, Pangkur, Magatruh, &
Pocung.
b. Tembang Tengahan
Kang kalebu tembang tengahan yaiku Wirangrong, Balabak, lan Juru Demung.
c. Tembang Gedhe (kawi)
Kang kalebu tembang gedhe yaiku Girisa.

11. Definisi Amanat Geguritan


Amanat tegese bab kang pengin diwedharake penyair/penulis marang pamaca lumantar
geguritan anggitane. Amanat kadhang kala ora tinulis kanthi terang blanka suta, ananging
sinandi sajroning pangrakite tembung-tembung
12. Identifikasi Bahasa Geguritan

a. Tembung sing wis owah saka asale amarga kawuwuhan ater-ater, panambang,
seselan kaaran tembung -> andhahan
b. Becike sepedhamu menyeng tambal ban.
Ukara ing dhuwur ngemu ater-ater mang mujudake -> madyatama purusa
c. Ing ngisor iki sing ora kelebu tembung kang migunakake ater-ater anuswara ->
lumaku
d. Ater-ater tripurusa keperang dadi telu. Ing ngisor iki ukara kang nuduhake ater-ater
tripurusa minangka pratama purusa, yaiku -> Layang saka sekolah wis diaturke
bapak
e. Ater-ater ing basa Jawa ana weneh perangan. Ukara ing ngisor iki sing migunakake
ater-ater anuswara -> Ibu nyapu terus dene Rani nyirami tanduran
f. Geguritan supayane luwih krasa endah iku diwuwuhi rerenggan basa/basa rinengga.
Kaya ing ukara sikil kadya tlapak, amarga wis mlethek daging tumekane kaku uga
migunakake rerenggan basa. Basa rinengga kang digunakake ing ukara kasebut,
yaiku -> pepindhan
g. Geguritan anyar migunakake basa Jawa -> anyar/modheren
h. Sajroning geguritan migunakake basa kang endah lan bisa negesi pirang-pirang
kekarepan kanthi migatekake larasing uni. Babagan iki diarani -> diksi
i. Wengi iku sansaya mamring. Tembung mamring tegese -> sepi banget

13. Istilah Budaya Selapanan

Asale saka basa Jawa yaiku selapan kang tegese 35 dina.

14. Reruntutan Upacara Tradisi Pethik Laut Muncar


a. Malem Tasakuran
Bengi nalika mancik palaksanaan upacara Pethik Laut, meh kabeh masyarakat
nelayan ing Muncar nindakake tirakatan nganti esuk kanthi pangarep-arep Gusti
Mahaluhur tansah mberkahi tradhisi kang dianakake awan mengko tanpa ana
alangan.
b. Ider Bumi
Esuke udakara jam tabuh 06.00 WIB, sesaji sing wis sumadhiya ing sajrone Gitik lan
dipapanake sing omah Pawang diangkut tumuju papan panggonan upacara sinambi
sadurunge diarak ngubengi lingkungan desa nelayan kairing dening perangkat
kesenian awujud terbangan lan gandrung babarengan dening kelompok masyarakat
tumuju papan panggonan kanggo lepas sesaji.
c. Upacara Nglepas Sesaji
Ing papan panggonan kang wis ditemtokake, lumrahe jupuk panggon ing TPI nalika
tanggal 15 Muharram, adate diwiwiti tabuh 09.00 WIB. Prau sing gawe gitik kang
isine sesaji dipanggonake ing ngarep banjur kinanthenan iringan prau nelayan sing
gawa menyang tengah laut kanggo dilarung.
15. Identifikasi Perangan lan Nyeritakake Isi Wacan Budaya
16. Reruntutan Tradisi Peristiwa Budaya Selametan Bayi
17. Reruntutan Tradisi Peristiwa Budaya Larung Saji

Sama kaya yang Pethik Laut Muncar

18. Identifikasi Ciri-Ciri Geguritan Gagrag Anyar


a. Ora migunakake purwaka tembung “sun gegurit”
b. Cacahing gatra/larik ora ditemtokake
c. Cacahing wanda saben sagatra ora katemtokake
d. Kadhang kala isih nggatekake anggotane nggunakake purwakanthi swara,
purwakanthi sastra, lan purwakanthi lumaksita. Nanging uga kang ora nggunakake
purwakanthi anggone nulis geguritan.

