Anda di halaman 1dari 10

Katemu ring Tampaksiring

Olih I Madé Sanggra

"Gadis Bali dengan Bunga Kembodja" Gagambaran James Pandy

Sakadi nyawané ngababin, paseliab para wartawan Belandané ngungsi pancoran ring

jaba Pura Tirtha Empulé, saha motrék anak kayéh miwah masiram. Dawag punika wawuné

pisan Ratu Juliana saking Kerajaan Belanda saha pangiringnyané rauh ka istana Tampaksiring,

sajeroning masasanjan ring Indonésia. Gumanti kasumbung Istana Tampaksiring punika dados

pakoleman tamiu agung sané rauh ka Bali.


Wénten asiki sané palas saking kumpulannyané. Itepipun medasin togog-togog kalih

barang-barang kesenian lianan sané padampiak majajar-jajar ring jaba Pura Tirtha Empul

punika. Rauh ring ajeng kios paderbénnyané Ni Luh Rai punika majanggelen tumili mapitakén.

“Tabé Nona, apa boleh saya tanya sesuatu?”

“Boleh Tuan, silahkan,” saur banban Ni Luh Rai.

“Terima kasih, apa arti patung ini? Cerita apa?” Sinambi ipun ngambil togog tulang

pakaryan Tampaksiring ugi.

“Arjuna bertapa, Tuan,” saur Ni Luh Rai sada gugup.

“Ooo ya, ya, Arjuna Wiwaha. Arjuna bertapa di Gunung Indrakila, digoda tuju

bidadari. Ia menang melawan godaan, tapi manusia suka nyerah sama godaan.” Asapunika

tamiu punika nutura ndéwék, sakadi anaké masatua. Cacep pisan tamiu punika ngraos

Indonésia. Tabuhnyané caluh, sakéwanten kadi wus kacunguh akedik, sakadi lumrah tetabuhan

wangsa-wangsa Éropané lianan. Ni Luh Rai angob santukan nembé ngarepin tamiu kadi

punika.

Ngawit punika, nyaberan Van Steffen, asapunika wastan tamiuné punika, wénten

kéwanten ring kios Ni Luh Rainé. Yéning Van Steffen sedek sareng ring timpal-timpalnyané,

ipun sané dados juru basa, santukan ipun naen kursus basa Indonésia ring mahasiswa Indonesia

sané wénten ring Negeri Belanda. Samaliha ipun oneng mamaca buku-buku indik Indonésia,

miwah satua-satua pawayangan.

Jagaté kantun semeng tur dingin. Sang Hyang Surya durung medal saking pakoleman.

Nanging ring wetan ambarané sampun asemu abang. Warung kalih kios-kios sané wénten ring

jaba Pura Tirtha Empul puniki kantun matutup. Wénten asiki mabuka kios ipun Ni Luh Rai

kéwanten. Ni Luh Rai sedek nyapu mabersih-bersih. Saking alit kuma lenjeng ipun sampun

melajah madolan togog, nanging tan naen ipun matanja kadi dagang-dagané lianan. Manut
manah ipun Ni Luh Rai, yening barangé tanjaang, sinah kasengguh barang tan becik.

Napimalih yén suksukang, janten kapitaen barang tan paaji. Yéning wantah barang becik,

yadiastu ring dija ugi kagenahang sinah karuruh olih sang maperih. Sapunika manahnyané Ni

Luh Rai. Naen ipun ngeling sengi-sengi, manggihin turis pedih mamisuh, tur ngraos ngambung

ngorahang Bali biadab, santukan turis punika kasuksukin togog ngantos limannyané matatu,

olih dagang-dagangé matanja sané kadondonan harga dolar, nanging tan angetung hargan

gumi.

“Selamat pagi Nona Rai!”

“Oh, selamat pagi Tuan Steffen.” Ni Luh Rai sané saking i tuni itep ngelapin togog,

kandugi tengkejut santukan tan tahen ring sapangrauhnyané, Van Steffen semeng pisan bina

ring dibi puané.

