Anda di halaman 1dari 5

Nama : Elsa Amalia N. S.

NIM : 19010644214
Kelas : PGSD 2019-F
Mata Kuliah : Bahasa Jawa
Dosen : Drs. H. Heru Subrata, M.Si

1. Unen-unen yaiku peribahasan Bahasa Jawa ingkang awujud tembung (kata) utawa
ukara (kalimat). Tuladha :
 Rame ing gawe sepi ing pamrih, memayu hayuning bawana, tegese mempeng
nyambut gawe/ngewangi karo tanpa pangarah, ngingu alam semesta
/mengendalikan nafsu.
 Manungsa sadrema nglakoni, kadya wayang umpamane, tegese manungsa mung
ndalani apa anane, seumpama wayang.
 Ati suci marganing rahayu, tegese ati sing suci dadi ratan menuju kaslametan jiwa
lan raga.
 Ngelmu kang nyata, karya reseping ati, tegese elmu sing sejati, nggae tenteram
neng ati.
 Ngudi laku utama kanthi sentosa ing budi, tegese hayati panggawe mulia karo
budi pekerti luhur.

2. Sanepa yaiku unen-unen bangsane pepindhan, ngemu surasa mbangetake nanging


nganggo tembung sing tegese kosok balen karo karepe. Tuladha:
 Ambune arum jamban, tegese bacin banget
 Awake kuru semangka, tegese lemu banget
 Utangé arang wulu kucing, tegese seseorang sing nduweni utang akeh banget
 Playune banther bekecot, tegese playune rindhik banget
 Ulate bening leri, tegese ulate mrengut banget

3. Parikan iku unen-unen rong gatra. Wanda pungkasan pedhotaning gatra kapisan
kecape padha karo wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapindho. Gatra kapisan
minangka purwaka dene karepe ana ing gatra kapindho. Tuladha:
 Tawon madu ngisep sekar,
Golek ngelmu kudu sabar
 Jemek-jemek gula jawa,
Aja ngenyek padha konco
 Wajik klethik gula jawa,
Kalah dhisik, ora papa
 Iwak bandeng, durung wayu,
Pria ganteng, sugeh ngelmu
 Dawet ayu, dawet ireng,
Kowe ngguyu aku seneng

4. Jarwa dhosok yaiku tembung sing diothak-athik supaya mathuk, mujudake cekakan
saka rong tembung utawa luwih kang dadi ukara. Tuladha :
 Kodhok = teka teka ndhodok
 Cangkem = yen ora dicancang ora mingkem
 Maling = njupuk amale wong sing ora eling
 Sepuh = sabdane ampuh
 Wanita = wani ditata

5. Tembung saroja yaiku tembung loro padha tegese digandheng dadi siji, ngemu surasa
akeh utawa mbangetake. Tuladha:
 Sayuk rukun, tegese rukun banget
 Welas asih, tegese welas banget
 Ajur mumur, tegese ajur banget
 Ayem tentrem, tegese damai sejahtera
 Gemah ripah, tegese subur makmur

6. Yogyaswara yaiku tembung loro sing dirangkep dadi siji (sing meh pada
pangucapane), mung bedo wanda pungkasan (sing ngarep tiba swara 'a' sing mburi
tiba swara 'i'), nduweni teges lanang wadon. Tuladha :
 Mahasiswa- mahasiswi
 Dewa- dewi
 Putra- putri
 Pemudha- pemudhi
 Siswa- siswi

7. Tembung garba yaiku tembung loro kang digandheng nanging wandane disuda.
Tuladha:
 Aneng = ana + ing
 Narendra = nara + endra
 Dhemenyar = dhemen + anyar
 Kadya = kadi + kaya
 Kalyan = kalih + lan

8. Têmbung plutan yaiku tembung kang dirangkep wandane, supaya suda akehing
(cacahe) wandane. Tuladha :
 Suwara dipluta dadi swara
 Weruh dipluta dadi wruh
 Sarana dipluta dadi srana
 Sari dipluta dadi sri
 Awit dipluta dadi wit

9. Têmbung sing mingsêd pakêcapane, têgêse têmbung sing owah sathithik pakêcapane
(lan uga panulise). Tuladha :
 Kentas, asale saka: kêntas. Saka têmbung lingga: êntas, olèh atêr-atêr: ka.
 Mbaguguk ngutha-waton, asale saka: Mbaguguk ngutha-watu.
 Dlanggung, asale saka: dalan + agung (= dalan gêdhe).
 Tahan-tahan tuman, mingsêd dadi: tan-tan tuman.
 Madu balung tanpa isi, sok mingsêd (dilanturake): madu balung kêpesing.

