Tajuk 3

Logik dan

Metodolog
i
2

Logik dan
Metodologi
Definisi
Hasil Pembelajaran
Kepentingan Ilmu
• Menjelaskan tentang ilmu
Kandunga
logik
logik dengan ilmu falsafah
Kedudukan logik Dalam serta kepentingan ilmu logik.
Hierarki Ilmu • Menguraikan klasifikasi ilmu
kepada ontologi, epistemologi dan
Kaedah Pemikiran Logik aksiologi serta kategori logik.
• Menganalisis logik dan
Logik Moden
penghujahan untuk penghasilan
n

Falasi & Heuristik dan

penjanaan ilmu-ilmu baru.
KATA-KATA FALSAFAH / HIKMAH / MUTIARA KATA
PENGENALAN
Kita lihat semua orang berfikir dan semua orang ada cara
berfikir
Perbincangan Falsafah turut merangkumi tentang berfikir,
cara berfikir ataupun kadar berfikir.
Di dalam ilmu falsafah, cara atau kaedah berfikir dikaitkan
dengan LOGIK iaitu salah satu cabang falsafah.
Apa yang dimaksudkan dengan Logik?
#cara berfikir menurut falsafah.
#Bagaimana kaedah berfikir menurut falsafah
Deduktif Bentuk Abduksi
Indukti /
f Kaedah Heuristik

LOGIK
(Penghujahan)
Formal
Ilmu
Falasi Tidak
Baru
Formal
 MAKSUD LOGIK
Logik itu adalah satu kajian mengenai penghujahan
Logic is the study of arguments.
Logik juga adalah kaedah berfikir untuk dapatkan keputusan yang benar atau
membezakan sesuatu yang sah dari yang tidak sah.
Apakah yang dimaksudkan dengan penghujahan (arguments)?
Argument ialah sesuatu yang terdiri daripada dua bahagian ayat iaitu
Pertama - bahagian ayat yang dipanggil premis.
Kedua - bahagian ayat yang dipanggil kesimpulan.
Jadi, terdapat 2 bahagian AYAT;
AYAT pertama dipanggil premis dan AYAT kedua dipanggil kesimpulan.
3

Logik
• Logik dari Sudut
berasal daripada bahasa Yunani logos,
yangEtimologi
bermaksud:
>idea atau
>alasan hasil daripada kajian tentang
kebenaran tentang sesuatu samada secara
inferens (kesimpulan berdasarkan fakta) atau
pun melalui kajian.
• Logik adalah cabang falsafah dalam bahagian
aksiologi (nilai ilmu) yang mengkaji prinsip-
prinsip pemikiran yang betul.
4

Logik dari Sudut

Terminologi
Logik ialah ilmu atau pengetahuan tentang cara berfikir (berhujah)
dan
Kamus Dewan (membuktikan sesuatu) dgn sihat, kemampuan untuk berhujah dengan
meyakinkan

Irving M.Copi Ilmu logik adalah satu kajian tentang kaedah dan prinsip yang
& Carl Cohen menyiasat, untuk membezakan antara pemikiran yang betul dan tidak
betul.

Hulon Wills Ilmu logik ialah sains penaakulan atau pemikiran (the science
of reasoning) yang jelas untuk penulisan atau penuturan yang
jelas.
5

Logik logik:
• Pemikiran dari Sudut
> Kajian prinsip-prinsip pemikiran yang betul, perkataan yang benar/fikiran
Terminologi
yang betul/benar.
> Cara pemikiran yang mengutamakan bukti dan elemen alasan yang
akhirnya akan
sampai kepada satu ketetapan.
> Ia merupakan sebahagian daripada pemikiran kritikal di mana individu cuba
melihat sesuatu dalam sesebuah perdebatan/ pertelingkahan.
• Penaakulan atau pemikiran:
> Proses ke arah pencapaian kesimpulan berdasarkan bukti-bukti konkrit.
• Kesimpulan:
> Fakta, keputusan, pendapat atau hukuman yang dilahirkan daripada
penaakulan.

