KAWIH

Kawih nyaeta lagu anu boga unsur-unsur seni nyaeta musik jeung sastra anu boga notasi lagu
dan wiletan.
Contoh Kawih :

1. Bandung <=== Karangan Mang Koko

2. Malati Di Gunung Guntur <=== Karangan Mang Koko

3. Bingbang <=== Karangan Nano.S

4. Raden Dewi Sartika <=== Karangan R.Machyar Angga Kusumadinata

5. Karatagan Pahlawan

6. Tanah Sunda

Macam Kawih :

kawih tangtung

kawih panjang

kawih lalangunan

kawih bongbongkaso

kawih parerane

kawih sisindiran

kawih bwatuha

kawih babatranan

kawih porod eurih

kawih sasambatan

kawih igel-igelan

Kakawihan nyaeta lagu anu boga aturan purwakanti wungkul

Contoh Kakawihan:

1. Eundeuk-Eundeukan

2. Oray-Orayan
Tembang nyaeta lagu nu make aturan Guru Lagu jeung Guru Wilangan.

Jenis-jenis tembang

Maskumambang dinyanyikan oleh dayang-dayang Menghibur putri yang sedang

mengandung Agar jabang bayi lahir beruntung

Mijil dinyanyikan untuk sang Putri Sewaktu melahirkan sang bayi Sebagai hiburan
mengalami nyeri yang diderita hanya oleh dirinya sendiri

Kinanthi dilagukan karena cinta Kepada bayi yang mulai mengenal dunia Secara
perlahan mengenali Ibu dan Bapa Mengharap cinta kasih yang mesra dari berdua

Sinom dinyanyikan anak sudah muda belia Membukakan mata akan kehidupan dunia
yang nyata berkenalan dengan teman dan sanak saudara Mempersiapkan diri
mengarungi kehidupan didunia

Asmorandana dinaynyikan dikala anak menjadi dewasa Memilih kawan hidup untuk
selamanya didasarkan kasih sayang dan cinta mesra Dalam menuju ke jenjang Rumah
Tangg

Gambuh yang berkumandang diudara Mengiringi keputusan untuk mempersunting

sang dara dengan meminang pilihan hati dengan gembira Sebagai pelambang
kesucian hati dan rasa cinta

Durmo dinyanyikan Sewaktu kedua mempelai naik kepelaminan Tanda akan syahnya
suatu perkawinan Saatnya keduanya menguatkan tali ikatan

Dandanggulo adalah berikutnya Cobaan dalam saling memberi jiwa raga Memberi
tanpa mengharap imbalannya Sebagai bukti akan kuatnya dalam bercinta

Giriso, lagu giriso menempati tempat istimewa Kadang terasa risi dan cemas didalam
dada Apakah betul-betul anaku bahagia Apakah terpenuhi kebutuhan hidupnya

Pangkur, lagu pangkur diciptakan untuk manusia Yang telah mengalami hidup
secukupnya didunia Yang terbuka mata, hidup ini tidak mengumpulkan dunia saja
Suatu waktu akan ditinggalkan jug

Megatruh, lagu megatruh mengelu-elukan kedatangan Malaikat Dimana saat jiwa

akan diangkat Dimana raga ditinggalkan untuk dirawat Oleh sekalian keluarga dan
kerabat

Pucung, lagu pucung dinyanyikan sebagai tanda Supaya jenazah dimandikan menurut
Agama Dibungkus kain kafan dari kaki ke ujung kepala Tanda bahwa pulang itu tidak
membawa apa-apa

Wirangrong, lagu wirangrong adalah lagu penutup Usailah masa hidup Wirang artinya
mengerti atau tahu cara hidup Rong artinya lubang kubur dimana hidup ditutup
 Contoh :
Peuyeum Bandung

Dimana-mana, di kampung di kota

Tos kakoncara, ku nimat rasana

Sampeu asalna, tur direka-reka

Naon namina, ku matak kabita

Peuyeum Bandung ka mashur

Pangaosna teu luhur

Ku sadaya kagaleuh

Sepuh jeung murang kalih

Mangga cobian, bilih panasaran

Peuyeum ti Bandung, henteu sambarangan

WARTA / BERITA
Pedaran Warta

Warta
Warta nyaeta inpormasi anyar atawa inpormasi ngeunaan hiji kajadian, boh dipindangkeun
ngaliwatan media citak, boh dina media elektronik, boh tatalepa sacara lisan. Ngalaporkeun
hiji warta teh mangrupakeun tugas profesi wartawan.
Lamun hidep rek nyieun warta, kudu nyoko kana rumus nu geus baku, nya eta 5W+1H,
ngawengku :
1. What (naon), kajadian naon nu rek diberitakeun
2. Where (di mana), di mana tempat kajadianana eta peristiwa
3. When (iraha), iraha waktu kajadianana
4. Who (saha), saha wae anu jadi sumber bertitana
5. Why (naha), naha eta kajadian the kudu diberitakeun
6. How (kumaha), kumaha lumangsungna peristiwa

Pedaran Ngeunaan Maca Warta

Upama urang hayang bisa nepikeun warta kalawan alus, aya sawatara hal nu kudu
dipehatikeun, di antarana ditataan di handap.
1. Saacan maca warta, urang kudu paham heula kana eusina kalawan bener
2. Ilo kalawan gemet warta nu rek ditepikeun
3. Perhatikeun kecap-kecap nu nurutkeun urang kaasup hese dipikaharti tur kumaha cara
ngucapkeunana nu bener
4. Dina prakna nepikeun warta, perhatikeun sora urang, sakumaha tarikna sangkan bisa
kadenge jelas ku kaom dangu
5. Artikulasi nu jentre
6. Lentong nu merenah
7. Bisa ngabedakeun iraha waktuna alon jeung iraha waktuna gancang
8. Sikep

