Cerpen Katemu Ring Tampaksiring
Cerpen Katemu Ring Tampaksiring
Sakadi nyawané ngababin, paseliab para wartawan Belandané ngungsi pancoran ring
jaba Pura Tirtha Empulé, saha motrék anak kayéh miwah masiram. Dawag punika wawuné
pisan Ratu Juliana saking Kerajaan Belanda saha pangiringnyané rauh ka istana Tampaksiring,
sajeroning masasanjan ring Indonésia. Gumanti kasumbung Istana Tampaksiring punika dados
barang-barang kesenian lianan sané padampiak majajar-jajar ring jaba Pura Tirtha Empul
punika. Rauh ring ajeng kios paderbénnyané Ni Luh Rai punika majanggelen tumili mapitakén.
“Terima kasih, apa arti patung ini? Cerita apa?” Sinambi ipun ngambil togog tulang
“Ooo ya, ya, Arjuna Wiwaha. Arjuna bertapa di Gunung Indrakila, digoda tuju
bidadari. Ia menang melawan godaan, tapi manusia suka nyerah sama godaan.” Asapunika
tamiu punika nutura ndéwék, sakadi anaké masatua. Cacep pisan tamiu punika ngraos
Indonésia. Tabuhnyané caluh, sakéwanten kadi wus kacunguh akedik, sakadi lumrah tetabuhan
wangsa-wangsa Éropané lianan. Ni Luh Rai angob santukan nembé ngarepin tamiu kadi
punika.
Ngawit punika, nyaberan Van Steffen, asapunika wastan tamiuné punika, wénten
kéwanten ring kios Ni Luh Rainé. Yéning Van Steffen sedek sareng ring timpal-timpalnyané,
ipun sané dados juru basa, santukan ipun naen kursus basa Indonésia ring mahasiswa Indonesia
sané wénten ring Negeri Belanda. Samaliha ipun oneng mamaca buku-buku indik Indonésia,
Jagaté kantun semeng tur dingin. Sang Hyang Surya durung medal saking pakoleman.
Nanging ring wetan ambarané sampun asemu abang. Warung kalih kios-kios sané wénten ring
jaba Pura Tirtha Empul puniki kantun matutup. Wénten asiki mabuka kios ipun Ni Luh Rai
kéwanten. Ni Luh Rai sedek nyapu mabersih-bersih. Saking alit kuma lenjeng ipun sampun
melajah madolan togog, nanging tan naen ipun matanja kadi dagang-dagané lianan. Manut
manah ipun Ni Luh Rai, yening barangé tanjaang, sinah kasengguh barang tan becik.
Napimalih yén suksukang, janten kapitaen barang tan paaji. Yéning wantah barang becik,
yadiastu ring dija ugi kagenahang sinah karuruh olih sang maperih. Sapunika manahnyané Ni
Luh Rai. Naen ipun ngeling sengi-sengi, manggihin turis pedih mamisuh, tur ngraos ngambung
ngorahang Bali biadab, santukan turis punika kasuksukin togog ngantos limannyané matatu,
olih dagang-dagangé matanja sané kadondonan harga dolar, nanging tan angetung hargan
gumi.
“Oh, selamat pagi Tuan Steffen.” Ni Luh Rai sané saking i tuni itep ngelapin togog,
kandugi tengkejut santukan tan tahen ring sapangrauhnyané, Van Steffen semeng pisan bina
“Ke mana tuan sepagi ini?” Ngangsehang Ni Luh Rai matakén kaanggén ngicalang
kabilbilnyané, santukan angob ngantenang Van Steffen ganteng mapayas ageng. Duk punika
Van Steffen nganggé stélan jas putih bersih, nganggé dasi kupu-kupu pelung dongker. Jenar
pakantenané Van Steffen semeng punika. Gumanti Van Steffen makanten bagusan yén saihang
ring timpal-timpalnyané. Pangadeg ipun nyepek nyempaka, nénten landing agul-agul kadi
“Pagi ini, saya mau ikut Sri Ratu ke Basuki,…, eh, ke Besakih.” Van Steffen nguntul
kimud santukan iwang antuka nyambat Besakih. Ni Luh Rai uning indik, tumuli ngedékang.
“Oh, bagus sekali. Selamat jalan Tuan Steffen. Pura Besakih sangat indahnya, Tuan.”
“Banyak terima kasih, en Nona Rai mau oleh-oleh apa?” Ni Luh Rai tangkejut miragi
“Bukan, tidak begitu Nona Rai. Saya sangat gembira bila Nona Rai suka menerima
sesuatu dari saya,” saur Van Steffen sada kenyem tur angut-angut.
