(LATIH)
2. Hirup Sauyunan
3. Tokoh Pinunjul
A. Kompetensi Dasar
3.2. Memahami isi teks pupuh tentang kehidupan berbangsa dan bernegara
4.2. Melantunkan isi teks pupuh tentang kehidupan berbangsa dan bernegara
3.2 Memahami teks argumentasi tentang persatuan dalam poerbedaan (melalui kegiatan
4.3 Menyajikan isi teks argumentasi tentang persatuan dalam perbedaan baik secara
3.3 Memahami isi teks biografi tokoh sunda sebagai teladan dan kebanggan masyarakat.
4.4 Menceritakan kembali isi bagian teks biografi tokoh sunda sebagai teladan dan
kebanggan masyarakat.
B. Indikator
C. Rangkuman Materi
Penyu Héjo
Penyu téh nyaéta kuya laut. Nurutkeun para ilmuwan, penyu téh geus aya ti ahir jaman
jura (145-208 juta taun kaliwat) rék saumur jeung dinosaurus. Sanajan salilana aya di jero
cai, sakali waktu mumbul ngarénghap. Penyu napasna ku paru-paru. Penyu ngalalana kacida
jauhna. Tempat nu jauhna 3.000 km bisa disorang salila 58-73 poé. Penyu jalu salilana hirup
di laut.Penyu bikang muru basisir nyelang rék ngendog.Teu tulus ngendog mun kacaangan
atawa kagandéngan.
Di dunya téh ngan aya tujuh rupa penyu nu masih hirup, nyaéta penyu héjo, penyu
sisik, penyu Kemp’s ridley, penyu lekang, penyu balingbing, penyu pipih, jeung penyu
tempayan. Penyu balingbing téh penyu nu panggedéna. Panjang awakna 2,75 m, beuratna
600 -900 kg. Penyu lekang pangleutikna, beuratna ukur 50 kg. Anu pangmindengna
Penyu beuki lila beuki ngurangan. Malah, kiwati téh geus méh tumpur. Éta téh
lantaran mindeng kaganggu jeung habitatna ruksak. Upamana anak penyu kajaring ku
pamayang (nelayan) atawa diala, terus diawétkeun, dijual keur kenang-kenangan. Di basisir
pakidulan Jawa Barat sok aya kénéh nu ngala endog penyu keur jualeun, atawa keur
konsumsi. Dina sakali ngendog aya 150-na. Tapi, ku sabab mindeng dicokotan lila-lila mah
béak.
Keur “pelestarian” penyu héjo hususna, sangkan penyu teu tumpur di sababaraha
kitu deui di Parigi geus diadegkeun Kelompok Penangkaran Biota Laut (KPBL). Éta kelompok
téh ti taun 1983, geus ngamimitian programna di wilayahna. Kagiatan para anggotana
ngumpulkeun endog penyu mapay-mapay basisir ti mimiti Batu Hiu nepi ka Bojong Salaut,
Pupuh nyaeta bentuk puisi tradisional bahasa sunda anu diwangun ku dua pada (bait). Dina
unggal pada diwangun kutujuh padalisan (jajar). Ari jumlah engang jeung sora vocal dina
pupuh Durma. Pupuh Durama moboga watek gagah, teuneung atawa ludeung, ngambek, pasea,
Pupuh Durma
Sumirat Komarana
Berkahna Pancasilla
Yu Sauyunan
Rarangken tengah sok disebut oge seselan atawa infliks. Rarangken dina bahasa sunda
Conto “al”:
Lumpat + al = lalumpat
Lunges + al = lalungse
Pinter + al = palinter
Kabur + al = kalabur
Dina teks argumentasi diluhur aya kalimah kieu “Alkautsar (jejer), keur nyien (caritaan),
pagawean anu kaungel dina caritaan.Kalimah anu wandana kitu,disebut kalimah aktif.
Kalimah aktif nyaeta kalimah pagawean anu jejerna nuduhkeun panglaku pagawean anu
caritaan.