9. Paningal, ulah tonggoy teuing kana naskah warta nu keur dibaca, sakali-kali urang kudu
ngabagi paningal ka pamiarsa

Contoh Warta
Assalamualaikum Wr.Wb
Pamirsa, wilujeung pateupang deui sareung sim kuring Dinda Dwi Septiani dina warta
sunda.
Usum hujan taun 2015 tos dimimitian ti awal bulan januri oge. Pamarentah cianjur tos
ngawanti-wanti ka wargana sangkan salawasna waspada tina usum hujan.
Bupati cianjur mere amanat sakumna warga anu padumukanana disisir gawir jeung di
sisi hawangan kudu leuwih ati-ati tina bahaya longsor jeung banjir. Sabab datangna musibah
teu bias di bade-bade, ti taun ka taun pamarentah geus ngalaksanakeun tarekah sangkan
musibah banjir jeung longsor dina usum hujan ieu teu karandepan warga.
Sakitu warta nu tiasa kasanggakeun. Wilujeung tepang deui dina warta nu bakal
dongkap.
Wassalamualaikum Wr.Wb

GUGURITAN
Guguritan nyata ungkara sastra anu winangun dangding atawa pupuh anu sakapeung og
sok disebut wawacan.[1] Heneuweuh wangenan anu cindek anu ngabdakeun guguritan jeung
wawacan.[1] Sanajan guguritan mah biasana dipak nyebut dangding anu henteu panjang tur
biasana ngagambarkeun rasa lirik anu nulisna atawa mangrupa nashat, sedengkeun ari
wawacan biasana mangrupa carita, tapi henteu saeutik guguritan anu panjangna leuwih ti
wawacan, upamana guguritan knging H. Hasan Mustapa (1852-1930) aya nu panjangna
nepika 500 pada, rrana panjangna kurang leuwih 200 pada, sabalikna ra wawacan anu
ngan ukur saratus dua ratus pada.[1] Kitu deui aya deuih guguritan anu eusina mangrupa carita
anu kayaning "Kiamat Leutik" knging Toebagoes Djajadilaga atawa "Nu Alus Tetep Alusna"
Knging A. Kartawinata ( dimuat dina mingguan Parahiangan, 1930).[1]

Ari H. Moehamad Moesa nyebut dangdinganana Wulangkrama, Wulang Guru, jeung Wulang
Murid anu eusina nashat tur panjangna masing-masing ngan ukur wewelasan jeung likuran
pada th, wawacan.[1] Jadi umumna mah bdana guguritan jeung wawacan th sok dumasar
kana panjang-pondokna ba, salian ti gumantung kana kahayang nu nganggitna th.[1] Nu
panjang mahi sabukueun disebut wawacan, sanajan eusina henteu ngalalakon, sabalikna nu
pondok disebut guguritan sanajan ngalalakon.[1] Sumberna ngan sacara lisan pada ngapalkeun
atawa paling-paling disetnsil pikeun lingkungan husus.[1].

Wangun basa ugeran anu ditulis saluyu jeung aturan dangding, biasana mangrupa lirik anu
ngalukiskeun perasaan penulisna, tapi loba og anu mangrupa nashat atawa kisah. [2]
Guguritan biasan ngan ukur tina sababaraha pada, sanajan Dangdanggula Laut Kidul jeung
Asmarandana Lahir Batin, rada panjang, kitu og guguritan H.Hasan Mustapa umumna 100-
200 pada, aya og anu 400 pada panjangna.[2] Jalma maca guguritan biasana dilagukeun anu
disebut ngahariring nyata ku lagu-lagu tembang, aya og sababaraha guguritan nu dipak
salaku patokan nembangkeun pupuh, misalna pada kahiji Laut Kidul dipak nyanyikeun lagu
pupuh dangdanggula, sedeengkeun pada kahiji Lahir Batin dipak pikeun nyanyikeun lagu
pupuh Asmarandana.[2] Dina masa saacan perang murid-murid di sakola Angka II jeung
utamana Sakola Guru (Normaalschool) diajrkeun nembang jeung nulis guguritan, nu matak
maranehanana terampil lain ngan ukur nyanyikeun sesuai jeung lagu pupuh, tapi bisa og
nyusun guguritan ku sorangan biasana di nyanyikeun dina acara tertentu, misalna perpisahan
sakola, peringatan hari besar, aya og dina surat menyurat.[2]

Kaparigelan nyieun guguritan dianggap salaku kahngkran hiji jalma komo lamun manhna
pinter nembangkeunana og.[2] Sabab dina masa sanggeus perang disakola-sakola Dangding
jeung cara nembang teu diajarkeun sacara intnsif,ku kituna guguritan leungit popularitasna,
kecuali dikalangan ahli mamaos tapi ta og ngan ukur kawatesan ku ngapalkeun guguritan
nu geus aya.[2] Sanajan kitu guguritan kadang-kadang, di muat dina majalah atawa surat
kabar.[2] Kumpulan guguritan anu munggaran, anyar terbit taun 1991, nyata Jamparing
Hariring (Anak panah senandung)) Karya Ddi Widyagiri, sarta dituturkeun ku guguritan
Munggah Haji ku Yus Rusyana (Bandung 1995), Ring-ring Ciawaking Wahyu Wibisana
(Bandung 1999), jeung Jaladri Tingtrim ku Dyah Padmini (Jakarta 2000).[2]