19. Ciri-Ciri Jenis Puisi Tradisional

a. Migunakake basa Jawa Kuna


b. Isih kawengku saweneh paugeran :
• Diwiwiti kanthi tembung “sun gegurit”
• Cacahing gatra/larik ing saben pada ora tamtu nanging kudu runtut lan padha,
biasane paling sithik 4 gatra utawa larik
• Cacahing wanda saben gatra kudu padha
• Guru lagu/dhongdhinging swara ing kabeh pungkasane gatra kudu runtut, yaiku
nganggo purwakanthi guru swara (a,i,u,e,o)

20. Peserta Upacara Adat Larung Saji


Kabeh masyarakat nelayan muncar, para pejabat, lan undhangan para pengunjung saka
masarakat sakupenge Muncar kanggo ngregengake kagiyatan kasebut.

21. Ciri-Ciri Teks Geguritan

a. Ora kawengku ing pathokan


b. Basa sing digunakake dudu basa padinan lan migunakake tembung kawi
c. Migunakake tembung-tembung kang pinilih
d. Cacahe larikan ora katemtokake lan sajak pungkasane bebas
e. Kasusun saka gatra lan pada
f. Arang-arang migunakake tembung pangiket
g. Migunakake purwakanthi basa, swara, lan sastra
h. Umume ngandharake rasa pangrasa atine panganggit
i. Isine mentes lan nggunakake basa kang endah kaya basa rinengga

22. Ciri-Ciri Gesture Tubuh dan Ekspresi Wajah Pada Saat Membaca Geguritan

a. Wirama (Irama/lagu)
Irama kudu digatekna nalika maca geguritan, upamane banter, alon, cetha, utawa
samar. Nalika maca geguritan sing surasane semangat kudu nyuwara sora lan
makantar-kantar. Beda nalika maca geguritan sing surasane ngemu kasusahan, kudu
alon, alus, lan melas.
b. Wirasa (Rasaning Swasana Ati)
Surasane/isine geguritan kudu dimangerteni tegese/karepe. Nuli anggone maca
ngetrepake/nyelarasake karo isining geguritan, yaiku susah, seneng, wibawa, getun,
nesu, sedhih, ngungun, lsp. Saengga wong sing ngrungokake bisa melu ngerasakake
suasanene geguritan.
c. Wiraga (Obahing Awak)
Nalika maca geguritan, obahe awak aja luwes bae. Angone mlaku uga prayoga.
Ngobahake peranganing awak kanggo bangun swasana. Pasemon, praenan kudu
jumbuh kalawan isining geguritan, nanging samadya bae/salumrahe.
d. Wicara (Pocapan)
Pocapan sing cetha nalika ngucapake swara, wanda, lan tembung sajroning
geguritan. Kanthi mangkono surasane geguritan bisa dimangerteni awit saka
cethane pangucapane tetembungan.

23. Reruntutan Tradisi Peristiwa Budaya Grebeg Sura

24. Tradisi Peristiwa Budaya Tedhak Siten

• Tedhak siten iku salah sawijine upacara adat Jawa kanggo bocah umur 7 lapan/245 dina.
Nalika bocah iku lagi sepisanan ajar mlaku. Tedhak siten nggambarake kasiapan bocah
kanggo nglakoni kauripan kang becik ing urip bebrayan agung.
https://www.orami.co.id/magazine/tedak-siten
25. Ubarampe Tradisi Peristiwa Budaya Tedhak Siten
Ubarampe sajroning tedhak siten yaiku pengaron sing diisi kembang setaman, kurungan
kanggo nggambarake yen donyane isih cilik/ciut, werna” barang sing diselehake sajroning
kurungan kang nggambarake suwene urip lan kuwajiban manungsa kanggo golek panguripan
(pari lan kapuk sabengket, piranti nulis, bokor kang diisi beras kuning, maneka warna jinis
dhuwit, mas-masan), klasa sing isih anyar, kanggo lemek ing jeroning kurungan,
udhik”/dhuwit logam dicampur kembang, andha tebu “Arjuna”, yaiku tebu sing wernane
ungu kang nggambarake undhak”ane urip sing arep dilakono anak, jadah pitung werna
tegese kanggo ngelingake anak yen urip kudu waspada saka godha kang werna”, bancakan,
kayata sega gudhangan (urap urap) sing didumake marang tamu sing rawuh.

