BASA RINENGGA

Basa kang dipaes supaya endah

Tembung kawi
• Tegese yaiku tembung arkais, lawas, saka basa Jawa Kuna

• Cakrawala tegese langit

• Bagaspati tegese srengenge
• Cidra tegese ora nepaki janji,
• candra tegese wulan utawa bulan
• Alus tembunge = omongane kepenak dirungokake
Tembung saroja
• Yaiku Tembung kang karakit saka rong tembung kang tegese padha/ meh padha, lan bisa nuwuhake
(menumbuhkan) makna kang luwih teges.

Teles kang tegese meh padha karo kebes

• Gagah prakosa tegese gedhe dhuwur
• Abang mbranang tegese abang banget
• Peteng ndhedhet tegese peteng banget
• Raja kaya tegese ternak
• teles kebes tegese teles kabeh
• Ajur mumur tegese ajur ksng ora bisa digabungake maneh
tuladha
• Peteng ndhedhet= peteng banget

• Bandha bandhu= sugih bandha uga sugih dulur

 TEMBUNG ENTAR tembung kang tegese beda karo tembung asline

• Lurus lakune tegese jujur

• Golek slamet tegese
• Dhuwur pangkate tegese
• Idu geni tegese omongane mandi
• Kandel kupinge tegese yen dituturi ora dirungokake
• Gedhe endhasse tegese sombong
• Bening leri tegese mbesengut
• pait madu tegese mesem kang manis banget
• sabuk galeng, tegese ora gampang nyepura
• lumah tangan, tegese ora gelem cawe cawe
• gedhe endhase tegese sombong
• Jembar segarane= seneng nyepura
WANGSALAN
• Wangsalan bisa diarani bedhek-bedhekan
• Ukara kapisan minangga ‘petunjuk
• Ukara kapindho nuduhake batangane utawa tebusane utawa jawaban
saka bedhek bedhekane

• Tuladha
• Kancing gelung munggwing dhadha, titènana!
(Kancing gelung maksude kuwi peniti)= ukara kapisan petunjuke
yaiku peniti= ti Batangane peniti iku titenana
Wangsalan

• Nyaron bumbung, nganti cengklungen anggonku ngenteni.

• nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni.
(Saron bumbung=angklung)
• Balung janur, nyata sira minangka usada

• ( Balung janur : Sada = usada )

• Balunge janur jenenge sada/ lidi
• Sada nuduhake tembung usada/ sehat
pepindhan
 Unen-unen kang ora ngemu surasa kang sejatine (mengandaikan)
• Lumrahe nganggo tembung: lir, kadya, kaya, pindha lan liya-liyane kang ngemu karep (keinginan)

• Tuladha
• Abang kumpul abang, kaya alas kobong
Paribasan
• Unen unen / ungkapan kang ajeg panganggone utawa penggunaannya
tetap tidak bisa diubah
• Nduwe teges entar utawa artine beda karo tembung asline
• Ora nduwe unsur pepindhan utawa pengandaian/ ora diibaratake
• Tuladha
• Njajah desa milang kori
• tegese lelungan adoh tekan ngendi-endi desa, kutha, negara kabeh wis diparani.(artinya; bepergian jauh
menjelajahi pelosok negeri semua sudah didatangi).

• Njajah= menjelajah kori= pintu

• Milang= menghitung
paribasan
• Busuk ketekuk pinter keblinger", tegese wong bodho utawa wong pinter padha nemu
rekasa utawa nemu cilaka.

• Yitna yuwana, lena kena tegese wong sing ngatia-ati bakal slamet, nanging wong sing
sembrana bakal nemu cilaka.

• Durung ilang pupuk lempuyane", tegese isih enom banget.

PARIBASAN
• Paribasan njajah desa milang kori ora ana unsur pengandaian utawa
ngibaratake. Tegese/ artine apa anane.
• Tuladha=Anak polah bapak kapradah,
• Tegese wong tuwa nemu pakewuh amarga saka tumindake anak kang kurang prayoga (kurang baik).
• Ora ana unsur pengandaian amarga anak tetep digambarake minangka anak, bapak uga digambarake
wong tuwa lanang

• Ana catur mungkur, tegese ora gelam ngrungokake rekasaning liyan kang ora prayoga
• Busuk ketekuk, pinter keblinger tegese wong bodho utawa wong pinter padha nemu
rekasa utawa nemu cilaka

• Durung ilang pupuk lempuyange tegese dipadhakake karo bocah cilih

SALOKA
Uneng-uneng kang ajeg panganggone
Duwe teges kias
Ngemu surasa pepindhan/ ngibaratake.
Kang di pepindhanake yaiku wong karo kewan.
Diwiwiti kata benda utawa kewan

Tuladha=
Pitik trondhol diumbar ing padaringantegese wong ala kang dipasrahi njaga barang
kekaremane, wekasane malah ngentek-entekake malang
Pitik trondol diibaratne kalihan wong kang ala.
saloka
• Bathok bolu isi madu tegese wong asor nanging sugih kapinteran.
• Gajah ngidak rapah tegese wong gedhe sing nerak wewalere dhewe
• Gajah diibaratake kalihan wong gedhe, rapah tegese tanduran sing dipangan gajah nanging diidak idak
dhewe.

• Gajah tumbuk, kancil mati ing tengah, tegese wong gedhe pasulayan karo wong
gedhe wong cilik sing dadi korbane
bebasan
• Ngemu teges kias/ entar yaiku tegese beda karo tembung asline
• Ngemu surasa pepindhan.
• Kang dipepindhanake yaiku kahanan/ keadaan utawa sifate wong
• Diwiwiti kata kerja
• Tuladha
• Ngubak-ubak banyu bening tegese gawe rerusuh ana ing
panggonan kang tata tentrem.
• Ukara kasebut nuduhake sifate wong kang seneng gawe rame
• Ngubak ubak yaiku kata kerja utawa nindakake pakaryan
Bebasan
• Kerot tanpa untu tegese wong kang duwe kekarepan ananging ora duwe sarana
• Diwenehi ati ngrogoh rempela tegese diwenehi enak, ananging isih kurang trima, njaluk
sing luwih enak maneh.

• Emban cindhe emban siladantegese pilih kasih utawa ora adil marang siji lan sijine.
• Njagakake endoge si blorok njagakake barang kang durung mesti ana lan orane. 
• Adhang-adhang tetese bun tegese njagakake barang mung saolehe