SEMESTER

1
BAHASA MELAYU
MODEN

D I S E D I A K A N O L E H : NURISFARINI BINTI SULONG

1.4.1. KONSEP BAHASA MELAYU MODEN
1.4.2. TAHAP PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU
MODEN
1.4.3 FUNGSI BAHASA MELAYU MODEN

2
KONSEPBAHASA
MELAYUMODEN

3
 KONSEP BM MODEN

Bahasa Melayu Moden bermula pada abad ke-19, ekoran

kedatangan penjajah Eropah seperti Portugis, Belanda dan
Inggeris.
Hasil karangan Munsyi Abdullah dianggap sebagai
permulaan zaman bahasa Melayu Moden.

4
 Tahap
perkembangan
bm moden

5
 TAHAP PERKEMBANGAN BM MODEN
BM MODEN PRAMERDEKA
- Sumbangan Tokoh Asing
- Sumbangan Tokoh Tempatan
- Sumbangan Pertubuhan dan Institusi

BM MODEN PASCAMERDEKA
- Akta-Akta pelaksanaan bahasa Melayu
- Penubuhan dan peranan Dewan Bahasa dan Pustaka
- Perancangan Bahasa Melayu
6
BM MODEN PRAMERDEKA
- Sumbangan Tokoh Asing
- Sumbangan Tokoh Tempatan
- Sumbangan Pertubuhan dan
Institusi

7
v
SUMBANGAN TOKOH ASING

1) R.O Winstedt 3) O.T Dussek

• 2) R.J Wilkinson 4) W.Marsden

 R.O WINSDTEDT
• Sir Richard Olaf Windstedt merupakan pentadbir kolonial di Tanah
Melayu dan Singapura & datang sebagai nazir sekolah2 di Perak.
• Antara sumbangannya :
• Menyusun Loghat Melayu (1920), iaitu Kamus Ekabahasa
• Melayu, diselenggara bersama Ibrahim Bin Dato’Muda Linggi.
• A Practical Modern, Malay English Dictionary (Kamus Dwibahasa).
• Dictionary of Colloquial Malay.
• Buku tatabahasa, Malay Grammar dan Colloquial Malay: A simple
grammar with conversation.
• Sejarah Melayu & cerita jenaka : Pak Kaduk, Pak Pandir dan lain2.
 R.J WILKINSON
• Richard James Wilkinson banyak menerbitkan kamus dan menyusun ejaan.
• Antara sumbangannya :
• A Malay-English Dictionary (kamus dwibahasa yang terawal 1901).
• Kamus Jawi-Melayu-Inggeris (1903).
• Ejaan Wilkinson (1895) sistem ejaan yang digunakan di semua sekolah
umum.
• Menerbitkan buku-buku cerita lama dan sejarah untuk kegunaan penuntut
sekolah.
• Mengumpul pantun Melayu Bersama R.O Winstedt dalam Malay Literatures
Series 12.
 O.T DUSSEK
• Oman Theodore Dussek berketurunan Jerman, dilantik sebagai Pengetua
Maktab Latihan Guru Melaka dan menjadi pengetua SITC (Sultan Idris
Training Centre) yang pertama 1922.
• Beliau menubuhkan Pejabat Karang Mengarang dalam usaha untuk
memajukan bahasa Melayu.
• Kitab Pelita Mengarang bersama Muhammad Hashim Haji Taib.
• Kitab Pedoman Guru Penggal 1 dan 2 dan Kitab Hisab I-IV.
• Kitab Ilmu Geometri.
• Melawat ke Eropah Tengah.
• Practical Modern Malay: An Introduction to the Colloquial Language Malay
Readers.
 W. MARSDEN

William Marsden merupakan orang pertama yang menemukan dan

menyenaraikan kosa kata bahasa-bahasa dari Madagascar (Lautan Hindi)
ke Marques di Laut Pasifik.
A Dictionary of the Malayan Language - kamus dwibahasa yang disusun
mengikut kaedah perkamusan moden.
A Grammar of the Malayan Language.
Beliau juga merupakan orang pertama yang memperkenalkan pola
keselarasan vokal bagi perkataan dalam Bahasa Melayu.
 SUMBANGAN TOKOH TEMPATAN
1. ABDULLAH MUNSYI (1786-1854) 2. RAJA ALI HAJI (1808)

3. MEJAR DATO’ HAJI MOHD SAID 4. ZAINAL ABIDIN BIN AHMAD

BIN HAJI SULAIMAN
(1876-1955)
 1. ABDULLAH MUNSYI
• Beliau dilahirkan di Melaka, mendapat gelaran munsyi (guru) ketika berusia 11
tahun kerana mengajar Pendidikan Islam kepada tentera melayu di Melaka.
• Bertugas sebagai penyalin dokumen, penterjemah dan penulis buku.
• Digelar Bapa Sastera Moden.
• Antara karya beliau :
• - Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan.
• - Ceritera Kapal Asap.
• - Syair Singapura Terbakar.
• - Hikayat Abdullah
• - Kisah Pelayaran Abdullah ke Jeddah.
• - Menterjemah Hikayat Panca Tandera (Hindi->BM) menjadi Hikayat Khalilah dan
Daminah.
 2. RAJA ALI HAJI
• Beliau seorang ulama, ahli sejarah, pujangga Melayu-Bugis dan tokoh bahasa.
• Antara karya beliau :
• - Salasilah Melayu dan Bugis.
• - Tuhfat al-Nafis.
• - Bustanul-Katibin (1850).
• - Gurindam 12 belas.
• - Syair Suluh Pegawai.
• - Syair Sultan Abdul Muluk.
• Kitab Pengetahuan Bahasa merupakan kamus loghat Melayu Johor-Pahang-Riau-
Lingga penggalan pertama di Nusantara.
 3. MEJAR DATO’ HAJI MOHD SAID BIN HAJI SULAIMAN
• Di lahirkan di Telok Belanga Singapura.
• Beliau telah menubuhkan Pakatan
Belajar-Mengajar Pengetahuan Bahasa
(PBmPB) di Johor dan diubah kepada
Pakatan Bahasa Melayu Persuratan
Buku Diraja Johor.
• Pakatan tersebut menghasilkan 34
buah buku yang merangkumi bahasa,
sejarah , kebudayaan dan lain-lain.
Antara karyanya ialah :
- Buku Katan (kamus Jawi)
- Jalan Bahasa Melayu (bku tatabahasa)
- Perkataan-perkataan Berangkap.
- Penokok dan penambah dalam
Bahasa Melayu.
• - Tanda-tanda bagi Perhentian.
• - Buku Ketetapan Hejaan Melayu.
 4. ZAINAL ABIDIN BIN AHMAD
• Diberi gelaran “Pendeta” dalam
Kongres Bahasa dan Persuratan
Melayu.
• Beliau dihantar ke London sebagai
pensyarah di School of Oriental and
African Studies, Universiti of London
dan mendapat ijazah dlm bahasa
Melayu dan Arab.
Semasa bertugas di MPSI, beliau
menerbitkan majalah Guru dan Al-
Ikhwan.
Za’ba turut menghasilkan sajak spt
Hasad Dengki, Kurang Fikir, Tamak, Orang
Bermuka Dua dll.
• Antara karya beliau :
• - Chanai Bachaan (buku bacaan murid
darjah 4 sebelum Perang Dunia ke-2)
• - Ilmu Bahasa Melayu Penggal I dan
Penggal II (buku panduan bagi
gurudan pengarang)
• - Rahsia Ejaan Jawi
• - Ilmu Mengarang Melayu
• - Pelita Bahasa Melayu penggal I, II, III
• - Daftar Ejaan Melayu : Jawi-Rumi.
 SUMBANGAN PERTUBUHAN DAN INSTITUSI