26. Identifikasi Guru Swara, Kesesuaian Isi Puisi, & Bahasa Arti Basa Rinengga Geguritan

a. Guru Swara : pungkasane swara ing saben gatra (a,i,u,e,o)


b. Kesesuaian Isi Puisi
c. Arti Basa Rinengga :

27. Identifikasi Gatra & Amanat Geguritan


a. Geguritan Miturut Cacahing Gatra Saben Sapada
• Syair rong gatra sapada diarani gita dwi gatra.
• Syair telung gatra sapada diarani gita tri gatra.
• Syair patang gatra sapada diarani gita catur gatra.
• Syair limang gatra sapada diarani gita panca gatra.
• Syair nem gatra sapada diarani gita sad gatra.
• Syair pitung gatra sapada diarani gita sapta gatra.
• Syair wolung gatra sapada diarani gita hastha gatra.
b. Amanat Geguritan

28. Identifikasi Isi & Jenis Geguritan

a. Isi Geguritan : geguritan itu berisi tentang, temanya, dll


b. Jenis Geguritan :
• Geguritan Gagrag Lawas
• Geguritan Gagrag Anyar

29. Identifikasi Tradisi Peristiwa Adat Brokohan & Pesertanya


30. Tradisi Peristiwa Adat Sasi Sura
31. Identifikasi Struktur Geguritan
a. Struktur Batin
Struktur kang dinandhut ana sajroning geguritan.
• Tema (bakuning gagasan) -> punjeraning bab kang dadi dhasar geguritan kasebut
kawujud. Tema mujudake gagasan pokok kang dikarepake panulis/panggurit.
Ex/: sosial moral, politik, agama, pendhidhikan, budaya, lsp.
• Rasa-pangrasa -> tembung” kang dianggo ana sajroning geguritan duweni teges lan
fungsi kanggo manjilmakake rasa-pangrasa. Rasa-pangrasa kuwi duwe sipat rowa lan
kompleks.
Ex/: simpati, empati, antipati, sedhih, susah, seneng, kangen, gumun, lsp.
• Nada/lagu -> patrap/sikap sing digunakake sajroning geguritan
Ex/: ngguroni, nuturi, ngenyek, muji, nyemoni, lsp.
• Swasana -> kahanane batin/jiwa pamaca sawise maca geguritan. Geguritan duweni
ancas kanggo mangun swasana batin pamaca geguritan.
• Amanat -> bab kang pengin diwedharake penyair/penulis marang pamaca
lumantar geguritan anggitane. Amanat kadhang kala ora tinulis kanthi terang blaka
suta, ananging sinandi sajroning pangrakite tembung”.

b. Struktur Fisik
• Tipografi (wujude geguritan)
Tipografi mujudake larik-tarik utawa gatraning geguritan kang tinulis mawa pada
utawa bait kanggo bedakake antaraning geguritan lan gancaran. Tipografi yaiku
wangunan geguritan kang tinulis ora ngebak larik, ora kudu kawiwitan aksara gedhe
(huruf kapital), lan ora dipungkasi tandha titik utawa tandha pawacan liyane.
• Diksi (pilihane tembung) Diksi yaiku pamilihe tetembungan kang maknane mentes
(padhet), kang bisa negesi pirang-pirang kekarepan kanthi gatekake larasing unine
tembung. Tembung-tembung kang ana sajroning geguritan biasane duweni teges
konotatif. asipat polisemi, lan duweni teges rowa (abstrak). Pamilihing tembung
kang trep bisa ngasilake, gegurit kang edi lan endah.
• Imajinasi (pengungkapan pengalaman indrawi)
Imajinasi yaiku rerangken tetembungan ing geguritan kang bisa medharake
pengalaman indrawi, kayata paningal, pangrungon, lan pangrasa, saengga pamaca
bisa kagawa ing swasana kaya kang dialami panggunt imaji kaperang dadi telu yaiku
imaji swara, paningal, lan raba/sentuh.
• Tembung konkret
Tembung konkret yaiku tetembungan kang bisa ditangkep dening alat indra kang
bisa nuwuhake imaji. Tembung konkret ing kene bisa arupa pepindhan (kiasan)
utawa pralambang. Tuladhane tetembungan kayata aking, ketiga ngerak, asat kang
bisa nuduhake menawa geguritan kasebut nggambarake lagi nemahi kahanan
mangsa ketiga dawa
• Wirama (rima)
Wirama yaiku runtuting swara (uni) ing geguritan kang bisa ing wiwitan, tengah,
utawa ing pungkasaning gatra (larik).
• Busananing basa (gaya bahasa)
Busananing basa yaiku panganggone basa kang bisa nguripake swasana lan
nuwuhake anggepan (konotasi) tartamtu uga rasa kaendahan Busanane basa ing
geguritan bisa arupa basa rinengga kang maneka warna kayata tembung saroja,
pepindhan, tembung entar.

32. Identifikasi Gagrag, Awujud, & Basa Geguritan


a. Identifikasi Gagrag
• Geguritan Gagrag Lawas
• Geguritan Gagrag Anyar
b. Awujud Geguritan
c. Basa Geguritan

Anda mungkin juga menyukai