“Ke mana tuan sepagi ini?” Ngangsehang Ni Luh Rai matakén kaanggén ngicalang

kabilbilnyané, santukan angob ngantenang Van Steffen ganteng mapayas ageng. Duk punika

Van Steffen nganggé stélan jas putih bersih, nganggé dasi kupu-kupu pelung dongker. Jenar

pakantenané Van Steffen semeng punika. Gumanti Van Steffen makanten bagusan yén saihang

ring timpal-timpalnyané. Pangadeg ipun nyepek nyempaka, nénten landing agul-agul kadi

timpalnyané lianan. Paningalan kalih boknyané selem, nanging timpal-timpal ipuné

mapaningalan pelung mabok jagung.

“Pagi ini, saya mau ikut Sri Ratu ke Basuki,…, eh, ke Besakih.” Van Steffen nguntul

kimud santukan iwang antuka nyambat Besakih. Ni Luh Rai uning indik, tumuli ngedékang.

“Ratu Juliana ka Pura Besakih?”

“Betul, Nona Rai.”

“Oh, bagus sekali. Selamat jalan Tuan Steffen. Pura Besakih sangat indahnya, Tuan.”
“Banyak terima kasih, en Nona Rai mau oleh-oleh apa?” Ni Luh Rai tangkejut miragi

pitakén Van Steffen asapunika.

“Ah, tidak usah, Tuan!”

“Bukan, tidak begitu Nona Rai. Saya sangat gembira bila Nona Rai suka menerima

sesuatu dari saya,” saur Van Steffen sada kenyem tur angut-angut.

“Teeeng!” Panalikané masuara ring Asrama Polisi Tampaksiring, Van Steffen ningalin

arlojinnyané. Pukul tengah pitu.

“Permisi Nona Rai, dag, daaag.” Van Steffen matingal tumuli ngunggahang tangan,

tur maanggutan.

“Selamat jalan, Tuan.” Luh Rai ngwales ngunggahang tangan saha kenyem manis. Van

Steffen mamargi éncol gagelisan, ngungsi komplék istana genah rombongan pangiring Ratu

Julianané makumpul. Durung apanimpug ipun mamargi, gelis ipun matulak tur makaukan.

“Lo, Nona Rai, tolong saya punya tustél.”

Ni Luh Rai dahat kagiat, tumuli gelis ngrereh-rerehin tur kapanggih pamotrékan punika

ring tetumpukan bodag genah togogé. Gagelisan Ni Luh Rai nugtug ipun Van Steffen. Saking

gagésoannyané, kandugi Ni Luh Rai nyerod nyalémpoh. Pusungannyané embud, boknyané

magambahan selem maembotan belayag, mapaid rauh sorin silit. Wastrannyané nyangsot

munggah ngasab entud, kanten betekan batisnyané putih gading, ngawé sumrah rah sané

ngantenang. Van Steffen gelis nyayut ngambil lengen ipun Ni Luh Rai. Ni Luh Rai kenyem

kimud, kanten sujénnyané ring PIPI kiwa, maweweh manis kakantenang. Wastrannyané

tumuli gelis katedunang, sinambi ngondéang rambut ngawé raras. Katah para tarunané mabudi

ring Ni Luh Rai, santukan sing solahang ipun nudut kayun, nanging sami kimud manyewaka,

santukan Ni Luh Rai dahat seleb makta raga. Taler Van Steffen angob ngantenang kaayon

rupan ipun Ni Luh Rai.


Sapamargin Van Steffen lan timpal-timpalnyané ngiring Ratu Juliana ka Besakih, Van

Steffen nénten katah raos. Ring paningalannyané setata marawat matra rupan ipun Ni Luh Rai.

Timpal-timpalnyané sami ngedékin ipun Van Steffen. Wénten sané ngorahang bongol, wénten

lian ngorahang Van Steffen bega.

Sampun lintang dauh lima, jagaté panes tan sinipi. Ring ambarané tan wénten makanten

ambu angan akidik. Van Steffen bah nungkayak ring dipan kamarnyané. Ngawit wau rauh

saking Besakih ipun masaré, nanging tan dados sirep. Timpal-timpal ipuné sami pada ngerok

engkis-engkis, wénten malih sané geroh-geroh kadi céléngé kagorok. Lianan malih wénten

sané ipit kadi buduhé tundik. Nanging Van Steffen kedat makijapan, rarambangannyané

nrawang sawang. Angob ipun ngamanahin kawibawan Pura Besakih punika. Punika malih ri

kalaning mukanten janten gunung Agungé mabejug ageng aluhur ring pungkura pura,

maweweh madurgamannyané.