“Teeeng!” Panalikané masuara ring Asrama Polisi Tampaksiring, Van Steffen ningalin
“Permisi Nona Rai, dag, daaag.” Van Steffen matingal tumuli ngunggahang tangan,
tur maanggutan.
“Selamat jalan, Tuan.” Luh Rai ngwales ngunggahang tangan saha kenyem manis. Van
Steffen mamargi éncol gagelisan, ngungsi komplék istana genah rombongan pangiring Ratu
Julianané makumpul. Durung apanimpug ipun mamargi, gelis ipun matulak tur makaukan.
Ni Luh Rai dahat kagiat, tumuli gelis ngrereh-rerehin tur kapanggih pamotrékan punika
ring tetumpukan bodag genah togogé. Gagelisan Ni Luh Rai nugtug ipun Van Steffen. Saking
magambahan selem maembotan belayag, mapaid rauh sorin silit. Wastrannyané nyangsot
munggah ngasab entud, kanten betekan batisnyané putih gading, ngawé sumrah rah sané
ngantenang. Van Steffen gelis nyayut ngambil lengen ipun Ni Luh Rai. Ni Luh Rai kenyem
kimud, kanten sujénnyané ring PIPI kiwa, maweweh manis kakantenang. Wastrannyané
tumuli gelis katedunang, sinambi ngondéang rambut ngawé raras. Katah para tarunané mabudi
ring Ni Luh Rai, santukan sing solahang ipun nudut kayun, nanging sami kimud manyewaka,
santukan Ni Luh Rai dahat seleb makta raga. Taler Van Steffen angob ngantenang kaayon
Steffen nénten katah raos. Ring paningalannyané setata marawat matra rupan ipun Ni Luh Rai.
Timpal-timpalnyané sami ngedékin ipun Van Steffen. Wénten sané ngorahang bongol, wénten
Sampun lintang dauh lima, jagaté panes tan sinipi. Ring ambarané tan wénten makanten
ambu angan akidik. Van Steffen bah nungkayak ring dipan kamarnyané. Ngawit wau rauh
saking Besakih ipun masaré, nanging tan dados sirep. Timpal-timpal ipuné sami pada ngerok
engkis-engkis, wénten malih sané geroh-geroh kadi céléngé kagorok. Lianan malih wénten
sané ipit kadi buduhé tundik. Nanging Van Steffen kedat makijapan, rarambangannyané
nrawang sawang. Angob ipun ngamanahin kawibawan Pura Besakih punika. Punika malih ri
kalaning mukanten janten gunung Agungé mabejug ageng aluhur ring pungkura pura,
maweweh madurgamannyané.
Tan dumadé Van Steffen bangun saking pasaréannyané, tur gelis mapanganggé, tumuli
nedunang saha makta bungkusan. Sué ipun kipak-kipek ring arep kiosnyané Ni Luh Rai.
Nanging matutup, suwung mangmung. Van Steffen kabilbil bingung kacacungan. Raris
ngucung-ucung ipun ngungsi ka pancorané. Daweg punika sedek suwung sepi kadi jampi. Tan
wénten anak kayeh wiadin masiram. Van Steffen nampekin pancorané, tumuli toyané kaketis-
ketisang, sakadi alit-alit pangangoné makocél-kocélan. Saking i rika ipun medasin kelebutan
Tirtha Empulé ring jeroan. Kanten kadi pajeng mabejug manak gumanak. Duk punika éling
ipun ring piteket dané Jero Mangku, yéning manut ucap lontar Usana Bali, kelebutan Tirtha
Empul punika gumanti pakarya Ida Batara Indra daweg mayuda arep ring Prabu
Mayanadanawa. Sang Mayadanawa kaon ring payudan, rahnyané membah dados toya Tukad
Patanu, muah layonnyané dados taulan ring pangkung Patas. Asapunika tutur dané Jero
angin sada baret. Van Steffen tengkejut saking bengongnyané, tumuli ngajabayang mamargi
nuwut lubukan. Sakadi wénten mituduhang, ring tengahing margi ipun kacunduk ring anak alit
sedek ngarit. Majalaran saking anak alit punika, prasida ipun kapanggih ring pondoknyané Ni
Luh Rai, ring tengahing tegal pabian, kaiter olih pangkung asri. Ring ungkur pondok punika
kanten bukit lalang, ring pucaknyané madaging bedugul asiki kasayubin wit jepun sedek
masekar langah-langah. Ring tungtung jepun punika madaging sunari alit, ngawé anut tur asri
pakantenannyané.