• 1. PEJABAT KARANG MENGARANG

• 2. SULTAN IDRIS TRAINING COLLEGE (SITC)
• 3. KONGRES BAHASA DAN PERSURATAN MELAYU ASAS 50
• 4. PAKATAN BELAJAR MENGAJAR BAHASA MELAYU
• 5. JAWI PERANAKAN
 1. PEJABAT KARANG MENGARANG
-1. Ditubuhkan oleh 4. Tujuan jangka panjang :
5. Penulis Melayu dipilih
- Menerbitkan jurnal bergambar
O.T Dussek dan Za’ba daripada individu yang
- Mengadakan perkhidmatan
sebagai penterjemah. lulus latihan tiga tahun di
Maktab Perguruan Sultan
perpustakaan bergerak ke
2. Penterjemah dipilih Idris (MPSI).
kampung.
daripada lulusan
seberang laut. 6. Kerja2 badan ini :
- menulis, menterjemah &
3. Tujuan penubuhan jangka menyunting 5. Menerbitkan 2 siri
pendek : penerbitan buku,
buku pelajaran. iaitu The Malay
- Menerbitkan buku2 utk
sekolah Melayu - menterjemah perkara yang School Series dan The
- Menerbitkan bahan2 bacaan diperlukan Malay Home Library
masyarakat Melayu. Series.
jabatan kerajaan.
- Melatih penterjemah yang baharu.
• THE MALAY SCHOOL SERIES DAN THE MALAY HOME LIBRARY SERIES

Antara buku dalam siri

Antara buku terbitan PKM TMHLS :
Antara penulis dan
dalam TMHLS :
penterjemah PKM : - Hikayat Taman Ajaib
- Ilmu Mengarang Melayu
- Abdul Hadi Haji - Hikayat Taman Peri
- Pelita Bahasa Melayu
Hassan - Aladin dengan Lampu
- Chanai Bacaan
- Ibrahim Dato’ Muda
- Pedoman Guru Ajaib
- Yeop Abdul Rahman
- Sejarah Alam Melayu. - Chendera Lela
- Zainal Abidin Ahmad
- Ilmu Alam Rendah Tanah - Cerita Dongeng
- O.T Dussek
Melayu. Grimm dan Anderson.
 2. SULTAN IDRIS TRAINING SCHOOL (SITC).

• Ditubuhkan pada 29 November 1922 dan merupakan idea R.O

Winstedt.
• Memainkan peranan sebagai :
- Institusi latihan untuk melahirkan pendidik.
- Badan penerbitan buku, khususnya buku untuk kegunaan sekolah.
• O.T Dussek dilantik sebagai pengetua pertama SITC dan amat meminati
bahasa dan kebudayaan Melayu.
 • 3. KONGRES BAHASA DAN PERSURATAN MELAYU ASAS 50

Angkatan
Sasterawan 50
Matlamat penubuhan :
ditubuhkan pada 6 Tokohnya terdiri
Ogos 1950 di - Memperluas dan mempertingkatn daripada :
Singapura. martabat kesusasteraan Melayu - Usman Awang
- melindungi hak-hak ahli dan - Abdul Samad Said
Konsep pengarangnya. - Keris Mas
perjuangan : - Jimmy Asmara
- Melakukan pembaharuan dalam - Masuri SN
1. Seni untuk sastera tanpa menghilangkan yang - Asraf.
masyarakat lama.
2. Seni untuk
rakyat
 • 3. KONGRES BAHASA DAN PERSURATAN MELAYU ASAS 50
Antara sajak Usman
Awang yang popular :
Sajak2 tersebut
- Gadis Kuburan tersiar dalam
Sajak2 ini membawa persoalan:
- Pak Utih majalah
- perjuangan kemerdekaan,
- Ke Makan Bonda - Hiburan
- nasib kaum buruh &
- Mutiara
kemiskinan petani
Sajak Masuri SN - Kencana
- selari dengan slogannya “Seni
- Antologi Puisi Baru untuk masyarakat”. - Utusan Zaman

- Awan Putih - Mastika.