• Logik meneliti hujah-hujah bagi tujuan membezakan antara

pemikiran yang baik dan buruk dengan menyiasat kriteria normatif
untuk kesimpulan dan demonstrasi yang sah.
9

Logik
• Logik jugadan
dikaitkan dengan istilah rasionalisme.
Rasional
• Istilah rasionalisme juga berasal daripada perkataan Latin
iaitu ratio yang membawa maksud reason dalam bahasa
Inggeris.
• Kerasionalan ialah keupayaan minda, ianya juga dikaitkan
dengan intelek dan berbeza sekali dengan pengalaman.
• Menurut J.M.Stine (2001), pemikiran logik ialah reasoning
yang memberi panduan dan penerangan kepada kita sama
ada sesuatu perkara itu boleh diterima atau tidak.
• Ianya dikenali sebagai common sense yang berlaku secara
semula jadi.
 Kepentingan Ilmu Logik

Melatih, potensi akal dalam mengkaji objek fikir dengan menggunakan

mendidik metodologi berfikir.
dan
mengembang

Membezaka proses berfikir yang benar daripada yang salah

n

Memelihar akal daripada kesalahan dalam berfikir

a

Menajamka akal fikiran dan membina kebenaran dalam berfikir

n
 Ilmu ialah kumpulan pengetahuan yang mempunyai
ciri-ciri tertentu yang membezakan ilmu
daripada yang lain.

Ilmu dari
Perspekti
f Menurut Jujun Suriasumantri (1993),
Falsafah ciri-ciri keilmuan didasarkan pada 3 jawapan yang
diberikan kepada 3 persoalan pokok:
Bagaimanakah kita Apakah nilai
Apakah yang ingin
memperolehi pengetahuan tersebut
kita ketahui ?
pengetahuan? bagi kita?
(Ontologi/Teori wujud)
(Epistemologi/teori (Aksiologi/teori nilai)
ilmu)
14

Syarat-syarat Ilmu
Pengetahuan
kebenaran
(truth)

Menurut takrifan epistemologi, sesuatu kepercayaan

perkara itu hanya dapat diterima sebagai
sumber ilmu jika memenuhi 3 syarat (belief)

bukti
(evidence; warrant;
ground)
15

Epistemologi Ilmu
• Epistemologi ilmu Barat tidak menjadikan agama
Barat
sebagai asas ilmu.

• Mereka menerima ilmu melalui perkara

yang dapat diukur dan dibuktikan dalam
makmal sahaja.

• Mereka menolak ilmu wahyu atau ilmu berkaitan

perkara-perkara ghaib kerana tidak dapat
dibuktikan secara saintifik dan fakta/empirik.
 Hierarki
Ilmu

Kedah
Jenis Hierarki
Pemerolehan
Ilmu Ilmu Wahyu Kepada Para
Naql Ilmu
Nabi Dan Rasul
i Wahyu

Ilmu Inspirasi Orang-

orang Baik
Inspirasi
Aql Ilmu Intuisi /
Ilham /
i Rasional Cendekiawan
Ilmu Empirikal/pemerhatian/
eksperimen Pancaindera
Orang
Biasa
Kedudukan Logik dalam
Hierarki Ilmu

• Dalam hierarki Ilmu, logik berada di

bawah ilmu wahyu dan intuisi.
• Logik berasaskan akal dan pemikiran
dan kecenderungan berlakunya
kesalahan dan kesilapan adalah
tinggi.
• Akal boleh dipengaruhi emosi, nafsu
dan alam sekeliling.
 26

Konsep Utama Ilmu

Logik
1. Andaian

2. Premis
Istilah-istilah
Logik Menurut 3.
Hulon Wills Kualifikasi
4.
(Logic, Language
Refutasi
and Composition) 5.Silogisme