Tan dumadé Van Steffen bangun saking pasaréannyané, tur gelis mapanganggé, tumuli

nedunang saha makta bungkusan. Sué ipun kipak-kipek ring arep kiosnyané Ni Luh Rai.

Nanging matutup, suwung mangmung. Van Steffen kabilbil bingung kacacungan. Raris

ngucung-ucung ipun ngungsi ka pancorané. Daweg punika sedek suwung sepi kadi jampi. Tan

wénten anak kayeh wiadin masiram. Van Steffen nampekin pancorané, tumuli toyané kaketis-

ketisang, sakadi alit-alit pangangoné makocél-kocélan. Saking i rika ipun medasin kelebutan

Tirtha Empulé ring jeroan. Kanten kadi pajeng mabejug manak gumanak. Duk punika éling

ipun ring piteket dané Jero Mangku, yéning manut ucap lontar Usana Bali, kelebutan Tirtha

Empul punika gumanti pakarya Ida Batara Indra daweg mayuda arep ring Prabu

Mayanadanawa. Sang Mayadanawa kaon ring payudan, rahnyané membah dados toya Tukad

Patanu, muah layonnyané dados taulan ring pangkung Patas. Asapunika tutur dané Jero

Mangku, keni karesepang pisan olih ipun Van Steffen.


Suaran pincekané ngarincik ring jaba pura, maduluran kuwusan daun cemara ampehang

angin sada baret. Van Steffen tengkejut saking bengongnyané, tumuli ngajabayang mamargi

nuwut lubukan. Sakadi wénten mituduhang, ring tengahing margi ipun kacunduk ring anak alit

sedek ngarit. Majalaran saking anak alit punika, prasida ipun kapanggih ring pondoknyané Ni

Luh Rai, ring tengahing tegal pabian, kaiter olih pangkung asri. Ring ungkur pondok punika

kanten bukit lalang, ring pucaknyané madaging bedugul asiki kasayubin wit jepun sedek

masekar langah-langah. Ring tungtung jepun punika madaging sunari alit, ngawé anut tur asri

pakantenannyané.

Duk punika Ni Luh Rai wau wusan ngaturang canang Kajeng Kliwon. I Sémpol, asu

putih gémbrong, ingon-ingon méménnyané ngongkong nakal nanging abos-bos tumuli kruang-

kruing, saha ikutnyané kutal-kutil. Kagiat pisan Ni Luh Rai ngantenang Van Steffen rauh tan

panantara. Taler Van Steffen kagiat ngantenang Ni Luh Rai mapayas adat pangid pisan. Duk

punika Ni Luh Rai tan mabaju, masesenteng kancerik songkét barak nguda mabanyu mas

tatunununan Amlapura. Mungguing kamennyané endek cap Togog Gianyar, madasar pelung

langit mapinggiran mapinda kayonan. Pupur miwah alis-alisnyané tipis nyerawat, ngawé meled

nelektekang sang ngantenang, malipatik barak api tur masrinata kadi sasenengan para istri torah

mangkiné. Samaliha pusungan ipuné mapinda angka kutus masumpang jepun putih masusun

lenmawa barak, ngawénang maweweh alab abra rupannyané, tur maprabawa agung. Angob

Van Steffen ngantenang indik kauningan ipun Ni Luh Rai ngadungang payas.

“Nona Rai, saya minta maaf karena mengganggu nona dalam keadaan sibuk.”

Asapunika Van Steffen ngawitin pangraosnyané, sapunapinésué ipun bengong natakin jagut

ring kursi cing tutul genah ipun negak.

“Tidak, Tuan. Saya tidak sibuk. Saya juga minta maaf Karen atempatnya begini kotor.”

Saur Ni Luh Rai sada kenyem kimud sinambi nguntul.


“Tidak apa-apa Nona Rai. Saya sangat senang di mana-mana di Bali sini. Seumpama

saya ada dalam mimpi. En…, kedatangan saya hari ini Cuma buat antar ini oleh-oleh dari

Besakih.” Tumuli Van Steffen nyerahang bungkusan madaging salak Nongan sané kasub

kabecikanné, maduluran padang kasna lan getah cemara.