Contoh Guguritan

Asmarandana nu nyawer kaluli-luli

Sim kuring nyuhunkeun widi nyawer murangkalih sunat
ka sadaya nu mayunan nurutan jaman bihari
bade nyelang heula nyawera lampah sepuh nu baheula
samemeh ngersakeun tuang nyuhunkeun salamet diri
metakeun karasmian Mentas ngaluluskeun laku
galib talari karuhun parantos ngabangbrangkeun galih
turunan ti Nabi Adam munjung ka ibu ka rama
Metik galibna nu alim ka nini sareng ka aki
noeulad pituah pandita ka bibi sareng ka paman
didamel sundana bae ku dumeh nembean sumping
puguh pulunganeunnana
aya nu resep ngadangu
tah kieu ieu ungelna

Kinant
Repeh sadaya nu kumpul

Malaikat sadayana nu ngajaga
Kudu nganggit-nganggit kalmu
Sinom
Sekar bingbin jangarian
Sekar kalapa cinugi
Sekar pinang di majangna
Sukur kamanjangan teuing
Disawer ku beas kuning
Beas beureum anu hurung
Kuningna kawas teja
Di tingalna langkung resmi
Ngagurilap herang mani siga emas
Nabi Yusup nu majengan
Disanding ku nabi Idris
Digenggem koe Rasululloh
Murub sakuriling diri
Nabi kabeh nu ngaraping
Lungguhna dina rahayu
Jayana kamanusaan
Calik di sanggiang sakti
Kinant
Payung tilu nungku-nungku
Payung tujuh nu nguriling
Payung dalapan ngajajar
Payung salapan ngabanding
Ulah katungkul ramana
Sareng ulah beurat galih
Kadah ngaraoskeun galih
Nu nyawer kedah sampurna
Supanten tumbalna matih
Panajem ulah katilar
Bati dagang kedah bijil
ucutkeun poponden rajut
pikeun tulak sial diri
malar tebih balaina
masingna parek rejeki
salamet panjang yuswana
dugi ka alam nu lahir
Neda malum cukup lumur
Ka sadaya nu lalinggih
Ieu anu nyawer tamat
Geura lebet murangkalih
Calikkeun di papajangan,
Ondangan sumangga linggih
 SISINDIRAN

Sisindiran th asalna tina kecap sindir, anu ngandung harti omongan atawa
caritaan anu dibalibirkeun, henteu togmol. Dina sastra Sunda anu disebut
sisindiran th nyata karya sastra nu
ngagunakeun rakitan basa kalawan dibalibirkeun.
Sinsindiran Dumasar Wangunna:
1. Paparikan
Contohna: Aya lumut dina batu
Aya kuya di muara
Kedah tumut kana waktu
Di dunya urang ngumbara
2. Rarakitan
Contohna: Sing getol nginum jajamu
Nu guna nguatkeun urat
Sing getol neangan 'elmu
Nu guna duna aherat
3. Wawangsalan
Contohna: Belut sisit saba darat
Kapiraray siang wengi

Ciri-ciri Sindindiran:
1. Diwangun ku cangkanng 8 eusi
2. Tiap baris diwangun ku 8
3. 4 padalisan

Sisindiran dumasar eusina:

1. Piwuruk(nas'ehat)
2. Silihasih(cinta)
3. S'es'ebr'ed(lucu)
 BIANTARA

Biantara nyata hiji kedalan jeung susunan anu alus pikeun ditepikeun ka jelema loba. Conto
biantara nyata kawas biantara kanagaraan, biantara ngabagakeun po badag, biantara
pembangkit sumanget, biantara pangbaga acara atawa event, sarta sjn sajabana. Biantara
anu alus bisa mr hiji gambaran positif pikeun jalma-jalma anu ngadng biantara kasebut.
Pangabisa pidato atawa nyarita anu alus di hareup umum / umum bisa mantuan pikeun
ngahontal jenjang karir anu alus.
Tujuan Biantara
Biantara umumna ngalakonan hiji atawa sawatara hal di handap ieu:
Mangaruhan batur sangkan dak nuturkeun kahayang urang jeung resep rela.
Mr hiji pamahaman atawa informasi ka batur.
Nyieun batur gumbira jeung biantara anu ngahibur ku kituna batur gumbira sarta
sugema jeung kedalan anu ku urang diungkaokeun.

Jenis-jenis / Macem-macem / Sipat-sipat Biantara

Dumasar dina sipat ti eusi biantara, biantara bisa dibdakeun jadi:
Biantara Bubuka, nyata biantara singget anu dibawakeun ku pamaca acara atawa mc.
Biantara pengarahan nyata pdato pikeun ngarahkeun dina hiji pasamoan.
Biantara Pangbaga, nyata mangrupa biantara anu ditepikeun dina hiji acara kagiatan
atawa kajadian nu tangtu anu bisa dipigaw ku sawatara urang jeung wayah anu
kawates sacara gunta-ganti.
Biantara Peresmian, nyata biantara anu dipigaw ku jelema anu berpengaruh pikeun
meresmikan hiji hal.
Biantara Laporan, nyata biantara anu eusina nyata ngalaporkeun hiji pancn atawa
kagiatan.
Biantara Pertanggungjawaban, nyata biantara anu eusina hiji laporan
pertanggungjawaban.

Padika Biantara
Tknik atawa padika dina membawakan hiji pidatu di hareup umum:
Padika menghapal, nyata nyieun hiji rencana biantara tuluy ngapalkeunana kecap pr
kecap.
Padika sarta merta, nyata membawakan biantara tanpa persiapan sarta ngan
ngandelkeun pangalaman sarta wawasan. Biasana dina kaayaan darurat teu terduga
loba ngagunakeun tehnik sarta merta.
Padika naskah, nyata pidato kalayan ngagunakeun naskah anu geus dijieun
sammhna sarta umumna dipak dina biantara-biantara resmi.