- Warna suasana
 • 3. KONGRES BAHASA DAN PERSURATAN MELAYU ASAS 50

Penulis yang bergiat Persoalan cerpen :

Cerpen2 tersebut
dalam cerpen : Darurat, nasib kaum buruh,
tersiar dalam akhbar
- Keris Mas dan majalah ketidakadilan sosial yang selari
- Awan il-Sirkam dengan slogan.
- Hiburan
- A. Samad Said. - Mutiara
Asraf telah memperjuangkan
- Juita
Antologi cerpen Tulisan Rumi sebagai tulisan rasmi
popular : - Utusan Zaman tanpa menegenepikan tulisan
- Mastika. jawi.
Mekar dan Segar &
Patah Tumbuh Beliau juga menjayakan Kongres
(karya Keris Mas) Bahasa Melayu dan Persuratan
Melayu I, II dan III.
 4. PAKATAN BELAJAR MENGAJAR BAHASA MELAYU
• Ditubuhkan pada 1888 dan pengasasnya ialah Dato’ Seri Amar diraja Abdul
Rahman Andak dan Dato’ Muhammad Ibrahim Munsyi.
• PBMBM merupakan perhimpunan belajar-mengajar dan siasat-menyiasat
pengetahuan dan peraturan bahasa Melayu.
• Sultan Johor menganugerahkan gelaran “Diraja” kpd pakatan ini dan menukar
nama menjadi Pakatan Bahasa Melayu Persuratan Buku Diraja Johor (PBMPB).
• Tokoh utama PBmPB, iaitu Major Dato’ Haji Muhammad Said Sulaiman telah
menghasilkan buku penting spt Buku Katan, Jalan Bahasa Melayu & Penokok
dan Penambah.
• Hasil penulisannya diterbitkan dalam jurnal Peredar yang diterbitkan enam
bulan sekali.
 4. PAKATAN BELAJAR MENGAJAR BAHASA MELAYU
• Antara perancangannya :
- Pemilihan tulisan Jawi sbg tulisan rasmi.
- Penstardardan dan penyeragaman ejaan Jawi.
- Menyusun buku Jalan Bahasa Melayu/tatabahasa bahasa Melayu.
- Menyusun dan mengatur pokok/penambah/imbuhan dalam BM.
- Menyusun Buku Katan dan Kamus Melayu.
- Mengumpul gugus katan atau kosa kata asing-Melayu.
- Mengatur sebutan bahasa Melayu yang lazim.
- Menyusun buku perianbasa (kumpulan simpulan bahasa, kiasan dll).
 5. JAWI PERANAKAN
• Jawi Peranakan merupakan akhbar Melayu pertama yang diterbitkan di
Malaysia (Singapura).
• Tokohnya ialah Munsyi Muhammad Said Dada Muhyiddin (asal Pulau Pinang)
dan Muhammad Naina Marican (Pengarang dan penyalin manuskrip
terkemuka).
• Jawi Peranakan ialah nama satu golongan masyarakat kacukan India-Melayu.
• Oleh sebab itu, pengarang dan wartawan akhbar ini meletakkan kepentingan
mereka sebagaimana kepentingan Melayu.
• Menggunakan cogan kata “Tawakal itu Sebaik-baik Bekal” dalam tulisan jawi.
Selain memaparkan berita di Kepulauan Melayu dan di luar negara , akhbar ini

turut mengulas politik dalam kritikan terhadap dasar kerajaan penjajah.

REHAT 3 MINIT !!
BM MODEN PASCAMERDEKA
- Akta-akta pelaksanaan bahasa
Melayu
- Penubuhan dan peranan DBP
- Perancangan bahasa Melayu

2
 i) AKTA-AKTA PELAKSANAAN BAHASA MELAYU

• PERLEMBAGAAN 152 PERLEMBAGAAN

PERSEKUTUAN
• AKTA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA (DBP) 1959
(PINDAAN 1995)
• AKTA BAHASA KEBANGSAAN 1963/67
• AKTA HASUTAN 1948 (PINDAAN 1970)
• AKTA PENDIDIKAN 1996
1. PERKARA 152 PERLEMBAGAAN PERSEKUTUAN

• Perkara ini menetapkan bahasa “Bahasa Kebangsaan” ialah bahasa

Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa2 tulisan sebagaimana yang
diperuntukkan dengan undang2 oleh parlimen.
• Penetapannya BM sbg bahasa kebangsaan disertai dengan syarat
berikut :
• - Tiada siapa yang dilarang/dihalang daripada menggunakan atau
mengajar atau belajar apa2 bahasa lain.
• - Tiada apa2 jua dalam Fasal ini boleh menyentuh hak Kerajaan
Persekutuan atau hak mana2 Kerajaan Negeri bagi memelihara
pengajian bahasa mana2 kaum lain dlm persekutuan.
 1. PERKARA 152 PERLEMBAGAAN PERSEKUTUAN
• Konsep bahasa kebangsaan dengan bahasa rasmi adalah berbeza.
• Bahasa Kebangsaan :- bahasa yang dipakai oleh individu, kumpulan,
badan swasta dan awam dalam negara dalam semua bidang.
• Bahasa Rasmi :- bahasa yang digunakan oleh kerajaan dalam urusan
pentadbirannya.
• Perlembagaan ini dipinda dengan memasukkan Fasal (6) yang
berbunyi :
• (6) dalam perkara ini “maksud rasmi” ertinya apa2 maksud kerajaan
sama ada Kerajaan Persekutuan atau Kerajaan Negeri dan termasuklah
apa-apa maksud sesuatu pihak berkuasa awam.
 2. AKTA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA (DBP) 1959
• Diluluskan oleh Parlimen pada 1959.
• Lembaga Pengelola DBP ditubuhkan di bawah akta ini bermatlamat untuk
memantapkan usaha bagi menggalakkan perkembangan bahasa dan
kesusasteraan Melayu di Malaysia.
• Berdasarkan seksyen 5 ini, Lembaga Pengelola DBP bertujuan :
• 1. Memperkembangkan bahasa kebangsaan.
• 2. Memperkembangkan bakat sastera khususnya dlm bahasa kebangsaan.
• 3. Mencetak/menerbitkan/membantu percetakan @ penerbitan buku 2,
majalah2, risalah2, dan kesusasteraan lain dalam dlm bahasa kebangsaan /
bahasa lain.
• 4. Menstardardisasikan ejaan & sebutan serta membentuk istilah2 teknikal
yang sesuai dlm bahasa kebangsaan.
2. AKTA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA (DBP) 1959

• Akta ini membolehkan DBP dinaiktaraf sebagai sebuah badan

berkanun yang mempunyai autonomi dalam perkara :
• 1. Menggubal dasarnya yang khusus.
• 2. Menyusun pelbagai rancangan pembinaan dan pengembangan
bahasa dan sastera.
• 3. Menjalankan kegiatan penerbitan dan perniagaan buku seperti
sektor swasta.
 3. AKTA BAHASA KEBANGSAAN 1963/67

• Akta ini dikuatkuasa pada 1 Julai 1971.