Kalimah anu wandana kitu disebut kalimah pasif. Kalimah pasif nyaeta kalimah pagaewean
anu jejerna nuduhkeun nu ngarandapan atawa nu kakeunaan pagawean. kalimah pasif sok
Kalimah aktif bisa dirobah jadi kalimah pasif. Obyek dina kalimah aktif bakal robah jadi
pasif, bakal robah jadi udagan (obyek) dina kalimah aktif. Geura titenan contona!
budaya anu kacidaning beungharna.wilayahna lega kurang leuwih 17 pulo tisabang nepi ka
Merauke Ku kituna Indonesia teh disebut nagara anu majemuk. Dihijikeunana ku semboyan
“Bhineka Tunggal Ika” anu aya dina lambang Nagara Indonesia, Garuda Pancasila. Bhineka
Tunggal Ika cirining bangsa Indonesia ,lain sakadar jadi bahan obrolan ,tapi kudu jeung
prakna dilalarapkeun dina kahirupan :beda-beda tapi tetep satu tujuan.Ari tujuan Indonesia
dina Pembukaan UUD 1945,aya opat anu eusining ku urang kudu diinget: ngamajukeun
Mun diibaratkeun ,NKRI teh hiji tangkal anu kudu weweg, ngemploh hejo
subur makmur sakabeh isi nagrina bakating kusuburna tangkal NKRI. Urang minangka warga
Indonesia kudu ngarasa satata,ulah asa urang panghebatna.Unggal bangsa boga ka unggulan
jeung panghargaan sewang-sewangan,urang kudu daek ngaku kana kaunggulan bangsa sejen.
Sabalikna bangsa sejen kudu narimakeun kaunggulan bangsa urang.panghargaan dina diri teh
kabeungharan budaya Indonesia.Moal aya budaya Indonesia upamana teu aya rupaning
budaya daerah. Ku kituna urang kudu miara toleransi, sikep silih hargaan jeung mere
kebebasan dina hal agama jeung kayakinan.Upamana Toto keur nyieun kliping tugas agama
islam bisa akur migawe bareng jeung Wayan nyieun kliping anu agamana Hindu.Ku caraning
kitu tujuan bangsa Indonesial estuning kahontal, moal runtuh ku angin,moal bisa dituar ku
bangsa deungeun.
6. Rarangken Tukang –ning/-ing
Rarangken tukang nya eta rarangken anu ngantet tukangeun wangun dasarna.
Jabaning = jaba+ning
Piraning = pira+ning
Rarangken tukang -ning /-ing, lamun napel kana kecap-kecap anu dituntungan ku aksara
hirup (vocal) ,anu bakal muncul nyaeta variasi –ning. Beda jeung conto-conto ieu:
Bakating =bakat+ing
Tariking =tarik+ing
konsonan ,anu bakal muncul nyaeta variasi –ing .rarangken tukang –ning/-ing, fungsinan
1. Tarik nasib ,kuring jadi pinunjul Pasanggiri Pupuh Tingkat Provinsi taun ieu.
2. Tariking nasib , kuring pinunjul Passanggiri Pupuh Tingkat Provinsi taun ieu.
Antara kalimah number (1) jeung kalimah number (2) mana leuwih anteb ? Kalimah number
7. Kalimah panya
Kalimah pananya/kalimah tanya nya eta digunakeun upama urang hoyang meunang
katerangan ngeunakeun hiji hal.Urang miharep jawaban tina kalimah tanya.Saluyu jeung
Lamun rek nyusun kalimah tanya,tangtu wae kudu make kecap pananya.
tanya (?)
Contona :
3. Kayla meser lauk sakilo dipasar pangaosna dua puluh lima rebu.
Ragam bahasa hormat dipake pikeun silihargaan jeung papada jalma.Ragam basa hormat
sok disebut oge basa lemes. Aya basa lemes keur ka saluhureun, aya basa lemes keur
Basa loma (Bahasa Basa lemes keur ka Basa lemes keur ka Bahasa Sunda
biasa) sorangan batur
Abus Lebet Lebet Masuk ke dalam
Pa Ajip teh urang sunda anu loba prestasina luar biasa. Sanes bohong disebat
budayawan kahot teh , margi karya-karyana seuer pisan. Prestasi pa Ajip Rosidi dina widang
basa sareung budaya kalintang pinunjulna. Pa Ajip teh seur manfaatna pikeun basa sareng
budaya Indonesia. Pa Ajip kenging gelar doctor honoris causa ti universitas Padjadjaran
ngadegkeun penerbitan. Pa Ajip mah tos seur karyana ti yuswa 12 taun dina widang surat-
serat. Bukuna anu ka hiji terbit ti yuswana nembe 17 taun. Dugi ka kiwari ,anjeunna masih
kenah ngarang boh dina basa Indonesia sareung basa sunda. Malah buku Pa Ajip tos aya anu
ditarjamahkeun kana basa deungeun: basa Perancis ,basa Kroasia ,sareng basa Jepang
taun 1938. Namatkeun atikan tingkat SD Di Jatiwangi taun 1950 ,namatkeun SMP Di
Jakarta taun 1953. Lajeng neraskeun sakola ka Taman Madya di Jakarta. Ti alit keneh
anjeunna tos resep maca. Nuju sakolana anjunna sering pisan nambut buku ka perpustkaan.