Persiapan Biantara
Sammh mr biantara di hareup umum, aya alusna pikeun ngalakonan persiapan di handap
ieu:
Wawasan pendengar biantara sacara umum
Nyaho lila wayah atawa durasi biantara anu baris dibawakan
Nyusun kecap-kecap anu gampang dipahaman sarta jelas
Nyaho jenis biantara sarta tma acara.
 Nyiapkeun bahan-bahan sarta perlengkapan biantara, jsb.

Carangka Susunan Biantara

Skema susunan hiji biantara anu alus:
Bubuka kalayan salam pembuka
Pendahuluan anu saeutik ngagambarkeun eusi
Eusi atawa materi biantara sacara sistematis: maksud, tujuan, sasaran, rencana, lngkah, jsb.
Panutup (kacindekan, harepan, talatah, salam panutup, jsb)

Unsur-unsur Biantara
Unsur-unsur dina pidato nyata pembicara, bahan/materi pembicaraan, objek atawa pendengar, sarta
tma. Katilu unsur kasebut silih mangaruhan hiji jeung anu sjn. Leungitna salah sahiji unsur kasebut
di luhur, baris ngabalukarkeun ketimpangan dina pidato.
Hal-hal anu diperhatikeun dina biantara
Hal-hal anu diperhatikeun dina biantara nyata:
Vokal/sora kudu bentes/jelas,
Lentong jeung wirahmana merenah
Kudu nyunda,
Henteu teugeug atawa dialeu-aleu teuing, teu gancang teuing jeung henteu acad teuing,
Kudu miboga pangaweruh anu jembar pangpangna nu patali jeung materi acara anu di MC-
anna katut nu rek ngeusian ta acara boh jalma boh kasenian atawa lianna,
Kudu pinter ngareka basa anu orisinil, surti kana kahayang pamiarsa, kudu miboga sikep anu
had (tatakrama, paroman gerik-gerik lianna),
Mibanda rasa humor (sense of humor) nu luhur utamana dina acara-acara mu sipatna hiburan
pikeun ngahirupkeun suasana.

Contoh Biantara
Assalamualaikum Wr. Wb.
Bismillahirrohmanirrohim
Ibu guru anu ku simkuring dipihormat, rerencangan kelas 9A anu ku simkuring dimulyakeun
sinareng dibanggakeun.
Puji sinareng syukur hayu urang sanggahkeun ka gusti Allah anu maha suci, margi urang sadaya
tiasa kempel dina ieu waktos. Solawat sinareng salam mugia dilimpah curahkeun ka junjungan alam
kanjeng Nabi Muhammad SAW. Mudah-mudahan dugi ka para sohabatna, para tabiin tabiatna tur
dugi ka urang sadayana anu nganut ka mantena.
Ibu sinareng rerencangan sadaya, simkuring bade nepikeun perkawis Perluna Ngamumule Basa
Sunda. Basa teh mangrupa jandela dunya. Kitu deui basa sunda, anu mangrupa salah sahiji tina
bagean budaya di Indonesia. Basa mibanda oge basa batin nu tiasa mangaruh kanggo unggal jalma nu
nganggona, tos janten pasifatan urang sunda nu handap asor, someah hade ka semah, tur someah ku
margi kenging pangaruh tina basa sunda anu diangge sadidintena.
Namung hanjakal pisan dina jaman kiwari, sawatara anu aranom sunda tos ampir hilap kana basa
warisan luluhurna. Teu sadar laun-laun mah, basa nu kapungkur dipikareueus sarta di agul-agul teh,
bakal ilang tina kahirupan urang nu aya di tatar sunda. Seueur jalmi sunda, nu kirang ngahargaan kana
basana sorangan. Atanapi teu tiasa ngalarapkeunnana.
Miara sareng ngamumule basa sunda teh kacida peryogina. Utamina dina komunikasi sadidinten.
Sawadina saupamina di sakola-sakola, dilingkungan tatar sunda, ngawajibkeun ka para siswana
kanggo ngagunakeun basa sunda di sadidintenna. Diwajibkeun para siswa teh kanggo ngagunakeun
basa sunda nu luyu saaturan. Sigana teh upama dikitukeun mah, para siswa teh bakal kahudang ati
sanubarina kanggo miara sareng ngamumule basana sorangan tur apal kana budaya kasundaan.
Dina waktos ieu simkuring ngajak ka rerencangan ngamumule budaya basa sunda. Bade kusaha
deui atuh basa sunda teh dipiara sareng dimumulena, upami sanes ku urang sadaya mah.
Sakitu anu kapihatur, hapunten boh bilih dina cumarios tadi teh aya kalepatan kecap nu teu mernah
kana manah mugia tiasa dihapunten.
Wassalamuaalaikum Wr.Wb.

BAHASA BUDAYA SUNDA

Kabudayaan Sunda nyata sagala rupa hal anu aya hubunganna jeung budaya Sunda.