Duk punika Ni Luh Rai wau wusan ngaturang canang Kajeng Kliwon. I Sémpol, asu
putih gémbrong, ingon-ingon méménnyané ngongkong nakal nanging abos-bos tumuli kruang-
kruing, saha ikutnyané kutal-kutil. Kagiat pisan Ni Luh Rai ngantenang Van Steffen rauh tan
panantara. Taler Van Steffen kagiat ngantenang Ni Luh Rai mapayas adat pangid pisan. Duk
punika Ni Luh Rai tan mabaju, masesenteng kancerik songkét barak nguda mabanyu mas
tatunununan Amlapura. Mungguing kamennyané endek cap Togog Gianyar, madasar pelung
langit mapinggiran mapinda kayonan. Pupur miwah alis-alisnyané tipis nyerawat, ngawé meled
nelektekang sang ngantenang, malipatik barak api tur masrinata kadi sasenengan para istri torah
mangkiné. Samaliha pusungan ipuné mapinda angka kutus masumpang jepun putih masusun
lenmawa barak, ngawénang maweweh alab abra rupannyané, tur maprabawa agung. Angob
Van Steffen ngantenang indik kauningan ipun Ni Luh Rai ngadungang payas.
“Nona Rai, saya minta maaf karena mengganggu nona dalam keadaan sibuk.”
Asapunika Van Steffen ngawitin pangraosnyané, sapunapinésué ipun bengong natakin jagut
“Tidak, Tuan. Saya tidak sibuk. Saya juga minta maaf Karen atempatnya begini kotor.”
saya ada dalam mimpi. En…, kedatangan saya hari ini Cuma buat antar ini oleh-oleh dari
Besakih.” Tumuli Van Steffen nyerahang bungkusan madaging salak Nongan sané kasub
Saking anak lingsir sané ngadol padang Kasna punika Van Steffen polih katerangan
yéning padang Kasna punikakakeniang ring tampek pucak Gunung Agungé dahat mautama
kaanggén duluran canang kaatur ring Ida Betara-Betari, minakadi Ida Sang Hyang Widhi
Wasa. Muah getah cemara punika becik kaanggén tamba sungkan kebus dingin. Getah punika
seduh antuk toya gemulak, sasampuné dingin wenang inum. Asapunika piteket anaké lingsir
“Nyén ento kaajak ngomong, Rai?” Matakén méménnyané saking pasaréannyané ring
“Tamiu saking Belanda, Mémé.” Saur Ni Luh Rai banban aris, sambilangipun
ngracikang wedang.
Wiragi punika mémén Luh Rai maangsegan, tur mateg pupu, éling ring indiké nguni,
daweg jagaté terak sayah, sané sareng timpal-timpalnyané ngrereh karya madederep ka gunung
Carangsari. Duk punika dané wau munggah daha. Ring Carangsari dané mirage orti, Jepangé
sampun kaon, tur jagat Indonésiané sampun merdeka. Sayan lami jagaté sayan riyet, genting.
Luh Kompyang asapunika wastan ipun Mén Luh Rai, dawegé ipun kantun daha muah timpal-
timpalnyané nénten purun budal ka Tampaksiring, santukan jagaté masampet. Luh Kompyang
kalih timpal-timpalnyané sami jenek ring Carangsari. Daweg Tentara Gajah Merahé biyak ring
Carangsari, yén asapunika jua indiké, Ni Luh Kompyang keni kacantol olih tuan De Bosch,
Sersan Kesehatan Tentara Gajah Merah punika. Sersan punika dahat polos pisan. Katah ipun
makidihang ubad-ubadan ring ida danéné i rika. Duk punika ubad-ubadané dahat sengka pisan.
Sangkaning naya upaya para Pemuda Pejuang anak buah Pak Rai, sané duk punika sampun
nilar puri nyingkir, Ni Luh Kompyang nyupraba dutha mangdéné Sersan De Bosch
nyumbangang senjata ring para Pemudané. Sesran De Bosch tinut, nyumbangang péstol kalih
Bandung. Luh Kompyang nénten nyarengin. Dané meled kantun tetep ring Bali, tur matulak
ka Tampaksiring. Indiké punika ngranayang Sersan De Bosch brangti. Luh Kompyang sané
daweg punika sedek mobot alit katinggalin ring Tampaksiring, nanging pianaknyané sané
daweg punika wawu matuwuh tigang tiban kirang langkung, kabakta ka Bandung. Dekdek
“Nona Rai, karena hari sudah semakin petang, saya minta diri, en… terima kasih atas
“Terima kasih kembali, Tuan, atas kunjungannya dan juga oleh-olehnya.” Sapunika Ni
Luh Rai sawang kenyem. Wau Van Steffen jaga ngenjuhang lima jagi masalaman ring Ni Luh
Rai, tan dumadé Mén Luh Rai mesuang saking pasaréannyané tumuli nampekin Van Steffen.