• Merupakan gabungan Akta Bahasa Kebangsaan 1963 dan 1967.
• Akta ini memperkukuh kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa
kebangsaan.
• Menurut akta ini, selepas 1 Sept 1967, bahasa kebangsaan
hendaklah digunakan bagi maksud2 rasmi.
• Urusan rasmi kerajaan baik dilaksanakan secara lisan atau tulisan
perlulah menggunakan bahasa kebangsaan.
 4. AKTA HASUTAN 1948 (PINDAAN 1970)
• Akta ini diluluskan pada 1948.
• Parlimen meminda Perkara 10 Perlembagaan Persekutuan setelah
berlakunya peristiwa 13 Mei 1969 yang menyatakan isu bahasa
sebagai isu yang sensitif.
• Akta ini dipinda pada tahun 1970 dengan menetapkan isu bahasa
tidak boleh dipersoalkan melainkan tentang pelaksanaannya.
• Sesiapa yang mempersoalkan akan dianggap sebagai melakukan
kesalahan menghasut.
• Akta ini menjamin kedudukan BM sebagai bahasa kebangsaan dan
rasmi.
 5. AKTA PENDIDIKAN 1996.
• Lanjutan daripada Akta Pelajaran 1961.
• Akta ini memperkukuh kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar
dan bahasa ilmu.
• BAHASA PENGANTAR : bahasa yang digunakan dalam sistem Pendidikan
termasuklah di sekolah dan di IPT
• Perkara penting yang terkandung ialah :
• 1. bahasa kebangsaan hendaklah menjadi bahasa pengantar utama di semua
IP dalam sistem pendidikan kebangsaan kecuali sekolah jenis kebangsaan.
• 2. Bahasa kebangsaan diajar sebagai mata pelajaran wajib di IP swasta jika
bahasa pengantar utama di Institusi Pendidikan itu bukan bahasa kebangsaan.
• 3. BM harus diajarkan sebagai mata pelajaran wajib jika sesuatu tadika
menggunakan bahasa2 lain sbg bahasa pengantar.
 ii ) PENUBUHAN DAN PERANAN (DBP)
• Pada awalnya dikenali sebagai Balai Pustaka, ditubuhkan di Johor
Bahru pada 22 Jun 1956.
• Pada peringkat awal, DBP berperanan sebagai sebuah jabatan di
bawah Kementerian Pelajaran yang bertangggungjawab menguruskan
hal-hal yang berkaitan dengan kebahasaan.
• DBP telah dinaikkan statusnya sebagai badan berkanun sebaik sahaja
Ordinan Dewan Bahasa diluluskan pada 1959.
• Pengarah DBP yang pertama ialah Ungku Abdul Aziz bin Abd. Hamid.
• DBP menjalankan program pembinaan bahasa yang mencakupi
penyelidikan, perkamusan, peristilahan dan pelaksanaan bahasa.
 iii ) PERANCANGAN BAHASA MELAYU
Perancangan merupakan satu usaha yang dilakukan secara sistematik.
Badan induk yang melakukan perancangan bahasa di negara kita ialah DBP.
Perancangan bahasa terbahagi kepada dua :
1. Perancangan taraf
2. Perancangan korpus
Empat peringkat perancangan bahasa Melayu :
1. Perancangan
2. Pelaksanaan
3. Pemasyarakatan
4. Penilaian
 PERINGKAT PERANCANGAN BAHASA MELAYU
1. PERANCANGAN 2. PELAKSANAAN

- Membuat keputusan tentang dasar - Pengekodan (kodifikasi)

- Mengumpulkan data - Pemupukan
- Menyusun strategi

3. PEMASYARAKATAN
- Penerapan korpus-korpus bahasa
yang telah dirancang untuk digunakan
oelh masyarakat.
4. PENILAIAN
- Melihat dan menilai hasil atau
kesan pada peringkat
pemasyarakatan.
- Membaiki kelemahan
- Membuat perancangan yang
seterusnya.
 PERANCANGAN TARAF

PERANCANGAN TARAF ATAU STATUS ialah usaha meluaskan dan

meningkatkan taraf penggunaan atau peranan bahasa Melayu dalam
masyarakat.
Melibatkan ketetapan dasar bahasa.
Melibatkan peningkatan taraf bahasa Melayu sebagai :
1. Bahasa rasmi.
2. Bahasa pengantar.
3. Bahasa kebangsaan.
 PERANCANGAN TARAF
1. Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.
- - Digunakan dalam situasi2 rasmi di sesebuah negara.
- - Tidak semestinya dipilih daripada bahasa pribumi dalam negara.
(contohnya, India menjadikan bahasa Inggeris sbg bahasa rasmi)
- - Bahasa rasmi tidak semestinya diangkat menjadi bahasa kebangsaan.
- - Bahasa Inggeris pernah ditetapkan menjadi bahasa rasmi yang kedua
di Malaysia.
- - BM menjadi bahasa rasmi di Semenanjung Malaysia (1 Sept 1967), di
Sabah (1973) dan di Sarawak (1983).
- - BI masih boleh digunakan spt dalam laporan perubatan, kewangan & di
mahkamah.
 PERANCANGAN TARAF
2. Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar.
- - B. Pengantar ialah bahasa yang digunakan sebagai medium dalam
proses PdP di institusi2 Pendidikan.
- - Juga disebut sebagai bahasa ilmu.
- - Laporan Razak (1956) mencadangkan BM sebagai mata pelajaran
penting yang diajarkan di sekolah2 Malaysia.
- - Laporan Talib (1960) mencadangkan kelulusan BM sebagai syarat
kemasukan ke Skim Latihan Perguruan.
- - Akta Pendidikan (1996) mengekalkan bahasa Melayu sebagai bahasa
pengantar untuk semua institusi Pendidikan kecuali SJK.
- - BM dijadikan bahasa pengantar secara berperingkat-peringkat.
- - Perancangan dan pembinaan BM dilakukan oleh DBP.
 PERANCANGAN TARAF
3. Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.
- Bahasa kebangsaan merupakan bahasa yang dapat melambangkan jati
diri dan semangat kebangsaan atau semangat nasionalisme bagi
sesuatu bangsa dan negara.
- BK dipilih daripada bahasa pribumi kerana dapat melambangkan identiti
sesebuah negara.
- BM dipilih menjadi bahasa kebangsaan atas sebab :
- i) BM tersebar luas dalam geolinguistik alam Melayu sejak berabad-abad
lamanya.
- ii) BM berperanan sbg bahasa peradaban tinggi sejak zaman
kegemilangan Sriwijaya & Melaka.
- iii) BM menjadi bahasa ilmiah di negara kita.
3. Bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan.

- - Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 telah menguatkuasakan pelaksanaan

BM sebagai bahasa rasmi.
- - Secara beransur-ansur bahasa Melayu telah diterima sebagai lambang
atau identiti rakyat Malaysia.
 PERANCANGAN KORPUS
Merupakan satu usaha untuk membina dan memperkembangkan aspek
bahasa yang meliputi tatabahasa, ejaan, sebutan, perkamusan dan
peristilahan.
Melibatkan dua proses :
1. Pengekodan (Kodifikasi)
- Penyeragaman untuk menghasilkan satu variasi yang standard, sempurna
dan seragam, iaitu usaha2 pembakuan bahasa.
- Melibatkan korpus ejaan, tatabahasa, perkamusan, sebutan dan istilah.
2. Pemupukan
- Usaha memodenkan bahasa Melayu supaya boleh menjadi bahasa yang
saling terjemah dengan bahasa moden yang lain.
 PERANCANGAN KORPUS

(a) Sejarah Perkembangan Sistem Ejaan Rumi.

(b) Penggubalan dan Penyelarasan Istilah.
(c) Pembakuan Sebutan
(d) Penyusunan Kamus
(e) Pembakuan Tatabahasa
 (a) SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI

• Tulisan Rumi berasal daripada tulisan Latin atau Rumawi yang dibawa oleh orang
Barat apabila mereka datang ke Kepulauan Melayu.
• Sistem tulisan ini bersifat fonik, iaitu sebutan bunyinya kebanyakannya mengikut
lambang hurufnya.
• BM ditulis pertama kali dlm Rumi oleh Antonio Pegafetta dalam kurun ke-15
dalam Senarai Kata Melayu-Itali.
• Daftar ini merupakan daftar kata Melayu-Barat yang terawal.
• Antara sistem ejaan Rumi yang pernah wujud di Malaysia.
 (a) SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI
NAMA S. TAHUN DIHASILKAN OLEH / TUJUAN
EJAAN SEBAB
1. SISTEM 1940 Jawatankuasa yang Menyeragamkan sistem ejaan rumi di
EJAAN dipergerusikan oleh R.J sekolah2 Melayu di Malaya.
WILKINSON Wilkinson, Pengarah
Pelajaran ketika itu.

2. SISTEM 1949 Diketengahkan oleh Beliau membuat pindaan sistem

EJAAN Za’ba. sebelumnya kerana ejaan itu tidak
ZA’BA menggambarkan sebutan Melayu.
- Huruf “u” digantikan dengan “o”
sebelum huruf “r”, “k” dan “ng” pada
akhir kata.
- Tanda sempang pada imbuhan “di-“ &
“sa-”
- Dinamakan Ejaan Sekolah
 (a) SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI
NAMA S. TAHUN DIHASILKAN OLEH / TUJUAN
EJAAN SEBAB
3. SISTEM 1945 - Muncul semasa Menyampaikan propaganda Jepun
EJAAN 1954 pemerintahan Jepun dalam Bahasa Melayu.
FAJAR - Hampir sama dengan SEW tetapi
ASIA diftong ai, au diganti dengan w &
y.
- Contohnya, pandai – panday &
kurau – kuraw.

4. SISTEM 1956 Ingin membuat tinjauan Sistem ini tidak pernah digunakan
EJAAN terhadap tulisan Melayu kerana sistem ini menerapkan
KONGRES dalam Kongres Persuratan lambang2 fonetik dalam sistem
Melayu Pertama dan ejaannya.
Kedua.
 (a) SEJARAH PERKEMBANGAN SISTEM EJAAN RUMI
NAMA S. TAHUN DIHASILKAN OLEH / TUJUAN
EJAAN SEBAB
5. SISTEM 1959 Kerjasama antara Memartabatkan bahasa Melayu melalui
EJAAN Indonesia dan Malaysia penyelarasan sistem ejaan.
MELINDO yang menyelaraskan - Juga ditolak seperti SE Kongres atas
sistem ejaan yang sebab yang sama.
digunakan dua buah
negara ini.

6. SISTEM 1972 Setelah tamat Persepakatan untuk menyelaraskan

EJAAN konfrontasi Indonesia- sistem ejaan dengan Indonesia.
RUMI Malaysia. - Sistem ini kekal digunakan hingga kini.
BARU - Di Indonesia, sistem ini dinamakan
BAHASA Ejaan Bahasa Indonesia yang
MELAYU Disempurnakan.
 (b) PENGGUBALAN DAN PENYELARASAN ISTILAH

• Istilah ialah kata atau frasa yang mempunyai makna yang khusus dan digunakan
dalam sesuatu bidang ilmu.
• Pembentukan istilah BM bermula 1956 dengan tertubuhnya DBP yang
mempunyai Jawatankuasa Istilah yang khusus untuk beberapa bidang ilmu.
• 30 Ogos 1975, Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia (MBIM) ditubuhkan untuk
menyediakan garis panduan umum tentang pembentukan istilah.
• Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Malaysia dan Indonesia
dilancarkan dan di Malaysia dikenali sebagai Panduan Umum Pembentukan
Istilah Bahasa Melayu.
 (b) PENGGUBALAN DAN PENYELARASAN ISTILAH
• Panduan untuk mencari istilah adalah mengikut langkah berikut :
1) Melihat kata2 yang lazim digunakan dlm BM
(baku, dialek daerah @ klasik).
– kuasa, daya, tapak, gaya
2) Melihat kata2 yang tidak lazim digunakan dlm
BM (baku, dialek daerah @ klasik).
– cerakin, peka, mendap

3) Melihat kata2 serumpun

– Gambut (banjar), Kamir (Kelantan), Dermaga
(Jawa), merarau (Iban)
 (b) PENGGUBALAN DAN PENYELARASAN ISTILAH
• Panduan untuk mencari istilah adalah mengikut langkah berikut :