Saban bangsa mibanda tos, kultur, sarta budaya anu bda. [1] Tapi tong anh lamun aya
bangsa anu boga kahayang pikeun melakeun tos budayana ka bangsa sjn, alatan nyangka
yn etos sarta kultur budaya mibanda kaonjoyan.[1] Kabiasaan ieu kasampak dina tos sarta
kultur budaya bangsa urang, alatan dina sawatara dkadeu geus kahbos ku budaya bangsa
sjn.[1]

Arus modernisasi ngagempur budaya nasional urang anu jadi jati diri bangsa.[1] Budaya
nasional kiwari kasampak pohara kuna, komo aya generasi ngora anu ra diajarna, pangabisa
ngawasa kasenian tradisional dianggap teu mr mangpaat.[1] Rasa bangsa beuki leungit,
alatan budaya bangsa sjn leuwih kasampak di batan budaya sorangan, kaayaan ieu og
lumangsung dina budaya Sunda, ku kituna urang Sunda kaleungitan jati dirina.[1] Pikeun
nyanghareupan bangbalu dina kabudayaan Sunda, aya alusna urang ngalngkah ka tukang
tiheula.[1] Diajar, sarta ngumpulkeun keusik mutiara anu ambacak salila ieu, loba papatah anu
kapopohokeun, alatan henteu kungsi kacaba ku nu bogana.[1] Hal ieu lantaran kurang boga
kahayang pikeun diajar, komo maranhanana mr anggapan tinggaleun jaman. [1] Lamun
ditalungtik, sabenerna pamor tika moral Sunda boga hasanah hikmah anu rongkah, hal ta
kagambar liwat talarina.[1]

Aya sawatara tos atawa watek dina budaya Sunda ngeunaan hiji jalan pikeun ngahontal
tujuan hirup.[1] Sajaba ti ta, tos sarta watek Sunda og bisa jadi bekel kasalametan dina
ngambah kahirupan di dunya ieu, di antarana wa nyata aya lima, cageur, bageur, bener,
singer, sarta pinter anu geus lahir kira-kira jaman Salakanagara sarta Tarumanagara.[1]

Cageur, nyata kudu cageur jasmani sarta rohani, cageur mikir, cageur boga
pamadegan, cageur moral, cageur migaw sarta lalampah.[1]

Bageur nyata boh hat, nyaah ka sasama, loba mr pamadegan sarta kaidah moril
nu had atawa materi, henteu kort, henteu mosional, boh hat, penolong sarta ikhlas
ngajalankeun sarta mengamalkan, lain ngan dibaca boh diucapkan wa.

Bener nyata henteu bohong, henteu asal-asalan dina migaw pancn pakasaban,
amanat, lempeng ngajalankeun ageman, bener dina mingpin, sarta henteu ngarusak
alam.[1]

Singer, nyata mawas diri lain was-was, ngarti dina saban pancn, miheulakeun batur
sammh pribadi, ngahormatan pamadegan batur, pinuh kaasih nyaah, henteu
gancang ambek lamun dikritik tapi ditengetan harti esensina.[1]

Pinter, nyata beunghar lmu dunya sarta ahrat, ngarti lmu ageman nepi ka
dasarna, bisa nyaluyukeun diri jeung sasama, bisa ngedalkeun sarta ngabrskeun
masalah kalayan wijaksana, sarta henteu ngarasa singer sorangan bari nyudutkeun
batur.[1]
Tatann pikeun masarakat Sunda lain hal anu anh, sabab dina kabudayaan masrakat Sunda
pakasaban anu utama nyata tatann.[3] Tatann geus tumuwuh mangabad-abad di masarakat
sunda, ti mimiti jaman purba kabiasaan tatann geus dilakonan ku masarakat Sunda, sabab
kaayaan alam anu nyadiakeun minangka kabutuhan pikeun neruskeun hirup harita. [3] Sakabh
kagiatan merlukeun atawa miboga pakakas husus, kitu deui dina widang tatann. Pakakas nu
dibutuhkeun th di antarana :

Arit nyata pakakas paranti ngala jukut atawa ngala par, dijieunna tina beusi
dicampur baja jeung kai minangka gagangna, wangunna saperti gat tapi teu ngul
teuing. Arit miboga pungsi pikeun ngababad semak-semak, alang-alang jeung
jujukutan.Dina mimitian ngabuka lahan anyar, biasana ngagunakeun arit.[4]

Asahan mangrupa batu husus paranti ngasah sabangsaning pso, bedog, jst.[4]

Aseuk, Wangun aseuk th kai buleud panjang, mncos tungtungna, paranti ngaseuk,
nyieun logak leutik keur melak sisikian saperti jagong, suuk, buncis, kacang jsb.
Aseuk disebut og luju.[4]

Bakrik Mangrupa pakakas nu dijieunna tina awi anu diala katut jangkarna, dipak
pikeun gantar pangait, disadiakeun pikeun nulungan nu kahuruan, kaayeunaeun
kakaitna sok dijieun tina beusi.[4]

Bawak, Bagian pacul nu ngahiji jeung gelungana (bagian seuseukeutna beunang

dilaan upama rk diasah) .[4]

Bedog, nyata parabot paranti meulah atawa motongasabangsaning awi tawa kai
jeung barang sjnna. Dijieunna tina beusi, prah/ gagangna mak kai tawa ku
aluminieum. Wangunna aya anu pondok aya og anu panjang. Wadahna disebut
sarangka, anu dijieunna tina kai.[4]

Burujul, nyata wuluku nu teu mak lanjam.[4]

Caplak, nyata pakakas nu dipak dina keur tandur, gunana pikeun ngaguratan taeuh
supaya upama nancebkeun binih par lempeng. Caplak th dijieunna tina kai.[4]

Congkrang, mangrupa parabot paranti ngababad sabangsaning jujukutan atawa

tatangkalan anu leutik, jeung sajabana. Dijieunna tina beusi gagangna tina kai atawa
aluminieum. Waggunna rada panjang batan arit, bagan luhurna melengkung.[4]

tm, th sabangsa pso nu diwangun husus paranti ngala par raranggeuyan.[4]

Garpuh, nyata pakakas tukang tani paranti ngaguarkeun taneuh.[4]

Garu, nyata pakakas tukang tani, paranti ngajurkeun taneuh sawah sabada diwuluku,
wangunna suga sisir carang, biasanna ditarik ku munding atawa sapi boh sarakit boh
hiji.[4]