6.Falasi
 Andaian
• Istilah andaian dirujuk sebagai assumption, anggapan atau sangkaan.
• Andaian adalah keputusan atau pendapat yang dianggap sebagai benar, walaupun
tidak begitu pasti, namun masih dianggap sebagai satu kebenaran.
• Andaian adalah permulaan untuk mencari fakta atau meletak satu asas untuk
mengarah otak berfikir ke suatu arah.
• Contoh :
• Si A telah kehilangan wang di kolej kediaman
• Si A boleh membuat andaian bahawa Si B mencuri
• Si A sekadar membuat andaian sahaja, tetapi dia tidak boleh membuat tuduhan
berdasarkan syak wasangka tanpa ada bukti kukuh.
 Premis
• Istilah premis digunakan dalam ilmu logik sebagai satu titik tolak dalam sebarang
hujah.
• Premis boleh dijadikan asas untuk sesuatu hujah/fakta atau untuk mencari sesuatu
keputusan.
• Konsep premis boleh dibahagikan kepada 2:
> Pernyataan Umum :
Contoh :
1. Malaysia lebih baik menjadi negara industri daripada negara pertanian.
2. Pencemaran budaya lebih bahaya daripada penceraman alam dalam membentuk moral /
sahsiah seseorang manusia.
> Pernyataan Khusus
Contoh :
1. “Arsenic itu racun” . Jadi seseorang mengambil premis /fakta ini sebagai sesuatu yang benar,
dia akan mengelak daripada mengambil makanan yang ada ‘arsenic’
2. ‘Arsenic tidak beracun’. Ada orang yang ambil premis / fakta ini kerana kejahilan dan mereka
makan makanan yang ada ‘arsenic’ serta jatuh sakit.

Kadang-kala manusia terperangkap atau terdesak untuk buat keputusan berdasarkan premis
 29

• Pernyataan umum selalunya bersifat terbuka dengan

kesimpulan yang mungkin tidak tepat.
Pernyataa
• Pernyataan umum selalu digunakan walau pun tidak
n Umum salah tetapi ianya tidak kukuh dan boleh
dipertikaikan.
 30

• Pernyataan khusus merujuk kepada usaha memberi

fakta untuk menjelaskan apa yang diperkatakan.
• Pernyataan khusus dapat mengelak daripada menjadi
terbuka dan boleh dipertikaikan.
• Pernyataan khusus adalah lebih spesifik.
Pernyataa • Membuat pernyataan khusus kurang disukai kerana
n Khusus ianya memerlukan ketelitian supaya tidak
tertinggal fakta penting.
• Namun dengan pernyataan khusus ini
pendengar/pembaca akan selesa kerana butirannya
lengkap dan tidak sangsi lagi.
 Kualifikasi
• Konsep kualifikasi yang membawa maksud bukan semua pernyataan/hujah
semestinya begitu walaupun pernyataan umum dapat diterima.
• Frasa-frasa kualifikasi yang digunakan ialah seperti sebahagian besar, seringkali,
kebanyakan.
• Oleh hal yang demikian, dalam bidang penulisan dan pertuturan, sesuatu pernyataan
umum dapat diterima sebagai logik jika menggunakan konsep kualifikasi.
• Contoh :
1. “Sebahagian besar” rakyat Malaysia adalah terdiri daripada golongan muda.
2. “Kebanyakan” pelajar UTeM adalah berasal dari Semenanjung.
3. “Seringkali” pemandu itu melanggar lampu isyarat.
Refutasi
• Refutasi daripada perkataan bahasa Latin refutationem adalah
> tindakan atau pernyataan untuk membuktikan bahawa seseorang individu,
atau sesuatu pendapat atau pandangan salah atau tidak tepat atau
> tindakan menolak pandangan seseorang.
• Istilah refutasi digunakan untuk memusnahkan asas logik atau premis orang
lain yang telah diterima dan dipercayai oleh orang ramai buat sekian lama.
• Pandangan baru akan diterima sebagai hakikat yang benar sekiranya refutasi
daripada seorang yang dapat menunjukkan bukti-buktinya.
• Contoh:
> Kemakmuran sesebuah negara disebabkan oleh pemimpin utama seperti
Perdana Menteri atau Presiden.
Tapi orang lain telah buat refutasi bahawa
> Kemakmuran sesebuah negara bukan oleh Perdana Menteri/Presiden,
tetapi kerana hasil kekayaan ekonomi negara itu sendiri.
Maka orang ramai terima kenyataan/hujah ini sebagai benar hasil refutasi
seseorang yang dapat menunjukkan buktinya.
 Silogisme
• Silogisme bermaksud struktur ke arah satu deduksi atau kesimpulan yang
khusus.
• Terdapat 3 premis utama:
> Premis besar
> pernyataan yang umum yang merangkumi semua aspek dalam
sesuatu kumpulan kategori atau bahagian.
> Premis kecil
> pengenalan kepada sesuatu idea daripada kategori premis besar
> Kesimpulan
> keputusan yang diambil daripada pernyataan umum dalam premis
besar dan pernyataan khusus dalam premis kecil.
• Contoh:
> Premis besar: Mahasiswa di UTeM itu pandai-pandai
> Premis kecil : Si A merupakan mahasiswa UTeM
> Kesimpulan : Si A adalah mahasiswa yang pandai.
 Falasi
1. Konsep falasi membawa maksud :
• Kesilapan berfikir menjadikan hujah tidak sah
• Kesilapan pada cara berfikir yang membawa kepada satu huraian,
alasan, pendapat atau kesimpulan yang keliru