Saking anak lingsir sané ngadol padang Kasna punika Van Steffen polih katerangan

yéning padang Kasna punikakakeniang ring tampek pucak Gunung Agungé dahat mautama

kaanggén duluran canang kaatur ring Ida Betara-Betari, minakadi Ida Sang Hyang Widhi

Wasa. Muah getah cemara punika becik kaanggén tamba sungkan kebus dingin. Getah punika

seduh antuk toya gemulak, sasampuné dingin wenang inum. Asapunika piteket anaké lingsir

punika, sané kaartiang olih Juru Sapuhé i rika.

“Nyén ento kaajak ngomong, Rai?” Matakén méménnyané saking pasaréannyané ring

umah metén. Dané sedek sungkan puruh saking i tuni.

“Tamiu saking Belanda, Mémé.” Saur Ni Luh Rai banban aris, sambilangipun

ngracikang wedang.

Wiragi punika mémén Luh Rai maangsegan, tur mateg pupu, éling ring indiké nguni,

daweg jagaté terak sayah, sané sareng timpal-timpalnyané ngrereh karya madederep ka gunung

Carangsari. Duk punika dané wau munggah daha. Ring Carangsari dané mirage orti, Jepangé

sampun kaon, tur jagat Indonésiané sampun merdeka. Sayan lami jagaté sayan riyet, genting.

Luh Kompyang asapunika wastan ipun Mén Luh Rai, dawegé ipun kantun daha muah timpal-

timpalnyané nénten purun budal ka Tampaksiring, santukan jagaté masampet. Luh Kompyang

kalih timpal-timpalnyané sami jenek ring Carangsari. Daweg Tentara Gajah Merahé biyak ring

Carangsari, yén asapunika jua indiké, Ni Luh Kompyang keni kacantol olih tuan De Bosch,

Sersan Kesehatan Tentara Gajah Merah punika. Sersan punika dahat polos pisan. Katah ipun

makidihang ubad-ubadan ring ida danéné i rika. Duk punika ubad-ubadané dahat sengka pisan.
Sangkaning naya upaya para Pemuda Pejuang anak buah Pak Rai, sané duk punika sampun

nilar puri nyingkir, Ni Luh Kompyang nyupraba dutha mangdéné Sersan De Bosch

nyumbangang senjata ring para Pemudané. Sesran De Bosch tinut, nyumbangang péstol kalih

makudang-kudang mimisnyané, granat, miwah ubad-ubadan.

Nampek panumaya Pangkuan Kedaulatan, Sersan De Bosch polih perintah pindah ka

Bandung. Luh Kompyang nénten nyarengin. Dané meled kantun tetep ring Bali, tur matulak

ka Tampaksiring. Indiké punika ngranayang Sersan De Bosch brangti. Luh Kompyang sané

daweg punika sedek mobot alit katinggalin ring Tampaksiring, nanging pianaknyané sané

daweg punika wawu matuwuh tigang tiban kirang langkung, kabakta ka Bandung. Dekdek

remuk manahnyané kadi gedahé pantigang.

“Nona Rai, karena hari sudah semakin petang, saya minta diri, en… terima kasih atas

suguhannya dan lain-lain.” Sapunika Van Steffen matata pisan.

“Terima kasih kembali, Tuan, atas kunjungannya dan juga oleh-olehnya.” Sapunika Ni

Luh Rai sawang kenyem. Wau Van Steffen jaga ngenjuhang lima jagi masalaman ring Ni Luh

Rai, tan dumadé Mén Luh Rai mesuang saking pasaréannyané tumuli nampekin Van Steffen.

“Tuan yang dari Belanda?” Sapunika pitakénnyané sada kikuk kapiragi, sinambi dané

ngambil kursi tur malinggih.

“Betul, Bu,”saur Van Steffen kadi gugup.

“Sssaya, Bu. Nama saya Van Combosch… . Éh bukan nama saya Van Steffen, Bu.” Saur

Van Steffen ngereget megat-megat sada ngejer. Nembénin ipun madué manah runtag kadi

punika. Mén Luh Rai bengong. Liatnyané joh sawat, kadi joh manahnyané nerawang.

Sasampuné sué bengong, raris nelektekang munggah tedun, raris matakén malih.