Halu, nyata parabot paranti nutu, dijieunna tina kai anu buleud.[4]
 Kord, nyata pakakas tani pikeun miceunan jujukutan di kebon, dijieunna tina beusi
jeung waja, wangunna sarupa arit tapi dilengkungkeun.[4]

Kujang, mangrupa pakakas sabangsa bedog sok dipak pakarang atawa nyacar
pihumaeun ku Urang Sunda baheula, bisa dipak ngadk jeung newek, kiwari dipak
lambang rupa-rupa organisasi kasundaan.[4]

Lalandak, nyata parabot paranti ngarambt di sawah nu ditanduranana mak digarit

(tandur jajar) . Disebut og grndl atawa gilinding.[4]

Lisung, mangrupa pakakas paranti nutu par, dijieunna tina kai, liangna dua nyata
liang buleud jeung ling pasagi opat panjang.[4]

Pacul, nyata parabot paranti malikkeun taneuh di sawah, ngagali lobang,

ngamalirkeun cai, ngaduk jsb. Seuseukeutna dijieun tina beusi atawa waja, gagangna
tina kai nu diradabngkokkeun sangkan gampang makna.[4]

SURAT

warta bisa katarima ku nu maca.[1] Ti jaman baheula nepi ka ayeuna jalma teu bisa leupas tina
kapentingan jeung jalma lian boh nu aya di sabudeureunana, boh nu aya di jauhna. [1]
Ngaliwatan surat, sagala bwara, pernyatan, katerangan, pamrdih, laporan, jeung
pamondah bisa gampang kaharti maksudna.jaman baheula mah wangun surat kacida
basajanna, boh cara nulisna, boh cara ngirimkeunana.[1] Sok sanajan ayeuna alat komunikasi
geus sakitu majuna saluyu jeung kamajuan tknologi, peranan surat angger dipikabutuh.[1]

Jenis-jenis Surat
1. Surat kulawarga: sipatna kakulawargaan dina hirup kumbuh sapopo saperti antara sobat
jeung sobat, anak jeung kolot, lanceuk jeung adi. [1]

2. Surat Niaga: ditulis ku jalma anu bagerak dina lapangan buniaga jeung pausahaan, eusina
ngeunaan buniaga.[1]

3. Surat Dines,ditulis ku lembaga/ instansi pamarntah/ swasta, eusina ngeunaan kadinesan

jeung sagala formalitasna.[1]

4. Surat Organisasi, ditulis ku organisasi anu sipatna merjuangkeun gagasan organisasi. [1]
Kauntungan Surat
1. Surat kaitung praktis.[2]

2. Surat leuwih irit[2]

3. Surat leuwih fktif[2]

Babagian Surat
1. Puhu Surat,nuduhkeun idntitas lembaga/ organisasi, biasana biasana dikaluarkeun ku
lembaga, pausahaan, organisasi/ instansi.[2]

2. Tempat jeung Titimangsa, tempat nuduhkeun lokasi nalika nulis surat, titimangsa nuduhkeun
tanggal nalika nulis surat.[2]

3. Nomer Surat, dicantumkeun sangkan gampang nalika sawaktu-waktu dibutuhkeun. [2]

4. Lampiran, nuduhkeun dokumn anu dihijikeun kana surat. [2]

5. Hal, poko eusi surat[2]

6. Alamat, dimimitian ku kecap kahatur.[2]

7. Salam bubuka, kalimah bubuka minangka panghormat di awal surat. [2]

8. Paragraf bubuka, sammh asup kana inti pasualan, minangka panganteur kana inti. [2]

9. Eusi Surat, masalah poko dina surat.[2]

10. Panutup, ahir surat anu sipatna harepan, paneges tur aya hubunganana jeung sopan santun.
[2]

11. Salam Panutup[2]

12. Tanda tangan[2]

13. Tembusan, pikeun ngagampangkeun pamariksaan lamun aya pihak sjn anu aya patalina
jeung ta surat.[2]

Contoh Surat

PAMARENTAH KABUPATEN SUMEDANG

DINAS PENDIDIKAN
SMA NEGERI 1 SUMEDANG
Jl. Prabu Geusan Ulun No. 39 Sumedang
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sumedang,20 April 2013

Nomor : 13/12/SMA1/2013
Lampiran :-
Perihal : Uleman rapat

Kahatur
Orang tua/wali siswa Kelas XII
di
Tempat

Assalamualaikum Wr.Wb.

Puji sinareng sukur kasanggakeun ka Gusti Nu Maha Suci. Dina harepan urang sadaya dina
kaayaan sehat walafiat.Amin. Salajengna dina rangka persiapan Ujian Nasional (UN) siswa-
siswi kelas XII SMA Negeri 1 Sumedang 2012/ 2013. Aya hal-hal anu penting anu kedah
disawalakeun ka Bapa/Ibu orang tua murid, kukituna sim kuring salaku Kapala Sakola,
ngulem Bapa miwah Ibu supados sumping dina acara rapat nu bade dilaksanakeun:

Dinten/Kaping : 26 April 2013

Tabuh : 09:00/10:30
Tempat : Graha Adinira SMA Negeri 1 Sumedang

Kumargi pentingna acara ieu, diharepkeun kahadirannana. Hatur nuhun kana perhatosannana.
Wassalamualaikum.Wr.Wb

Kapala sakola

Dra. Asep Edi, M.pd

NIP. 19880202 199901 1 001

CARITA PONDOK ( CARPON )

