Anda di halaman 1dari 61

BALANS CAIRAN,

ELEKTROLIT
dan ASAM BASA
CAIRAN TUBUH

Jumlah cairan tubuh tergantung


Umur
Jenis kelamin
Jumlah lemak tubuh

AMI, BMP, HRA, RST 2


LAKI-LAKI PEREMPUAN BAYI

Jumlah Total 60 50 75

Didalam sel 40 30 40

Di luar sel 20 20 35
Plasma 5 4 5
Intersisial 15 16 30

AMI, BMP, HRA, RST 3


GAMBAR SKEMATIS

BERAT BADAN (60 KG)

CAIRAN TUBUH TOTAL


36 L = 60%
Intra Sel Ekstra Sel
( 24 L = 40% ) ( 12 L = 20% )

Intersisial Plasma
( 9L = 15%) (3l = 5% )

K+ PO -
4 Na + Cl -

Rongga Ke 3
KESEIMBANGAN INPUT OUT PUT CAIRAN / 24JAM
( UNTUK BB + 60 KG )

CAIRAN MASUK CAIRAN KELUAR


Minuman : 800 1700 ml Urin : 600 1600 ml
Makanan : 500 1000 ml Tinja : 50 200 ml
Hasil oksidas : 200 300 ml Insensible loss : 850 1200 ml

1500 3000 ml 1500 3000 ml

AMI, BMP, HRA, RST 5


Kebutuhan Cairan Maintanace
Dewasa :
30-60 cc/kgBB/hr atau 1,5 ml/kg/jam
Anak :
Berat (kg) ml/kg/jam ml/kg/hr
1 10 4 100
11 20 2 50
21 - n 1 20
Catatan :
Tiap kenaikan t 1oC di atas 37oC tambah
cairan 10-15% (12,5%) dari total maintanance
+ replacement
AMI, BMP, HRA, RST 6
Tanda Dehidrasi
Dehidrasi Gejala
Heart rate(10-15% di atas nilai normal
Selapur lendir agak kering
Ringan
Urin pekat
Prodeksi air mata <
Tanda di atas tanbah berat
Turgor kulit menurun
Sedang Oliguria
Mata cekung
Ubun-ubun sekung
Tanda di atas >>
Tekanan darah
Berat
Pengisian kapiler terlambat (> 2 detik)
Asidosis
AMI, BMP, HRA, RST 7
Pedoman Nilai Baku pd Anak
USIA NILAI USIA NILAI

2-12 bl < 160 < 2 bl < 60

Nadi 1-2 th < 120 Resp 2-12 bl < 50

3-8 th < 110 1-5 th < 40

6-8 th < 30

AMI, BMP, HRA, RST 8


KEBUTUHAN CAIRAN
REPLACEMENT
(KEBUTUHAN
Dehidrasi
REHIDRASI)
Dewasa Anak
Dh ringan 3% 5%
Dh sedang 6% 10%
Dh berat 10% 15%

Dari TBW
TBW :
-Bayi : 80%x BB (dalam gr)
-Anak : 70%x BB
-Dewasa : 60%x BB

AMI, BMP, HRA, RST 9


Rehidrasi pada Anak
DEHIDRASI RINGAN
Usia Oralit tiap defekasi/muntah Jml oralit per hari
< 2 th 50-100 cc 500 cc/hari
2-10 th 100-200 cc 1000 cc/hari
> 10 th Ad libitum 2000 cc/hari

DEHIDRASI SEDANG : pemberian oralit dalam 4 jam pertama

Usia < 4 bl 4-11 bl 12-23 bl 2-4 th 5-14 th >15 th


BB <5 5 7,9 8-10 11-15 16-29,9 >30
Jml
200-400 400-600 600-800 800-1200 1200-2100 2200-4000
Oralit
AMI, BMP, HRA, RST 10
Rehidrasi pada Anak
DEHIDRASI BERAT
Start : RL/RA 30 ml/kg Kemudian : 70 ml/kg
Usia
dalam dalam
< 12 bl 1 jam 5 jam
> 12 bl 30 menit 2,5 jam