2. Falasi adalah hujah palsu untuk kelirukan orang atau mempengaruhi

orang untuk percaya sebagai benar
• Ia merupakan helah penggunaan logik atau bahasa yang
membolehkan sesuatu pernyataan diterima sebagai benar sekali
pun ia tidak benar.
• Terdapat 2 jenis falasi:
> Falasi formal (Formal Fallacy)
> Falasi tidak formal (Informal Fallacy)
34

Pembahagian
Logik
• Deduktif
• Induktif
Bentuk/
• Abduksi
Kaedah • Heuristik

• Formal
Falas • Tidak Formal
i

Ilm
u
Bar
u
 Kaedah dan struktur hujahnya tidak betul dan premis
(pernyataan atau dakwaan yang digunakan dalam
hujah) tidak menyokong kesimpulan.

Pendapat atau kesimpulan yang keliru

akibat salah guna proses pemikiran
(Contoh : ajaran sesat yang mungkin
betul pada sesetengah kumpulan, tetapi
Falasi Formal SALAH ikut keputusan ramai/rasmi)

Hanya berlaku dalam kaedah deduktif

Dalam struktur hujahan deduktif,

premisnya betul tetapi
kesimpulannya salah
36
 Biasa berlaku dalam kaedah
induktif

Kelemahan yang terdapat dalam sesuatu hujah tetapi kelemahan ini

tidak mempunyai kaitan secara langsung dengan kaedah hujah

Falasi
Tidak Berlaku apabila premis yang digunakan adalah betul tetapi
kesimpulannya salah.
Formal

Contoh falasi tidak formal:

BERITA PALSU YANG VIRAL DI MEDIA SOSIAL

37
38

Falasi Tidak
Formal
Tidak cukup data serta fakta

Faktor Bias dan

prejudis
berlaku falasi Kesimpulan menyeleweng/sesat
tidak
formal Andaian dan kepercayaan
menyeleweng