Carita pondok atawa mindeng disingget minangka carpon nyata hiji wangun prosa naratif
fiktif. Carpon th mangrupa tarjamahan tina Basa Inggris nyata short story atawa nu basa
Indonsiana cerita pendek. Wangun carita pondok nu aya dina sastra mah datangna ti Eropah.
Nepi ka ayeuna teu acan aya watesan naon ari carita pondok th, nu puguh mah carita pondok
th nyata kajadian atawa sabagian tina kajadian anu dicaritakeun ku pangarangna kalayan
daria, puguh anu ditepikeunana, karasa ayana hiji masalah, puguh tokoh atawa nu ngalakonna
bari ninggalkeun kesan keur nu maca.[1]
Carita pondok condong munel sarta langsung dina tujuanana dibandingkeun karya-karya fiksi
anu leuwih panjang, kawas novella (dina pengertian modrn) sarta novel. Alatan singgetna,
carita-carita pondok hasil ngandelkeun tknik-tknik sastra kawas inohong, plot, tma, basa
sarta insight sacara leuwih lega dibandingkeun jeung fiksi anu leuwih panjang. Caritana bisa
mangrupa sagala rupa jenis.

Ciri-ciri Carita Pondok

1. Jumlah kecapna tara leuwih ti 10000 kecap,
2. Upama diukur ku waktu macana, antara 10 nepi ka 20 menit,
3. Kajadian anu dicaritakeun biasana ngan ukur hiji kajadian,
4. Palaku nu aya dina carita pondok teu loba, ukur hiji atawa dua urang.
5. Caritana kurang kompleks upama dibandingkeun jeung novel
6. Miboga hiji plot, setting tunggal, tur ngawengku jangka waktu anu singget.
7.
Unsur-unsur Carita Pondok
Dina wangun-wangun fiksi anu leuwih panjang, caritana condong ngamuat unsur-unsur inti
nu tangtu tina struktur dramatis: eksposisi (panganteur setting, kaayaan sarta inohong
utamana), komplikasi (kajadian di jero carita anu ngawanohkeun konflik sarta inohong
utama); komplikasi (kajadian di jero carita anu ngawanohkeun konflik); aksi anu ningkat,
krisis (waktu anu nangtukeun pikeun si inohong utama sarta komitmen maranhanana kana
hiji lngkah); klimaks (titik minat pangluhurna dina harti konflik sarta titik carita anu
ngandung aksi pangrana atawa pangpentingna); pungkasan (bagian carita di mana konflik
direngsekeun); sarta moralna.
Alatan pondok, carita-carita pondok bisa ngamuat pola ieu atawa bisa og henteu. Contona,
carita-carita pondok modrn ngan sakali-kali ngandung eksposisi. Anu leuwih umum nyata
mimiti anu dumadakan, jeung carita anu dimimitian di tengah aksi. Kawas dina carita-carita
anu leuwih panjang, plot ti carita pondok og ngandung klimaks, atawa titik balik. Tapi sok
sanajan kitu, ahir tina karraan carita pondok biasana dumadakan sarta kabuka sarta bisa
ngandung (atawa bisa og henteu) talatah moral atawa palajaran praktis.
Kawas ra wangun seni naon wa oge, ciri has tina hiji carita pondok beda-beda nurutkeun
pangarangna.
Unsur Intrinsik
unsur intrinsik nyata unsur nu ngabangun karya ta sorangan. unsur-unsur intrinsik carpon
nyata:
Tema nyata ide pokok hiji carita, nu diyakini jeung dijadikeun sumber carita.
Latar(setting) nyata tempat, waktu, suasana nu aya dina carita.Hiji carita kudu jelas
di mana tempatna, iraha kajadianna jeung suasana keur carita.
Galur(Plot) nyata susunan kajadian nu ngabentuk hiji carita
Galur dibagi jadi 3 nyata:
1. Galur maju nyata rangkaian kajadian nu urutanna sesuai jeung urutan waktu kajadian
atawa nu gerakna kaharep terus.
2. Galur mundur nyata rangkaian kajadian nu susunanna teu sesuai jeung urutan waktu
kejadian atawa carita nu gerakna mundur(flashback).
3. Galur Campuran nyata campuran antara galur maju jeung mundur.
Galur boga sababaraha tahap:
 1. Panganteur: bagian carita mangrupa lukisan, waktu, tempat atawa kajadian nu
mangrupa mimitina carita.
2. Penampilan masalah: bagian nu nyaritakeun masalah nu keur dihadapan ku palaku
carita.
3. Puncak kategangan/klimaks: masalah dina carita nu geus gawat pisan, konflikna keur
memuncak.
4. Kategangan nurun/antiklimaks: malasah tos bisa diatasi jeung kekhawatiran mulai
leungit.
5. Resolusi: masalah geus bisa di atasi atawa di brskeun.
Perwatakan
ngagambarkeun watak atawa karakter tokoh nu bisa ditingali dina 3 segi nyata:
1. Dialog tokoh
2. Penjelasan tokoh
3. Penggambaran fisik tokoh
Tokoh nyata jalma-jalma nu dicaritakeun dina carita jeung loba nyandak peran dina
carita. tokoh dibagi jadi 3 nyata:
1. Protagonis:tokoh utama
2. Antagonis: tokoh penentang atawa lawanna tokoh utama
3. Tritagonis:Penengah dina tokoh utama jeung tokoh lawan
Amanat nyata pesan atawa nasehat nu rek disampaikeun pangarang lewat carita.
Unsur Ekstrinsik
unsur ekstrinsik nyata unsur-unsur nu aya diluar karya sastra, tapi sacara teu langsung
ngapengaruhan wangunan atawa sistem organisme karya sastra. unsur-unsurna nyata:
Nilai-nilai dina carita(agama,budaya,politik,ekonomi)
latar belakang kahirupan pangarang
situasi sosial keur carita diciptakeun