Rehidrasi pada Dewasa


dalam 8 jam pertama
dalam 16 jam kedua

AMI, BMP, HRA, RST 11


Tetesan Cairan per menit
Makro: cairan (cc)
jam x 3
(1 cc=20 tetes)

Mikro: cairan (cc)


jam

Transfusi: cairan (cc)


jam x 4
(1cc=15 tetes)
AMI, BMP, HRA, RST 12
INFUS Na Cl K Ca Asetat Laktat Dekstro Deks Prote
-sa -tran in
RL 130 109 4 3 - 28 - - -
NS 154 154 - - - - - - -
Asering 130 109 4 3 28 - - - -
RD5 147 155,5 4 4,5 - - 50 - -
KAEN1B 38,5 38,5 - - - - 37,5 - -
KAEN3A 60 50 10 - - 20 27 - -
KAEN3B 50 50 20 - - 20 27 - -
KAENMG3 50 50 20 - - 20 100 - -
Otsutran-L 130 4 3 109 - 28 - 100 -
Amiparen 2 - - - 120 - - - 100
Aminovel6 35 38 25 - 35 - - - 50
00

AMI, BMP, HRA, RST 13


Output Cairan
Urine 0,5 1 cc/kg/jam
Tinja, drainase, NGT, muntah
IWL (Insensible Water Loss)
10-30 cc/kb/24 jam

AMI, BMP, HRA, RST 14


CONTOH
Bayi 6bl, BB 7 kg,dehidrasi berat, t=38C

AMI, BMP, HRA, RST 15


Contoh
Bayi 6bl, BB 7 kg,dehidrasi berat, t=38C
Maintenance : 7X100=700cc/hari
Koreksi (dehidrasi berat) :
15%dari TBW
15%x(80%x7000)=840
Rencana pemberian dalam 6 jam :
175+840=1015cc/6 jam.
Kenaikan t =1 C
12,5%x1015=126,875.
Total kebutuhan dehidrasi :
1015+126=1141cc/6 jam

AMI, BMP, HRA, RST 16


TERAPI CAIRAN PADA
COMBUSTIO
Anak : Rumus Moncrief :
(2xBBxluas combustio)+kebut faali maintenance

Maintenance :
0-5 th : 100 cc/KgBB
5-10 th : 75 cc/KgBB
>10 th : 50cc/KgBB
Komposisi kristaloid : koloid= 17:3
Waktu Pemberian :
8 jam I 16 jamII
AMI, BMP, HRA, RST 17
Terapi cairan pada Combustio
Rumus Baxter : Untuk Dewasa
4xBBx% luas combustio
Pemberian :

50% 50%
8 jam I
25% 25%
Misal BB =50 kg luas 50%
8 jam II 8 jam II kebutuhan : 10.000cc/24
jam
RL :
Kebutuhan :2500 cc, Komposisi : RL
(1000) 8 jam I = 5000 cc/8 jam
16 jam =
NaCL (500)
5000cc/16jam,
Dextran L Selanjutnya :
(500)
AMI, BMP, HRA, RST 18
Estimated Blood Volume (EBV)
Premature 100 120 cc/kg
Neonatus 80 90 cc/kg
Infant ( umur 3 12 bulan) 75 80 cc/kg
Dewasa lelaki 70 cc/kg
Dewasa wanita 65 cc/kg

AMI, BMP, HRA, RST 19


CARA 2 : TRAUMA STATUS
Klasifikasi dari Stene-Gieseck (1991) & ACS ( 1993)

AMI, BMP, HRA, RST 20


POLA KERJA
PENDERITA DATANG DGN PERDARAHAN

Catat :
Pasang infus jarum besar
Tek. Darah, nadi , perfusi (Prod. Urine)
Ambil sampel darah
Siap darah 500 - 1000 ml

Ringer Laktat atau NaCL 0.9 % / + Koloid


20 ml / kg BB cepat, ulangi sampai 2-4 x lost volume
( 1000 - 2000 ml dalam 30 - 60 menit )

HEMODINAMIK BAIK HEMODINAMIK BURUK


Tek. Darah > 100 nadi < 100
Teruskan cairan
perfusi hangat, kering,
2-4 x estimated loss
urine > ml / kg / jam