“Tuan yang dari Belanda?” Sapunika pitakénnyané sada kikuk kapiragi, sinambi dané
“Sssaya, Bu. Nama saya Van Combosch… . Éh bukan nama saya Van Steffen, Bu.” Saur
Van Steffen ngereget megat-megat sada ngejer. Nembénin ipun madué manah runtag kadi
punika. Mén Luh Rai bengong. Liatnyané joh sawat, kadi joh manahnyané nerawang.
Sasampuné sué bengong, raris nelektekang munggah tedun, raris matakén malih.
“Jadi, Tuan dua nama?” Sapunika pitakénnyané. Ni Luh Rai maduwuhan ring manah
santukan kimud mirage pitakén méménnyané kadi pitakén anak alit, cutcud pisan.
“Bukan…, eb, eb, ebukan Bu.” Van Steffen maweweh gugup. Makanten muannyané
bag biing. Daweg punika sunari ring pucak bukit lalangé masuara aris katempuh angin
ngasirsir. Suarannyané ngarerengi kadi anak mapasihin. Doh ring kelod kangin kapiragi suara
“Saya harap Tuan tidak berdusta. Setiap Agama melarang umatnya berdusta.
Barangkali juga agama Tuan.” Sapnuika Mén Luh Rai lancer pisan. Sakadi wénten anak
Sué Van Steffen nek tan dados ngucap. Peluhnyané medal paturibis, kulungannyané
kadi sampetin bias asangkop. Sasampuné ipun polih negtegang manah las manah ipuné
nuturang sapari indik sikian ipuné. Ipun ten uning ring meme bapa. Sadawegé alit ipun kapiara
Yayasan Pemeliharaan Anak Yatim Piatu ring Roterdam, negeri Belanda. Saking Direktur
Yayasan punika ipun polih keterangan, yéning pecak bapan ipun dados anggota Tentara
Kerajaan Belanda, padem masiat ring Lembang, Bandung. Daweg ipuné alit punika mawasta
De Combosch, nanging sasampuné kelih kagentosin wasta olih Direktur Yayasan punika,
kawastanin Van Steffen sakadi wastan pianakknyané sané pecak padem ring ngawit perang
Durung puput Van Steffen nuturang indiknyané, Mén Luh Rai macepol sinambi
asasambat.
“Aduh, Déwa Ratu…!” Mén Luh Rai nek tan dados ngucap malih. Yéh
“Cening, Combosch… .” Sapunika Mén Luh Rai ngangsehang, ninambi ngelut baosng
tekéning Cening, Cening...” Mén Luh Rai raris ngeling selegukan ta=en dados antuk dané
nglawanin.
Antuk suara serak asawang tangis mén Luh Rai nuturang sapari indikannyané saking
pangawit ngrereh karya madederep ka Carangsari, ngantos dané kaanggén somah saking
Sersan De Bosch, tur rauh palasnyané. Mangkin wawu dané tatas uning ring indik Sersan De
Bosch, sampun kecag ring kalangan yudané. Tumuli Mén Luh Rai nuturang teges wastan De
Van Steffen bengong tan makijapan. Ring manahnyané kantun bingbang mabari-bari.
Mén Luh Rai uning ring cesna kara, tumuli digelis ngambil potrékan Van Steffen dawegé
kantun alit kaapit olih meme bapannyané. Sakadi wénten matingetin, éling Van Steffen ring
makta potrékan ring dompétnyané. Potrékan punika gelis kaambil kaanggén nyocokang.
Pamuput tulia tan wénten sios angan akidik. Van Steffen mingar-minger ring manah. Manawita
sangkaning sampun titah Sang Hyang Tuduh. Manah Van Steffen raris ngayuh, tumuli ipun
“Oh, … Mude! Oh,…Vader!” Raris ipun ngeling sengi-sengi, yéh paningalané membah
melusang baju. Méménnyané gelis mapasihin, angasih-asih. Yéh paningalané patéltél nibénin
sirah ipun Van Steffen, kadi anak nyiratin tirtha panglukatan, yén upamiang. Taler Ni Luh Rai
nénten dados wangdéné tangisnyané. Sengi-sengi ipun kadi anak alit, sinambi ngakebin Van
Steffen, blinnyané sané sampun saling angken-angkenin, mawastu pasahé matemu malih.