Contoh Carpon
GIRIMIS TEU BA RAAT
Ku Dian Hndrayana
Asa geus peuting pisan. Girimis can ba raat. Basa lilir th, karrt adi kuring keur
ngajanteng deukeut jandla. Hordngna bangun ngahaja disingraykeun. Meureun ngarah
laluasa nyawang ka luar. Leungeun katuhuna ba nyampay kana sarigsig. Najan teu pati
caang, cahaya lampu ti tebh buruan wasa ntlakeun yn adi kuring keur alum ngungun.
Ti peuting kamari knh, adi kuring puguh bangun meunang pangabetah dina peta nu kawas
kitu. Utamana mun mangsa peuting lantis ku girimis cara ayeuna, manhna sok ngajanteng
deukeut jandla, nyawang ka luar. Kituna th sok bari ngembeng cimata.
Hiji mangsa mah kungsi dideukeutan, laju ditanya naha ku naon. Jawabna th majar keur
ningali Apa.
Hawatos Apa kahujanan di buruan, omongna.
Emh.Diteuteup deui, manhna bangun enya nu keur betah nyawang ka buruan nu majar Apa
keur ngajanteng lebah dinya. Sok lila kituna th. ta ba, mmh girimis raat mah, bangunna
cadu teuing kudu gancang lugay tina deukeut jandla geusan muru pangsaran.
Ari peuting ayeuna, adi kuring geus ngajanteng deui deukeut jandla. Lebah pipina
katmbong ba aya nu ngagurilap ssa cimata nu ngamalir taya reureuhna.
Girimis di luar can knh ba raat.
Pirajeuneun kuring turun tina pangsaran. Tuluy ngadeukeutan muru manhna. Sarrtan g
laju katangn, lebah juru panonna aya knh ssa cimata, ngeyembeng bangun nu ngadago
limpas.
Ti mangkukna mula, teu kalis ku dibeberah jeung dililipur, ngungunna th bangun nu taya
anggeusna. Tuda enya, sarra g taya nu teu ngarasa duheulang basa Apa nilar th. Teu
gering teu lungs ieuh, Apa bangun lah dipundut ku Nu Kagungan. Bari calik keur ngariung
balakcrakan satutas sambang Magrib, Apa rubuh ngarumpuyuk. Kungsi neuteup ka sarra
mmh enya nilar sabada ngucapkeun lapad Alloh.
Lah!
Diteuteup deui th, adi kuring anteng ba mencrong ka buruan. Ti tatadi g da teu sing aya
sasaha ari lain tangkal jambu jeung pager beusi mah. Tuh, najan enya lampu ti tebh buruan
teu caang teuing g, puguh sidik taya sasaha atawa sugan aya nu ngadon ngulampreng
rumingkang.
Hawatos Apa kahujanan di buruan, omongna deui.
Ema nu kitu th deuih. Ti saprak Apa mulih ta, Ema mah taya pisan kabragan. Mh saban
waktu Ema kudu wa bedah cimata. Tuga g Apa ngerelekna dina lahunan anjeunnna pisan.
Malahan Ema ku anjeun bangun enya ngiring ngedalkeun lapad Alloh. Lailahaillalloh
Bet temahna, Ema
Sok rajeun katmbong numpi ngalangeu di kamarna. Ana pareng dilongokan mangsa usum
dahar, walonna th can hararayang atawa malik mariksakeun naha kuring jeung adi kuring
geus dalahar atawa acan?
Leuh!
Di luar, girimis kalah asa beuki kerep. Sawarh mah sawr pisan kana kaca jandla. Sora
sahna bet sada-sada talatah Apa ti kaanggangan, Masing leket bebekelan ibadah keur
bawaeun mulang
Ari dirrt, adi kuring kalah ka enya ngagukguk, cimatana limpas cara cihujan di luar nu
murubut sanggeus bah ti luhur langit.
Ku naon Apa teu keresaeun lebet ka bumi? cenahna th.
Disrangkeun ka buruan, cara tadi da puguh taya sasaha.
Kalah girimis beuki lila beuki kerep wa. Adi kuring anteng knh ngajanteng deukeut
jandla. Leugeunna beuki pageuh ngaranggeuman sarigsig. Tur kapireng deui inghakna beuki
rosa wa. Sakapeung tmbong obah taktakna tina nahan piceurikeun nu boa pohara kacida.
Teu lila tina kituna, manhna malik neuteup ka kuring. Mencrong salila-lila.
Ku naon Apa teu disina lebet? tuluyna th.
Kari kuring nu bati hmeng. Disrangkeun deui ka buruan, angger taya sasaha. Sanggeus
ngaleupaskeun leungeunna tina sarigsig, ngan deregdeg ba manhna ngejat ka luar ti kamar
bari tuluy nelenyeng muru panto hareup.
Basa dituturkeun gagancangan, bet srog th horng Ema geus ngajanteng lebah dinya. Boa
geus ti tatadi Ema ngajantengna th. Pannona tmbong semu carindul. Cimatana ba
gugurilapan katojo ku cahaya lampu ti tebh buruan.
Sajongjongan mah anteng ba neuteup ka kuring.
Pangnyandakeun paying di pengker kanggo Apa, tuluyna th semu dareuda.
Basa diteuteup deui, Ema lir nu teu wasa ngabedahkeun deui cimatana. Geus kitu mah, ngan
segruk wa Ema muru korsi di rohangan tengah tuluy nyaluuh bari nginghak.
Harita pisan deuih adi kuring ceurikna bedah sapisan. Girimis mah duka iraha raatna.