Perlambat infus, Hemodinamik baik Hemodinamik buruk


tidak perlu transfusi
Transfusi bl Hb < 8 Transfusi k/p
B
atau Ht < 25% C O neg
PRC Gol
AMI, BMP, HRA, RST 21
Kehilangan Darah
Ganti per ml kehilangan darah dengan 3
ml cairan kristaloid ((larutan kristaloid
merembes keluar intravaskuler space)
Bila menggunakan produk-produk
darahn atau koloid ganti kehilangan
dengan volume yang sama

AMI, BMP, HRA, RST 22


Koloid vs Kristaloid
Cairan Keutungan Kerugian
Koloid Volume kecil Mahal
Lama tinggal di Koagulopati
plasma Edema paru (bila ada
Edema otak < kebocoran kapiler)
Kristaloid Murah Efek hemodinamik
Urine lebih banyak transient
ISF meningkat Edema perifer dan
paru (dilusi protein
dan load)

AMI, BMP, HRA, RST 23


Evaluasi Klinis Penggantian Cairan

Urine Output : minimal 1 ml/kg/jam


Tanda Vital : Tensi, nadi normal
Pemeriksaan fisik : kulit dan mukosa
tidak kering, pasien sadar tidak
mengeluh haus
Pemeriksaan lab : pemantauan periodik
Hb dan Ht

AMI, BMP, HRA, RST 24


Terapi Transfusi
Kehilangan darah akut 1500 2000 ml
(sekitar 30% EBV) melebihi kemampuan
penggantian kristaloid tanpa
memperburuk O2 carrying capacity darah
Pertimbangkan resiko anemia dengan
kemampuan pasien berkompensasi atas
kehilangan O2 carrying capacity . Resiko
transfusi yang jelas (pada perdarahan
akut viskositas darah turun CO naik)
AMI, BMP, HRA, RST 25
Terapi Transfusi
Pasien sehat dengan perdarahan akut
dan Hb 6 atau lebih rendah perlu
transfusi
O2 transport mencapai puncak pada Hb
10 dan tetap konstan antara 10 15,
karena itu menuju > 10 tidak perlu

AMI, BMP, HRA, RST 26


Terapi Transfusi
Whole Blood
450 ml darah dg 63 ml anticoagulan
Umumnya WB akan meningkatkan Ht 3-4 %
per unit pada dewasa 70 kg non-bleeding
Indikasi : kehilangan darah akut > 30% EBV
Usia > 24 jam ; platelet mati factor V dan
VIII amat berkurang

AMI, BMP, HRA, RST 27


Terapi Transfusi
Packed Red Cells
1 unit = 250 ml, Ht = 70-80 %
200 ml RBC + 50 ml plasma
1 unit PRC meningkatkan Hb 1 g/dL
PRC memulihka O2 carrying capacity, tidak
mengandung faktor pembekuan yang
penting
Mengeluarkan plasma menghilangkan
fibrinogen (factor I)

AMI, BMP, HRA, RST 28


Terapi Transfusi
Platelet Concentrate
Terapi tombositopeni
Digunakan intraoperatif bila platelet <
50.000 / mm3
1 unit platelet meningkatkan platelet count
5000-10.000 sel / mm3

AMI, BMP, HRA, RST 29


Emergency Release Blood
Type specific partially crossmatched lebih
aman daripada O negatif
O negatif mengandung anti-A dan anti-B
hemolytic antibodies dengan titer tinggu
Begitu diberikan 2 unit (1000 ml) O negatif,
dianjurkan melanjutkan sampai pemeriksaan
antibody panel dapat dilakuakan

AMI, BMP, HRA, RST 30


Efek Samping Transfusi
Reaksi Transfusi
Febris
Alergi : pruritus, urticaria
Hemolitik
Tanda : hipotensi, panas, menggiggil,
dispnu, nyeri ubsternal
ARF
DIC

AMI, BMP, HRA, RST 31


Mengatasi Reaksi Transfusi
Hemolitik
Segera hentikan transfusi
Pertahankan produk urine dg infus
cairan kristaloid
Berikan manitol/furosemide utk efek
diuresis
NaHCO3 utk alkalisasi urine
(memperbaiki kelaruan hemoglobin
degradation products)
Kortikosteroid : kontroversi