Emosi dan paksaan

39

Kaedah
Logik

Logik dan kaedah

penghujahan menggunakan
metode ilmiah yang
menggabungkan

Ia merupakan kaedah yang melibatkan

pembuktian secara teori dan empirikal Kaedah Kaedah Kaedah Kaedah
dan menggunakan metode yang heuristik
sistematik, analisis dan pengujian data.
dedukti indukti abdukti
f f f
 • Dari sudut istilah, deduktif berasal dari bahasa Latin iaitu de
(daripada) dan decure (memimpin ke arah) yang bermaksud
memimpin sesuatu kepada suatu kesimpulan.
• Kaedah deduktif ialah kaedah berfikir daripada umum kepada yang
khusus.
• JIKA PREMIS AYATNYA BENAR, MAKA KESIMPULAN
MESTILAH BENAR
• Kaedah ini menggunakan sesuatu teori bagi memahami sesuatu kes
Kaedah Logik tertentu.
• Contoh premis:
Deduktif
Premis 1 Semua manusia Semua manusia akan
(Umum) mempunyai jantung mati
Premis 2 Ali ialah seorang Ali seorang manusia
manusia
Premis 3 Ali juga mempunyai Ali akan mati
Khusus jantung
(Kesimpulan)
 • Kaedah berfikir daripada khusus kepada yang umum.
• Kaedah ini melihat kes-kes tertentu kepada prinsip-
prinsip umum dan menghasilkan teori berdasarkan
fakta-fakta.
• Seseorang berfikir dengan melihat dan menganalisis
data yang sedia ada.
• Ciri –ciri : mempunyai elemen ketidakpastian
Kaedah Logik Premis 1 Semua burung gagak yang saya lihat
Bersifat khusus mempunyai bulu berwarna hitam
Induktif
Premis 2 Ini tidak semesstinya benar bahawa semua
burung gagak di dunia ini mempunyai bulu hitam.

Kesimpulan Semua burung gagak mempunyai bulu berwarna

hitam
Walaupun premis ini benar, namun ia tidak pasti
kerana “semua burung gagak termasuk yg belum
saya lihat lagi berwarna hitam”
 Induktif sebagai metodologi asas.
• Logik moden muncul di zaman moden era sains dengan metode

• Logik moden berasaskan unsur empirikal-induktif

> Kerana ia bermula dengan pengalaman dan
pengamatan serta uji kaji – prinsip utama sains
moden.
Logik • Kaedah induktif dimulai daripada kes-kes khusus
Moden hingga meningkat kepada perumusan kesimpulan
secara umum.
• Kaedah induktif adalah dalam bentuk mengkaji sebahagian
fakta atau sampel-sampel yang tertentu sahaja yang boleh
dikaji, kemudian pemikiran kesimpulan dibuat secara
menyeluruh dengan meliputi objek-objek yang dikaji atau
tidak dikaji.
43

Deduktif vs
Induktif
Deduktif Induktif

Pemantauan Teori
(Observation)

Corak/Pola (pattern) Hipotesis

Hipotesis awal Pemantauan

(Observation)

Teori Kepastian
(Confirmation)
44
 • Kaedah abduksi (abduction method) adalah kaedah
mengambil pengajaran (iktibar) daripada beberapa penjelasan
yang lain,
• Disebut sebagai inference to the best explanation.
1. Dapat melihat ada berlakunya fenomena
Kaedah Abduktif/ 2. Dari situ kita cuba menyimpulkan
Abduksi 3. Apakah yang berlaku ?
4. Sebelum wujudnya fenomena itu
5. Supaya boleh jelaskan kenapa fenomena itu wujud/
terjadi?
#Maknanya : kita cuba memberi penjelasan atau explanation
yang terbaik berdasarkan fenomena yg wujud itu.
• Contoh : kes-kes jenayah seperti bunuh & mencuri
memerlukan siasatan lanjut
46
 • Kenapa Menggunakan Kaedah Heuristik?
• Sejenis pemikiran peranan penting dalam membantu :
1. menyelesaikan masalah
2. membuat keputusan dengan cepat
• Apabila kita cuba menyelesaikan masalah atau membuat
keputusan, kita sering gunakan kepada pemikiran logik ini
Kaedah Heuristik apabila kita memerlukan penyelesaian yang cepat.
• Anda mungkin membuat beratus-ratus atau bahkan ribuan keputusan
dibuat setiap hari.
• Contoh :
• Apa menu pilihan yang anda perlukan untuk sarapan pagi?
• Apa yang perlu anda pakai hari ini?
• Justin cuba beberapa teknik belajar berkesan ? Dia pilih peta minda !
• Sekiranya ke bandar anda memandu kereta atau mengambil bas?
50

Ringkasa  Definisi Etimologi &

Terminologi
n
Kepentingan Ilmu logik

Kedudukan logik Dalam

Di dalam tajuk
ini, kita sudah Hierarki
 Ilmu

mempelajari  Kaedah Pemikiran Logik

tentang:
 Logik Moden
51

Sekian,Terima
Kasih
Logik dan
Metodologi