10. Rurabasa yaiku rakitaning tembung kang luput nanging wis umum utawa wis lumrah.
Tuladha:

 Adang sega = adang beras supaya dadi sega


 Menek kambil = menek wit kambil
 Kelan lodheh = nggodok janganan supaya dadi sayur lodeh
 Mikul dhawet = mikul klenthing isine dhawet
 Nggodog wedang = nggodog banyu arep digawe wedang

11. Keratabasa (jarwodhosok) yaiku cara njarwani/negesi tembung kanthi pangothak-


athik, digathuk-gathukake murih mathuk. Tuladha:
 Guru = digugu lan ditiru
 Tebu = anteping kalbu
 Garwa = sigraning nyawa
 Buta = kalbu sing ora ditata
 Piring = sepi yen miring

12. Tembung entar yaiku tembung sing tegese dudu teges salugune. Tuladha:
 Adus kringet, tegese nyambut gawe mempeng banget
 Dawa ususe, tegese sabar
 Weteng kadut, tegese ora tampikan
 Tipis lambene, tegese seneng rerasan
 Rupak atine (segarane), tegese ora gampang ngapura

13. Paribasan yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, tegese wantah. Tuladha:
 Tulung menthung, tegese menehi pitulungan nanging malah gawe rekasane sing
ditulungi
 Becik ketitik ala ketara, tegese kabeh pagaweyan kang becik lan kang ala bakal
katon dhewe
 Ngubak ubak banyu bening, tegese membuat keonaran di tempat yang damai.
 Ora mambu enthong irus, tegese tidak kelihatan kalau bersaudara.
 Adol lenga kari busike, tegese yang membagi justru tidak kebagian jatah.

14. Bebabasan yaiku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, ngemu rasa pepindhan
sing dipindhakake pakarti utawa kaanane uwong. Tuladha:
 Nabok nyilih tangan, tegese tumindak ala sarana kongkonan wong liya
 Kejugrugan gunung menyan, tegese oleh begja gedhe
 Wastra bêdhah, kayu pokah ‘pakaian/kain sobek, kayu patah’, tegese wong sing
tatu parah nganti menyang balung-balunge
 Adhang-adhang tetese embun, tegese njagakake barang mung sak oleh-olehe
 Asu gedhe menang kerahe, tegese wong kang dhuwur pangkate mesti bae gede
panguwasane

15. Saloka yaiku unen-unen kang gumathok, ngemu surasa pepindhan. dene pepindhane
mau tumrap uwong lan kaanan utawa pakartine. Tuladha:
 Ula marani gebug, tegese wong kang njarag marang kacilakan
 Kebo kabotan sungu, tegese wong kang uripe rekasa jalaran kakehan sanggan.
 Asu bêlang kalung wang ‘anjing belang berkalung uang’, tegese wong sing
cendhek derajatnya nanging sugih raya
 Beras wutah arang bali marang takere, tegese barang yen wis rusak angel pulih
kaya maune.
 Idu didilat maneh, tegese wong kang menehi dijaluk bali maneh utawa murungake
janji kang wis diucapake.

16. Cangkriman yaiku unen-unen kang njaluk dibatang. ana kang asale mung saka
anggone nggathuk-nggathukke wandane tembung sawetara, nanging ana kang awujud
irib-iriban. Tuladha:
 Gowang pelot = jagone ana ing lawang, cempene mencolot
 Pitik walik saba kebon, tegese nanas
 Burnas kopen, tegese bubur panas kokopen.
 Suru bregitu yaiku asu turu dibregi watu.
 Surles penen yaiku susur teles pepenen

17. Dasanama yaiku jeneng pirang-pirang kang tegese padha utawa meh padha (jenenge
liya). Tuladha :
 Alêm =astawa, alêmbana.
 Ambêkan =napas, huswa, swasa, huswasa.
 Beda =pae, wanèh, bènèh.
 Ngrintih =ngrêngik, ringing-ringih, ngrêngih.
 Tamèng =puksur, paris, jêbêng, kantar.

18. Pêpindhan yaiku tuturan sing ngandung jarwa saben padhan, kemiripan. Tuladha :
 Brengose, kaya nguler keket.
 Adheme, kaya es.
 Swarane, kaya mbelah-mbelahna bumi
 Putíh memplak, tegese kaya kapuk diwusoni
 Nyengite, kaya dhemít

19. Candra yaiku gambaran kebecikan utawa enek karo nggunakne piranti pêpindhan.
Tuladha:
 Lambéné nggula sathêmlik, tegese lambe seseorang (prawan) sing bentuke cilik
lan abang dadine kedelok legi.
 Alise nanggal sepisan, tegese alise njlarit memper rembulan nuju tanggal siji
 Idepe mangada-ada, tegese idepe ngjegrak
 Kempole ngembang pudhak, tegese sikile putih banget
 Drijine mucuk eri tegese drijine lancip-lancip kaya pucuk ri

20. Gugon-tuhon kang isi pitutur sinandi. Tuladha :


 Aja lungguh bantal, mundhak wudunen
 Nyapu bengi
 Mbuwang uwuh aneng longan
 Nyapu diendheg ana tengah lawang
 Ngandhang kebo ana ing njero omah

21. Purwakanthi yaiku alunan bunyi yang sama pada beberapa kata dalam sastra Jawa dan
Sunda. Tuladha :
 Jaman saiki golek jodho ora bisa ngawur, kudu didheleng babat, bibit, bobot,
bebete.
 Anggonmu golek rejeki aja brangasan, sing penting sluman, slumun, slamet.
 Budi iku pancen ndablek ditimbali biyunge inggah-inggih nanging ora kepanggih.
 Kepingin tuku buku, bukune wis entek.
 Laras, lurus, leres, laris.

Anda mungkin juga menyukai