AMI, BMP, HRA, RST 32


Koreksi WB
Hb x BB x 70/12
Maximum pada anak : 10cc/kgBB/hari

Hb x BB x 80/22
Koreksi PRC Max 20 cc/kgBB
Max pada anak :
1-5 th : 6cc/kgBB/hr
5-8 th : 8cc/kgBB/hr
8-10 th:10cc/kgBB/hr

* Tiap penambahan 2 kolf darah diselingi dg Ca glukonas


AMI, BMP, HRA, RST 33
Koreksi elektrolit : Kalium
Harga Normal : 3,5 5,1

Koreksi Hipokalemi ( < 3,5 meq/L)


Defisit Ringan : KCl oral
Aspar K / KSR 1 tab/ 8jam

AMI, BMP, HRA, RST 34


Manifestasi Klinis
Kelemahan otot, kurang reaktif thd stimulus,
distensi abdomen, ileus paralitik, hipotensi
postural, gangguan jantung, abnormalitas
pelepasan insulin
Syarat pemberian infus K
Konsentrsi < 40 meq/L (preparat KCL perdrip)
Kecepatan 10 meq/jam
Jumlah < 100 meq/hari
EKG monitor, periksa kadar K serum
Urin > 0,5 ml/kg/jam

AMI, BMP, HRA, RST 35


Koreksi Hipokalemi
Defisit K+ : K+ x BB x 0,8
Maintanance :
Dewasa 1 meq/BB/hr
Anak 2 meq/BB/hr

6 jam I : Defisit + maintanance


6 jam II : maintanance
6 jam III : maintanance
6 jam IV : maintanance
Sediaan : KCl flacon 25 cc (25 meq/fl)
AMI, BMP, HRA, RST 36
AMI, BMP, HRA, RST 37
Koreksi Hiperkalemi
Ringan (,5 6 mEq/L)
Oral Kayexalate (Na:K exchange resin)
3 x 50 mg
Sedang (6-7 mEq/L)
Oral Kayexalate (Na:K exchange resin)
3 x 50 mg
Insulin 12 unit dalam D5% 500 mL ( 1 : 2 )
20 tpm

AMI, BMP, HRA, RST 38


Koreksi Hiperkalemi Berat ( > 7 mEq/L)
Ca glukonas 10% 1 ampul IV selama 1-2 menit
(onset segera, durasi 15-30 menit).
Dapat diulang setelah 5 menit jika tidak ada
perubahan EKG
BicNat 1 ampul IV selama 5 menit
(onset 10-15 menit, durasi 1 jam)
Dapat diulang setelah 15 menit
Insulin 10 unit + glukosa 40% 1 flacon IV
( Perband 1 : 2 ) selama 10-30 menit

AMI, BMP, HRA, RST 39


Koreksi elektrolit : Natrium
Harga Normal : 135-145 mEq/L
Koreksi Hiponatremi
Bila Na > 125 mEq/L Koreksi dg NS 500 cc/8
jam
Bila Na < 125 mEq/L
Defisit K+ : Na+ x BB x 0,6
Maintanance :
Dewasa 1 meq/BB/hr
Anak 2 meq/BB/hr
Koreksi dengan NaCl 3% (sediaan 500 cc= 513
mEq/L

AMI, BMP, HRA, RST 40


Hipernatremi (> 145 mEq/L)
Etiologi
Hipodipsi primer
Diabetes insipidus
Asupan air tidak memadai
Kehilangan air dalam jumlah besar
Keadaan Klinis
Na serum 160 mEq/L :
Iritabilitas, anoreksia, ataksia, kram
Na serum 180 meq/L : Koma, stupor,
seizure