4) Mengambil istilah sumbernya (menyerupai

ejaan)
– matematik (mathematics), electron (electron)

5) Melihat kata2 asing dengan

menterjemahkannya.
– pembuluh darah (blood vessel), Kajian bentuk
bumi (geomorphology).
 LANGKAHPEMBENTUKANISTILAH
KONSEP YANG SUDAH ADA

BERASAL DARI BERASAL DARIPADA

NUSANTARA PELBAGAI NEGARA

PEMANTAPAN PEMADANAN

TERJEMAH SERAPAN PENYESUAIAN PENTERJEMAHAN +

IMBUHAN ISTILAH PENYERAPAN
ASING

SECARA DENGAN DENGAN TANPA AWALAN AKHIRAN DAN

LANGSUNG PEREKAAN PENYESUAIAN PENYESUAIAN ASING PENGHUJUNG
EJAAN EJAAN KATA BAHASA
ASING
 KONSEP YANG SUDAH ADA
PROSES CONTOH PERKATAAN
PEMANTAPAN Virus nipah (nipah virus)
Secara langsung Pasar raya (supermarket), pencakar langit
(skyscraper).
Dengan perekaan Pekasin (brine), Jerayawara (road show)
Dengan Kamera (camera), mikrofon (microphone)
penyesuaian ejaan
Tanpa penyesuaian Radar (radar), nasal (nasal)
ejaan
 KONSEP YANG SUDAH ADA

PROSES CONTOH PERKATAAN

Awalan asing Aberasi (aberration), antibiotik (antibiotic),
dwibahasa (bilingual)
Akhiran dan Variabel (variable),pakej (package), anarki
penghujung kata (anarchy)
bahasa asinh
Gabungan Koloid kampung (clay colloid), morfem terikat
penghujung kata (bound morphone)
bahasa asing
LANGKAHPEMBENTUKANISTILAH
KONSEP YANG
BARU

PEREKACIPTAAN

Mampu milik
(affordable)
 (b) PENGGUBALAN DAN PENYELARASAN ISTILAH

• Pada 2014, Majlis Bahasa Brunei-Indonesia-Malaysia (MABBIM) menyemak

semula pedoman istilah tersebut dan pindaan akhir dibuat.
• Pembentukan dibuat tidak lagi mengikut langkah sebelumnya tetapi dianjurkan
supaya diterima bentuk istilah yang sesuai.
• Pedoman khusus pembentukan istilah telah diwujudkan untuk bidang ilmu
kimia, geografi dan agama Islam kerana bidang ini memerlukan tatacaranya yang
tersendiri.
 (c) PEMBAKUAN SEBUTAN

• Merujuk kepada penyelarasan sebutan, iaitu mengikut ejaan.

• Contohnya, vokal ‘a’ dibunyikan [a] tanpa mengira kedudukan dalam perkataan.
• Maka kata “mata” disebut [mata] bukan [matə] & kata “saya” disebut [saya]
bukan [sayə].
• Sebutan baku perlu digunakan dalam semua institusi rasmi.
• Sistem sebutan baku dilaksanakan sepenuhnya di negara kita pada tahun 1984.
• Tujuannya adalah untuk memudahkan proses pengajaran dan pembelajaran
kerana BM dapat diseragamkan secara sistematik.
 (d) PENYUSUNAN KAMUS

• Tujuan Kamus disusun untuk :

• 1. membantu usaha pembakuan bahasa Melayu sebagai panduan dan bahan
rujukan.
• 2. sebagai alat pengajaran dan pembelajaran.
• 3. meningkatkan kecekapan dan kemahiran berbahasa.
• Perkembangan perkamusan pula dibahagikan kepada tiga tahap.
 (d) PENYUSUNAN KAMUS
TAHAP KEDUA
1. Penyusunan kamus awal
TAHAP PERTAMA oleh pedagang dan mubaligh
1. Penghasilan daftar2 Kristian.
kata yang bertujuan 2. Mengandungi huraian
untuk tentang tatabahasa Melayu.
memudahkan - A Dictionary of the
urusan Malayan Language (W.
perdagangan. Marsden).
- A Malay-English
- Daftar Kata Melayu- Dictionary (R.J Wilkinson)
Cina kurun ke-15 - The Grammar and The
(Tertua). Dictionary of the Malay
- Daftar kata Melayu Language (John
Itali (Antonio Pigafetta) Crawford).
TAHAP KETIGA
Penghasilan kamus
moden yang terdiri
daripada :
- Kamus Ekabahasa
(Kamus Dewan dll)
- Kamus Dwibahasa.
- Kamus Istilah
(Kamus Istilah Sains
Am dll)
 (e) PEMBAKUAN TATABAHASA

• Pembakuan tatabahasa merupakan satu usaha untuk menyeragamkan semua

aspek tatabahasa supaya menjadi mantap sebagai panduan kepada pengguna.
• Pada peringkat awal, buku “Pelita Bahasa Melayu Penggal I” oleh Za’ba dijadikan
panduan.
• Pada 1986, DBP menerbitkan Tatabahasa Dewan Jilid 1 – membicarakan aspek
sintaksis Melayu.
• Pada 1989, Tatabahasa Dewan Jilid 2 – membincangkan aspek morfologi BM.
• Pada 1993, kedua2 aspek tersebut digabungkan dalam satu jilid.
REHAT 3 MINIT !!
 FUNGSI
MELAYUMODEN

6
 FUNGSI BAHASA MELAYU MODEN
(1) BAHASA ILMU
- Bahasa pengantar dalam Pendidikan dari darjah 1 hingga 6 (1981)
- BM jadi bahasa pengantar kursus tahun pertama di universiti (1983)
- BM sebagai satu mata pelajaran di semua SJK Cina dan Tamil.
Penawaran kursus bahasa Melayu di luar negara. Contohnya, Kerusi Pengajian
Melayu di China dan Leiden.