“Jadi, Tuan dua nama?” Sapunika pitakénnyané. Ni Luh Rai maduwuhan ring manah

santukan kimud mirage pitakén méménnyané kadi pitakén anak alit, cutcud pisan.
“Bukan…, eb, eb, ebukan Bu.” Van Steffen maweweh gugup. Makanten muannyané

bag biing. Daweg punika sunari ring pucak bukit lalangé masuara aris katempuh angin

ngasirsir. Suarannyané ngarerengi kadi anak mapasihin. Doh ring kelod kangin kapiragi suara

paksi tadahasih angasih-ngasih, ngawé nyag manah sang telektek miragiang.

“Saya harap Tuan tidak berdusta. Setiap Agama melarang umatnya berdusta.

Barangkali juga agama Tuan.” Sapnuika Mén Luh Rai lancer pisan. Sakadi wénten anak

mituduhang dané uning nabdab raos asapunika.

Sué Van Steffen nek tan dados ngucap. Peluhnyané medal paturibis, kulungannyané

kadi sampetin bias asangkop. Sasampuné ipun polih negtegang manah las manah ipuné

nuturang sapari indik sikian ipuné. Ipun ten uning ring meme bapa. Sadawegé alit ipun kapiara

Yayasan Pemeliharaan Anak Yatim Piatu ring Roterdam, negeri Belanda. Saking Direktur

Yayasan punika ipun polih keterangan, yéning pecak bapan ipun dados anggota Tentara

Kerajaan Belanda, padem masiat ring Lembang, Bandung. Daweg ipuné alit punika mawasta

De Combosch, nanging sasampuné kelih kagentosin wasta olih Direktur Yayasan punika,

kawastanin Van Steffen sakadi wastan pianakknyané sané pecak padem ring ngawit perang

duniané kaping kalih.

Durung puput Van Steffen nuturang indiknyané, Mén Luh Rai macepol sinambi

asasambat.

“Aduh, Déwa Ratu…!” Mén Luh Rai nek tan dados ngucap malih. Yéh

paningalannyané nerebes medal ngebekin pipinnyané kisut.

“Cening, Combosch… .” Sapunika Mén Luh Rai ngangsehang, ninambi ngelut baosng

ipun Van Steffen. Van Steffen nyerah nénten molah.


“Uli pidan meme palas tekéning Céning, nah né jani mara suwéca Widi, meme katepuk

tekéning Cening, Cening...” Mén Luh Rai raris ngeling selegukan ta=en dados antuk dané

nglawanin.

Antuk suara serak asawang tangis mén Luh Rai nuturang sapari indikannyané saking

pangawit ngrereh karya madederep ka Carangsari, ngantos dané kaanggén somah saking

Sersan De Bosch, tur rauh palasnyané. Mangkin wawu dané tatas uning ring indik Sersan De

Bosch, sampun kecag ring kalangan yudané. Tumuli Mén Luh Rai nuturang teges wastan De

Combosch punika. “Com” tegesnyané Kompyang, muah “Bosch” tegesnyané De Bosch.

Dadosnyané De “Combosch” tegesnyané panunggalan, wiadin pasikian wastan mémé muah

bapan ipun Van Steffen.

Van Steffen bengong tan makijapan. Ring manahnyané kantun bingbang mabari-bari.

Mén Luh Rai uning ring cesna kara, tumuli digelis ngambil potrékan Van Steffen dawegé

kantun alit kaapit olih meme bapannyané. Sakadi wénten matingetin, éling Van Steffen ring

makta potrékan ring dompétnyané. Potrékan punika gelis kaambil kaanggén nyocokang.

Pamuput tulia tan wénten sios angan akidik. Van Steffen mingar-minger ring manah. Manawita

sangkaning sampun titah Sang Hyang Tuduh. Manah Van Steffen raris ngayuh, tumuli ipun

nyaup batis méménnyané, sinambi asasambat.

“Oh, … Mude! Oh,…Vader!” Raris ipun ngeling sengi-sengi, yéh paningalané membah

melusang baju. Méménnyané gelis mapasihin, angasih-asih. Yéh paningalané patéltél nibénin

sirah ipun Van Steffen, kadi anak nyiratin tirtha panglukatan, yén upamiang. Taler Ni Luh Rai

nénten dados wangdéné tangisnyané. Sengi-sengi ipun kadi anak alit, sinambi ngakebin Van

Steffen, blinnyané sané sampun saling angken-angkenin, mawastu pasahé matemu malih.

Anda mungkin juga menyukai