AMI, BMP, HRA, RST 41


Penatalaksanaan Hipernatremi
Hipervolemia
Diuresis dan penggantian urin
Euvolemia
Penggantian air, evaluasi kemungk Diab. Insipidus
Hipovolemia
Perkiraan jumlah air dg rumus :
( 0,6 x BB) x [Plasma Na 1]
140
Koreksi volume dg NS dilanjutkan dg NS
Jika Na serum awal > 175 meq/L, cegah terjadinya
edema serebri dg monitor setiap jam sampai kadar
Na serum 155 mEq/L
Penurunan Na serum ; 2 mEq/L setiap jam
defisit diberikan 24 jam I, sisa dikoreksi dlm 1-2 hari
AMI, BMP, HRA, RST 42
Calsium (8,5 10,5 mg/dL)
HiperCa (> 10,5 mg/dL)
Koreksi = Ca serum + (0,8 x albumin)
Jika fungsi ren baik : 1-2 L NS + furosemide 80-
100 mg tiap 12 jam selama 24 jam I
Jika fungsi ren terganggu hemodialisa

AMI, BMP, HRA, RST 43


Prednison 60 mg/hr PO atau hidrokortison
suksinat 200-300 mg IV
Bifosfonat (hambat aktiv. Osteoklast)
Pamidronat 60-90 mg IV selama 4-24 jam
Disodium etadronat 7,5 mg/kG IV tiap hr selama 4
jam untuk 3-7 hari
Plikamisin (mitramisin) 25 g/kg IV dlm 500 ml D5%
selama 3-6 jam, dpt diulang bbrp kali dg selang 24-
48 jam

AMI, BMP, HRA, RST 44


HipoCa
Jika ada tetani 10 ml Ca glukonas 10% dalam
100 cc D5% bila perlu diulang dg infus (60 mL
Ca glukonas dlm 500 mL D5% dg kecepatan 0,5-
2 mg/kg/jam) Ukur Ca tiap beberapa jam
Jika asimptomatik : Ca oral + vit D

AMI, BMP, HRA, RST 45


Koreksi Albumin (Gram)

Keterangan :
Albumin X BB x 0,8 D= desired albumin
Max : 1 gram /Kg BB level(nilai abnormal)

atau A= actual albumin level

(D-A) BW X 40 X 2 gr BW=Body weigh


40=Normal Plasma Volume
100
100= untuk satuan mjd 100ml
Nilai normal = 3,5-5,5

AMI, BMP, HRA, RST 46


KESEIMBANGAN ASAM - BASA

Cairan ekstra sel pH 7.35 7.45


> 7.45 : alkalosis
< 7.35 : asidosis
PCO2 : 35 45 mmHg
HCO3 : 22 28 mEq/L
Untuk mempertahankan nilai pH
cairan tubuh
Sistim buffer
Mekanisme regulasi pernapasan
Mekanisme regulasi ginjal
AMI, BMP, HRA, RST 47
Keseimbangan Asam Basa
Compensatory
pH Primary efect
Response
Asidosis
Metabolik HCO3 PCO2
Asidosis
Repiratorik PCO2 HCO3
Alkalosis
Metabolik HCO3 PCO2
Alkalosis
Respiratorik PCO2 HCO3
AMI, BMP, HRA, RST 48
Asidosis
Manifestasi Klinis :
Takipneu
penurunan kontraktilitas miokardial
aritmia
dilatasi arteri
Hipotensi
edema paru

AMI, BMP, HRA, RST 49


Koreksi Asidosis Metabolik
NaHCO3 = BE x BB
6
(Asal : BE x 30% x BB, diberikan 50%)
BE = Base Excess = jumlah asam atau
basa yang harus ditambahkan supaya pH
darah menjadi 7,dan PaCO2 menjadi 40

AMI, BMP, HRA, RST 50


Koreksi Alkalosis Metabolik
Koreksi dg Cl
Bicarbonate excess Cl depletion
HCO3 x 0,4 x BB = .mEq
Preparat : NaCl + KCl
(mis. 1 liter saline (150mEqNaCl)
+ 90 mEq KCl)

AMI, BMP, HRA, RST 51


Koreksi Asidosis Respiratorik
Identifikasi & terapi underlying disease
Jika pH < 7,1 dan PCO2
beri BicNat 50-100 mEq IV