(2) BAHASA KOMUNIKASI

- Alat menyampaikan perasaan dan fikiran dalam lisan atau tulisan
- Menjadi media dalam hubungan perdagangan dan perbincangan pelbagai bidang.
 FUNGSI BAHASA MELAYU MODEN
(3) BAHASA PERPADUAN
- Terlaksana apabila bahasa Melayu dijadikan alat komunikasi atau alat
hubungan antara rakyat atau dengan kerajaan.
- Persefahaman dan perpaduan dapat dipupuk.
- Kerajaan juga telah mengiktiraf BM sebagai Bahasa Kebangsaan.
- Dasar Pelajaran Kebangsaan menjadikan BM sbg bahasa pengantar di institusi.
- Asmah Haji Omar menyatakan “Bahasa Perpaduan” tidak dapat
menggambarkan rasa perpaduan dan kepunyaan seperti istilah “Bahasa
Kebangsaan”
 SUMBANGAN
INSTITUSI-INSTITUSI

6
 SUMBANGAN INSTITUSI-INSTITUSI

(1) UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA (UKM)

(2) UNIVERSITI MALAYA (UM)
(3) INSTITUT BAHASA
(4) PERSATUAN PENULIS NASIONAL (PENA)
(5) PERSEKUTUAN BAHASA MELAYU UNIVERSITI MALAYA (PBMUM)
(6) PERSATUAN PELAJAR-PELAJAR MAKTAB PERGURUAN BAHASA
(PPMPB)
(7) BADAN BERTINDAK BAHASA KEBANGSAAN (BBBK)
 (1) UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA
UKM Ditubuhkan 18 Mei 1970 di Lembah Pantai.
Menggunakan bahasa Kebangsaan sepenuhnya sebagai bahasa pengantar.
Matlamat : mendaulatkan bahasa Melayu sbg bahasa kebangsaan dan
ilmu.
Mendorong universiti2 yang lain untuk menjadikan bahasa Melayu
sebagai bahasa pengantar secara berperingkat-peringkat.
 (2) UNIVERSITI MALAYA
UM Ditubuhkan 8 Oktober 1949 di
Singapura dan berpindah ke Kuala Lumpur
1959.
Melaksanakan dasar bahasa kebangsaan
sebagai bahasa pengantar untuk semua
kursus.
Kursus BM ditawarkan kepada mahasiswa
bukan Melayu oleh Jabatan Pengajian
Melayu agar pelajar2 tersebut boleh
menggunakan bahasa Melayu.
 INSTITUT BAHASA
Asalnya Maktab Bahasa yang ditubuhkan di Johor Baharu 1958.
Tujuannya untuk melatih guru2 yang bakal mengajarkan BM di Sekolah
Menengah dan Maktab Perguruan.
Pada 1988, termaktub Rancangan Lima Tahun Institut (1988-1992)
- mendalami usaha penyelidikan
- menyediakan pendidikan menyeluruh kpd guru bahasa Melayu.
- mempergiat pelbagai kegiatan bahasa, sastera dan budaya.
- Melaksanakan program perguruan dengan seimbang dan menyeluruh.
- menilai pelaksanaan program di IB dengan tema Kecemerlangan dari segi
Guru, Ilmu, bahasa, Budaya, Sastera serta Sukan (GIBBS).
 PERSATUAN PENULIS NASIONAL (PENA)

Ditubuhkan 1961 yang bertujuan memperkembangkan bidang bahasa,

sastera, ilmu bersesuaian dengan kepentingan nasional.
Telah mendaulatkan bahasa Melayu sebagai wadah jati diri bangsa.
Turut memperjuangkan BM sebagai bahasa pengantar utama dalam
Pendidikan negara.
 PERSEKUTUAN BAHASA MELAYU UNIVERSITI
MALAYA (PBMUM)
Berperanan memartabatkan bahasa dan kesusasteraan Melayu.
PBMUM berjuang :
- memperkembangkan sastera dan Bahasa Melayu.
- Memperkembangkan seni budaya Melayu.
- Menjalankan kajian dan penyelidikan tentang sastera dan BM.
- Mengiktiraf BM sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa pengantar
Pendidikan.
Perjuangan PBMUM dianggap Berjaya, BM digunakan di semua sekolah dan
IPT.
Kini bertukar nama kepada Persatuan Bahasa Melayu Universiti Malaya.
 PERSATUAN PELAJAR-PELAJAR MAKTAB
PERGURUAN BAHASA (PPMPB)
PPMPB ditubuhkan oleh pelajar2 Maktab Perguruan Bahasa.
PPMPB ditubuhkan kerana penuntut di maktab tersebut tidak berpuas hati
dengan peranan maktab yang tidak menjadikan BM sebagai bahasa pengantar
tunggal.
PPMPB persatuan pertama yang mengadakan tunjuk perasaan untuk
mendesak kursus2 di maktab tersebut diajarkan dalam bahasa Melayu.
 TOKOH-TOKOH
BAHASA MELAYU
ERA
PASCAMERDEKA