Pa Ajip oge sok ngagaleuh buku ti loak atanapi mesen langsung ka penerbitna. Pa Ajip mah
tos maher bari seueur karyana. Karyana dikintunkeun ka majalah-majalah. Lain ti seur maos
,Pa Ajip sering diskusi sareng para sastrawan sanesna ,silihsimbeuh pangaweruh. Pa Ajip sok
Dina widang atikan ,Pa Ajip sering maparin kuliah umum di universitas-universitas di
Indonesia sareng mancanagara.Pa Ajip kantos ngadosenan di Fakultas Sastra Unpad ,UPI
Sareng di Osaka Jepang. Pa Ajip ngaraos prihatin kana kahirupan sastra Sunda. Ku kituna
ngawitan taun 1989 ,anjeunna sacara pribadi maparin hadiah ka pangarang anu karyana
pinunjul. Hadiahna dinamikeun “Rancage .“ Ti Ngawitan taun 1993 ,Hadiah Sastra Rancage
teh dikokolakeun ku Yayasan Kebudayaan Rancage, diadegkeun ku anjeunna kenah. Karya anu
dileler hadiah sanes sastra sunda wae, nanging satra Jawa, Bali, Lampung, sareng Batak.
Lian ti Hadiah Sastra Rancage,Yayasan kebudayaan Rancage oge maparin hadiah Samsoedi
Dina pangajaran di kelas-kelas samemehna, hideup kungsi diajar ngeunaan Tanda Maca Basa
Tanda tanya di antarana dipake dina ahir kalimah pananya /kalimah tanya.
contona:
Tanda panyeluk nuduhkeun omongan penyeluk, parentah, jeung anu mihareup paniten
pangdu’a.
Contona :
a. Tulung!
Tanda kekentang di antarana dipake pikeun ngahapit cutatan langsung tina omongan.
Contona:
Tanda gurat condong din antarana dipake gaganti kecap jeung, atawa, jeung per.
Contona:
a. Siswa/siswi
b. Hargana Rp 500/lambar
a. Tanda titik dua dipake dina tungtung kalimah anu merlukeun wincikan atawa
pertelaan.
Contona :
1) Nyi Janah meuli bungbuahan ti pasar:danas, dukuh, jeruk, manalika, jeung salak.
2) Anu milu nganjang ka bumi Wa Asep the limaan: mamah, apa, Galih, Asih, Jeung Kang
Ganda.
Contona :
2) Dinteun : Senen
Tabuh : 08.00-12.00
Kecap Sangaran (Homonim) nyaeta dua kecap atawa leuwih anu diucapkeunana
Contona:
11. Paribasa
Paribasa nyaeta Ungkapan (kalimah) anu hartina jeung maksudna geus ditangtuken atawa
1. Hade tata hade basa Jalma alus rengkah paripolahna Orang bagus tingkah lakunya
anjing
3. Kawas ayam teu Teu daek cicing lantaran menang Tidak mau diam karena dapat
4. Nyair urang menang Menang untung gede tina modal Dapat untung besar dari modal
5. Bonteng ngalawan kadu Nu lemah ngalawan nu kuat Yang lemah melawan kuat
kadek
8. Menang luang tina Meunang pangalaman tina cilaka Mendapat pengalaman dari celaka
burang
9. Elmu tungtut dunya siar Hirup kudu neangan elmu pikeun Kita harus mencari ilmu untuk
10. Mata dijual ka peda Malaweng nepi ka teu apal kanu keur Tidak melihat orang kedepan
12. Aki-aki tujuh mulud Gues kolot pisan Sudah tua banget
13. Beunghar memeh boga Loba kahayang anu teu saimbang Banyak keinginan tidak sesuai
14. Ambek nyedek tanaga Napsu gede tapi tenaga euweuh Keberanian besar tidak sesuai
15. Abong letah teu Ngomongkeun kagorengan batur Ngomongin kejelekan orang lain
tulangan