Koreksi Alkalosis Respiratorik


Identifikasi & terapi underlying disease
Psikogenik hiperventilasi
paper bag rebreathing / sedasi
(diazepam 5-10 mg IM/PO)
AMI, BMP, HRA, RST 52
Terapi Dopamin
1 amp Dopamin = 200 mg
1 amp dilarutkan dlm 500 cc
D5%/NaCl/ Martos shg 1 cc = 0,4
mg dopamin = 400 g
20 tts = 400 g shg 1 tts = 20 g

AMI, BMP, HRA, RST 53


Terapi Dopamin
Dosis pemberian :
1. Dosis rendah 2-5 g/kgBB/mnt untuk
meningkatkan flowrate prerenal,
mengaktifkan reseptor dopaminergik,
vasodilatasi renal vaskuler, adrenergik
efek minimal
2. Dosis sedang = 5-10 g / kgBB/mnt untuk
meningkatkan tensi, stimulasi beta 1
3. Dosis tinggi = 10-20 g / kgBB/mnt untuk
stimulasi alfa 1, peningkatan retensi
perifer, penurunan GFR

AMI, BMP, HRA, RST 54


Contoh
Dopamin 200 mg/500 ml
cc/jam = g x BB x 60
400
Misal BB 50 kg, dosis 5 g/kg/menit
cc/jam = 5 x 50 x 60
400
= 37 cc/jam

AMI, BMP, HRA, RST 55


Terapi Dobutamine
1 amp Dopamin = 250 mg
1 amp dilarutkan dlm 500 cc D5%/NaCl/
Martos shg 1 cc = 0,5 mg dobutamine = 500
g
20 tts = 500 g shg 1 tts = 25 g

Dobutamine 250 mg/500 ml


cc/jam = g x BB x 60
500

AMI, BMP, HRA, RST 56


Hiperglikemi
Insulin Subkutan
Rehidrasi
1 liter NS dalam jam (jika tidak ada mslh
jantung) dilanj 1 liter/jam sampai volume
intravaskuler pulih dilanj D S 150 cc/jam
Sliding Scale tiap 4 jam dg insulin SC
GDS > 300 mg/dL 20 UI
251-300 mg/dL 15 UI
201-250 mg/dL 10 UI
150200 mg/dL 5 UI
< 150 mg/dL -

AMI, BMP, HRA, RST 57


Bila sudah makan seperti biasa
Short Acting (RI/Semilente) 3 x sehari, 30 menit
sebelum makan utama
Intermediate acting (NPH/Lente) malam hari 15-20
UI

Insulin Continuous Infusion (dalam NaCl)


Bila GDS > 600 mg/dL dimulai dg 5-10 UI RI IV bolus
0,1 unit/kgBB/jam
Bila penurunan glukosa < 50-100mg/dL dosis 2 x
Dosis max 100 UI/jam + kortikosteroid (utk
menekan resistensi insulin
Bila glukosa sudah < 250 mg/dL dosis 50% +
doxtrose 10% (utk cegah hipoglikemi & menekan
ketoasidosis
AMI, BMP, HRA, RST 58
Syok Anafilaktik
Epinefrin/adrenalin
Pasien stabil : adrenalin 0,3-0,5 mL 1:1000 SC
(0,01 mL/kg pd anak)
Hipotensi/tidak stabil : adrenalin 0,1 mg/> IV bolus atau
per drip dg kecepatan 1-4 g/menit (dewasa); 0,1
g/kg/menit (anak)
Difenhidramin 25-50 mg pO (utk rx ringan) atau
2 mg/kg IV utk rx serius tiap 6 jam (1-1,5 mg/kg pd anak)

AMI, BMP, HRA, RST 59


Cimetidine 300 mg IV (5-10 mg/kg pd anak, max 300
mg/dosis) tiap 6-12 jam; atau
Ranitidine 50 mg IV (0,33 0,66 mg/kg IV pd anak, max 50
mg/dosis) tiap 8 jam
Kortikosteroid (utk cegah rekurensi + hambat rx lebih lanjut)
Hidrokortison suksinat 100 mg IV
Metilprednisolon 60-125 mg IV (1-2 mg/kg pd anak) atau
Prednison oral

AMI, BMP, HRA, RST 60


AMI, BMP, HRA, RST 61

Anda mungkin juga menyukai