7
 TOKOH-TOKOH BAHASA MELAYU

(1) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR ASMAH

HAJI OMAR.
(2) PROFESOR EMERITUS DATUK DR NIK
SAFIAH KARIM.
(3) DR. HASSAN AHMAD.
(1) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR ASMAH HAJI OMAR
Beliau dilahirkan di Jitra, Kedah pada 5 Mac 1940.
Merupakan pakar linguistik BM dan tokoh bahasa.
Menyandang jawatan Dekan Fakulti Bahasa dan Linguistik di Univeristi Malaya.
Pernah menjadi Timb. Naib Canselor, Universiti Malaya.
Merupakan anggota Jawatankuasa Tetap BM.
Pada 2000, beliau dianugerahkan gelaran Doktor Persuratan (D.Litt) daripada
UM kerana sumbangan dalam ilmu linguistik di Malaysia.
Banyak menjalankan penyelidikan tentang bahasa orang Asli di Sabah dan
Sarawak.
Dianugerahi Tokoh Akademik Negara 2011 oleh Kemneterian Pendidikan
Malaysia.
(1) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR ASMAH HAJI OMAR
BIL TAHUN NAMA BUKU
1 1968 Morfologi-Sintaksis BM dan Bahasa Indonesia: Satu
Perbandingan Pola.
2 1975 Essay of Malaysian Linguistics
3 1981 The Iban Language of Sarawak: A Grammatical Description
4 1982 Nahu Melayu Terakhir
5 1987 Bahasa Melayu Saintifik
6 1991 Aspek bahasa dan kajiannya
7 1991 Bahasa Melayu Abad ke-16: Satu Analisis Berdasarkan Teks
Melayu Aqaid Al-Nasafi.
(1) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR ASMAH HAJI OMAR
BIL TAHUN NAMA BUKU
8 1993 Perancangan Bahasa dan Rujukan Khusus kepada
Perancangan BM
9 1995 Rekonstruksi Kata dan Bahasa Melayu Induk.
10 2002 Setia dan Santun Bahasa
11 2008 Ensiklopedia Bahasa Melayu
12 2008 Nahu Kemas Kini
(2) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR NIK SAFIAH KARIM
Beliau dilahirkan di Kota Bharu, Kelantan pada 17 Disember 1939.
Beliau amat aktif dalam memperjuangkan kedaulatan BM.
Pernah menjadi pensyarah di Fakulti Sastera dan Sains Sosial, Universiti Malaya.
Pernah menjadi Timb. Ketua Pengarah DBP.
Pernah menjadi Presiden Linguistik Malaysia selama 18 tahun dan kini beliau
menjadi penasihat persatuan tersebut.
Kepakaran beliau dalam tatabahasa dan sosiolinguistik.
Beliau dianugerahkan gelaran Tokoh Akademik Negara 2012 oleh Kementerian
Pendidikan Malaysia.
(2) PROFESOR EMERITUS DATO’ DR NIK SAFIAH KARIM
BIL TAHUN NAMA BUKU
1 1978 Bahasa Melayu Syntax.
2 1981 Beberapa Persoalan Sosiolinguistik Bahasa Melayu.
3 1986 Bahasa Melayu: Persoalan dan Pergolakan.
4 1988 Sosiolinguistik Bahasa Melayu dan Pengajaran.
5 1993 Tatabahasa Dewan (Karya bersama dengan Farid M. Onn,
Hashim Hj. Musa dan Abdul Hamid Mahmood).
6 1995 Malay Grammar for Academics and Professionals.
7 1999 Yang Indah itu Bahasa
8 2007 Liku-liku Bahasa.
 (3) DR. HASSAN AHMAD
Beliau dilahirkan di Muar, Johor pada 8 Disember 1936.
Beliau merupakan bekas Ketua Pengarah, DBP (1976-1988)
Pernah menjadi ketua 1 Persatuan Penulis Nasional (PENA) 1966-1967.
Pernah digelar The Godfather of Malaysian Book World dan menerima Anugerah
Tokoh Pembangunan Buku Negara (2005).
Pernah menjadi Pengerusi Majlis Bahasa Malaysia dalam Jawatankuasa Tetap
Majlis Bahasa Malaysia-Indonesia (MABBIM).
Antara orang penting yang menyelaraskan ejaan dan istilah antara Bm, Indonesia
dan Brunei.
Banyak menulis tentang bahasa, sastera dan penerbitan buku, majalah, akhbar
dll.
 (3) DR. HASSAN AHMAD

BIL TAHUN NAMA BUKU

1 1964 Syair.
2 1988 Bahasa, Sastera, Buku:Cetusan Fikiran Hassan Ahmad.
3 2009 Ke Luar Jendela.
 AKTIVITI
BERKUMPULAN

85
 PERBEZAAN BAHASA MELAYU KUNO, KLASIK DAN MODEN

BIL BM KUNO BM KLASIK BM MODEN

1 Bermula pada abad ke-4 Bermula pada abad 13 – Bermula pada abad-
Masihi. 14 Masihi. 19.
2 Bukti awal ialah prasasti Bukti awal ialah Batu Bukti awal ialah hasil
di Dong Yen Chau, Teluk Bersurat Terengganu di karangan Munsyi
Tourane, Vietnam. Sungai Teresat. Abdullah.
3 Pengaruh Sanksrit dan Pengaruh Arab dan agama Pengaruh Barat seperti
agama Hindu. Islam. Inggeris.
 PERBEZAAN BAHASA MELAYU KUNO, KLASIK DAN MODEN
BIL BM KUNO BM KLASIK BM MODEN
4 Menggunakan tulisan Menggunakan tulisan Jawi Menggunakan tulisan
Palava, Rencong, Kawi, dan pengaruh tulisan Rumi.
Nagiri, Devanagari. India.
5 Zaman kegemilangan Zaman kegemilangan Semasa era
semasa pemerintahan semasa Kesultanan pramerdeka dan
Sriwijaya. Melayu Melaka. pascamerdeka.
6 Tiada perancangan Tiada perancangan Ada perancangan
bahasa. bahasa. bahasa, iaitu
perncangan taraf dan
korpus.
 PERBEZAAN BAHASA MELAYU KUNO, KLASIK DAN MODEN
BIL BM KUNO BM KLASIK BM MODEN
7 Cirinya : Cirinya: Cirinya :
1. Menggunakan kata 1. Menggunakan ayat yang 1. Menggunakan
pinjaman Sanskrit. panjang, berulang, pasif, ejaan yang
2. Huruf ‘b’ ialah ‘w’ songsang dan berbelit-belit. sempurna dan
3. Tiada bunyi e pepet. 2. Menggunakan bahasa Istana. standard.
4. Imbuhan ‘ber’ ialah 3. Menggunakan kosa kata
‘mar’. arkaik.
5. Awalan ‘di’ ialah ‘ni’ 4. Menggunakan perdu
6. Konsonan apresiasif perkataan (pangkal ayat)
7. Penggunaan huruf 5. Banyak menggunakan partikel
‘h’ –pun dan -lah
 PERBEZAAN BAHASA MELAYU KUNO, KLASIK DAN MODEN
BIL BM KUNO BM KLASIK BM MODEN
8 BM berfungsi sebagai : BM berfungsi sebagai : BM berfungsi sebagai :
1. Lingua Franca 1. Lingua Franca 1. Bahasa ilmu
2. Bahasa rasmi dan 2. Bahasa pentadbiran 2. Bahasa komunikasi
urusan 3. Bahasa ilmu 3. Bahasa perpaduan
pemerintahan istana 4. Bahasa undang-
3. Bahasa kebudayaan undang
dan kesusasteraan. 5. Bahasa persuratan

9 Bahan bukti : Bahan bukti : Cirinya :

1. Batu 1. Batu bersurat 1. Karangan
bersurat/prasasti 2. Batu nisan
3. Surat awal
4. Hukum kanun
5. Naskah Melayu klasik
Sekian, Terima
Kasih.

90